Sigurður Bessason, formaður Eflingar, sendi mér opið bréf í Morgunblaðinu í gær um þá kjarasamninga sem framundan eru. Sigurður er rökfastur maður og öflugur talsmaður verkafólks. Ég átti fund með Sigurði og félögum hans í forystusveit Alþýðusambandsins síðastliðinn þriðjudag og var um flest sammála honum, ekki síst um nauðsyn þess að bæta stöðu fólks með lágar tekjur og millitekjur.
Eins og Sigurður bendir réttilega á hef ég talað fyrir því að við gerð kjarasamninga sé í auknum mæli litið til krónutöluhækkana, enda sé það sanngjörn leið og líkleg til að leiða til sátta. Oft hafa krónutöluhækkanir á lægstu laun ratað upp allan launastigann í formi prósenta, en slíkt er ekki náttúrulögmál. Það er t.d. athyglivert að í nýrri skýrslu heildarsamtaka á vinnumarkaði, »Í aðdraganda kjarasamninga«, sést að launadreifing var jafnari á árinu 2014 en á árinu 2006 – að laun þeirra launalægstu eru nú stærri hluti af launum þeirra launahæstu en áður. Það er mikilvægt að áfram sé haldið á sömu braut og í þeirri vinnu eru krónutöluhækkanir e.t.v. besta verkfærið. Að sama skapi er mikilvægt að draga úr neikvæðum jaðaráhrifum skatt- og velferðarkerfisins, sem leiða oft til þess að kauphækkanir skila sér ekki til fulls í hærri ráðstöfunartekjum. Slíkt er ótækt og brýnt að ríkisvaldið, launþegahreyfingar og vinnuveitendur taki höndum saman til að vinna á vandanum.
Því hefur verið haldið fram að kjarasamningar ríkisins hafi raskað jafnvægi á vinnumarkaði og hækkanir á launum ríkisstarfsmanna hafi verið úr takti við aðra launaþróun. Sú er ekki raunin, enda hefur ríkið samið við tæp 90% starfsmanna sinna með líkum hætti og almenni vinnumarkaðurinn hafði áður gert. Samningar við lækna og framhaldsskólakennara, sem samtals eru um 10% starfsmanna ríkisins og 1,5% af vinnumarkaði í heild, skera sig þó úr. Í þeim samningum voru gerðar verulegar breytingar á vinnufyrirkomulagi og launauppbyggingu stéttanna. Samningarnir eru einnig til mun lengri tíma, eða tæpra þriggja ára. Þeir geta því ekki gefið fordæmi fyrir þá samninga sem framundan eru á vinnumarkaði. Ég deili hins vegar áhyggjum með Sigurði af því að fámennir hópar geti í krafti aðstöðu sinnar knúið viðsemjendur sína til verulegra frávika frá markaðri launastefnu. Þetta er vandi í hinu íslenska vinnumarkaðslíkani sem stjórnvöld og aðilar vinnumarkaðarins verða sameiginlega að taka á.
Kaupmáttur launa hefur aukist um 5,3% síðastliðna tólf mánuði, sem verður að teljast verulega góður árangur. Margir eiga þátt í þeim árangri, sem m.a. skýrist af ábyrgum kjarasamningum á síðasta ári. Þar var samið um 6,6% hækkun sem skilaði sér að nær öllu leyti í auknum kaupmætti vegna þess mikla verðstöðugleika sem ríkti á tímabilinu. Raunar er árangurinn sögulegur, því kaupmáttur launa mældist í nóvember síðastliðnum hærri en nokkru sinni áður eins og upplýsingar frá Hagstofu Íslands sýna glögglega. Lægri skattaálögur á heimili og leiðrétting fasteignaskulda hafa svo enn frekar aukið kaupmátt heimilanna. Staðan er því betri en oftast áður og sem betur fer er eitthvað til skiptanna. Nú ríður hins vegar á að óttinn við að missa af hlutdeild í afrakstrinum verði ekki til þess að minna verði til skiptanna fyrir alla.
Sigurður Bessason hefur starfað í verkalýðshreyfingunni frá því fyrir gerð þjóðarsáttarsamninganna fyrir réttum 25 árum síðan. Hann veit hversu mikilvægur stöðugleikinn er fyrir íslenska launþega og hefur unnið ötullega að því að viðhalda honum.
Það er mikilvægt að kunna að takast á við velgengni jafnt sem mótlæti. Við skulum halda áfram á leið aukins kaupmáttar með sameiginlegu átaki því það kemur heimilum og fyrirtækjum best. Félagsleg velferð og öflugt atvinnulíf haldast í hendur. Kveðum verðbólgudrauginn niður og stöndum saman að því að auka kaupmátt enn meira.
Sigmundur Davíð Gunnlaugsson
Greinin birtist í Morgunblaðinu 19. febrúar 2015.
PS: Ertu á Facebook? Því ekki að verða aðdáandi Framsóknar.
