Category: Greinar

Stafræna byltingin hefur áhrif á daglegt líf okkar allra. Miklu af þeirri þjónustu sem við áður sóttum til fyrirtækja eða opinberra aðila sinnum við nú sjálf í gegnum snjallsíma. Sjálfvirknivæðingin, sýndarveruleikinn og gervigreindin eru komin til að vera og eru að umbylta landslagi menntunar og vinnumarkaðar. Í gegnum tíðina hafa falist mörg tækifæri fyrir Ísland í tæknibyltingum. Við höfum séð vinnumarkaðinn gjörbreytast á stuttum tíma og menntun verður að mæta þessum nýju og spennandi tímum.

Meðal mikilvægustu verkfæra unga fólksins okkar, sem móta munu framtíð samfélagsins, eru samvinnuhæfni, frumkvæði, skapandi hugsun og það að geta unnið með upplýsingar og tækni á fjölbreyttan hátt. Fjórða iðnbyltingin krefur okkur með sínum öru samfélags- og tæknibreytingum um nýja nálgun á ýmis kerfi, þar með talið menntun og starfsþjálfun af öllu tagi. Sem dæmi um gott viðbragð við breyttum tímum er nýtt nám sem hófst við Verzlunarskóla Íslands nú í haust. Það ber yfirskriftina „Stafræn viðskiptalína“ og er skipulagt í góðu samstarfi við atvinnulífið, meðal annars í gegnum SVÞ – Samtök verslunar og þjónustu. Markmið námsins er að mæta nýjum þörfum atvinnulífsins en sérstaða námsins er meðal annars fólgin í áföngum sem tengjast stafrænum lausnum, greiningu á gögnum og notagildi samfélagsmiðla. Þá fer hluti námsins fram í starfsnámi sem útfært verður í samstarfi við ýmis fyrirtæki. Þegar ég heimsótti nemendur á þessari nýju braut í vikunni spurði ég þá af hverju þetta nám hefði orðið fyrir valinu. Svörin voru margvísleg en eitt stóð upp úr: „Við vitum hversu mikilvægt það er að við höfum góðan skilning á forritun, bæði til að skilja samfélagið og hvað bíður okkar.“

Ég fagna nýjungum í menntun á Íslandi og sérstaklega þeim sem miða að því að mæta þörfum framtíðarinnar og efla tengsl menntakerfisins við samfélagið. Ég óska Verzlunarskólanum og Samtökum verslunar og þjónustu til hamingju með þennan áfanga og nýja námið.

Lilja Alfreðsdóttir, mennta- og menningarmálaráðherra og varaformaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 6. september 2019.

Umræðan um stefnumörkun í orkumálum og eignarhald og nýtingu auðlinda hefur verið í brennidepli síðustu misseri. Umræðan er mjög mikilvæg og hefur ýtt við stjórnvöldum um/í að setja skýrari stefnu varðandi eignarhald og nýtingu á jörðum og um að gerð verði breyting á lögum um vatnsréttindi, sem og að skoða breytingar á dreifingarkostnaði raforku með jafnræðissjónarmið að leiðarljósi.

Sama verð fyrir alla

Eitt verð fyrir dreifingu raforku, þ.e einn taxti fyrir dreifbýli og þéttbýli, og jafnvel sérstakur taxti fyrir garðyrkjuna, hafa einnig borið hátt í umræðuna. Að mínu mati er það réttlætismál að allir landsmenn greiði sama verð fyrir dreifingu raforku. Núverandi ríkisstjórn ætlar sér að breyta þessu, sem er vel. Og ef við ætlum raunverulega að verða sjálfbærari hvað matvælaframleiðslu varðar, fækka kolefnisfótsporum og tryggja endurnýjun og vöxt innan garðyrkjunnar, er mál til komið að taka pólitíska ákvörðun og hafa sérstaka taxta fyrir garðyrkjubændur. Það þætti mér vera framfaraskref.

Auðlindaákvæði í stjórnarskrá

Nú er ekkert ákvæði í stjórnarskrá Íslands um sameign þjóðarinnar á auðlindum þrátt fyrir að 80% þjóðarinnar hafi greitt atkvæði í þjóðaratkvæðagreiðslu um að þau vildu fá slíkt ákvæði. Auðlindaákvæði er nú loks komið í samráðsgátt Stjórnarráðsins og gerir ráð fyrir því að þessi þjóðareign verði undirstrikuð í stjórnarskrá. Vonandi myndast samstaða hjá þingheimi um að afgreiða ákvæðið þegar það kemur til afgreiðslu í þingsal.

Uppkaup á vatnsréttindum

Fyrir fáum árum síðan var lítil eftirspurn eftir bújörðum. Framsýnir fjárfestar sáu sér leik á borði og keyptu upp fjölmargar jarðir. Sumir eiga orðið umtalsverð jarðasöfn. Margir hafa áhyggjur af þessari þróun. Góðar bújarðir eru ekki endilegar nýttar sem slíkar. Aðgengi almennings hefur í sumum tilfellum verið takmarkað mjög, eitt dæmi um það er Mýrdalurinn. Við erum með hvað frjálslegasta löggjöf innan EES um þessi mál og gætum litið til annarra landa, hvort sem er Danmerkur, Noregs eða Írlands, um skýrari ramma. Það er tími til kominn að löggjafinn setji skýrari ramma um landakaup og ræði jafnframt hvort það sé eðlilegt að vatnsréttindi fylgi landsréttindum. Hér eru erlendir fjárfestar að fjárfesta fyrir á fimmta milljarð í vatnsverksmiðjum. Þeir eru að fjárfesta í vatnsréttindum og vatnsauðlindinni. Ég er ekki viss um að það þjóni hagsmunum Íslands til lengri tíma.

Land er ekki „venjuleg“ fasteign

Við höfum ekki enn sett regluverk um kaup á landi og endurskoðað þar með þá löggjöf sem sett var fyrir fimmtán árum. Þá voru allar gáttir opnaðar, sem var ekki til bóta. Ríkisstjórnin hefur hins vegar í hyggju að setja aftur á slíkar reglur. Meðferð og notkun alls lands skiptir alla landsmenn máli, bæði nú og til framtíðar. Það felast miklir almannahagsmunir í ráðstöfun og meðferð lands og því geta ekki gilt sömu reglur um kaup og sölu á landi eins og á hverri annarri fasteign.

Silja Dögg Gunnarsdóttir, alþingmaður Framsóknar í Suðurkjördæmi.

Greinin birtist fyrst í Suðra 5. september 2019.

Vitundarvakning söfnunarinnar »Á allra vörum« sem hleypt var af stokkunum sl. sunnudag hefur hreyft við þjóðinni. Málefnið sem sett er í forgrunn átaksins er misnotkun lyfseðilsskyldra lyfja og ótímabær dauði ungmenna vegna þeirra. Safnað er nú fyrir framkvæmd þjóðarátaks í þágu forvarna og fræðslu til grunnskólanema sem standa mun til ársins 2022. Forvarnarverkefnið verður undir merkjum slagorðsins »VAKNAÐU – þú átt bara eitt líf« og verður leitt af samtökum sem þegar hafa unnið mikilsvert starf á því sviði, Minningarsjóði Einars Darra Óskarssonar. Einar var einn þeirra 39 sem létust vegna lyfjaneyslu á árinu 2018, þá aðeins 18 ára að aldri.

Aðgengi og framboð á lyfjum og vímuefnum, sem mörg eru mjög ávanabindandi, hefur breyst mikið á undanförnum árum og notkun þeirra virðist mun almennari en áður. Við þurfum að vera vakandi fyrir afleiðingum þeirrar þróunar því hún snertir okkur öll. Markmið átaksins er að vekja þjóðina til umhugsunar og tala opinskátt um þessi mál til að koma megi í veg fyrir þann skaða sem þessi efni geta valdið, ekki síst ungu fólki. Tölfræðin sýnir okkur að það er brýnt tilefni til aðgerða. Samkvæmt málaskrárkerfi ríkislögreglustjóra fjölgaði málum þar sem grunur er á brotum á lyfsölulögum um 229% milli áranna 2015 og 2018. Dauðsföllum vegna lyfjanotkunar fjölgaði um 56% á árunum 2016-2018. Samkvæmt niðurstöðum könnunar Rannsókna & greiningar frá 2018 höfðu 8% framhaldsskólanema undir 18 ára aldri notað morfínskyld verkjalyf án lyfseðils oftar en einu sinni um ævina og 12% framhaldsskólanema eldri en 18 ára. Tæp 11% grunnskólanema í 10. bekk höfðu tekið svefntöflur eða róandi lyf án lyfseðils einu sinni eða oftar um ævina sem ekki var ávísað á þau og 1,5% höfðu reynt örvandi lyf sem ekki voru þeim ætluð.

Við Íslendingar náðum eftirtektarverðum árangri í því að minnka áfengis- og tóbaksneyslu ungmenna en með nýjum tímum koma nýjar áskoranir. Við vitum hvaða aðferðir virka vel, fræðsla og öflugt foreldrasamstarf eru mikilvægir þættir, en einnig virk þátttaka í íþrótta- og æskulýðsstarfi. Ég er þess fullviss að við munum ná árangri í þessu mikilvæga verkefni með góðri samvinnu heimila, skóla, félagasamtaka og stjórnvalda. Sem ráðherra menntamála fagna ég einlæglega framtaki »Á allra vörum« og hvet alla til þess að kynna sér þetta mikilvæga málefni og leggja því lið.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, mennta- og menningarmálaráðherra og varaformaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 5. september 2019.

Húsnæðismál hafa verið ofarlega á baugi síðastliðin ár enda ríkir skortur á íbúðarhúsnæði víða um land. Ríkisstjórnin hefur langt mikla áherslu á að efla húsnæðismarkaðinn og stuðla að auknu jafnvægi á honum óháð efnahag og búsetu. Fjölmörgum aðgerðum hefur nú þegar verið hrundið í framkvæmd til að bregðast við og eru aðrar í bígerð. Landsbyggðin hefur lögnum þótt sitja eftir í þessum efnum. Uppbygging íbúðarhúsnæðis víða um land hefur ekki fylgt auknum íbúafjölda, frekar en á höfuðborgarsvæðinu og eru dæmi um að skortur á íbúðarhúsnæði hafi staðið atvinnuuppbyggingu á landsbyggðinni fyrir þrifum.

Tillögur unnar í samstarfi við sveitarfélög

Á haustmánuðum setti ég af stað tilraunaverkefni um húsnæðismál á landsbyggðinni með Íbúðalánasjóði, Byggðastofnun og Sambandi íslenskra sveitarfélaga. Var það gert í því skyni að leita leiða til þess að bregðast við langvarandi stöðnun á húsnæðismarkaði víða um land.

Þrjátíu og þrjú sveitarfélög af öllu landinu sóttu um þátttöku. Sjö urðu fyrir valinu og tók valið mið af því að áskoranirnar sem þau stæðu frammi fyrir væru mismunandi og á ólíkum landsvæðum. Þannig yrði til breiðara framboð lausna í húsnæðismálum sem nýst geti sem flestum sveitarfélögum sem á þurfa að halda. Íbúðalánasjóður hefur undanfarna mánuði unnið náið með tilraunasveitarfélögunum að því að greina þann vanda sem þau standa frammi fyrir og undirbúa tillögur að aðgerðum.

Tólf tillögur að aðgerðum

Á grundvelli þeirrar vinnu voru lagðar fram tólf tillögur að lausnum sem kynntar voru fyrir ríkisstjórn í maí og birtar í samráðsgátt stjórnvalda í lok júlí. Þær umsagnir sem bárust voru allar jákvæðar og var í kjölfarið ákveðið að tillögurnar yrðu innleiddar.

Í byrjun vikunnar skrifaði ég undir breytingar á reglugerð um lánaflokka Íbúðalánasjóðs sem gerir það að verkum að sveitarfélög, einstaklingar og óhagnaðardrifin félög á landsbyggðinni muni geta tekið lán hjá Íbúðalánasjóði til húsnæðisuppbyggingar á stöðum þar sem opinber húsnæðisáætlun, staðfest af Íbúðalánasjóði, sýnir að skortur sé á húsnæði af því tagi sem byggja á. Þá verður brugðist við skorti á hagkvæmu leiguhúsnæði með því að gera sveitarfélögum á landsbyggðinni kleift að byggja íbúðir í almenna leigukerfinu með auknu stofnframlagi ríkisins og verður frumvarp þess efnis lagt fram á haustþingi.

Öflug byggðastefna er hagsmunamál okkar allra

Það er mikilvægt að atvinnutækifæri séu nýtt allt í kringum landið en dæmi eru um að skortur á íbúðarhúsnæði hamli frekari uppbyggingu. Sá skortur er tilkominn vegna þess að misvægi er á milli byggingarkostnaðar og markaðsverðs. Mikilvægt er að húsnæðisskortur standi ekki í vegi fyrir því og geri það að verkum að fólk fáist ekki til starfa. Sé það raunin ber stjórnvöldum að mínu viti skylda til þess að grípa til aðgerða og eftir því hefur ítrekað verið kallað. Með þeim aðgerðum sem ákveðið hefur verið að ráðast í til að bregðast við húsnæðisvanda á landsbyggðinni erum við að undirstrika vilja ríkisvaldsins til að standa við bakið á heimamönnum í uppbyggingu íbúðarhúsnæðis.

Ásmundur Einar Daðason, félags- og barnamálráðherra.

Greinin birtist í Morgunblaðinu 29. ágúst 2019.

Blindrafélagið, samtök blindra og sjónskertra á Íslandi, fagnaði áttatíu ára afmæli þann 19. ágúst síðastliðinn. Frá upphafi hefur félagið unnið að hagsmunamálum blindra og sjónskertra auk þess að veita margvíslega þjónustu og standa fyrir öflugu félagsstarfi, fræðslu og jafningjastuðningi. Félagið hefur jafnframt stuðlað að því að tryggja samræmda heild í þjónustunni þar sem ríki, sveitarfélög og hagsmunasamtök notenda hafa tekið höndum saman með góðum árangri.

Á liðnum árum hefur Blindrafélagið unnið markvisst að því að fjölga leiðsöguhundum til að mæta þörfum félagsmanna sinna. Áratugahefð er fyrir því að blindir og sjónskertir um nánast allan heim nýti hunda í daglegu lífi til þess að komast á milli staða. Hefðin er ekki eins rík hér á landi en á rætur að rekja til þess að fyrir rúmum tíu árum safnaði Blindrafélagið ásamt Lionshreyfingunni á Íslandi fyrir fjórum leiðsöguhundum sem keyptir voru frá Noregi. Það markaði upphafið að því sem síðan hefur verið kallað leiðsöguhundaverkefnið og félagið stendur að í samvinnu við Þjónustu- og þekkingarmiðstöð fyrir blinda, sjónskerta og einstaklinga með samþætta sjón- og heyrnarskerðingu.

Tólf leiðsöguhundar hafa verið keyptir í gegnum þetta verkefni á síðastliðnum tíu árum og sem stendur eru átta leiðsöguhundar hér á landi. Fimm koma fullþjálfaðir frá Svíþjóð og þrír eru fæddir og þjálfaðir hér á Íslandi. Hundarnir mættu hins vegar vera fleiri enda eru þeir afar mikilvægur liður í því að auka sjálfstæði blindra og aðlögun þeirra og þátttöku í samfélaginu.

Fyrir liggur greinargóð skýrsla Blindrafélagsins og fyrrnefndrar Þjónustu og þekkingarmiðstöðvar um hvernig staðið hefur verið að þjálfun, fjármögnun og úthlutun á leiðsöguhundum hér á landi. Þar er jafnframt að finna tillögur til framtíðar. Í tilefni afmælis félagsins ákvað ég að leggja verkefninu lið með þriggja milljón króna styrk fyrir kaupum og þjálfun á leiðsöguhundi. Hugmyndin er að flýta þannig fyrir framvindu verkefnisins. Þá hyggst ég stofna sérstakan samráðshóp sem fær það hlutverk að vinna að framþróun verkefnisins með tilliti til þeirra tillagna sem komið hafa fram.

Blindrafélagið hefur alla tíð vakað yfir þörfum félagsmanna og stöðugt leitað leiða til að sækja fram á við með það að markmiði að bæta lífskjör og aðstæður þeirra. Leiðsöguhundaverkefnið er skýrt dæmi þess.

Ásmundur Einar Daðason, félags- og barnamálaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 22. ágúst 2019.

Hlutfall fyrstu kaupenda af heildarfjölda íbúðarkaupenda hefur farið stöðugt vaxandi á síðastliðnum misserum og árum að því er fram kemur í nýjustu mánaðarskýrslu Íbúðalánasjóðs. Það eru mjög jákvæðar fréttir og sýna að nú sé orðið auðveldara en áður fyrir stærri hóp að safna fyrir útborgun í íbúð. Það er sérstaklega ánægjulegt í ljósi þess að eitt af lykilatriðunum í yfirlýsingu stjórnvalda um stuðning við lífskjarasamninga aðila vinnumarkaðarins frá því í vor var að auðvelda ungu fólki og tekjulágum að komast inn á fasteignamarkaðinn.

Betur má ef duga skal

Þetta er vissulega fagnaðarefni en betur má ef duga skal. Í skýrslu sem verkefnisstjórn, sem ég skipaði til að fjalla um aðgerðir til að lækka þröskuld ungs fólks og tekjulágra inn á húsnæðismarkaðinn, skilaði af sér í vor, kom fram að þröskuldur ungs fólks og tekjulágra inn á húsnæðismarkað væri enn of hár. Þrátt fyrir aukinn kaupmátt og sögulega lága raunvexti. Í félagsmálaráðuneytinu er því unnið að því, í samstarfi við Íbúðalánasjóð og aðila vinnumarkaðarins, að útfæra enn frekari úrræði til stuðnings fyrstu kaupendum og tekjulágum.

Hinir tekjulægstu mega ekki gleymast

Húsnæði er grunnþörf allra og það er óábyrgt ef við skiljum stóra hópa eftir á húsnæðismarkaði. Leigumarkaðurinn nærri því tvöfaldaðist í kjölfar efnahagshrunsins haustið 2008 og samkvæmt könnun Íbúðalánasjóðs telja 92% leigjenda það óhagstætt að leigja og einungis 8% telja sig geta farið af leigumarkaði innan sex mánaða. Þá er ótalið allt það fólk sem missti húsnæði sitt í efnahagshruninu og hefur ekki komist inn á fasteignamarkaðinn á nýjan leik. Í mörgum tilfellum nær það fólk einfaldlega ekki að brúa bilið sem til þarf til að leggja fram 20-30% eigið fé við kaup á íbúð. Þessir hópar mega ekki gleymast.

Félagsmálaráðuneytið vinnur að margvíslegum fleiri aðgerðum til að stuðla að auknu jafnvægi og stöðugleika á húsnæðismarkaði. Nýlega var kynnt í samráðsgátt stjórnvalda tilraunaverkefni á vegum Íbúðalánsjóðs til þess að bregðast við vanda sveitarfélaga á landsbyggðinni. Bind ég miklar vonir við að það geti orðið til þess að rjúfa stöðnun í atvinnumálum landsbyggðarinnar þar sem skortur á hentugu íbúðarhúsnæði hamlar oftar en ekki uppbyggingu atvinnulífs í héraði.

Á næsta þingi hyggst ég síðan mæla fyrir umfangsmiklum breytingum á lögum sem varða húsnæðismál. Þar á meðal eru breytingar á lögum um almennar íbúðir sem þegar hafa verið kynntar en þær felast meðal annars í breytingum á tekju- og eignamörkum þannig að fleiri eigi kost á að leigja og búa í almennum leiguíbúðum. Sömuleiðis eru fyrirhugaðar breytingar á húsaleigulögum til að tryggja enn betur réttarstöðu leigjenda.

Með fyrirhugaðri sameiningu Mannvirkjastofnunar og þess hluta Íbúðalánasjóðs sem snýr að framkvæmd húsnæðisstuðnings stjórnvalda verður til ný öflug húsnæðisstofnun. Stofnunin fær það hlutverk að framfylgja stefnu stjórnvalda um að almenningur hafi ávallt aðgang að viðunandi og öruggu húsnæði á viðráðanlegu verði í samræmi við þarfir hvers og eins, óháð efnahag og búsetu. Sú krafa kom jafnframt skýrt fram í lífskjarasamningunum. Framangreindar aðgerðir eru skref í þessa átt.

Ásmundur Einar Daðason, félags- og barnamálaráðherra.

Greinin birtist í Fréttablaðinu 15. ágúst 2019

Fyr­ir ná­kvæm­lega 45 árum og ein­um mánuði, 14. júlí 1974, var blásið í lúðra við Skeiðar­ár­brú og hald­inn dans­leik­ur á palli fram eft­ir kvöldi. Til­efnið var vígsla brú­ar­inn­ar, en með henni var hringn­um lokað og Hring­veg­ur­inn, sem teng­ir byggðir um­hverf­is landið, form­lega opnaður. Skeiðar­ár­brú var án nokk­urs efa ein mesta sam­göngu­bót Íslend­inga fyrr og síðar. Upp frá þeim tíma gat ekk­ert hamlað greiðri för bif­reiða hring­inn í kring­um landið og vega­sam­göng­ur tóku stakka­skipt­um.

Í fram­hald­inu var fljót­lega farið að leggja bundið slitlag á þjóðvegi víðs veg­ar um landið. Nú, fjór­um ára­tug­um seinna, er tíma­bært og ánægju­legt að hafa lokið því brýna verk­efni að leggja slitlag á all­an hring­inn með nýj­um veg­arkafla um Beru­fjarðar­botn. Það kann að hljóma und­ar­lega í eyr­um margra að ekki hafi verið komið bundið slitlag á all­an hring­inn fyr­ir löngu og má tína til marg­ar ástæður fyr­ir því.

Skipt­ar skoðanir um leiðir

Þjóðvega­kerfið er viðamikið, um 13 þúsund kíló­metr­ar, og fyr­ir fá­menna þjóð kost­ar mikla fjár­muni að byggja það upp svo að upp­fylli megi lág­marks­kröf­ur. Á und­an­förn­um árum hafa fjár­mun­ir verið af enn skorn­ari skammti og for­gangs­röðun vega­fram­kvæmda verið í þágu um­ferðarör­ygg­is þar sem um­ferðin er mest. Und­ir­bún­ing­ur að þess­um lokakafla hring­veg­ar­ins á sér lang­an aðdrag­anda og má rekja til árs­ins 2007. Skipt­ar skoðanir voru um leiðir um Beru­fjarðar­botn, sem seinkaði und­ir­bún­ingi verks­ins, en niðurstaðan var þessi nýi veg­kafli sem ég held að við get­um öll verið ánægð með.

Flók­inn und­ir­bún­ing­ur

Það leiðir hug­ann að öðrum brýn­um vega­fram­kvæmd­um sem hafa dreg­ist úr hófi. Und­ir­bún­ing­ur nýrr­ar veg­línu er mun flókn­ari í dag, ferlið langt þar sem marg­ir aðilar og stofn­an­ir koma að mál­um, s.s. skipu­lags­yf­ir­völd, land­eig­end­ur og íbú­ar. Stjórn­sýslu­ferlið er því flókið og get­ur leitt af sér ófyr­ir­séðar niður­stöður með til­heyr­andi seink­un­um á sam­göngu­bót­um. Hverj­ar sem ástæðurn­ar kunna að vera koma þær nær oft­ast niður á al­menn­ingi og fyr­ir­tækj­um á svæðinu.

Ný sam­göngu­áætlun

Frá því að hringn­um var lokað hef­ur vega­kerfið batnað um­tals­vert und­an­farna ára­tugi. Mikið verk er þó óunnið sem brýnt er að hraða eins og kost­ur er. Um­ferð á veg­um hef­ur auk­ist mjög hratt á síðustu árum en vega­kerfið er víða við þol­mörk vegna um­ferðar og ber þess merki. Í stjórn­arsátt­mál­an­um var sam­mælst um stór­sókn í sam­göngu­mál­um og verður um 120 millj­örðum kr. varið úr rík­is­sjóði til fram­kvæmda á vega­kerf­inu á næstu fimm árum. Þess fyr­ir utan hef­ur verið leitað allra leiða til að hraða vega­fram­kvæmd­um enn frek­ar og mun ég leggja fram end­ur­skoðaða fimm ára sam­göngu­áætlun núna í haust á Alþingi. Þar ber hæst stærri fram­kvæmd­ir sem mætti flýta, en verða gjald­skyld­ar að þeim lokn­um. Gert er ráð fyr­ir sér­stakri jarðganga­áætl­un og er miðað við að haf­in verði hóf­leg gjald­taka til þess að standa straum af kostnaði við rekst­ur og viðhald þeirra. Þá er mark­mið að gera um­ferð á höfuðborg­ar­svæðinu skil­virk­ari og er ljóst að ríki og sveit­ar­fé­lög geta ekki borið nema að hluta til fyr­ir­huguð sam­göngu­mann­virki, um­ferðar­gjöld muni því renna til verk­efn­anna.

Næstu ár

Öryggi er sem fyrr leiðarljósið í öll­um fram­kvæmd­um og er stærsta verk­efnið að auka ör­yggi í um­ferðinni. Mark­mið til lengri tíma er að stytta vega­lengd­ir og tengja byggðir með bundnu slit­lagi, sem er eðli­legt fram­hald eft­ir að hafa lokað hringn­um. Til­gang­ur­inn er skýr; að efla at­vinnusvæði og bú­setu um land allt til að Ísland verði í fremstu röð með trausta og ör­ugga innviði og öfl­ug sveit­ar­fé­lög.

Sigurður Ingi Jóhannsson, samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 14. ágúst 2019.

Ný­lega lauk þingi Alþjóðavinnu­mála­stofn­un­ar­inn­ar, Alþjóðavinnu­málaþing­inu, sem var hið 108. í röðinni. Þess var minnst með marg­vís­leg­um hætti að öld er liðin frá því að stofn­un­in hóf starf­semi árið 1919. Henni var sett það mark­mið að ráða bót á fé­lags­leg­um vanda­mál­um sem öll ríki áttu við að stríða og aðeins yrði sigr­ast á með sam­eig­in­legu fé­lags­legu átaki þjóðanna. Bjarg­föst trú þeirra full­trúa rík­is­stjórna, at­vinnu­rek­enda og launa­fólks sem mótuðu Alþjóðavinnu­mála­stofn­un­ina var að var­an­leg­ur friður yrði ekki tryggður nema fé­lags­legu rétt­læti væri fyrst komið á inn­an þjóðfé­lag­anna. Órétt­læti væri upp­spretta árekstra sem leiddu til styrj­alda þjóða í milli. Þess­ir full­trú­ar höfðu fyr­ir aug­un­um sviðna jörð og hús­a­rúst­ir og áttu marg­ir hverj­ir um sárt að binda eft­ir gíf­ur­leg­ar mann­fórn­ir í fyrri heims­styrj­öld­inni.

Fjöl­marg­ir þjóðarleiðtog­ar og for­ystu­menn í fé­lags- og vinnu­mál­um sóttu þingið af þessu til­efni. Nefna má for­seta Ítal­íu, Frakk­lands, Gana og Suður-Afr­íku. Enn frem­ur fjöl­marga for­sæt­is­ráðherra. Í þeim hópi voru for­sæt­is­ráðherr­ar Nor­egs, Svíþjóðar, Lúx­em­borg­ar, Bret­lands, Nepals o.fl. Aldrei í sögu sam­tak­anna hafa jafn marg­ir sótt þingið, eða rúm­lega sex þúsund full­trú­ar rík­is­stjórna, sam­taka at­vinnu­rek­enda og sam­taka launa­fólks.

Eitt af mik­il­væg­ustu verk­efn­um Alþjóðavinnu­málaþings­ins er að fara yfir ár­lega skýrslu sér­fræðinga­nefnd­ar stofn­un­ar­inn­ar um fram­kvæmd aðild­ar­ríkj­anna 187 á þeim alþjóðasamþykkt­um um fé­lags- og vinnu­mál sem þau hafa full­gilt. Fram­kvæmd Tyrk­lands á alþjóðasamþykkt um fé­laga­frelsi var meðal þess sem kom til kasta þings­ins. Full­trú­ar launa­fólks voru mjög gagn­rýn­ir á ástandið í land­inu og röktu mörg dæmi um það hvernig stjórn­völd hefðu komið í veg fyr­ir starf­semi stétt­ar­fé­laga sem væru þeim ekki að skapi. Einnig var rakið hvernig tug­ir þúsunda höfðu verið hneppt­ir í varðhald vegna upp­log­inna full­yrðinga um stuðning við mis­heppnað vald­arán fyr­ir nokkr­um árum.

Und­ir­bún­ing­ur fyr­ir af­mælis­árið hófst fyr­ir þrem­ur árum. Aðild­ar­rík­in voru hvött til þess að stofna til umræðna og rann­sókn­ar­verk­efna um viðbrögð við fyr­ir­sjá­an­leg­um breyt­ing­um á skipu­lagi vinn­unn­ar og vinnu­um­hverfi. Norður­lönd­in svöruðu þessu kalli með sam­eig­in­legu verk­efni sem fólst í ár­leg­um ráðstefn­um um af­markaða þætti fé­lags- og vinnu­mála. Loka­hnykk­ur­inn í nor­ræna verk­efn­inu var ráðstefna sem hald­in var í Hörpu dag­ana 4. og 5. apríl sl. Sam­eig­in­legt álit var að þessi ráðstefna hefði borið af bæði hvað varðaði skipu­lag og umræður. Nefnd á veg­um Alþjóðavinnu­mála­stofn­un­ar­inn­ar, sem laut m.a. for­mennsku Stef­an Löf­vens, for­sæt­is­ráðherra Svíþjóðar, vann úr rann­sókn­um og gögn­um frá ráðstefn­un­um sem haldn­ar voru í til­efni af ald­araf­mæl­inu og birti í skýrslu. Í henni áttu sæti þjóðarleiðtog­ar og for­ystu­menn sam­taka at­vinnu­rek­enda og launa­fólks á alþjóðavísu. Efni skýrsl­unn­ar var til um­fjöll­un­ar í sjö áhuga­verðum pall­borðsum­ræðum á Alþjóðavinnu­málaþing­inu. Helsta niðurstaðan er sú að leggja þarf áherslu á end­ur­mennt­un og þjálf­un auk fé­lags­legs stuðnings­kerf­is sem gef­ur fólki tæki­færi til að bregðast við óumflýj­an­leg­um breyt­ing­um sem fylgja nýrri tækni og breytt­um verk- og fram­leiðslu­hátt­um.

Fyr­ir þessu af­mæl­isþingi Alþjóðavinnu­mála­stofn­un­ar­inn­ar lágu til­lög­ur að nýrri alþjóðasamþykkt og til­mæli um nán­ari út­færslu á aðgerðum gegn einelti og of­beldi á vinnu­stöðum. Um var að ræða síðari umræðu en fyrri umræða fór fram á þing­inu árið 2018 og lauk í mikl­um ágrein­ingi sem m.a. sner­ist um skil­grein­ing­ar og upp­taln­ingu hópa sem gætu tal­ist í hættu á að verða fyr­ir aðkasti vinnu­fé­laga. Eft­ir mjög strembn­ar umræður tókst góð samstaða í þing­nefnd­inni sem hélt til loka þings­ins. Til­lag­an að samþykkt og til­mæl­um naut víðtæks stuðnings þing­full­trúa. Gildi þess­ara gerða felst í því að með þeim er lagður grunn­ur að aðgerðum til að skapa vinnu­um­hverfi sem bygg­ist á virðingu fyr­ir mann­legri reisn og er laust við hvers kon­ar of­beldi og einelti.

Ég hef þegar óskað eft­ir því við sam­starfs­nefnd fé­lags­málaráðuneyt­is­ins og helstu sam­taka at­vinnu­rek­enda og launa­fólks um mál­efni Alþjóðavinnu­mála­stofn­un­ar­inn­ar að hún taki samþykkt­ina til um­fjöll­un­ar með það fyr­ir aug­um að Ísland verði í hópi þeirra ríkja sem fyrst full­gilda þessa nýju alþjóðasamþykkt sem hef­ur ekki síst það mark­mið að tryggja mann­sæm­andi vinnu­um­hverfi.

Ásmundur Einar Daðason, félags- og barnamálaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 10. ágúst 2019.

Sveitarfélögin gegna þýðingarmiklu hlutverki fyrir stjórnskipan landsins og lýðræði. Þau eru ein elsta skipulagseining landsins. Fyrstu rituðu heimildirnar um hreppa er að finna í Grágás, lögbók Íslendinga frá 12. öld, en þar er talað um að í löghreppi skuli vera 20 bændur eða fleiri. Nýrri skipan var komið á með tilskipun frá Kristjáni IX. Danakonungi 4. maí 1872 en fyrstu sveitarstjórnarlögin voru sett árið 1905.

Það má segja að hver tími hafi sín einkenni. Um eða upp úr þarsíðustu aldamótum tók sveitarfélögum að fjölga. Flest urðu sveitarfélögin 229 en á seinni hluta aldarinnar var farið að leggja aukna áherslu á sameiningu sveitarfélaga og auka hlutverk þeirra í opinberri stjórnsýslu. Fækkaði sveitarfélögum úr 157 um miðbik síðustu aldar og eru þau 72 í dag. Meira en helmingur hefur færri en 1.000 íbúa sem hægt er að halda fram að séu vart sjálfbærar einingar.

Í nýrri tillögu til þingsályktunar, sem ég mun kynna fyrir ríkisstjórn á fundi hennar í Mývatnssveit í dag, er í fyrsta skipti sett fram heildarstefna um sveitarstjórnarstigið. Tillagan er sprottin upp úr víðtæku samráði um land allt. Meginmarkmiðið er að sveitarfélög á Íslandi verði öflug og sjálfbær vettvangur lýðræðislegrar starfsemi og að sjálfsstjórn og ábyrgð sveitarfélaga sé virt og tryggð verði sem jöfnust réttindi og aðgengi íbúa að þjónustu.

Stefnunni fylgir aðgerðaáætlun með 11 aðgerðum. Ein aðgerðin felur í sér að lágmarksíbúamark verði að nýju sett í sveitarstjórnarlög, önnur fjallar um aukinn stuðning Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga við sameiningar og sú þriðja miðar að því að lækka skuldaviðmið sveitarstjórnarlaga. Þá felur ein aðgerð í sér eflingu rafrænnar stjórnsýslu og þjónustu sveitarfélaga.

Hér er um tímamót að ræða sem fela í sér stórtækar umbætur í opinberri stjórnsýslu sem eflir sveitarstjórnarstigið. Tillagan verður kynnt í samráðsgátt stjórnvalda síðar í dag og hvet ég landsmenn alla til að kynna sér efni hennar vel og senda inn umsagnir.

Sigurður Ingi Jóhannsson, samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra.

Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 8. ágúst 2019.