Author: Einar Gunnar

„Íslensk tunga er grunnur alls sem við gerum og stöndum fyrir en við þurfum alvöru viðhorfsbreytingu á mörgum sviðum samfélagsins gagnvart stöðu hennar og þróun. Það verkefni kallar margar hendur til góðra verka. Nú höfum við skilgreint ákveðin forgangsmál og samvinnuverkefni sem því tengjast í nýrri aðgerðaáætlun – ég vonast til þess að málið komist fljótt á dagskrá þingsins og að við náum góðri umræðu á vettvangi þess um þetta mikilvæga málefni,“ segir Lilja Dögg Alfreðsdóttir menningar- og viðskiptaráðherra.

Aðgerðaáætlun í málefnum íslenskrar tungu verður lögð fram sem þingsályktunartillaga á Alþingi á næstu dögum. Ráðherranefnd um málefni íslenskrar tungu kynnti tillögur sínar að alls 19 aðgerðum sem miða að því að styrkja stöðu tungumálsins til framtíðar.

• Tillaga til þingsályktunar um aðgerðaáætlun í málefnum íslenskrar tungu fyrir árin 2023–2026.

• KASTLJÓS: Íslenskuátak stjórnvalda

Nefndin var sett á laggirnar í nóvember 2022, að tillögu forsætisráðherra. Henni er ætlað að efla samráð og samstarf milli ráðuneyta um málefni íslenskrar tungu og tryggja samhæfingu þar sem málefni skarast. Auk forsætisráðherra eiga menningar- og viðskiptaráðherra, mennta- og barnamálaráðherra, félags- og vinnumarkaðsráðherra og háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra fast sæti í nefndinni.

Yfirlit yfir aðgerðir:

1. Starfstengt íslenskunám fyrir innflytjendur samhliða vinnu
2. Bætt gæði íslenskukennslu fyrir innflytjendur.
3. Virkjun Samevrópska tungumálarammans.
4. Fjarnám í íslensku á BA-stigi.
5. Sameiginlegt fjarnám í íslensku sem öðru máli.
6. Háskólabrú fyrir innflytjendur.
7. Viðhorf til íslensku.
8. Mikilvægi lista og menningar.
9. Aukin talsetning og textun á íslensku.
10. Íslenskugátt
11. Öflug skólasöfn.
12. Vefgátt fyrir rafræn námsgögn.
13. Samræmt verklag um móttöku, kennslu og þjónustu.
14. Efling íslenskuhæfni starfsfólks í leik og grunnskólum og frístundastarfi.
15. Samþætting íslensku og erlendra móðurmála á fagtengdum grunnnámskeiðum
16. Framtíð máltækni.
17. Íslenska handa öllum.
18. Íslenska er sjálfsagt mál.
19. Starfsþróun og hæfni þeirra sem kenna íslensku sem annað mál.

Unnið hefur verið að mótun aðgerðanna í samstarfi ráðuneytanna fimm en þær snerta flest svið samfélagsins. Þær eru misumfangsmiklar en í þeim er meðal annars lögð áhersla á málefni íslenskukennslu fyrir fullorðna innflytjendur og aukið samstarf við atvinnulífið og þriðja geirann.

Leiðarstef í aðgerðunum er að bæta aðgengi og gæði íslenskukennslu, stuðla að auknum sýni- og heyranleika tungumálsins og aukinni samvinnu um það langtímaverkefni að tryggja verndun og þróun íslenskrar tungu. Sumar aðgerðanna fela í sér umfangsmiklar kerfisbreytingar en áætlunin hefur tengsl við mörg önnur áhersluverkefni stjórnvalda sem unnið er að í samstarfi ráðuneyta og stofnana, þar á meðal stefnumótun í málefnum innflytjenda og flóttafólks, menntastefnu 2030, heildarendurskoðun framhaldsfræðslukerfisins og aðgerðaáætlun ferðaþjónustu til 2030.

Ráðgert er að framlög vegna aðgerðanna muni nema um 1.365 milljónum kr. en í áætluninni eru einnig aðgerðir sem ekki hafa verið kostnaðarmetnar að fullu og því má gera ráð fyrir að heildarkostnaður verði hærri. Auk aðgerðanna 19 í áætluninni er víðar unnið að fjölbreyttum verkefnum í þágu íslenskrar tungu; hjá ráðuneytum, sveitarfélögum, stofnunum og félagasamtökum.

Með áætluninni eru forgangsverkefni stjórnvalda í málefnum íslenskunnar skilgreind með hliðsjón af tillögum Íslenskrar málnefndar að endurskoðaðri málstefnu. Drög að tillögu til þingsályktunar um aðgerðaáætlun í málefnum íslenskrar tungu 2023–2026 voru til umsagnar í Samráðsgátt stjórnvalda sl. sumar. Alls bárust 36 umsagnir um tillöguna og ýmsar gagnlegar athugasemdir og ábendingar sem horft var til við nánari mótun aðgerðanna, auk þess sem fjölmargir umsagnaraðilar lýstu yfir ánægju sinni með aðgerðaáætlunina í heild sinni.

Menningar- og viðskiptaráðherra mun mæla fyrir þingsályktunartillögunni á næstu dögum og má fylgjast með ferli málsins á vef Alþingis.

Sjá nánar:

• Upptaka fréttastofu Stöðvar 2, Vísis og Bylgjunnar frá kynningarfundi ráðherranefndarinnar í Hörpu
• Aðgerðaáætlun í málefnum íslenskrar tungu 2023–2026
• Er þetta málið? 

Sigurður Ingi Jóhannsson, innviðaráðherra, hefur lagt fram á Alþingi tillögu til þingsályktunar um landsskipulagsstefnu fyrir árin 2024-2038 ásamt fimm ára aðgerðaáætlun fyrir árin 2024-2028.

„Það hefur margt breyst í samfélaginu okkar á undanförnum árum og eru viðfangsefni skipulagsgerðar nú fleiri en þegar gildandi landsskipulagsstefna var mótuð. Ísland hefur undirgengist ýmsar alþjóðaskuldbindingar sem hafa þýðingu fyrir skipulagsmál, s.s. loftlagsmál en loftslagsbreytingar eru ein stærsta áskorun samtímans. Landið í heild þarf að vera eftirsóknarverður kostur fyrir ungt fólk og mikilvægt er að þróun búsetu- og samgöngumynsturs styðji til framtíðar markmið í loftslagsmálum og styrki byggð vítt og breitt um landið. Í því samhengi er mikilvægt að sveitarfélög hugi að þessum málum í sinni skipulagsgerð og að fyrir liggi leiðbeiningar um hvernig skipulagsgerðin getur haft áhrif í baráttunni við loftslagsvána,“ segir Sigurður Ingi.

• Tillaga til þingsályktunar um landsskipulagsstefnu fyrir árin 2024-2038 ásamt fimm ára aðgerðaáætlun fyrir árin 2024-2028

Landsskipulagsstefna

Landsskipulagsstefna felur í sér samræmda stefnu ríkisins í skipulagsmálum fyrir landið í heild og tekur til landsins alls og haf- og strandsvæða. Landsskipulagsstefnu er fyrst og fremst framfylgt í gegnum skipulagsgerð sveitarfélaga en samkvæmt skipulagslögum skulu sveitarfélög byggja á og taka mið af áherslum landsskipulagsstefnu við skipulagsgerð. Þá er lögð fram sérstök aðgerðaráætlun og er henni einnig ætlað að stuðla að framfylgd stefnunnar.

Framtíðarsýn

Landsskipulagsstefnan byggist á eftirfarandi framtíðarsýn í skipulagsmálum: „Að skipulag stuðli að sjálfbærri þróun og lífsgæðum, styðji samkeppnishæfni og sé sveigjanlegt og stuðli að viðnámsþrótti gagnvart samfélags- og umhverfisbreytingum.“

Lykilviðfangsefni landsskipulagsstefnu

Til að takast á við þær áskoranir sem blasa við á sviði skipulagsmála verði unnið að eftirfarandi níu lykilviðfangsefnum:

1. Viðbrögðum við loftslagsbreytingum.
2. Jafnvægi í uppbyggingu húsnæðis og lífsgæði í byggðu umhverfi.
3. Uppbyggingu þjóðhagslega mikilvægra innviða.
4. Landnotkun í dreifbýli.
5. Landnotkun á miðhálendi Íslands.
6. Orkuskiptum í samgöngum og fjölbreyttum ferðamáta.
7. Skipulagi haf- og strandsvæða.
8. Skipulagi vindorku.
9. Vernd líffræðilegrar fjölbreytni.

Markmið landsskipulagsstefnu

Í tillögu til þingsályktunar um landsskipulagsstefnu eru sett fram þrjú markmið stjórnvalda í skipulagsmálum sem byggjast á sjálfbærri þróun og hafa skýra tengingu við framtíðarsýn og meginmarkmið innviðaráðuneytisins, þau felast í:

Fyrir hvert markmið eru settar fram áherslur og tilmæli um hvernig framfylgja skuli viðkomandi áherslu í skipulagsgerð hvort sem er á landi eða á haf- og strandsvæðum. Áherslurnar fylgja bæði eftir stefnu sem fram kemur í öðrum áætlunum stjórnvalda en einnig þeim lykilviðfangsefnum sem ráðherra lagði til grundvallar við endurskoðun stefnunnar.

Aðgerðaáætlun til fimm ára

Aðgerðaáætlun stefnunnar felur í sér 19 aðgerðir sem ætlað er að ná fram markmiðum landsskipulagsstefnu. Aðgerðirnar miða einkum að því að gera skipulagsgerð sveitarfélaga skilvirkari með bættu aðgengi að grunngögnum og leiðbeiningum. Aðgerðaáætlun stefnunnar felur í sér markvissar aðgerðir til að stuðla að því að styrkja stöðu Íslands í alþjóðlegum samanburði. Þar má sérstaklega nefna áherslur og veigamiklar aðgerðir til að tryggja heildarhagsmuni við gerð skipulagsáætlana sveitarfélaga og stuðla að sjálfbærri þróun og skilvirkri áætlanagerð þar sem tekið er mið af mögulegum áhrifum loftslagsbreytinga á samfélög og innviði.

Áhersla á loftslagsmál

Eitt af lykilviðfangsefnum landsskipulagsstefnu er að skipulag sé loftslagsmiðað. Ákvarðanir sem teknar eru við gerð skipulagsáætlana eru lykilþáttur í að ná fram samdrætti í losun gróðurhúsalofttegunda, auka bindingu kolefnis og aðlaga samfélagið að breytingum sem verða á umhverfi okkar vegna loftslagsbreytinga. Skipulagsáætlanir í þéttbýli skulu taka mið af vistvænu skipulagi byggðar, sem felur m.a. í sér stefnu um almenningssamgöngur og fjölbreyttan ferðamáta.

Samspil atvinnulífs og samfélags

Markmið endurskoðaðrar landsskipulagsstefnu er meðal annars að hafa jákvæð áhrif á atvinnulíf um allt land, með áherslu á góða samgönguinnviði og tengingar milli byggðarlaga. Er það lykilatriði þeirrar áherslu að jafna búsetuskilyrði í byggðum landsins. Áhersla á alþjóðlega samkeppnishæfni beinir sjónum að samspili atvinnulífs og aðlaðandi samfélags. Mikilvægt er að styrkja atvinnulíf til framtíðar, efla nýsköpun og leita jafnframt leiða til auka fjölbreytni atvinnulífs með tilliti til staðbundinnar þekkingar og styrkleika svæða. Þannig má tryggja komandi kynslóðum velsældarsamfélag sem er eftirsótt til búsetu.

Lilja Rannveig Sigurgeirsdóttir, alþingismaður, ræddi innlenda garðyrkjurækt og tækifærin á Íslandi sem felast í því að geta ræktað nægilega mikinn mat en þó sé enn langt í land, í störfum þingsins. Innflutningur er á miklu magns matvöru hingað til lands, matvöru sem oft væri hægt að framleiða hér á landi.

„Við erum með tollasamninga við mörg lönd til að jafna stöðuna hér innan lands og við höfum upprunamerkingar á matvöru en því miður er hún oft mjög takmörkuð. Það eru dæmi um að matvara sé framleidd í einu landi og flutt til annars lands og unnin þar og er þá merkt því landi sem hún er unnin í.

Við getum gert mun betur í upprunamerkingu því að neytandinn á rétt á því að vita hvað hann er að kaupa og margir íslenskir bændur og framleiðendur hafa verið að standa sig mjög vel í þeim efnum.“

„Hér á landi er mjög mikið keypt af erlendu grænmeti og þar af leiðandi er oft erfitt að koma innlendri matvöru á markað. Þetta hefur orðið til þess að innlendri matvöru hefur oft verið hent því að hún hefur skemmst á meðan hún er í geymslu. Íslenska matvaran kemst nefnilega ekki inn á markaðinn vegna þess að það er til svo gríðarlegt magn af erlendri matvöru. Þetta er eitthvað sem við þurfum að skoða betur.“

„Við þurfum kannski að skoða það líka að menningin hér á landi sem hefur skapast er að við sem neytendur ætlumst til þess að geta keypt allar vörur allan ársins hring, óháð því hvort það sé uppskerutímabil matvörunnar eða ekki. Við getum gert betur,“ sagði Lilja Rannveig að lokum.

Ræða Lilju Rannveigar í heild sinni á Alþingi:

„Hæstv. forseti. Mig langar til að nýta þær tvær mínútur sem ég hef hér til að ræða innlenda matvælaframleiðslu, þá sérstaklega garðyrkjurækt. Hér á landi höfum við gríðarleg tækifæri sem felast í því að við getum ræktað nægilega mikinn mat fyrir okkur sjálf en við eigum þó ansi langt í land með það. Við flytjum inn mjög mikið magn af matvöru hingað til lands, matvöru sem oft væri hægt að framleiða hér á landi. Við erum með tollasamninga við mörg lönd til að jafna stöðuna hér innan lands og við höfum upprunamerkingar á matvöru en því miður er hún oft mjög takmörkuð. Það eru dæmi um að matvara sé framleidd í einu landi og flutt til annars lands og unnin þar og er þá merkt því landi sem hún er unnin í. Við getum gert mun betur í upprunamerkingu því að neytandinn á rétt á því að vita hvað hann er að kaupa og margir íslenskir bændur og framleiðendur hafa verið að standa sig mjög vel í þeim efnum. Hér á landi er mjög mikið keypt af erlendu grænmeti og þar af leiðandi er oft erfitt að koma innlendri matvöru á markað. Þetta hefur orðið til þess að innlendri matvöru hefur oft verið hent því að hún hefur skemmst á meðan hún er í geymslu. Íslenska matvaran kemst nefnilega ekki inn á markaðinn vegna þess að það er til svo gríðarlegt magn af erlendri matvöru. Þetta er eitthvað sem við þurfum að skoða betur. Við þurfum kannski að skoða það líka að menningin hér á landi sem hefur skapast er að við sem neytendur ætlumst til þess að geta keypt allar vörur allan ársins hring, óháð því hvort það sé uppskerutímabil matvörunnar eða ekki. Við getum gert betur.“

„Ég er foreldri fatlaðs barns og ég held ég geti fullyrt að það hefur ekkert kennt mér meira í lífinu heldur en að fá það hlutverk upp í hendurnar,“ sagði Ágúst Bjarni Garðarsson, alþingismaður, í störfum þingsins.

Sagði hann það vera margvíslegar áskoranir sem biðu foreldra og kallaði hann eftir að kerfið gripi aðstandendur eilítið betur. Það væru til leiðbeiningar hvernig eigi að takast á við þetta nýja hlutverk.

„Ég ætla því að fagna sérstaklega, og ég hef rætt það á öðrum vígstöðvum, samningi sem undirritaður var í síðustu viku á milli mennta- og barnamálaráðuneytis og Landssamtakanna Þroskahjálpar um að setja á fót rafrænt upplýsingatorg fyrir foreldra fatlaðra barna,“ sagði Ágúst Bjarni.

„Hér er um að ræða þriggja ára tilraunaverkefni — 18 milljónir yfir þriggja ára tímabil, um 6 milljónir á ári — og ég fagna þessu mjög og ég fagna því líka að þarna sé lögð sérstök áhersla á upplýsingar fyrir foreldra með fjölbreyttan tungumála- og menningarbakgrunn. Ég held að við hér á Alþingi hljótum að fagna verkefnum sem þessum,“ sagði Ágúst Bjarni að lokum.

Ræða Ágústs Bjarna í heild sinni á Alþingi:

„Virðulegur forseti. Ég er foreldri fatlaðs barns og ég held ég geti fullyrt að það hefur ekkert kennt mér meira í lífinu heldur en að fá það hlutverk upp í hendurnar. Ég sagði það í viðtali sem tekið var við mig í sumar í Klifri, blaði Sjálfsbjargar, landssambands hreyfihamlaðra, að það væru margvíslegar áskoranir sem biðu þeirra sem fengju þetta hlutverk í hendurnar. Það væri óskandi oft og tíðum að kerfið gripi aðstandendur eilítið betur, því að erum við öll tilbúin í þetta hlutverk? Nei. Þurfum við hjálp? Já, við þurfum oft aðstoð og leiðbeiningar um það hvernig við eigum að takast á við þetta nýja hlutverk í okkar lífi.

Ég ætla því að fagna sérstaklega, og ég hef rætt það á öðrum vígstöðvum, samningi sem undirritaður var í síðustu viku á milli mennta- og barnamálaráðuneytis og Landssamtakanna Þroskahjálpar um að setja á fót rafrænt upplýsingatorg fyrir foreldra fatlaðra barna, þar sem verða upplýsingar um alla þá þjónustu og þann stuðning sem stendur foreldrum fatlaðra barna til boða. Hér er um að ræða þriggja ára tilraunaverkefni — 18 milljónir yfir þriggja ára tímabil, um 6 milljónir á ári — og ég fagna þessu mjög og ég fagna því líka að þarna sé lögð sérstök áhersla á upplýsingar fyrir foreldra með fjölbreyttan tungumála- og menningarbakgrunn. Ég held að við hér á Alþingi hljótum að fagna verkefnum sem þessum.“

Þróun og framtíð gervigreindar er viðfangsefni fyrstu málstofunnar í fundaröð um gervigreind og lýðræði sem framtíðarnefnd Alþingis stendur fyrir. Fyrsta málstofan verður föstudaginn 1. desember og stendur fundaröðin fram eftir næsta ári.

Fundarstjóri er Lilja Rannveig Sigurgeirsdóttir, formaður framtíðarnefndar, og mun hún í upphafi fundar kynna starf framtíðarnefndar. Lilja Rannveig ber upp spurningar framtíðarnefndar og einnig getur fjölmiðlafólk á málstofunni spurt spurninga, auk þátttakenda í streymi, sem geta sent spurningar sínar á netfangið framtid@althingi.is.

Á fyrstu málstofunni verður fjallað um skilgreiningu á gervigreind, rýnt í stöðuna í dag og mögulegar sviðsmyndir gervigreindar til framtíðar. Gestir fyrstu málstofunnar verða tveir: Brynjólfur Borgar Jónsson, framkvæmdastjóri Datalab, og Páll Rafnar Þorsteinsson, heimspekingur og verkefnastjóri við Siðfræðistofnun Háskóla Íslands. Brynjólfur flytur erindið „Framfarir gervigreindar. Áhrif til lengri og skemmri tíma“ og erindi Páls ber yfirskriftina „Gervi-greind – alvöru álitamál. Um siðferðilegar áskoranir á öld gervigreindar“.

Málstofan fer fram föstudaginn 1. desember kl. 10–11 í fundarherbergi 2 á nefnda- og greiningarsviði Alþingis í Austurstræti 8–10 og er opin fjölmiðlafólki.

Á málstofunum mun nefndin eiga samtöl við helstu sérfræðinga og ræða framtíðaráskoranir og hugsanlegar sviðsmyndir en það að skoða mismunandi sviðsmyndir auðveldar ákvarðanatöku til framtíðar litið.

Málstofurnar verða í beinu streymi á Alþingisrásinni og vef Alþingis. Þátttakendur málstofunnar sem fylgjast með í streymi geta sent inn fyrirspurnir á netfangið framtid@althingi.is. Með þessu móti vill framtíðarnefndin opna starf þingsins og eiga samtal við þjóðina. Einnig verða upptökur af málstofunum aðgengilegar á vef Alþingis.

Hlutverk framtíðarnefndar Alþingis er að fjalla um áskoranir og tækifæri Íslands í framtíðinni að því er snertir tæknibreytingar, langtímabreytingar á umgengni við náttúruna, lýðfræðilegar breytingar og sjálfvirknivæðingu.