Month: March 2020

Rétt viðbrögð ráða mestu um áhrif áfalla. Yf­ir­vof­andi hættu þarf að mæta með mik­illi rögg­semi, en einnig er mik­il­vægt er að horfa á sam­hengi hlut­anna svo fyrstu viðbrögð verði ekki þau einu. Fyrsta skrefið í bar­átt­unni við kór­óna­veiruna sem or­sak­ar COVID-19 snýr að heilsu­vernd, enda nauðsyn­legt að hefta út­breiðslu henn­ar. Sam­hliða þarf að huga að efna­hags­leg­um og ekki síður fé­lags­leg­um viðbrögðum. Nei­kvæð efna­hags­leg áhrif veirunn­ar eru ein­hver þau mestu sem alþjóðakerfið hef­ur séð í lang­an tíma. Þess vegna þarf um­fang efna­hagsaðgerða rík­is­stjórn­ar­inn­ar að vera veru­legt.

Heil­brigði og fólkið okk­ar
Óvær­an hef­ur veru­leg áhrif á allt dag­legt líf okk­ar. Sum­ir verða veik­ir, en all­ir þurfa að breyta hegðun sinni og venj­um; for­gangsraða með hliðsjón af eig­in heilsu og annarra og skil­greina hvað skipt­ir mestu máli. Heil­brigðis­yf­ir­völd hafa staðið sig vel. Þau sýna ábyrgð og leggja nótt við dag við að rekja smit­leiðir, miðla upp­lýs­ing­um og halda veirunni í skefj­um. Sam­fé­lagið allt hef­ur lagst á ár­arn­ar með yf­ir­völd­um, sett sjálfu sér strang­ar regl­ur og dregið tíma­bundið úr nán­um sam­skipt­um. Hundruð ein­stak­linga í sótt­kví hafa verndað heilsu annarra og lág­markað álag á heil­brigðis­kerfið með ein­angr­un sinni. Það er lofs­vert fram­lag.

Aðgerðunum fylg­ir þó veru­leg­ur kostnaður, bæði beinn og óbeinn. Hjól hag­kerf­is­ins hægja á sér og geta stöðvast ef stjórn­völd eru ekki með aug­un á veg­in­um og fót­inn á bens­ín­gjöf­inni. Rík­is­stjórn­in er meðvituð um þessa hættu og hef­ur und­ir­búið mót­vægisaðgerðir sem hrint verður í fram­kvæmd á rétt­um tíma, í sam­starfi við lyk­ilaðila, fag­stétt­ir, at­vinnu­líf og sam­tök.

Mennta­kerfið: Kennsla held­ur áfram
Eitt mik­il­væg­asta sam­fé­lags­verk­efnið á þess­um tíma­punkti er að tryggja að skólastarf rask­ist sem minnst. Skóla­stjórn­end­ur og kenn­ar­ar hafa sýnt mikla yf­ir­veg­un við þess­ar óvenju­legu aðstæður, þar sem mark­miðið er að halda uppi starf­sem­inni eins lengi og unnt er. Í upp­færðum áætl­un­um skól­anna er gert ráð fyr­ir ýms­um aðstæðum; hlut­verki kenn­ara í fjar­kennslu og heima­námi ef sam­komu­bann tek­ur gildi, líðan nem­enda og stuðningi við þá sem mest þurfa á að halda. Von­andi þarf ekki að grípa til þeirra aðgerða sem hafa verið und­ir­bún­ar, en það er mjög traust­vekj­andi að vita af þeirri und­ir­bún­ings­vinnu sem þegar hef­ur verið unn­in.

Efna­hags­lífið: Inn­spýt­ing og súr­efni
Ófærð og ít­rekuð óveður hafa verið tákn­ræn fyr­ir krefj­andi aðstæður í efna­hags­líf­inu í vet­ur. Ofan á þung­an vet­ur bæt­ist heilsu­far­sógn­in sem nú steðjar að og vafa­laust þykir mörg­um nóg. En það dug­ar lítt að sitja með hend­ur í skauti og bíða vors­ins. Við þurf­um að ráðast í al­menn­ar og sér­tæk­ar aðgerðir, þar sem áfallið er bæði á fram­boðs- og eft­ir­spurn­ar­hliðinni. Virðiskeðja alþjóðahag­kerf­is­ins hef­ur verið rof­in. Fyr­ir nokkr­um vik­um benti ég á brýna þörf á heild­stæðri efna­hag­hags­áætl­un sem næði til innviðafjár­fest­inga, at­vinnu­lífs og fjár­mála­kerf­is­ins. Viðbrögðin við þeim hug­mynd­um voru afar ánægju­leg og á skömm­um tíma hafa litið ljós fram­kvæmda­áætlan­ir. Í góðu ár­ferði und­an­far­inna ára höf­um við greitt niður skuld­ir, safnað í góðan gjald­eyr­is­forða og komið okk­ur í kjöraðstæður til að bregðast við vand­an­um sem nú blas­ir við okk­ur. Við erum í dauðafæri að auka innviðafjár­fest­ing­ar og styrkja með þeim sam­fé­lagið til fram­búðar. Við get­um fært at­vinnu­líf­inu aukið súr­efni með al­menn­um aðgerðum, lækkað trygg­ing­ar­gjald fyr­ir­tækja og end­ur­skoðað gistinátta­skatt. Á sama hátt eiga sveit­ar­fé­lög að leggj­ast á ár­arn­ar, til dæm­is með end­ur­skoðun fast­eigna­gjalda sem hafa skilað veru­lega aukn­um tekj­um vegna hækk­andi eigna­verðs. Við eig­um óhikað að grípa til aðgerða til hjálp­ar ferðaþjón­ust­unni, sem glím­ir við for­dæma­laus­ar aðstæður. Tugþúsund­ir ein­stak­linga hafa at­vinnu af ferðaþjón­ustu og grein­in hef­ur skapað yfir 40% af gjald­eyris­tekj­um þjóðarbús­ins.

Útlána­vext­ir fjár­mála­kerf­is­ins hafa ekki lækkað í takt við meg­in­vexti Seðlabanka Íslands. Þetta verður að breyt­ast og huga verður að greiðslu­frest­um fyr­ir­tækja sem lenda í vand­ræðum vegna ástands­ins. Pen­inga­mála­yf­ir­völd og rík­is­sjóður verða að ganga í takt svo aðgerðirn­ar heppn­ist sam­fé­lag­inu til heilla. Þá ætti bank­inn einnig að auka laust fé í um­ferð og end­ur­skoða niður­greiðslu­fer­il skulda rík­is­sjóðs Íslands. Hlut­deild­ar­lán sem fé­lags- og barna­málaráðherra hef­ur kynnt geta einnig haft mik­il áhrif, unnið með hag­kerf­inu og aðstoðað fólk til að eign­ast eig­in íbúð.

Vet­ur­inn er að hopa og fram und­an eru jafn­dæg­ur að vori. Ég er sann­færð um að í sam­ein­ingu náum við tök­um á COVID-19. Við verðum að for­gangsraða í þágu sam­fé­lags­ins, því eins og John Stu­art Mill sagði: „Þegar til lengd­ar læt­ur, velt­ur gildi rík­is­ins á mann­gild­um þegn­anna.“

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, mennta- og menn­ing­ar­málaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar­.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 10. mars 2020.

Nú eru 30 ár liðin frá stofn­un Stíga­móta. Stíga­mót voru stofnuð sem Sam­tök kvenna gegn kyn­ferðisof­beldi. Aðdrag­andi þess var að það voru nokkr­ir sjálf­boðaliðahóp­ar kvenna sem höfðu komið að álíka mál­um og ákváðu að taka hönd­um sam­an og stofna sam­tök­in. Stíga­mót, staður­inn þar sem stíg­ar mæt­ast, voru svo stofnuð á bar­áttu­degi kvenna árið 1989. Þarna var stigið stórt og mik­il­vægt skref í rétt­inda­bar­áttu kvenna. Núna starfa Stíga­mót sem ráðgjaf­ar- og stuðnings­miðstöð fyr­ir bæði kon­ur og karla sem hafa verið beitt hvers kyns kyn­ferðisof­beldi.

Takk, takk

Mig lang­ar til að nota þenn­an vett­vang til að segja: Takk, þið kon­ur sem stiguð þetta skref, takk fyr­ir hönd þeirra kvenna sem fengu þarna tæki­færi til að stíga fram og létta af sér þungri byrði og fengu áheyrn og þar með bata. Takk, þið kon­ur sem stiguð þetta skref og stöðvuðuð þá þögg­un sem viðhöfð var á þess­um tíma í sam­fé­lag­inu okk­ar. Fyr­ir 30 árum hafði þessu mál­efni ekki verið sinnt af heil­brigðis­kerf­inu og lítt af dóms­kerf­inu þrátt fyr­ir að sann­ar­lega mætti finna viður­lög vegna kyn­ferðis­legs of­beld­is í lög­um. Þá þurftu þeir sem lentu í kyn­ferðis­legu of­beldi að klífa sex­tug­an ham­ar­inn í leit að rétt­læti. Enn er við ham­ar­inn að eiga en umræðan hef­ur skilað okk­ur fram á veg­inn.

Umræðan bæt­ir sam­fé­lagið

Fyrsta ára­tug Stíga­móta unnu þau að mik­il­væg­asta verk­efn­inu en það var að standa upp og opna þessa umræðu og berj­ast þar með fyr­ir bættu sam­fé­lagi og að umræðan um kyn­ferðisof­beldi væri opin og viður­kennd. Þegar sú umræða fór af stað tók sam­fé­lagið við sér og sem bet­ur fer í dag hafa fé­lags­mála- og heil­brigðis­yf­ir­völd styrkt sitt um­hverfi í átt að heil­brigðari umræðu í þess­um mál­um. Umræðan hef­ur líka opnað á af­leiðing­ar of­beld­is­ins og þar með opnað á fjöl­breytta meðferð til að styrkja þolend­ur til að lifa með því.

Þrátt fyr­ir að mark­mið Stíga­móta hafi náðst með því að opna þessa umræðu í þjóðfé­lag­inu og viður­kenna skelfi­leg­ar af­leiðing­ar þessa of­beld­is þá verður sam­fé­lagið stöðugt að halda þess­um bolt­um á lofti. Við náum því senni­lega seint að upp­ræta kyn­ferðis­legt of­beldi úr sam­fé­lag­inu en stöðug umræða held­ur því niðri og forðar okk­ur frá þögg­un og meðvirkni með of­beld­inu.

Halla Signý Kristjánsdóttir, alþingismaður Framsóknar í Norðvesturkjördæmi.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 10. mars 2020.

Það er réttur hvers einstaklings að fá að lifa frjáls og geta notið sín. Margir einstaklingar þurfa að þola ofbeldi daglega og jafn vel í mörg ár. Þeir einstaklingar eru ófrjálsir, fastir í fjötrum hótana og sársauka. Heimilið á að vera griðarstaður en ekki ógn og hindrun. 2017 leituðu þúsund sér aðstoðar vegna heimilisofbeldis og ofbeldis í nánum samböndum. Það eru sláandi tölur. Við getum ekki lokað augunum fyrir þessum staðreyndum. Rjúfa þarf vítahring ofbeldis með öllum ráðum og dáð svo skaðinn ferðist ekki með fólki milli kynslóða.

Skömmin

Algengt er að þolendur upplifi neikvæðar tilfinningar eins og skömm, sektarkennd og sjálfsásakanir. Ef ofbeldið á sér stað innan veggja heimilisins eru afleiðingarnar oft enn djúpstæðari, sérstaklega ef þolandinn er barn. Þolendur ofbeldis eru fjórum sinnum líklegri að glíma við geðröskun en þeir sem ekki hafa upplifað ofbeldi. Löggjafanum ber siðferðileg skylda til að gera allt sem í hans valdi stendur til að verja þolendur heimilisofbeldis enn betur en nú er gert.

Inngrip opinberra aðila

Fyrir Alþingi liggur þingsályktunartillaga um upplýsingamiðlun um heimilisofbeldismál. Starfshópur á vegum dómsmálaráðherra er ætlað að móta tillögur að bættu verklagi um miðlun um heimilisofbeldismál milli félagsmálayfirvalda, heilbrigðisyfirvalda, menntamálayfirvalda og lögreglu. Raunveruleikinn er sá að þolendur heimilisofbeldis veigra sér oft við að tilkynna lögreglu um ofbeldi. Þess vegna er brýnt að þeir aðilar sem starfa náið með íbúunum geti tekið frumkvæði að því að grípa inn í með viðeigandi hætti og ávallt með samþykki þolanda. Þó verklagsreglur ríkislögreglustjóra hafi reynst vel og tryggt samstarf lögreglu við önnur stjórnvöld, er ljóst að formfesta þarf samstarfið í hina áttina, þ.e. milli félagsmálayfirvalda, heilbrigðisyfirvalda og menntastofnana til lögreglu. Liður í því er að koma á skýrari forvirkum lagaheimildum til að miðla viðkvæmum upplýsingum.

Hagsmunir barnsins í fyrirrúmi

Þegar grunur leikur á að barn hafi verið beitt ofbeldi eða orðið vitni að því þarf að tryggja að skilyrði um þátttöku og samþykki brotaþola hamli stjórnvöldum ekki að grípa inn í. Starfshópurinn mun einnig kanna hvort þörf sé að skilgreina betur tilkynningarskyldu stjórnvalda, sem hafa afskipti af málum til barnaverndarnefndar. Kerfin þurfa að geta talað saman með hagsmuni barnsins að leiðarljósi. Í þessu samhengi má einnig nefna að nauðsynlegt er að koma á fót úrræði fyrir börn sem hafa orðið fyrir heimilisofbeldi eða orðið vitni að því. Í dag eru starfrækt úrræði fyrir fullorðna einstaklinga, eins og Bjarkarhlíð, sem hefur gefið góða raun en ekkert sambærilegt úrræði er til fyrir börn.

Silja Dögg Gunnarsdóttir, alþingismaður Framsóknar í Suðurkjördæmi.

Greinin birtist fyrst á visir.is 9. mars 2020.

Hátt í fjórir af hverjum tíu innflytjendum á Íslandi eru frá Póllandi. Þetta eru nálægt því tuttugu þúsund manns, fleiri en allir íbúar Reykjanesbæjar eða Akureyrar. Þó ekki væri nema af þessari ástæðu ættu málefni Póllands að vera ofarlega í hugum Íslendinga. Pólverjar eru jafnframt fjölmennasti hópur innflytjenda í Noregi og Danmörku og í Svíþjóð búa næstum 100 þúsund Pólverjar. Stjórnmálamenn í þessum löndum eru enda mjög uppteknir af þróun mála í þessu stóra og fjölmenna nágrannalandi sínu.

Vilji fyrir auknum samskiptum

Árið 2020 fer Ísland með formennsku í Norðurlandaráði, samstarfi þjóðþinga Norðurlanda. Greinarhöfundur gegnir embætti forseta Norðurlandaráðs en Oddný G. Harðardóttir er varaforseti. Í fyrra var sænski þingmaðurinn Hans Wallmark í forsetaembættinu. Í nóvember áttum við Wallmark fund með Tomasz Grodzki, forseta öldungadeildar pólska þingsins, í tengslum við Eystrasaltsþingið sem haldið var í Ríga í Lettlandi. Grodzki átti frumkvæði að fundinum, en lítil sem engin samskipti hafa verið milli Norðurlandaráðs og pólska þingsins frá árinu 2015. Í þingkosningunum sem fram fóru í október það ár beið flokkur Grodzkis, Borgaraflokkurinn, ósigur og þjóðernis- og íhaldsflokkurinn Lög og réttur náði meirihluta á þinginu og tók við stjórnartaumunum í Póllandi.

Lýðræðisþróun í Póllandi áhyggjuefni

Framferði nýju valdhafanna í Póllandi hefur valdið okkur í Norðurlandaráði og mörgum öðrum áhyggjum á síðustu árum. Umdeildar breytingar á dómskerfinu, afskipti valdhafa af störfum fjölmiðla og afstaðan til hinsegin fólks er á skjön við skoðanir og hugsjónir mínar og flestra norrænna stjórnmálamanna.

Gömul tengsl endurvakin

Í þingkosningum sem fram fóru í október í fyrra hélt ríkisstjórnin meirihluta sínum í neðri deild pólska þingsins, en missti tökin á öldungadeildinni. Borgaraflokkurinn, sem er stærsti flokkur stjórnarandstöðunnar, hefur með Grodzki í fararbroddi verið fljótur að endurvekja gömul tengsl þingsins sem slitnuðu eftir kosningarnar 2015. Meðal annars var Norðurlandaráði boðið til Póllands til að taka aftur upp þráðinn í samstarfinu. Þess vegna fer ég fyrir þriggja manna sendinefnd sem ætlar að heimsækja pólska þingið 9.-10. mars nk. Með mér í för verða formenn landsdeilda Finnlands og Noregs í Norðurlandaráði, þeir Erkki Tuomioja og Michael Tetzschner.

Falsfréttir og öryggismál

Á fundum með Grodzki þingforseta og fleiri pólskum þingmönnum ætlum við meðal annars að ræða stöðu pólskra innflytjenda á Norðurlöndum en jafnframt upplýsingaóreiðu og falsfréttir, sem er hluti af áherslumálum formennsku Íslands í Norðurlandaráði. Einnig verður rætt um öryggismál og sérstaklega stöðuna í Úkraínu og almennt um samstarf Póllands við Norðurlönd og Eystrasaltsríkin.

Silja Dögg Gunnarsdóttir, alþingismaður Framsóknar í Suðurkjördæmi og forseti Norðurlandaráðs.

Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 5. mars 2020.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, mennta- og menningar­málaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 5. mars 2020.

Ásmundur Einar Daðason, fé­lags- og barna­málaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 5. mars 2020.

Traust er ein af mik­il­væg­ustu und­ir­stöðum lýð­ræð­is­legra sam­fé­laga. Traust mælist hátt til opin­berra stofn­ana á Norð­ur­löndum í sam­an­burði við mörg önnur ríki. Norð­ur­löndin tala stundum um traustið sem „nor­ræna gullið“. Falskar fréttir og upp­lýs­inga­óreiða eru raun­veru­leg ógn við lýð­ræð­ið. Þegar fólk getur ekki treyst þeim upp­lýs­ingum sem það fær þá er ómögu­legt að taka upp­lýsta ákvörðun og upp­fylla lýð­ræð­is­lega skyldu sína. Við höfum ekki efni á að glata gull­inu okk­ar.

Stöndum vörð
Ísland fer með for­mennsku í Norð­ur­landa­ráði 2020. Yfir­skrift for­mennsku­á­ætl­unar okkar er „Stöndum vörð“ og þar undir eru gildi sem Norð­ur­löndin leggja alla jafna áherslu á; þ.e. lýð­ræði, líf­fræði­leg fjöl­breytni og nor­rænu tungu­mál­in. Nýlega bár­ust þær fréttir frá frétta­miðl­inum NRK í Nor­egi að Aften­posten, Dag­bla­det, NRK, TV 2 og VG not­uðu efni frá Inter­net Res­e­arch Agency, sem er rúss­neskur fals­frétta­mið­ill.

Saman erum við sterk­ari
Dreif­ing vill­andi og falskra upp­lýs­inga er aðferð sem hefur oft verið skipu­lega beitt í deilum og átök­um. Með þeirri bylt­ingu sem orðið hefur í net- og upp­lýs­inga­tækni, ekki síst með til­komu og hröðum vexti sam­fé­lags­miðla, hefur þessi ógn tekið á sig ugg­væn­legri mynd.

Hægt er að safna marg­vís­legum upp­lýs­ingum um not­endur miðl­anna og beina í kjöl­farið að þeim sér­sniðnum fals­fréttum og áróðri sem ætla má að þeir séu mót­tæki­legir fyr­ir. Ljóst er að stjórn­völd geta ekki ein ráðið fram úr þessum vanda. Við þörfum öll að taka höndum saman og verj­ast þess­ari nýju ógn.

Eldra fólk deilir frekar fölskum fréttum
Það kom m.a. fram á mál­þingi Þjóðar­ör­ygg­is­ráðs, utan­rík­is­ráðu­neyt­is­ins og Alþjóða­mála­stofn­unar Háskóla Íslands, sem haldið var fyrir skömmu að fólk 60 ára og eldra er lík­leg­ast til að deila fölskum fréttum á sam­fé­lags­miðl­um. Börn og ung­menni eru almennt tæknilæs­ari en eldra fólk og alast upp við að birtar upp­lýs­ingar séu ekki endi­lega sann­ar. Við erum því að fást við breytta heims­mynd og nýjar ógn­ir. Alltaf þarf að velta fyrir sér með gagn­rýnum hætti hvaðan upp­lýs­ing­arnar koma, hvort heim­ildin sé áreið­an­leg.

Með því að setja lýð­ræði og falskar fréttir á dag­skrá í for­mennsku­á­ætlun okkar árið 2020 von­umst við til að skapa meiri umræðu um mál­efnið og auka með­vit­und og þekk­ingu almenn­ings.

Silja Dögg Gunnarsdóttir, alþingismaður Fram­sókn­ar og for­seti Norð­ur­landa­ráðs.

Greinin birtist fyrst á kjarninn.is 4. mars 2020.

Ísland og Pólland hafa bundist sterkum böndum á undanförnum áratugum. Tæplega 21 þúsund Pólverjar búa á Íslandi og hafa verið virkir þátttakendur í samfélaginu. Þeir hafa auðgað íslenska menningu, sinnt mikilvægum störfum í hagkerfinu og almennt komið sér vel fyrir í nýju landi.

Á hverju ári fæðast pólskum foreldrum um 600 börn á Íslandi. Það er mikilvægt að ríki og sveitarfélög tryggi að þau njóti sömu þjónustu og tækifæra og börn íslenskra foreldra, ekki síst í menntakerfinu. Nú eru um 3.000 pólskumælandi börn í íslenskum skólum, sem eru misvel búnir til að mæta þörfum þeirra. Það á líka við um börn með önnur móðurmál og dæmi eru um að í einum og sama skólanum séu töluð yfir 30 tungumál. Skýrsla starfshóps, sem settur var á fót í byrjun síðasta árs, um úrbætur og aðgerðir til að styðja við þennan hóp er á lokametrunum. Hvernig við mætum þessum nýju Íslendingum í skólum landsins getur skipt sköpum, ekki einungis fyrir einstaklingana sjálfa heldur einnig fyrir samfélagið í heild.

Málefni og menntun pólskra skólabarna á Íslandi hefur verið til umræðu í opinberri heimsókn Guðna Th. Jóhannessonar, forseta Íslands, til Póllands í vikunni. Þjóðirnar hafa unnið vel saman og í gær rituðu íslensk og pólsk menntamálayfirvöld undir samstarfsyfirlýsingu um að efla enn frekar samstarf landanna á sviði menntunar. Lögð verður áhersla á að nemendur af pólskum uppruna hafi aðgang að menntun á móðurmáli sínu, hvatt er til aukins samstarfs menntastofnana og samskipta ungmenna, kennara og skólastarfsfólks.

Góð móðurmálsþekking er forsenda þess að barn nái góðum tökum á öðru tungumáli. Góð íslenskukunnátta tryggir börnum af erlendum uppruna betri tækifæri en ella, eykur þekkingu þeirra á samfélaginu, félagsfærni og hjálpar börnum að blómstra. Það er markmið okkar allra, að börnin okkar verði hamingjusöm og njóti jafnra tækifæra í lífinu, hver sem bakgrunnur þeirra kann að vera. Það á að vera eitt af einkennum Íslands.

Lillja Dögg Alfreðsdóttir, mennta- og menningarmálaráðherra og varaformaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 4. mars 2020.