Author: Lilja Rannveig Sigurgeirsdóttir

,,Verðbólga hef­ur ekki lækkað eins og von­ir stóðu til um og er 4% á árs­grund­velli. Skila­boð Seðlabanka Íslands í maí voru skýr: Það verða eng­ar frek­ari lækk­an­ir nema verðbólg­an fær­ist nær 2,5% mark­miðinu. Má því telj­ast ólík­legt að al­menn­ing­ur og at­vinnu­líf sjái vexti lækka á næst­unni. Þetta eru mjög slæm tíðindi fyr­ir efna­hags­fram­vind­una og það sem meira er að hækk­an­ir á vísi­töl­u­neyslu­verðs eru á breiðum grunni. Verðbólga hafði farið ört lækk­andi frá júlí 2024 og vaxta­lækk­un­ar­ferlið komið af stað. Þróun verðbólg­unn­ar eru verstu tíðindi sem heim­ili lands­ins hafa fengið í lang­an tíma. Að sama skapi virðist lána­markaður­inn að þró­ast til hins verra og svo hæg­ist veru­lega á bygg­ing­ar­markaðnum.

Lang­tíma­vext­ir hafa hækkað á þessu ári ásamt því að ávöxt­un­ar­krafa verðtryggðra rík­is­skulda­bréfa til lengri tíma hef­ur hækkað um­tals­vert. Vænt­ing­ar markaðar­ins um þróun verðbólgu og raun­vaxta hafa hækkað til lengri tíma. Hærri raun­vext­ir eru fyr­ir­séðir næstu árin sam­kvæmt markaðsaðilum. Þetta þýðir að vext­ir til heim­il­anna verða einnig hærri til lengri tíma, þar sem fjár­mögn­un­ar­kostnaður rík­is­ins er grunn­ur að verðlagn­ingu alls kerf­is­ins. Kostnaður rík­is­sjóðs vegna hærri verðbólgu er að aukast ásamt því að heim­il­in bera hærri vexti. Þetta þýðir að hag­vöxt­ur verður minni en ella, af því að rík­is­stjórn­in hef­ur sofið á verðinum gagn­vart verðbólg­unni.

Sam­drátt­ar á heild­ar­fjölda íbúða í bygg­ingu hef­ur gætt síðan síðasta haust í töl­um hjá Hús­næðis- og mann­virkja­stofn­un. Lóðaút­hlut­an­ir hafa verið tals­verðar en dreg­ist hef­ur að koma fram­kvæmd­um af stað vegna þrálátr­ar verðbólgu og aðstæðna á fjár­mála­markaði. Ef þetta verður raun­in næsta árið, þá mun skort­ur mynd­ast, sem hækk­ar verðið svo aft­ur og það hef­ur aft­ur áhrif á vísi­töl­u­neyslu­verð.

Það er afar miður að efna­hags­stjórn­in hafi ekki ein­blínt meira á verðbólg­una en raun ber vitni. Rík­is­stjórn­in hef­ur í stað þess boðið at­vinnu­líf­inu upp á óvissu í formi fyr­ir­hugaðra skatta­hækk­ana og ekki látið laun sín taka mið af verðbólgu­mark­miðinu eða kjara­samn­ing­um á al­menn­um markaði. Rík­is­stjórn­in hef­ur ít­rekað verið vöruð við því að hún væri á rangri leið í efna­hags­mál­um, sem mun bitna á hag­vexti og vel­sæld fyr­ir þjóðina.

Rík­is­stjórn Kristrún­ar Frosta­dótt­ur hef­ur mistek­ist að halda áfram á þeirri veg­ferð að lækka verðbólgu, sem síðasta rík­is­stjórn lagði of­urkapp á og var far­in að ná ár­angri eins og þróun vísi­töl­u­neyslu­verðs sýn­ir frá júlí 2024. Hag­sag­an sýn­ir okk­ur að ef stjórn­völd sýna linkind gagn­vart verðbólg­unni, þá verður hún þrálát og erfiðari viður­eign­ar. Því er ljóst að sleggj­an hef­ur farið af skaft­inu!”

Höfundur er Lilja Dögg Alfreðsdóttir, varaformaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 28. júlí 2025

,,Ísland skip­ar efsta sæti á lífs­kjaralista Sam­einuðu þjóðanna. Þetta er mik­il viður­kenn­ing á stöðu Íslands í sam­fé­lagi þjóðanna. Við get­um öll verið stolt af þess­um ár­angri, sem hef­ur tekið ára­tugi að ná með mik­illi vinnu og elju­semi þjóðar­inn­ar. Efna­hags­staða þjóðarbús­ins er nokkuð góð um þess­ar mund­ir, þótt vissu­lega séu blik­ur á lofti. At­vinnu­leysi er lítið og hag­vöxt­ur hef­ur verið stöðugur. Hins veg­ar er einnig ástæða til að staldra við og ígrunda stöðu Íslands í breiðara sam­hengi, ekki síst eft­ir ný­lega ákvörðun for­seta Alþing­is að beita 71. grein stjórn­ar­skrár­inn­ar til slíta umræðum á þingi.

Í bók sinni Tíu regl­ur vel­meg­un­ar þjóðríkja (e. The 10 Ru­les of Success­ful Nati­ons) lýs­ir höf­und­ur­inn Ruchir Sharma tíu lyk­ilþátt­um sem ein­kenna þjóðríki sem ná ár­angri til lengri tíma. Þeir eru ekki bara efna­hags­leg­ir, held­ur líka póli­tísk­ir og sam­fé­lags­leg­ir. Aflvaki fram­fara eru friður, virkt lýðræði, traust stofn­ana­kerfi og aðhald með vald­höf­um. Þjóðir sem standa vörð um þess­ar stoðir eru lík­legri til að vaxa og dafna til lengri tíma.

Í ljósi þessa vek­ur beit­ing 71. grein­ar stjórn­ar­skrár­inn­ar spurn­ing­ar. Grein­in heim­il­ar for­seta þings­ins að ljúka umræðum um þing­mál og krefjast at­kvæðagreiðslu án þess að frek­ari umræða fari fram. Þótt þessi heim­ild sé stjórn­ar­skrár­bund­in og lög­mæt, þá hef­ur hún hingað til verið nýtt með mik­illi var­færni, enda snert­ir hún sjálf­an kjarna þing­ræðis og lýðræðis­legr­ar umræðu.

Sam­kvæmt Sharma eru það ein­mitt þjóðríki sem leyfa gagn­rýna umræðu, þola deil­ur og leiða deil­ur til lykta sem búa við vel­sæld. Lýðræðis­leg umræða er ekki hindr­un held­ur styrk­ur enda var Alþingi Íslend­inga stofnað árið 930, þannig að hin lýðræðis­lega hefð hef­ur mjög sterk­ar og djúp­ar ræt­ur. For­dæmið sem skap­ast með virkj­un 71. grein­ar­inn­ar get­ur smám sam­an veikt þá lýðræðis­legu hefð sem þingloka­samn­ing­ar gegna á Alþingi, sem hafa verið und­ir­staða póli­tísks stöðug­leika milli stjórn­ar og stjórn­ar­and­stöðu. Þetta er ekki spurn­ing um laga­leg­an rétt held­ur siðferðis­legt og lýðræðis­legt mat hverju sinni. Þegar meiri­hluti beit­ir valdi sínu til að þrengja að þing­legri umræðu án þingloka­samn­inga, þá fer allt traust inn­an þings­ins. Niðurstaða þessa þing­vetr­ar er rauna­leg, þar sem til­tölu­lega fá frum­vörp náðu fram­göngu vegna hug­ar­fars­ins sem rík­ir nú á Alþingi.

Ísland stend­ur sterkt að vígi hvað varðar hag­sæld en póli­tísk festa og virðing fyr­ir lýðræðis­leg­um leik­regl­um er ekki sjálf­gef­in.

Vel­sæld þjóðríkja bygg­ist á sam­ræðu, sam­vinnu og virðingu fyr­ir and­stæðum sjón­ar­miðum. Brýnt er að þessi lýðræðis­hefð okk­ar sé virt til að tryggja áfram­hald­andi ár­ang­ur þjóðar­inn­ar og vöxt til framtíðar.”

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 14. júlí 2025.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, varaformaður Framsóknar.

,,Þú þarft ekki að hagræða í þínu heimilisbókhaldi ef ég býð þér 5000 kr. og þú afþakkar aurinn. Tekjurnar þínar eru enn þær sömu. Þær hafa hvorki hækkað né lækkað. Hið gagnstæða virðist Samfylkingin þó halda.

Skattahækkun, skattalækkun eða sömu gjöld?

Fasteignamat íbúðarhúsnæðis í Reykjavík hefur hækkað töluvert undanfarin ár og samkvæmt nýju fasteignamati sem Húsnæðis- og mannvirkjastofnun birti í maí mun fasteignamat hækka að meðaltali um 10% á næsta ári. Fasteignaskattur er beintengdur við fasteignamat og þar af leiðandi hækka fasteignaskattar samhliða hækkun fasteignamats nema að sveitarfélögin lækki álagningarhlutfallið á móti. Það er hins vegar ekki sjálfsagt að fasteignaskattar hækki ár eftir ár á sjálfsstýringu án þess að fólk fái eitthvað í staðinn.

Við í Framsókn höfum bent á að þessi „sjálfvirka skattheimta“ vegna hækkaðs fasteignamats er ekki alltaf réttmæt. Hún leggur auknar álögur á fólk sem hvorki hefur fengið hærri laun né aukna greiðslugetu. Það er þungt fyrir heimilin í borginni og kemur ofan á háa vexti og þráláta verðbólgu. Skattar eiga ekki að hækka ótakmarkað vegna langvarandi húsnæðisskorts sem er afleiðing af þeirri húsnæðisstefnu sem Samfylkingin aðhyllist.

Það er óumdeilt að Framsókn telur rétt að fólk borgi til samfélagsins og taki þátt í samneyslunni en það er ótrúlegt að fylgjast með málflutningi meirihluta borgarstjórnar sem virðist halda að eigendur heimila í borginni séu breiðu bökin sem þola endalausa hækkun fasteignagjalda. Eigendur íbúða í Reykjavík eru ekki einhver auðmannastétt sem getur borið ótakmarkaðar álögur. Þetta er líka ungt fólk, eldra fólk, barnafjölskyldur og tekjulágir einstaklingar. Og í lang flestum tilvikum er það bankinn sem á stærstan hluta eignarinnar ekki eigandinn sjálfur. Hlutfall ráðstöfunartekna sem fer í húsnæðiskostnað er þá meðal þess hæsta sem þekkist í Evrópu. Meirihluti borgarstjórnar Reykjavíkurborgar virðist þó telja að það sé bæði sjálfsagt og eðlilegt að sækja ótakmarkað fé í vasa þeirra.

Ranghugmyndir og ótti við gagnrýni

Nýlega lögðum við í Framsókn til að fasteignagjöld myndu ekki hækka á milli ára þrátt fyrir hækkun á fasteignamati. Þannig væru tekjur borgarinnar þær sömu og borgarbúar myndu greiða það sama í fasteignagjöld árið 2025 og 2026. Það þýðir ekkert tap fyrir borgina.

Samfylkingin taldi þetta hins vegar vera skattalækkun og spurði hvernig við ætluðum að hagræða fyrir þessari lækkun. Þau skilja það ekki að það þarf ekki að hagræða fyrir áætluðum umfram tekjum.

Varaborgarfulltrúi Samfylkingarinnar spyr eftirfarandi spurningar í grein á vísi: ,,Hvers vegna er þeim svo umhugað um að rýra einn helsta tekjustofn sveitarfélagsins um tæpa tvo milljarða á ári.” Framsetning borgarstjóra á málinu ber þá vott um lýðskrum þar sem hún sakar okkur um að leggja fram tillöguna á kostnað velferðarþjónustu.

Staðreyndin er þó sú, eins og ítrekað hefur verið reynt að útskýra fyrir meirihlutanum, að samkvæmt tillögu Framsóknar er ekki verið að lækka tekjur borgarinnar. Þær standa í stað. Reyndar er það svo að þessi tekjustofn hefur hækkað verulega síðustu ár og það er hið gagnstæða við rýrnun. Tillagan er því ekki heldur lögð fram á kostnað velferðarþjónustu, nema síður sé. Við í Framsókn munum hér eftir sem hingað til standa þétt á bakvið grunnþjónstu borgarinnar. Um það þarf ekki að efast. Það má þó efast um forgangsröðun meirihlutans sem telur nýja selalaug í Húsdýragarðinum vera mesta forgangsmál Reykjavíkurborgar.

Meirihlutinn er á svo miklum villigötum að hann virðist ekki einu sinni þola málefnalega umræðu. Þegar bent hefur verið á rangfærslur hafa þær ekki verið leiðréttar og athugasemdum verið eytt út af samfélagsmiðlum nánustu stuðningsmanna borgarstjórnarflokks Samfylkingarinnar. Auðvitað er öllum frjálst að ritskoða eigin samfélagsmiðla en þetta ber fyrst og fremst vott um hvað Samfylkingin óttast málefnalega gagnrýni. Dæmi hver fyrir sig.

Það sem allir ættu í það minnsta að geta sammælst um er að ekki er hægt að líta á skattgreiðendur sem endalausa fjáröflunarvél fyrir gæluverkefni meirihlutans. Skattbyrði þarf að byggjast á réttlæti, skynsemi og ábyrgð en það virðist ekki vera leiðarljós núverandi meirihluta.”

Höfundur er Magnea Gná Jóhannsdóttir, borgarfulltrúi Framsóknar.

Greinin birtist fyrst á visir.is 10. júlí 2025

,,Ísland á að standa á grunni festu og ábyrgra ákv­arðana sem tekn­ar eru á traust­um grunni. En þegar rík­is­stjórn legg­ur fram illa und­ir­bú­in laga­frum­vörp án sam­ráðs og bregst ekki við rétt­mætri gagn­rýni verður niðurstaðan óstöðug­leiki og minnk­andi trú­verðug­leiki. Slík­ir stjórn­ar­hætt­ir skapa póli­tíska áhættu.

Þessa hættu sáum við glögg­lega raun­ger­ast á tím­um vinstri­stjórn­ar­inn­ar 2009-2013, þegar stefnt var að því að um­bylta ís­lensku sam­fé­lagi í einni svip­an. Þá var ráðist í hækk­un skatta á al­menn­ing og fyr­ir­tæki, auk til­rauna til bylt­ing­ar­kenndra breyt­inga á ýms­um sviðum sam­fé­lags­ins sem áttu að raun­ger­ast á til­tölu­lega stutt­um tíma. Þessi til­raun mistókst hrap­al­lega.

Stefna sem gref­ur und­an at­vinnu­líf­inu

Rík­is­stjórn­in hef­ur lagt fram frum­vörp og boðað aðgerðir sem skapa aukna óvissu og grafa und­an fjár­hags­leg­um for­send­um mik­il­vægra at­vinnu­greina. Þar ber hæst fyr­ir­hugaða hækk­un veiðigjalda sem mun hafa al­var­leg áhrif á marg­ar sjáv­ar­byggðir. Þrátt fyr­ir varnaðarorð 26 sveit­ar­fé­laga, þar sem um 100 þúsund manns búa, er hvergi hvikað. End­ur­skoðend­ur og fyr­ir­tæki sem þjón­usta sjáv­ar­út­veg­inn, ásamt minni og stærri út­gerðum, hafa gert veiga­mikl­ar at­huga­semd­ir og kallað eft­ir svör­um við mjög áleitn­um spurn­ing­um en ekki verið virt viðlits.

Á sama tíma stend­ur til að hækka álög­ur og skatta á ferðaþjón­ust­una, þrátt fyr­ir blik­ur á lofti á alþjóðleg­um mörkuðum og skerta sam­keppn­is­stöðu grein­ar­inn­ar. Að auki liggja fyr­ir ýms­ar breyt­ing­ar sem snúa að líf­eyr­is­sjóðakerf­inu og munu meðal ann­ars hafa nei­kvæð áhrif á líf­eyris­tekj­ur bæði eldri borg­ara og kom­andi kyn­slóða á vinnu­markaði. Í reynd má segja að megin­áhersla rík­is­stjórn­ar­inn­ar í efna­hags­mál­um sé að auka álög­ur á al­menn­ing og fyr­ir­tæki án þess að fyr­ir liggi mat á áhrif­um á hag­vöxt, fjölda starfa og fjár­fest­ing­ar­vilja í at­vinnu­líf­inu. Gam­al­kunn­ugt stef það.

Óviss­an smit­ar út í hag­kerfið

Þannig eru und­ir­stöðuat­vinnu­grein­ar þjóðar­inn­ar sett­ar í viðvar­andi óvissu­ástand á inn­lend­um vett­vangi, sem bæt­ist ofan á þann óró­leika sem þegar rík­ir á alþjóðleg­um mörkuðum. Allt þetta dreg­ur úr til­trú markaðar­ins á efna­hags­stjórn og eyk­ur lík­ur á viðvar­andi verðbólgu og háu vaxta­stigi, dreg­ur úr fjár­fest­ing­ar­vilja, hæg­ir á at­vinnu­sköp­un og veik­ir þannig grund­völl verðmæta­sköp­un­ar í sam­fé­lag­inu.

Í pistli Gunn­ars Bald­vins­son­ar, fram­kvæmda­stjóra Al­menna líf­eyr­is­sjóðsins, í Viðskipta­blaðinu 4. júlí kem­ur fram að ný­leg­ar aðgerðir rík­is­stjórn­ar­inn­ar kunni að hafa svo veru­leg áhrif að líf­eyr­is­sjóðir neyðist til að hækka mat sitt á póli­tískri áhættu. Þeir þurfi jafn­framt að grípa til aðgerða til að draga úr mögu­legu tjóni, ef áhætt­an raun­ger­ist. Slík þróun und­ir­strik­ar að póli­tísk óvissa hef­ur þegar haft mæl­an­leg áhrif á fjár­hags­legt um­hverfi lyk­il­stofn­ana sam­fé­lags­ins. Með óbreyttri stefnu rík­is­stjórn­ar­inn­ar munu fjár­fest­ing­ar drag­ast sam­an og at­vinnu­sköp­un minnka. Slík þróun veik­ir grunnstoðir hag­kerf­is­ins og dreg­ur úr getu sam­fé­lags­ins til að standa und­ir öfl­ugu vel­ferðar­kerfi.

Verk­stjórn rík­is­stjórn­ar­inn­ar er nú þegar far­in að hafa veru­lega nei­kvæð áhrif.”

Sigurður Ingi Jóhannsson, formaður Framsóknar

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 10. júlí 2025

,,Lægri verðbólga og vext­ir eru ein mesta kjara­bót sem hægt er að ná fyr­ir heim­il­in og fyr­ir­tæki í land­inu. Verðtryggð lán fjöl­skyldna hækka stöðugt með auk­inni verðbólgu, og þau heim­ili sem tekið hafa óverðtryggð lán glíma áfram við háa vexti. Það að lækka verðbólgu og vexti fyr­ir heim­il­in og fyr­ir­tæk­in í land­inu á að vera sam­eig­in­legt verk­efni okk­ar allra.

Vaxta­lækk­un­ar­ferlið hófst haustið 2024

Vaxta­lækk­un­ar­ferli Seðlabank­ans hófst á seinni hluta árs­ins 2024 en nú bend­ir allt til þess að það ferli hafi stöðvast. Við vor­um á réttri leið og aðgerðir síðustu rík­is­stjórn­ar lögðu traust­an grunn að þeim góða ár­angri sem náðist á skömm­um tíma. Það eru því veru­leg von­brigði að staðan skuli vera sú sem raun ber vitni.

Vext­ir munu ekki lækka nema rík­is­sjóður sé vel rek­inn. Sé horft í bak­sýn­is­speg­il­inn má vel vera að síðasta rík­is­stjórn hefði getað gengið enn lengra til að tryggja stöðug­leika á grunni aðhalds í rík­is­rekstri. Þá telja flest­ir að Seðlabank­inn hafi lækkað vexti of bratt, og svo aft­ur hækkað þá of mikið, sem hef­ur hugs­an­lega skapað fleiri áskor­an­ir en þörf var á.

Við verðum þó fyrst og fremst að horfa fram á veg­inn, vinna mark­visst úr þess­um aðstæðum sem við búum nú við og skapa for­send­ur fyr­ir áfram­hald­andi vaxta­lækk­un­um á grunni efna­hags­legs stöðug­leika. Skatta­hækk­an­ir á sjáv­ar­út­veg, óvissa um mál­efni ferðaþjón­ustu og skort­ur á skýr­um mark­miðum um aðhald og hagræðingu í rík­is­rekstri hjálpa ekki í þessu sam­hengi.

Ótt­inn við of háa verðbólgu

Nýj­ustu mæl­ing­ar Hag­stof­unn­ar eru áhyggju­efni. Verðbólg­an mæl­ist nú 4,2% og hef­ur auk­ist hratt síðustu mánuði. Vísi­tala neyslu­verðs án hús­næðis hef­ur hækkað um 3,2% síðustu tólf mánuði og síðasta mánuðinn nam hækk­un­in 0,84%. Lands­bank­inn hef­ur end­ur­skoðað verðbólgu­spá sína og ger­ir nú ráð fyr­ir áfram­hald­andi hækk­un, allt upp í 4,5% í októ­ber nk. Þessi þróun á sér stað þrátt fyr­ir sterk­ari krónu og lækk­andi olíu­verð.

Hag­stof­an tel­ur enn frem­ur í nýj­ustu þjóðhags­spá sinni að verðbólg­an muni „nálg­ast verðbólgu­mark­mið árið 2027“. Því er eðli­legt að spyrja hvað það merk­ir í raun og veru að verðbólga „nálg­ist“ verðbólgu­mark­mið árið 2027, eða eft­ir tvö ár. Orðalagið gef­ur til kynna óvissu og þýðir að fjöl­skyld­ur munu þurfa að búa áfram við háa vexti og hækk­andi verðtryggð lán um nokk­urn tíma enn.

Hætt­an fram und­an

Verðbólg­an er drif­in m.a. áfram af al­mennri hækk­un á inn­flutt­um vör­um sem fjöl­skyld­ur finna fyr­ir í dag­leg­um inn­kaup­um. Lands­bank­inn hef­ur enn frem­ur bent á að án auk­inn­ar fram­leiðni gæti skap­ast hættu­leg þensla sem erfitt verður að ráða við. Í stuttu máli þýðir þetta að án raun­veru­legr­ar aukn­ing­ar á getu hag­kerf­is­ins til að fram­leiða meira muni þensl­an leiða til verðbólgu sem get­ur reynst erfið og kostnaðar­söm að hafa stjórn á.

Næsti vaxta­ákvörðun­ar­fund­ur Seðlabank­ans þann 20. ág­úst verður mik­il­væg­ur og lík­urn­ar á vaxta­lækk­un virðast því miður minnka með hverj­um deg­in­um.”

Ingibjörg Isaksen, þingflokksformaður Framsóknar

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 10. júlí 2025