Category: Greinar

Ráðherra fiskeldismála lét þau orð falla að laxeldið væri komið til að vera. Gott og vel, en umhverfisráðherra er ekki viss. Aftur á móti útilokar skýrsla ráðherra fiskeldismála bein og óbein störf á Vestfjörðum – reyndar á Austfjörðum líka. Störf sem gætu annars rennt stoðum undir blómlega uppbyggingu svæðisins.

Fólkið flýr
Það er sorglegt til þess að vita að ekki hafi verið gerð nein tilraun til þess að meta hin efnahags- og félagslegu áhrif af laxeldi í sjó, en á sama tíma er markmið skýrslunnar að hafa sjálfbæra þróun að leiðarljósi. Það er tómt mál að tala um sjálfbært fiskeldi og ná sátt um greinina án þess að meta alla þrjá þættina. Það liggur ljóst fyrir. Mikil tækifæri felast í uppbyggingu og starfsemi fiskeldis á þeim svæðum sem við höfum áður tekið ákvörðun um. Umbylting hefur orðið þar sem áður voru skilgreindar brothættar byggðir landsins og laða þær nú til sín störf og þjónustu. Hugsanleg byggðarleg áhrif af 30 þús. tonna leyfum, eins og áform gerðu ráð fyrir, í Ísafjarðadjúpinu fela í sér að um 1700 íbúar gætu haft aðkomu að fiskeldi með einum eða öðrum hætti. Það gæti þýtt 30% fjölgun íbúa á norðurhluta Vestfjarða. Þá fyrst væri hægt að tala um sjálfbært atvinnusvæði. Það er áhyggjuefni að enn þann dag í dag erum við að horfa upp á fólksfækkun, einhæft atvinnulíf og ótryggar samgöngur á Vestfjörðum. Fiskeldi eitt og sér dregur til sín mörg önnur afleidd störf, s.s. sérfræðistörf og hærra menntunarstig. Nauðsynlegir þættir, sem við fyrir sunnan teljum sem sjálfsagðan hlut, fylgja í kjölfarið. Samgöngur batna, þróun byggðar verður upp á við, unga fólkið er þá líklegra til að setjast að, ferðamönnum fjölgar og uppbygging stærstu atvinnugreinar landsins, ferðaþjónustan nær sér á strik þar sem hennar er beðið með óþreyju. Aðgerðaleysi ríkisstjórnar og skilningsleysi á sjálfbærni atvinnulífs landsbyggðar getur valdið því að veruleg hætta sé á að byggð þurrkist út innan fárra áratuga, en slík þróun átti sér stað t.d. þegar byggð lagðist af á norðurströndum og í Jökulfjörðum.

Nýsköpun ýtt út af borðinu
Við megum ekki gera lítið úr þeirri áhættu sem laxeldið hefur í för með sér og aukið sjókvíaeldi felur í sér miklar áskoranir sem og að ákvarðanir þurfa að grundvallast á vísindalegum rannsóknum og bestu fáanlegu tækni (BAT). Því sætir það furðu að ekki sé tekið tillit til mótvægisaðgerða sem þarf að þróa, sé vilji fyrir hendi.

Sáttaleið
Það er sorglegt til þess að vita að starfshópurinn hafi ekki geta komið sér saman um að taka tillit til mótvægisaðgerða. Tvennt þarf að koma til, til að sátt náist.

1. Ein hugmynd af mörgum, snýst um að hindra beinlínis för eldisfisks í laxveiðiár. Íslenskt nýsköpunarfyrirtæki þróar slíka tækni.
2. Rýna þarf alþjóðlega, vísindalegt áhættumat áður en það er lagt eitt og sér til grundvallar fyrir ákvarðanatöku um sjálfbært samfélag.
Vinnum að sátt að sjálfbærri atvinnugrein sem skapar viðvarandi og fjölbreytt störf.

Sigurður Ingi Jóhannsson, formaður Framsóknarflokksins

Greinin birtist í Morgunblaðinu, fimmtudaginn 31. ágúst 2017

Áskoranir íslenskrar hagstjórnar eru margvíslegar og hverfa ekki þótt vel ári. Það er erfitt að hafa áhrif á ýmsa þætti hagstjórnar hér á landi, til að mynda hversu smátt hagkerfið okkar er eða að útflutningurinn er að mestu byggður á náttúruauðlindum og því sveiflukenndari en ella. Hins vegar eru ákveðin verkefni sem stefnumótandi aðilar hafa á sínu valdi sem mikilvægt er að ráðast í til að styrkja umgjörð hagkerfisins og viðnámsþrótt þess. Annars vegar að efla traust á fjármálakerfinu og hins vegar endurskoðun peningastefnunnar. Til að stefnumótunin sé farsæl, þá þarf að tvinna þessa tvo þræði saman.

Sameina þarf fjármálaeftirlit
Um áratug fyrir hina alþjóðlegu fjármálakreppu var starfsemi fjármálaeftirlits og seðlabanka aðskilin í mörgum ríkjum, m.a. vegna þess að skynsamlegt þótti að aðskilja eftir­lit með öryggi innstæðueigenda og fjármálastöðugleika. Bankaeftirlitið var aðskilið Seðlabanka Íslands árið 1999 og Fjármálaeftirlitið stofnað. Í fjármálakreppunni komu fram miklir vankantar á þessari útfærslu, þar sem heildarsýn á áhættuþætti fjármálakerfisins skorti hjá Seðlabankanum sem lánveitanda til þrauta­vara.

Fram hafa komið sterk rök hjá sérfræðingum á þessu sviði í þá veru að bankaeftirlit eigi heima hjá seðlabönkum. Þróunin hefur verið sú hjá þeim ríkjum sem lentu í miklum erfiðleikum í fjármálakreppunni að þau hafa verið að veita seðlabönkum auknar heimildir á sviði þjóðhagsvarúðar og má nefna Holland og Írland. Sum ríki, líkt og Bretland, hafa sameinað eftirlit með fjárhagsstöðu lánastofnana á nýjan leik innan Englandsbanka. Það er brýnt að fara gaumgæfilega ofan í saumana á því hver ávinningurinn af sameinuðu fjármálaeftirliti á Íslandi sé.

Skortir skýrt umboð
Mikil umræða hefur lengi verið á Íslandi um gjaldmiðlamál og tilfinningalegt samband þjóðarinnar við krónuna er oft lævi blandið. Stundum mætti halda að hún væri upphaf og endir alls. Það er hins vegar ekki svo, því gjaldmiðillinn er fremur eins og hitamælir hagkerfisins. Ef hagstjórnin er styrk og framsýn, þá má draga úr sveiflum á gjaldeyrismarkaði. Það gefur augaleið að það er meiri áskorun í litlu opnu hagkerfi, en ef samspil peningastefnu og ríkisfjármála er rétt og regluverk á fjármálamarkaði skilvirkt, þá er hægt að ná árangri.

Til að auka traust og trúverðugleika, þá þarf að halda áfram að styrkja umgjörð peningastefnunnar. Ráðist hefur verið í margar aðgerðir á undan­förum misserum. Meðal annars að innleiða stýritæki til að tempra fjármagnsinnstreymi og breyta reglum um laust fé og gjaldeyrisjöfnuð bankanna. Hins vegar þarf að horfa til fleiri hagstjórnartækja en stýrivaxta ef árangur á að nást í peningastefnunni og fyrirbyggja þarf að kerfisáhætta byggist upp í fjármálakerfinu. Til auka líkurnar á því að markmið um efnahagslegan stöðugleika náist, þá verður að leggja meiri áherslu á að samtvinna framkvæmd peninga- og þjóðhagsvarúðarstefnu. Þetta er best gert með því að sameina fjármálaeftirlit á Íslandi til að hámarka styrk af kerfinu.

Allt sem þarf er samvinna
Stefnumótandi aðilar á Íslandi verða að skilja að þetta gerist í samvinnu Alþingis og lykilstofnana. Ef ekki er farið af stað í slíka vegferð með því hugarfari, þá skortir vegferðina umboð. Endurskoðun peningastefnunnar á að einblína á þessa þætti og bind ég miklar vonir við þá vinnu sem nú stendur yfir. Hins vegar er mjög bagalegt þegar forystumenn ríkisstjórnarinnar eru stöðugt að senda misvísandi skilaboð um umboð nefndarinnar og verkefni. Þetta verklag er ekki líklegt til að skila tilætluðum árangri og dregur úr trausti á getu stjórnvalda til að sigla í höfn þjóðfélagslega mikilvægum verkefnum.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, þingmaður og varaformaður Framsóknarflokksins

Greinin birtist fyrst í Markaðnum, fylgiriti Fréttablaðsins um viðskipti og efnahagsmál

Landið okkar er verðmætt sökum náttúruauðlinda og landfræðilegrar legu. Önnur ríki innan Evrópska efnahagssvæðisins (EES) hafa takmarkað eignarhald erlendra aðila að landi og það eigum við einnig að gera. Núverandi löggjöf er ógagnsæ og heimildir og takmarkanir erlendra aðila utan EES-svæðisins í fasteignum hér á landi því óskýrar m.a. vegna þess að ráðherra getur veitt undanþágu. Því er nauðsynlegt að ráðast í heildarendurskoðun laga um eignarrétt og afnotarétt fasteigna.

Lög um eignarrétt og afnotarétt fasteigna kveða á um að enginn megi öðlast eignarrétt eða afnotarétt yfir fasteignum á Íslandi, þar á meðal veiðirétt, vatnsréttindi eða önnur fasteignaréttindi, nema að viðkomandi aðili sé íslenskur ríkisborgari eða með lögheimili á Íslandi. Samkvæmt núgildandi lögum hafa aðilar á EES-svæðinu, einstaklingar og lögaðilar, sömu réttindi og íslenskir ríkisborgarar í þessum efnum. Hins vegar getur ráðherra vikið frá þessu skilyrði samkvæmt umsókn frá þeim sem hefur rétt til að stunda atvinnurekstur hér á Íslandi og vill öðlast eignarrétt eða afnotarétt yfir fasteign til beinnar notkunar í atvinnustarfsemi sinni eða til að halda þar heimili. Í gildi var reglugerð sem meinaði erlendum aðila með lögheimili á EES-svæðinu að kaupa land nema að kaupin væru liður í að hann nýtti rétt sinn til að hafa á Íslandi lögmæta dvöl eða starfsemi.

Fyrrverandi ráðherrar hafa skipað vinnuhópa um málið sem hafa skilað ýmsum gagnlegum tillögum. Hins vegar hefur þeim tillögum ekki verið hrint í framkvæmd. Það er nauðsynlegt að marka skýrari stefnu, því eins og löggjöfin er í dag þá fylgja jafnframt yfirráð yfir þeirri auð- lind sem er á svæðinu. Í endurskoðuninni þarf að horfa til þess að settar séu skýrar takmarkanir um fjárfestingar erlendra aðila utan EES-svæðisins. Líta má til ríkja á borð við Noreg, Svíþjóð og Danmörku í þessum efnum. Ef ekkert verður aðhafst, þá myndast tómarúm sem fjársterkir aðilar nýta sér og of seint verður að koma í veg fyrir að náttúruauðlindir glatist úr eigu þjóðarinnar vegna tómlætis. Staðreyndin er sú að landfræðileg lega Íslands er afar verðmæt og mun aukast að verðmæti í framtíðinni meðal annars vegna aukins mikilvægis norðurslóða. Alþingi hefur verk að vinna til að gæta að hagsmunum Íslands.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, alþingismaður og varaformaður Framsóknarflokksins

Greinin birtist í Fréttablaðinu 29. ágúst 2017

Það er sorglegt og í raun pínlegt að horfa uppá ráðaleysi eða viljaleysi ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks, Viðreisnar og Bjartrar Framtíðar til að taka á þeim gríðarlega vanda sem blasir við sauðfjárbændum.

Ráðherra landbúnaðarmála hefur vart virt bændur viðlits, hvað þá hlustað á varnaðarorð þeirra. Það er löngu ljóst að landbúnaðarráðherra ræður ekki við hlutverkið og því þarf að færa lausn þessa máls frá ráðherranum og það fyrir löngu. Bændur hafa bent á lausnir og mörg fordæmi eru erlendis frá fyrir því að stjórnvöld komi matvælaframleiðslu til aðstoðar.

Árin 2015 og 2016 samþykkti Evrópusambandið (ESB) að veita rúmum 217,5 milljörðum íslenskra króna (á gengi dagsins) til að styðja við mjólkuriðnaðinn. Þetta voru sértækar aðgerðir, til viðbótar við almennan stuðning sambandsins við greinina.
Nú hafa ráðherrar Viðreisnar veik hné þegar ESB ber á góma og ættu því að geta réttlætt fyrir sér sérstækar aðgerðir til handa íslenskum bændum í takt við aðgerðir draumalandsins.

Ef heildarmyndin er skoðuð þá er miklu meira undir en eingöngu sauðfjárbúin. Það er byggðin um landið, það er ferðaþjónustan í sveitunum, það er öll önnur starfsemi sem fylgir byggð í sveitum landsins. Allt þetta er undir. Þetta snýst um miklu meira en landbúnaðinn einan.

Hvað er hægt að gera? Ég beitti mér fyrir því að ríkisstjórn Framsóknarflokks setti 100 milljónir króna í aukið markaðsstarf lambakjöts. Skoða þarf að auka þá fjármuni, setja á útflutningsskyldu en strax þarf ríkið að kaupa upp þær birgðir sem fyrir eru. Mikil hagræðing hefur orði í umhverfi afurðastöðva undanfarin ár en þar þarf áfram að hagræða. Fækka þar stóru afurðastöðvunum og einfalda umgjörð þeirra sem vilja bjóða uppá beint frá býli. Bændur hafa haft hugmyndir um hvernig draga má úr framleiðslu og er eðlilegt að skoða það vandlega.

Mestu skiptir að brugðist sé strax við, fordæmin eru til en svo virðist sem ríkisstjórnina skorti vilja.

Gunnar Bragi Sveinsson, alþingismaður

Greinin birtist á Vísi, 17. ágúst 2017

Fréttir berast af því að vogunarsjóðirnir sem keyptu tæplega 30 prósenta hlut í Arion banka í vor muni ekki nýta sér forkaupsrétt sinn og eignast meirihluta í bankanum. Þetta eru stórtíðindi ef rétt reynist og jákvæð þróun en áfram ríkir þó óvissa um framhaldið.

Fjármálaráðherra þjóðarinnar fagnaði innkomu vogunarsjóðanna á sínum tíma en ljóst er að það var enn eitt illa ígrundað frumhlaupið. Aðstæður á Íslandi eru einstakar, þar sem eignarhald Ríkissjóðs Íslands á fjármálafyrirtækjum er með því umfangsmesta meðal ríkja í Evrópu og mikið eigið fé er bundið í bönkunum eða um 500 milljarðar króna. Tímann sem nú fer í hönd verður að nýta vel til að móta framtíðarstefnu. Fjármálakerfi hverrar þjóðar skiptir miklu máli, þar sem það miðlar fjármagni á milli aðila og er mikið hreyfiafl vegna þessa. Fjármálakerfið þarf að vera hagkvæmt og þjóna landsmönnum öllum. Eignarhald verður að vera gagnsætt til að það skapist traust. Miklu máli skiptir að eigendur hafi góða bankareynslu og séu traustir fjárhagslegir bakhjarlar.

Heildarstefnumótun verður að eiga sér stað og þingið þarf að koma að þessari vinnu. Meta á hversu stór eignarhlutur ríkissjóðs á að vera til skemmri og lengri tíma litið. Skoða þarf gaumgæfilega hvaða form eignarhalds hentar best hagsmunum hagkerfisins. Einnig þarf að kanna fýsileika erlends eignarhalds og líta sérstaklega til Norðurlandanna. Að auki verða stjórnvöld að hafa það hugfast að miklar tæknibreytingar eru að eiga sér stað í fjármálaþjónustu. Ef stjórnvöld halda áfram að vera í fríi frá þessari vinnu, þá getur slíkt kæruleysi rýrt verðgildi eignarhlutar ríkisins. Staða ríkisstjórnarinnar er veik í dag, þar sem engin heildarstefnumótun á sér stað. Alls staðar þar sem stjórnleysi ríkir myndast tómarúm sem verður á endanum fyllt og þá ekki endilega með hagsmuni almennings að leiðarljósi. Ástæðan fyrir öllu þessu stefnuleysi er einföld. Skortur á framtíðarsýn og kjarki til að taka ákvarðanir. Þær fréttir að vogunarsjóðir ætli ekki að nýta forkaupsréttinn ættu vonandi að vekja ráðamenn þjóðarinnar af þyrnirósarsvefni.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, þingmaður og varaformaður Framsóknarflokksins

Greinin birtist í Fréttablaðinu 17. ágúst 2017

Eins og alþjóð veit þá er komin upp grafalvarleg staða meðal sauðfjárbænda sem taka þarf föstum tökum til að koma í veg fyrir fjöldagjaldþrot og alvarlega byggðaröskun.

Ekki er hægt að segja að bændur hafi ekki sýnt vilja til að aðlagast breyttum aðstæðum því þeir hafa fundað stíft með landbúnaðarráðherra og lagt fram tillögur að úrbótum. Enn sem komið er hefur ráðherra hvorki sýnt skilning né áhuga á málefninu.

Atvinnuveganefnd átti góðan fund í gær með hagsmunaaðilum þar sem Landsamtök sauðfjárbænda og Bændasamtök Íslands lögðu fram tillögur að aðgerðum. Ef gengið verður hratt og vel til verks verður komið í veg fyrir allt að þriðjungs tekjuskerðingu bænda, hagkvæmni aukin og dregið verður úr kolefnisspori landsins.

Greiðsluþrot blasir við
Tillögur bænda fjalla m.a. um að efla útflutning til að jafna sveiflur á innanlandsmarkaði og draga þar með úr afurðaverðfalli til bænda í haust. Ef bændur fá ekki áheyrn og ekki tekst að koma jafnvægi á markaðinn mun greiðsluþrot blasa við á mörgum býlum landsins sem stjórnvöld munu ekki geta haft neina stjórn á.

Vandinn snýr fyrst og fremst að lokun erlendra markaða, en hann er tímabundinn. Því miður hefur m.a. Rússlandsmarkaður lokast núna, en það þýðir ekki að gefast upp. Auka þarf nýsköpun og vinna að nýjum mörkuðum. Á meðan unnið er að því að byggja upp traust að nýju á erlendum mörkuðum mega ráðherrar Viðreisnar ekki senda út röng skilaboð. Hvorki til erlendra aðila né loka á samtalið við bændur.

Einnig þarf að draga úr óeðlilegum sveiflum en stutt er síðan afurðastöðvarnar þurftu að takmarka sölu til viðskiptavina sinna erlendis vegna aukinnar eftirspurnar. Samvinna afurðastöðva á erlendum mörkuðum myndi án efa gera þeim betur kleift að þróa nýjar og réttar vörur fyrir nýja markaði.

Eins og í öðrum löndum
Ráðherra má ekki heyra minnst á uppkaup á landbúnaðarframleiðslu.
Þau lönd sem við berum okkur saman við stýra sinni landbúnaðarframleiðslu gagngert til þess að koma í veg fyrir afurðaverðslækkun til bænda m.a. með inngripum á markaði. Umframbirgðir eru þá keyptar upp/seldar út af markaði til að tryggja fæðuöryggi, framleiðsluvilja og afkomu bænda.

Ríkisstjórnin verður að taka á þeim tímabundnu vandamálum sem uppi eru núna í sauðfjárræktinni og vinna með bændum en ekki gegn. Á þann hátt tryggjum við búsetu hringinn í kringum landið og styðjum við afleidd störf sem verða til vegna matvælaframleiðslu, m.a. í ferðaþjónustu.

Sigurður Ingi Jóhannsson, formaður Framsóknarflokksins

Greinin birtist í Morgunblaðinu 16. ágúst 2017

Ráðherrar Viðreisnar keppast við að koma með hverja rangfærsluna á fætur annarri þessa dagana. Fjármálaráðherra heldur því fram að erfiðleika í sauðfjárframleiðslu sé að rekja til nýs búvörusamnings. Velferðaráðherra telur að hátt matvælaverð sé til komið vegna matvöru sem nýtur innflutningsverndar. Hvort tveggja er alrangt.

Sorglegt er að sjá hve litla þekkingu og skilning þessir ágætu herramenn hafa á málefninu og takmarkaða löngun til að setja sig inn í atvinnugreinar landsbyggðanna. Legg til að þeir stofni leshring og lesi nýja búvörusamninginn. Enn hefur ekkert „kindakíló“ verið framleitt undir nýjum búvörusamningi.

Skilvirkari landbúnaður
Til að byrja á byrjuninni þá er markmiðið í nýjum búvörusamningi að undirbúa landbúnaðinn fyrir áskoranir næstu ára og gera stuðningskerfið skilvirkara. Skapa greininni fjölbreytt sóknartækifæri með sjálfbærni, nýsköpun, heilnæmi afurða og velferð dýra að leiðarljósi. Auknir fjármunir voru settir í að framfylgja velferð dýra, að efla lífræna ræktun og til að auka fjölbreytni í landbúnaði almennt. Allt neytendum og bændum til hagsbóta.

Í nýjum búvörusamningi verða beingreiðslur til bænda afnumdar í áföngum. Í tíð síðustu ríkisstjórnar voru auk þess tollar felldir niður og lækkaðir af landbúnaðarvörum, beinlínis til að örva samkeppni. Ekki er gert ráð fyrir að dregið verði úr beingreiðslum til grænmetisbænda og búið er að innleiða niður­greiðslu á raforku. Þess má einnig geta að stuðningur við jarðrækt og lífræna framleiðslu er stóraukinn í nýjum samningi sem er m.a. í takt við tillögur samráðsvettvangs um aukna hagsæld.

Ég held við getum öll verið sammála um að það er eftirsótt að geta valið um matvæli sem eru framleidd undir ströngu eftirliti þar sem notkun fúkkalyfja er brot af því sem gerist í öðrum ríkjum í Evrópu og að kröfur um aðbúnað dýra séu eins og best verður á kosið.

Samkeppnin
Líkt og velferðaráðherra þá fagna ég aukinni samkeppni þar sem neytendur geta borið saman verð og gæði. Ráðherra er hins vegar á rangri leið þegar hann telur að matvælaverð sé bundið við tolla. Staðreyndin er sú að búið er að fella niður tolla og lækka. Því er ekki lengur hægt að halda því fram að háir tollar stuðli að háu matvælaverði.
Ef matvælaverð er hátt hér á landi þá beinast mínar grunsemdir að álagningu matvæla sem verður til gegnum milliliði. Þessu til stuðnings þá hefur Samkeppniseftirlitið bent á að álagning verslana og/eða þar með vöruverð sé almennt hærra hér á landi vegna samþjöppunar einstakra aðila.

Getur verið að ráðherrar Viðreisnar séu í hagsmunagæslu fyrir fjármálaöfl og heildsala sem lengi hafa eldað grátt silfur við framleiðslugreinar landsmanna? Getur verið að hagræðingaraðgerðirnar sem ráðandi aðilar í versluninni fóru í hafi ekki skilað tilætluðum árangri? Þá má spyrja sig af hverju verslunin geti ekki mætt nýrri samkeppni sem hefur komið til sl. mánuði.

Ráðherrarnir leyfa sér að ráðast á undirstöður atvinnugreinar landsbyggðarinnar. Í sama augnabliki loka þeir augunum fyrir ábyrgri stefnu í sjálfbærni, dýravelferð, sýklalausum matvælum og aðgerðum í loftslagsmálum. Er þessum mönnum sjálfrátt? Hversu ótengdir geta menn verið og halda menn virkilega að þeir geti slegið ryki í augu neytenda? Getur verið að þeir sem tala mest fyrir frjálsri samkeppni skorti kjarkinn til að mæta henni þegar á hólminn er komið?

Hvar er forsætisráðherra?
Og að lokum. Stefnu- og ráðleysið hjá ríkisstjórninni er algert. Forsætisráðherra og Sjálfstæðisflokkurinn leyfir Viðreisn að stýra umræðunni með því að stíga ekki fram. Hefur kúvending átt sér stað í forsætisráðuneytinu? Á að leyfa endalausar árásir á grundvallaratvinnugreinar landsbyggðarinnar? Það eru margir sem bíða svara – en munu ekki getað beðið endalaust!

Sigurður Ingi Jóhannsson, formaður Framsóknarflokksins

Greinin birtist í Fréttablaðinu 15. ágúst 2017

Háir vextir hér á landi eru undirliggjandi vandi hagkerfisins og hafa mikil áhrif á gengisflökt krónunnar. Háir vextir draga erlent fjármagn til landsins sem veldur sveiflukenndu gengi. Háir vextir valda því að íslensk heimili greiða nokkrum milljónum króna meira af húsnæðislánum sínum borið saman við löndin í kringum okkur og fyrirtækin greiða hærri fjármagnskostnað. Háir vextir eru tilkomnir vegna ákvörðunar Seðlabankans og bankarnir græða. Þetta er hins vegar hægt að laga, næsti vaxtaákvörðunardagur er 23. ágúst.

Verndun vaxta
Háir vextir sem leiða óhjákvæmilega til vaxtamunaviðskipta eru í eðli sínu óstöðug atvinnugrein innan hagkerfisins og valda þrýstingi á gjaldmiðilinn. Fjármálaráðherra lætur reka á reiðanum. Fer í herferð gegn eigin mynt og heldur hinu gagnstæða fram, að háir vextir séu tilkomnir vegna óstöðugleika krónunnar. Staðreyndin er sú að eftirspurnin eftir háum vöxtum er mikil og krónan sveiflast í kjölfarið. Þeir sem fjármagnið eiga sækjast eftir því að fjárfesta hér á hærri vöxtum en hægt er að fá í öðrum löndum. Hagkerfið er gjörbreytt frá 2003 þegar núverandi peninga- og hávaxtastefna voru tekin upp. Núna erum við útflytjendur á fjármagni.

Viðvarandi vaxtavandamál
Hætturnar eru kunnuglegar. Þegar verðbólguvæntingar aukast þá er líklegt að Seðlabankinn hækki vexti og dragi til sín fleiri fjárfesta sem styrkir krónuna enn frekar. Fjárfestar munu ekki hika í sínum ákvörðunartökum og geta metið að hæstu hæðum krónunnar sé náð, farið út með sitt fé, allir í einu og afleiðingin er gamalkunn; gengið fellur og verðbólgudraugurinn rankar við sér.
Það er því ekki boðlegt að ráðstöfunarfé almennings stýrist af væntingum fjárfesta, hvort þeir eigi að selja krónurnar eða ekki sem þeir eru að ávaxta hér á landi. Þeir sem fjármagnið eiga stýra sveiflunum, hagnast sem aldrei fyrr – og bilið breikkar milli þeirra sem eiga og hinna sem greiða.

Það sem þarf að gera
Ráðaleysi er einkennandi fyrir ríkisstjórnina. Fjármálaráðherra og hans flokkur sem á aðild að ríkisstjórn eiga þá ósk heitasta að skipta út krónunni út fyrir evru. Þeir efnameiru skuli auk þess hagnast á háum vöxtum. Ekki verður heldur séð að aðgerðir ríkisstjórnarinnar hafi beinst sérstaklega að því að undirbúa hagkerfið til að taka á móti sveiflum. Er ekki skynsamlegt að halda áfram að byggja upp gjaldeyrisforða til að vega upp á móti útstreymi fjármagns? Á sama hátt er brýnt að byggja upp stöðugleikasjóð með það að markmiði að hjálpa til við efnahagslegan stöðugleika. Vaxtamunaviðskipti er of áhættusöm atvinnugrein og leiðir til meira ójafnvægis en hagkerfið ræður við. Ójöfnuður eykst. Þess vegna þarf að lækka vexti.

Sigurður Ingi Jóhannsson, formaður Framsóknarflokksins

Greinin birtist í Morgunblaðinu, 10. ágúst 2017