Category: Greinar

Peningastefnunefnd Seðlabankans ákvað í síðustu viku að hækka stýrivexti. Það eru nokkur atriði sem hafa komið upp í hugann eftir þessa ákvörðun.

Seðlabankinn tekur sérstaklega fram að þeir séu að hækka stýrivexti vegna kjarasamninga. Ég sakna þess að þeir taki fram að verslanir og fyrirtæki hafi ákveðið að hækka vörur og þjónustu of mikið. Hafa olíufélögin skilað lækkun heimsmarkaðsverðs? Af hverju hafa innflutningsaðilar raftækja ekki lækkað verðin eftir nýlegar tollalækkanir? Þetta hefði verið sanngjörn gagnrýni í stað þess að sparka í saklaust launafólk sem sannarlega átti skilið kjarabætur.

Það er full þörf á því að skoða peningastefnu Íslands og raunar ótrúlegt að slík endurskoðun skuli ekki hafa farið fram strax eftir efnahagshrun. Ástæða þess er væntalega sú að þáverandi ríkisstjórn hafði ofurtrú á að Evran myndi leysa þetta líkt og annað í íslensku samfélagi og því þyrfti ekkert að skoða þessi mál. ESB-sinnar hafa keppst við það undanfarið að blása lífi í þessa umræðu og halda því fram að ekki sé mögulegt að ná niður vöxtum nema ganga í ESB og taka upp Evru. Staðreyndin er að það eru mjög breytilegir vextir innan ESB.

Þegar rætt var um afnám fjármagnshafta á síðasta kjörtímabili þá héldu margir ESB sinnar því fram að ekki væri hægt að afnema fjármagnshöft nema með því að ganga í ESB og taka upp evru. Þegar ríkisstjórnin kynnti frumvörp um afnám fjármagnshafta sl. vor þá voru sömu aðilar fljótir að flýja undan þessum málflutningi. Það sama á við um vaxtamálin, vandinn liggur ekki í krónunni frekar en lausnin liggur ekki í evrunni.

Það getur ekki verið markmið að hafa hér háa vexti. Ráðast svo í aðgerðir til að hindra það að spákaupmenn sigli hingað með gull í von um mikinn skyndigróða líkt og Seðlabankinn kynnti í síðustu viku. Það þarf að ráðast að rótum vandans. Vandinn er m.a. verðtryggingin. Efnahagsstjórnin virkar ekki sem skyldi þegar við búum við verðtryggingu skulda. Það er sama hvað stýrivextir eru hækkaðir mikið, þegar við deilum hækkuninni á allan lánstímann líkt og gert er í dag þá hefur hún til skamms tíma lítil sem engin áhrif. Þetta var m.a. ástæða þess að við náðum ekki að kæla hagkerfið þegar á þurfti að halda fyrir hrunið.

Rót vandans varðandi háu vextina er heimatilbúinn og eðlilegast hefði verið að umræða yrði tekin eftir efnahagshrunið. Það þarf strax að hefjast lausnamiðuð umræða án upphrópanna um þessi mál. Það er grunnur þess að við þá náum að vinda ofan af þessu séríslenska vandamáli. Það væri líka skynsamlegt að setja inn í þá umræðu hugmyndir sem verið hafa hjá Frosta Sigurjónssyni o.fl. um betra peningakerfi.

Ásmundur Einar Daðason

Greinin birtist á blog.pressan.is/asmundurd/ 24. ágúst 2015.

Forsvarsmenn Landsbankans hafa gefið það út að líklega verði fyrirhugaðri byggingu á höfuðstöðvum slegið á frest. Ástæðan er sú að margir hafa tjáð sig um málið og gagnrýnt fyrirhugaða byggingu. Það er vel að forsvarsmenn Landsbankans séu að draga í land en er nóg að fresta málinu?

Það þarf að breyta um grunnstefnu

Það er ekki nóg að stjórnendur Landsbankans hafa hrakist undan varðandi byggingar á nýjum höfuðstöðvum. Í framhaldinu þarf að boða til hluthafafundar þar sem þessi áform eru endanlega slegin út af borðinu og lóðin margrædda verði síðan seld hæstbjóðanda.

Í framhaldinu ætti banki „allra“ landsmanna að setja af stað vinnu sem miðar að því að endurskipuleggja starfsemi bankans með það að leiðarljósi að nýta á sem hagkvæmastan hátt þær fjölmörgu byggingar sem bankinn á víðsvegar um landið. Ég er sannfærður um að ítarleg skoðun á þessari blönduðu leið myndi sýna fram á hagkvæmni samanborið við að byggja risastórar höfuðstöðvar á dýrustu lóð landsins.

Það þarf líka að taka almenna upplýsta umræðu um það í samfélaginu af hverju Landsbankinn ákvað að velja margumrædda leið í stað þess að lækka veita hagstæðari kjör til almennings.

Störf án staðsetningar – Kröfuhafar standa sig betur en Landsbankinn

Landsbanki, banki allra landsmanna, ætti að hafa forystu í því að nýta ljósleiðaravæðingu landsins í stað þess að þjappa öllu á eina dýra lóð í 101 Reykjavík. Það á að skoða hagkvæmni þess að efla þær starfsstöðvar sem bankinn á í einhverjum glæsilegustu byggingum hvers byggðalags.

Landsbankinn breytir útibúum í orlofsíbúðir fyrir starfsfólk líkt og gert var rétt fyrir hrun á Ísafirði. Ætli það hefði ekki verið mögulegt að halda úti starfsemi á Ísafirði í stað þess að breyta útibúinu í orlofshúsnæði fyrir starfsfólk úr Reykjavík?

Af hverju horfir Landsbankinn ekki til þess sem áunnist hefur í fjarvinnslu. Ég hygg að Arion Banki, banki kröfuhafanna væri ekki að notfæra sér fjarvinnslu á Siglufirði nema af því væri hagkvæmni. Sú starfsemi hófst árið 2000 og hefur reynslan verið mjög jákvæð allar götur síðan.

Meðan Landsbankinn er eign almennings þá á almenningur allt í kringum landið fullan rétt á því að bankinn leitist við að uppfylla sitt gamla slagorð „banki allra landsmanna“.

Ásmundur Einar Daðason

Greinin birtist á blog.pressan.is/asmundurd/ 11. ágúst 2015.

Áform Landsbankans, banka allra landsmanna, að byggja nýjar höfuðstöðvar á einni dýrustu lóð landsins hefur verið gagnrýnd af fjölmörgum aðilum. Landsbankinn er í almenningseigu og það er á ábyrgð okkar allra að hann fari vel með almannafé.

Landsbankinn ber við miklu fjárhagslegu hagræði af þessari framkvæmd. Þrátt fyrir að ég hafi efasemdir um skynsemi þess að færa alla starfsemi bankans á einn stað þá skulum við gefa okkur að af þessu hljótist umrætt hagræði.

Ef bankinn væri einungis að hugsa þetta út frá hagræðingu væri ekki skynsamlegra að leita að ódýrara húsnæði á ódýrari lóð? Í umræðu um málið hefur verið bent á hagkvæmari kosti, gefum okkur að bankinn gæti komist af með höfuðstöðvar sem kosti hann 2 milljarða í stað þeirra 8 milljarða sem áætlanir gera ráð fyrir. Hvað væri hægt að gera fyrir þá fjármuni?

Dugar til að reka eitt útibú í 100-150 ár!

Á undanförnum árum höfum við fylgst með því hvernig Landsbankinn hefur jafnt og þétt verið að fækka útibúum einmitt í nafni hagræðingar. Á árinu 2012 var t.d. með einni aðgerð ákveðið að loka nokkrum útibúum og áætlaður meðalsparnaður samkvæmt fréttum frá bankanum var 50 milljónir á hvert útibú.

Ef Landsbankinn færi hagkvæmari leið varðandi nýjar höfuðstöðvar þá hefði verið hægt að halda opnu einhverju af þeim fjölmörgu útibúum sem bankinn lokaði í nafni hagræðingar í 100-150 ár. Var verið að skerða þjónustu vítt og breitt um landið til að safna fyrir útborgun í nýjar höfuðstöðvar á dýrustu lóð landsins? Er nema von að margir spyrji sig hvort menn séu algerlega úr sambandi við raunveruleikann?

Stjórnendur bankans hafa heldur dregið í land varðandi fyrirhugaða uppbyggingu og það er vel. En verði ráðist í þessa framkvæmd þá er það hrein og klár ögrun við almenning, enda bankinn eigna okkar allra eftir að ríkið endurreisti hann við hrun efnahagskerfisins.

Ásmundur Einar Daðason

Greinin birtist á blog.pressan.is/asmundurd/ 27. júlí 2015.

Framkvæmdastjóri Samtaka verslunar og þjónustu sendi mér kveðju í útvarpsþætti á föstudaginn fyrir viku. Kann ég honum maklegar þakkir fyrir. Í kveðjunni fann framkvæmdastjórinn að því að undirritaður hvatti almenning nýlega úr ræðustól Alþingis til að sniðganga fyrirtæki sem gengið hafa á undan með hækkun á vöruverði í kjölfar kjarasamninga.

Nú er það svo að sá sem hér ritar er kjörinn á þing af íslenskum almenningi og sækir þangað umboð sitt. Ef það er svívirðilegt eða populismi eða hvað það annað sem framkvæmdastjórinn bar mér á brýn í viðtalinu að gæta hagsmuna almennings, vinnuveitenda minna, skal ég glaður gangast við því að vera hvort tveggja svívirðilegur og populisti. Sá sem hér ritar hefur undanfarin tvö ár gagnrýnt íslenska verslun töluvert. Ég hef einnig tekið fram að ekki eru öll verslunarfyrirtæki undir sömu sök seld. Ég hef bent á að gengisstyrking krónu hefur ekki skilað sér í lægra vöruverði, niðurfellingar og/eða lækkaðar álögur skila sér seint, illa eða alls ekki.

Flest framangreint var staðfest í nýlegri skýrslu Samkeppniseftirlitsins.

Á undanförnum tveimur árum hef ég skorað á kaupmenn að bæta ráð sitt, beðið þá, brýnt þá en lítið gagnast. Lengi vel var því haldið fram að undirritaður færi með rangt mál, ef ekki beinlínis ósannindi um málefni verslunarinnar. Loks nú nýlega hikstaði framkvæmdastjóri SVÞ því upp í útvarpsþætti að víst væri eitthvað til í að gengisstyrking hefði ekki verið skilað að fullu vegna þess að verslunin væri að bæta sér upp meint tjón í hruninu fyrir sjö árum.

Ekki kom fram í máli framkvæmdastjórans þá hversu mikið meint tjón væri eða hversu lengi íslenskir neytendur ættu að greiða yfirverð þar til meint tjón verslunarinnar væri að fullu bætt. Í útvarpsviðtalinu á föstudaginn fyrir viku kvað hins vegar við annan tón. Þegar minnst var á að vörugjaldslækkun, sem tók gildi um sl. áramót, á sykri og sykruðum vörum skilaði sér seint og illa sagði framkvæmdastjórinn eitthvað á þá leið að á Íslandi væri frjáls álagning og að samkeppnin á markaði hér (sic) myndi sjá um að lækkanir skiluðu sér til neytenda. Verslanir sem gætu verðlagt sig hátt myndu einfaldlega gera það. Það er einmitt það.

Fyrirsvarsmenn íslenskrar verslunar kveinka sér undan alþjóðlegri samkeppni og telja tolla sem enn eru við lýði skekkja samanburð. Nú er einmitt tækifæri til að gaumgæfa hverju nýframkomnar breytingar á gjöldum hafa breytt í því efni. Það er verðugt verkefni verslunar, samtaka launafólks, neytendasamtaka og stjórnvalda. Þá verður máski möguleiki að varpa ljósi á verðmyndun á Íslandi að einhverju leyti. Þá mun koma í ljós hvort kaupmönnum er treystandi.

Þangað til hvet ég neytendur til að sniðganga þau fyrirtæki á lista Neytendasamtakanna sem hækka vöruverð þessa dagana og sem draga lappirnar í að skila lækkun vörugjalda og styrkingu krónu út í verðlagið.

Þorsteinn Sæmundsson

Greinin birtist í Morgunblaðinu 10. júlí 2015.

Hér á landi er nánast öll raforka framleidd sem græn orka án aðkomu kjarnorkuvera og án kola- og olíubrennslu. Þetta skapar landinu gríðarlega sérstöðu á heimsvísu með áherslu á fullvinnslu vöru hér á landi úr grænni orku. Fyrirtæki með áherslu á umhverfisvernd eru tilbúin að greiða hærra verð fyrir raforku í framleiðslu sína. Íslensk raforkuframleiðslufyrirtæki hafa selt grænar upprunaábyrgðir sínar til fyrirtækja á EES-svæðinu og fengið í staðinn upprunaábyrgðir sem merktar eru kjarnorku, olíu, kolum og gasi. Er það sett í þann búning að kaupandi upprunavottorðs sé að styðja við framleiðslu á endurnýjanlegum orkugjöfum og framleiðslu á grænni orku. Það er nokkuð ljóst að kaupandi upprunavottorðs að grænni orku gerir það til að blekkja og ljúga að kaupanda framleiðsluvörunnar.

Öll þessi blekking og sýndarveruleiki er búinn til af embættismannaelítunni í Brussel eins og loftslagsheimildirnar. Búin eru til »verðmæti« úr engu sem ganga síðan kaupum og sölum en engin eiginleg hlutkennd verðmæti eru á bak við, eins og t.d. í íslenska kvótakerfinu þar sem hlutkennd verðmæti á bak við veiðiheimildirnar eru fiskur sem fer á markað. Mikil pressa er bæði hjá Landsvirkjun og Bretum að færa raforku til Bretlands með sæstreng. Það er ljóst að það er ekki til að fá »græna orku« inn í breska raforkukerfið því þeir í raun gætu sparað sér kapalinn og látið duga að kaupa aflátsbréf. Það er því nokkuð ljóst að það er ekki að reyna að komast yfir hrávöru – orku í þessu tilfelli – og skapa virðisaukandi störf í Bretlandi.

Garðyrkjubændur hafa stigið fram og gagnrýnt þetta harðlega. Þeim er boðið að »kaupa« sig út úr kerfinu af raforkusölum. Er þetta tilboð dæmalaust ósvífið. Þannig eru raforkusalar hér á landi að neyða framleiðendur til að kaupa sig frá skítugum orkuaflátsbréfum til að geta vottað vöru sína græna. Í millitíðinni höfðu þessir aðilar selt grænar upprunaábyrgðir fyrir skítugar og ætla að græða í annað sinn og nú í gegnum íslensk fyrirtæki.

Fyrir ekki svo löngu var mikill innflutningur á þorski frá Rússlandi. Sá fiskur seldist á lægra verði en sá íslenski. Ef sama fyrirkomulag hefði verið í þeim viðskiptum og Evrópubandalagið er með varðandi upprunavottorð á rafmagni þá hefðu íslenskar fiskvinnslur keypt vottorð um að fiskurinn væri ekki rússneskur og selt sem íslenskan til þess að blekkja kaupandann og fá þannig hærra verð. ESB hefur sektað íslensk fyrirtæki fyrir rangar upprunamerkingar á fiski en býr síðan til reglur um brask með uppruna rafmagns. Að falsa upprunavottorð á hráefni er hættulegt og algjörlega óásættanlegt og getur skaðað orðspor okkar til langrar framtíðar. Ég treysti því að iðnaðarráðherra gangi í málið og vindi ofan af þessari vitleysu og ég geri kröfu á íslensk orkufyrirtæki sem nýta okkar dýrmætu auðlindir, og við höfum falið þeim nýtingu á til orkuframleiðslu, að þau gjaldfelli ekki okkar dýrmætustu vöru – íslenska græna orku.

Vigdís Hauksdóttir

Greinin birtist í Morgunblaðinu 4. júlí 2015.

Nýútkomin skýrsla fjármálaráðherra um skuldaleiðréttinguna staðfestir svo ekki verður um villst að markmið skuldaleiðréttingar ríkisstjórnar Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar hafa náðst fullkomlega. Ef skýrslan er borin saman við kynningu leiðréttingarinnar á sínum tíma kemur í ljós hversu vel undirbúin framkvæmd leiðréttingarinnar var.

Eins og allir vita nam heildarumfang leiðréttingarinnar 150 milljörðum króna, 80 milljarðar í beina leiðréttingu og um 70 milljarðar með nýtingu séreignarsparnaðar. Dreifing hinnar beinu leiðréttingar, 80 milljarðanna, var í samræmi við væntingar því markmiðið var að leiðrétta útgjöld heimila sem urðu vegna verðbólgu umfram markmið Seðlabankans á tilgreindum tíma. Langstærstur hluti leiðréttingarinnar kom í hlut lág- og millitekjuhópa, s.s. heimila sem samanstanda af tveimur ASÍ-félögum, tveimur BSRB-félögum eða tveimur BHM-félögum. Meirihluti leiðréttingarinnar kom í hlut heimila sem skulduðu meira en helming í íbúðarhúsnæði sínu.
Markmið leiðréttingarinnar um réttlæti og sanngirni rættust því að fullu.

Þegar almenn aðgerð af þessari stærðargráðu er framkvæmd fer ekki hjá því að lítill hluti fellur í skaut hópum sem ekki þurfa aðstoðar við. Þannig hefur nokkuð farið fyrir því í fjölmiðlum að 1.250 heimili sem greiddu auðlegðarskatt fengu 1,5 milljarða í leiðréttingu. Það þýðir að 55.800 heimili skiptu með sér rúmum 88 milljörðum. Auk þessa hafa 34 þúsund heimili nýtt sér séreignarsparnaðarleiðina. Þeir sem ekki trúðu á þessa leið og treystu sér ekki til að fara hana auk þeirra sem voru beinlínis á móti því að leiðrétta skuldir íslenskra heimila hafa farið mikinn gegn aðgerðinni og beitt hinum og þessum blekkingum í því skyni. Það er aftur á móti athugunarefni fyrir alla þá sem nutu leiðréttingarinnar að hluti stjórnmálamanna var á móti henni. Sumir þeirra sóttu reyndar um og gátu hugsað sér að njóta ávaxtanna.

Þegar öllu er á botninn hvolft skiptir þó ekki máli hvað einstakir andstæðingar leiðréttingarinnar hafa látið sér um munn fara. Niðurstaðan skiptir þær tugþúsundir heimila sem nutu leiðréttingarinnar mestu. Þið öll sem fenguð lækkun höfuðstóls, sem búið nú við lægri greiðslubyrði til langrar framtíðar, vitið best að skuldaleiðréttingin virkar. Okkur sem börðumst fyrir leiðréttingunni langa hríð og sáum hana verða að veruleika skiptir líka mestu hversu miklu hún hefur breytt fyrir svo marga.

Þorsteinn Sæmundsson

Greinin birtist í Fréttablaðinu 3. júlí 2015.

Í skýrslu fjármála- og efnahagsráðherra um niðurfærslu verðtryggðra fasteignalána sést svart á hvítu hversu vel hefur tekist til við leiðréttinguna. Hvert orð sem sagt var um leiðréttinguna hefur staðið eins og stafur á bók. Hvert skref var í samræmi við áætlun. Ástæða er til að þakka þeim stóra hópi sem gerði þetta verkefni að veruleika.

Leiðréttingin kemur til af forsendubresti og varð að helsta kosningamáli alþingiskosninga árið 2013 eins og flestir muna. Þeir sem urðu fyrir tjóni vegna ófyrirséðrar hækkunar á höfuðstól verðtryggðra húsnæðislána fá tjónið bætt, óháð „stétt eða stöðu“. Fyrir þessari aðgerð eru 1) réttlætisrök – almenningur varð fyrir forsendubresti og sértækar aðgerðir skiluðu takmörkuðum árangri, 2) jafnræðisrök – lánaform á ekki að ákvarða örlög heimila, 3) sanngirnisrök – tjón almennings af bankahruninu var verulegt og 4) efnahagsleg rök – há skuldsetning heimila dregur úr krafti efnahagslífsins.

Leiðréttingin byggir á samspili beinnar niðurfærslu höfuðstóls og skattleysis séreignarsparnaðar til lækkunar höfuðstóls húsnæðislána. Þeir sem nýta báða liði leiðréttingarinnar geta lækkað húsnæðisskuldir sínar um rúmlega 20%.

Leiðréttingin leiðir einnig til tekjujöfnuðar enda kemur hún hlutfallslega langbest út fyrir þá tekjulægri. Hún líkist mest krónutöluhækkunum í kjarasamningum. Leiðrétting þeirra 10% sem lægstar hafa tekjurnar nemur rúmlega 60% af árstekjum þeirra en um 8% hjá þeim 10% sem hæstar hafa tekjurnar. Dreifing leiðréttingarinnar eftir tekjum er til muna jafnari en dreifing fyrri úrræða, svo sem 110% leiðarinnar.

Fulltrúar stjórnarandstöðuflokkanna, hvort heldur þeir tjá sig á þingi eða á leiðarasíðu Fréttablaðsins, eiga erfitt með að sætta sig við velheppnaða leiðréttingu. Tveir hinna herskárri skrifa um málið á síðunni í gær. Stjórnarandstöðudálkurinn „Frá degi til dags“ heldur fram þeim hreinu ósannindum að leiðréttingin renni að mestu til hátekjufólks (raunin er þveröfug -ólíkt 110% leiðinni) og í leiðara er fullyrt að fjármagn til leiðréttingarinnar hafi ekki verið sótt til kröfuhafa eins og lofað hafði verið. Hvernig menn geta fengið þetta út er mér hulin ráðgáta. Bankaskattur á slitabú fallinna fjármálafyrirtækja var lagður á til að brúa það bil í tíma sem yrði á milli lausnar á vanda þjóðarbúsins vegna slitabúa bankanna og leiðréttingarinnar. Nú liggur hins vegar fyrir að svigrúmið, sem margir töldu fyrir kosningar að væru sjónhverfingar einar, er meira en fyrirheit voru gefin um fyrir kosningar. Það liggur líka fyrir að það var miklu meira en nóg til að standa undir lækkun skulda heimilanna, rétt eins og lofað var fyrir kosningar.

Sigmundur Davíð Gunnlaugsson

Greinin birtist í Fréttablaðinu 1. júní 2015.