Author: einar

Harðorð gagnrýni hefur komið fram síðustu daga á frumvarp ríkisstjórnarinnar um breytingar á almannatryggingum, þar sem meðal annars er lagt til að skerða lífeyrisréttindi á almennum vinnumarkaði til að bæta kjör örorkulífeyrisþega.

Sigurður Ingi Jóhannsson, formaður Framsóknar, segir að með frumvarpinu sé „með einu pennastriki“ verið að lækka eftirlaun þeirra sem hafa greitt í lífeyrissjóði alla starfsævina. „Um leið rýra framtíðarréttindi verkafólks á almennum vinnumarkaði um 5-6%,“ segir hann og bætir við að málið hafi verið „keyrt áfram rétt fyrir þinglok“ og án nægilegs samráðs.

Sigurður Ingi leggur áherslu á að Framsókn styðji bætt kjör örorkulífeyrisþega, en ekki með þeim hætti sem frumvarpið gerir ráð fyrir. „Það gerum við ekki með því að skerða áunnin, stjórnarskrárvarin réttindi fólks. Verkalýðshreyfingin, eldri borgarar og atvinnulífið hafa öll varað við afleiðingunum.“

„Þjóðfélagshópum er stillt upp hvorum gegn öðrum. Málið er hroðvirknislega unnið, og ef þetta er dæmi um frábæra verkstjórn ríkisstjórnarinnar þá eru mjög fáir sammála því,“ segir hann og krefst þess að frumvarpinu verði hafnað. „Í grundvallarmáli sem þessu krefjumst við vandaðra vinnubragða, betri greininga og raunverulegs samráðs.“

LÍV varar einnig við áhrifum frumvarpsins

Stjórn Landsambands íslenskra verslunarmanna (LÍV) hefur einnig lýst yfir miklum áhyggjum af frumvarpinu. Í tilkynningu frá sambandinu segir að verði frumvarpið samþykkt muni það „grafa undan samtryggingarkerfi lífeyrissjóða“ og leiða til „eignaupptöku frá ellilífeyrisþegum til örorkulífeyrisþega“.

„Sú tilfærsla sem lögð er til í frumvarpinu mun hafa neikvæð áhrif á lífskjör eftirlaunaþega þar sem tekjur þeirra verða lægri,“ segir í yfirlýsingu stjórnar LÍV. Þar kemur jafnframt fram harð mótmæli við því að stjórn­völd „rjúfi samkomulag sem gert var við aðila vinnumarkaðarins“ án þess að forsendur hafi breyst eða nýtt fyrirkomulag hafi verið samið.

LÍV segir frumvarpið háð „alvarlegum annmörkum“ og krefst samráðs við lífeyrissjóði og aðila vinnumarkaðarins. Samkvæmt sambandinu sé eðlilegt að stjórnvöld tryggi framfærslu örorkulífeyrisþega, en ekki með lausnum sem veikja stoðir lífeyriskerfisins.

Formaður eldri borgara: „Ríkið má ekki etja hópunum saman“

Björn Snæbjörnsson, formaður Landssambands eldri borgara, tekur í sama streng og segir að frumvarpið hafi í för með sér „umtalsverðar skerðingar til ellilífeyrisþega“. Hann segir að ríkisvaldið verði að koma til móts við lífeyrissjóðina til að forða því að skerðingar bitni á eldri borgurum.

„Með þessu frumvarpi þá er raunverulega verið að lofa öryrkjum að hækka við þá bæturnar, en á móti… þá mun það hafa áhrif á ellilífeyrinn til lækkunar,“ segir hann og varar við því að „etja þessum tveimur hópum saman.“

„Við viljum að þetta nái fram að ganga með öryrkjana… en ríkisvaldið verður að jafna þessa byrði svo það verði ekki skerðingar hjá láglaunafólki í almennu verkamannasjóðunum.“

Óvissa um framhald málsins á lokaspretti þingsins

Frumvarpið er nú í meðförum Alþingis, en mótstaða virðist vera að aukast bæði innan þings og utan. Meðal gagnrýnenda eru stjórnarandstaðan, verkalýðsfélög og félagasamtök eldri borgara. Ljóst er að málið mun skapa miklar umræður á lokaspretti þingsins.

Ingibjörg Isaksen, alþingismaður og formaður þingflokks Framsóknar, gagnrýndi harðlega stefnu ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur í heilbrigðismálum, í störfum þingsins. Tilefnið er frumvarp sem heimilar greiðslu fyrir meðferð erlendis þegar bið eftir heilbrigðisþjónustu innanlands er of löng. Ingibjörg gagnrýndi að frumvarpið skyldi ekki tryggja að sambærileg meðferð hér á landi yrði nýtt fyrst.

„Þetta er bæði dýrara fyrir samfélagið og brot á jafnræðisreglu,“ sagði hún og bætti við að með þessu sitji ekki allir við sama borð. Framsókn hafi lagt fram breytingartillögu sem hefði tryggt að innlend úrræði yrðu nýtt áður en gripið væri til meðferðar erlendis, en sú tillaga var felld með stuðningi Viðreisnar.

Skref aftur á bak í heilbrigðisþjónustu

Ingibjörg líkti núverandi stefnu við aðdraganda langra biðlista fyrri ára, þar sem vinstri stjórnir hafi dregið úr möguleikum á fjölbreyttum rekstrarformum í heilbrigðiskerfinu. Hún sagði þetta vera „skref aftur á bak“ sem muni leiða til lakari nýtingar á sérþekkingu innanlands og hægari þjónustu við sjúklinga.

Sérstaklega gagnrýndi hún Viðreisn, sem hún sagði hafa barist fyrir fjölbreyttari heilbrigðisþjónustu árum saman, en nú styðji stefnu sem þrengi að einkarekstri.

Minnir á árangur fyrri samstarfs

Þingmaðurinn minnti jafnframt á árangur sem náðist í tíð Willums Þórs Þórssonar sem heilbrigðisráðherra, þegar samstarf við einkaaðila hafi skilað styttri biðlistum og hraðari afgreiðslu flókinna aðgerða. „Sjúklingar fengu betri þjónustu án biðar,“ sagði Ingibjörg og bætti við að það væri „með öllu óskiljanlegt“ að núverandi ríkisstjórn lokaði vísvitandi á slíkar lausnir.

Að lokum hvatti hún til þess að öll úrræði yrðu nýtt – bæði opinber og einkarekin – í þágu þeirra sem þurfa á heilbrigðisþjónustu að halda. „Heilbrigðisþjónusta á að byggja á raunhæfum lausnum, ekki pólitískri þrákelkni,“ sagði hún að lokum.

Ræða Höllu Hrundar Logadóttur, alþingismanns, í eldhúsdagsumræðum á Alþingi miðvikudaginn 11. júní 2025:

Kæru landsmenn.

Fyrir stuttu rakst ég af tilviljun á merkilegan fyrirlestur um áhrif valds á hegðun og samskipti. Þar fjallaði prófessor við Berkeley háskóla í Bandaríkjunum um rannsókn sem nýtti Matador-spilið til að skoða þessi tengsl, en spilið sem við þekkjum flest, gengur út á að sá sem nær að safna sem mestum auð í gegnum fasteignakaup og fjárfestingar, vinnur leikinn. Hinir verða gjaldþrota.

Í Matador tilrauninni fékk helmingur þátttakenda umtalsvert forskot; Þeir fengu tvisvar sinnum meiri pening, 2 teninga, og tvöföld verðlaun í leiknum. Niðurstaðan var áhugaverð; þeir sem fengu slíkt forskot sýndu fljótt valdmeiri hegðun og minni samkennd í spilinu. Þegar þeir voru svo spurðir út í árangurinn, gleymdu flestir nefna forskotið sem þeir fengu en þökkuðu árangurinn þess í stað hæfni sinni og góðum ákörðunum.

Niðurstöður rannsóknarinnar eru í takt við fleiri sem benda til þess að völd geti aukið sjálfhverfu. Og stóra áhyggjuefnið er að þegar þegar slíkur hroki nær yfirhöndinni að þá töpum við hæfninni til að hlusta á ólík sjónarmið og átök dýpka.

Slík átök birtast okkur oft í þessum þingsal og mig langar að nefna þrjú dæmi um áskoranir þar sem þurfum að hlusta betur, óháð því hver fer með valdið.

Fyrsta dæmið er eftirfarandi. Í auðlindamálunum höfum við skapað orkumarkað sem minnir óþægilega á eftirlitslausan fjármálamarkaðinn fyrir hrun. Raforkuverð hefur aldrei hækkað jafn hratt. Skortur á framtíðarsýn hefur leitt af sér að tugir vindorkuverkefna í erlendri eigu eru í bígerð og valdið er hjá þeim sem vilja margar virkjanir hratt á meðan rödd náttúruverndar þagnar. Við eigum að framleiða meiri orku en við megum ekki líta á ráðstöfun takmarkaðra auðlinda, lands og víðerna, sömu augum og kaup á götum eða húsum í Matador leiknum.

Lítum á annað dæmi. Veiðigjöldin eru afar mikilvægt úrlausnarefni en það er óásættanlegt að ofbeldi, líkt og í skólum barnanna okkar í vetur fái ekki sömu athygli hér á þingi. Við þurfum kjark til að ræða orsakir, eins og ójöfnuð, árekstra við innflytjendur, og þverrandi andlega líðan. Sættum okkur ekki við hnífaburð. Bregðumst við faraldri ofbeldis af sömu festu og Almannavarnir grípa til þegar náttúruvá eins og eldgos steðjar á. Þá koma allir saman, aðgerðir eru skýrar og mat á árangri er stöðugt þar til hættan er yfirstaðin. Ofbeldi er vá sem þarf sams konar aðgerðarfestu.

Þriðja dæmið er húsnæðismarkaðurinn. Við þurfum að passa að forgjöf og heppni ráði því ekki hvort þú eigir þak yfir höfuðið og vextir verða að lækka. Uppbygging íbúðarhúsnæðis á ekki bara að vera á forsendum þeirra ríku. Áður var hagkvæmara húsnæði byggt svo að fleiri kæmust að. Húsnæðismál eru lífsspursmál og húsnæðismarkaður má ekki vera í leikur anda Matador spilsins.

Kæru landsmenn.

Þegar Íslenska þjóðin varð sjálfstæð áttum lítið annað en landið sjálft og fullveldið. Með einstakri samvinnu byggðum við hins vegar upp tengsl við aðrar þjóðir og framsýna innviði líkt og héraðsskólinn á Laugarvatni og hitaveitan eru dæmi um: Þessi verkefni höfðu samfélagslegt gildi langt umfram fjárhagslegan ávinning þess tíma. Þess vegna erum við rík þjóð í dag með dýrmæt spil á hendi og okkur eru allir vegir færir.

Förum því úr sundrung í samvinnu. Því meira sem við sýnum auðmýkt, samvinnuvilja og hlustun á ólík sjónarmið, ekki síst hér á þingi, óháð því hver fer með valdið, þeim mun betur mun okkur farnast.

Ég vil enda á orðum ömmu minnar heitinnar, sem bar hið fallega og táknræna nafn Friðgerður, sem merkir vörn friðarins, sagði eitt sinn við mig; „Það verður enginn betri manneskja á því að hafa það betra.“ Það sem skilgreinir okkur eru verkin og heilindin á bakvið þau. Og þar er samvinna okkar sterkasta afl.

***

Ræða Þórarins Inga Péturssonar, alþingismanns, í eldhúsdagsumræðum á Alþingi miðvikudaginn 11. júní 2025:

Kæru landsmenn!

Jónas Jónsson frá Hriflu var einn áhrifamesti stjórnmálamaður og hugsuður Íslands á sinni tíð.  Honum hefur verið lýst sem eldheitum samvinnumanni. Hann trúði því statt og stöðugt að þjóðin næði mestum árangri þegar við stæðum saman og byggðum á þeim gildum sem sameina okkur sem heild. Samvinnuhugsjónin hefur alltaf verið leiðarljós okkar Íslendinga og nú þurfum við á henni að halda meira en nokkru sinni fyrr.

Sannleikurinn er sá að Ísland hefur í aldanna rás verið ein heild þar sem við höfum unnið saman og þess vegna náð árangri sem þjóð. Þessu verðum við að halda áfram.  

Ísland er meira en Reykjavík eða höfuðborgarsvæðið. Þrátt fyrir að Ísland sé fámennt land, er það meira en tvisvar sinnum stærra að flatarmáli en Danmörk. Þetta er mikil áskorun. Samgöngur, innviðir og þjónusta hins opinbera um allt land er dýr. En þetta þýðir um leið að þvert á landshluta býr fólk, sem skapar og leggur grunninn að verðmætasköpun þjóðarinnar, oft í hundruða kílómetra fjarlægð hvert frá öðru.

Landið allt – allir með.

En hver er staðan í dag? Erum við öll í sama liði? Er verkstjórn Kristrúnar Frostadóttur að sameina þjóðina? Stutt svar: NEI. Því miður. En við getum gert betur. Höldum áfram.  

Án auðlinda landsins og sjálfbærrar nýtingar þeirra í öllum landshlutum byggjum við ekki að þeirri hagsæld sem ríkt hefur á Íslandi frá lýðveldisstofnun. Við megum aldrei gleyma því að sjávarútvegurinn hefur skapað verðmæti sem allir Íslendingar njóta góðs af. Við getum deilt um umfang gjaldtöku og skattlagningar á atvinnuvegi, en enginn getur deilt um þau verðmæti sem hafið í kringum landið veitir samfélaginu sem heild.

Sama á við um landbúnaðinn okkar, matvælaframleiðslu, iðnaðinn, menninguna og síðast en ekki síst ferðaþjónustuna, sem nú nýtir nánast öll svæði landsins, alla þessa 103 þúsund ferkílómetra, til verðmætasköpunar. Öll þessi svið hagkerfisins mynda eina heild – hagkerfi sem er eins sterkt og veikasti hlekkurinn. Við verðum að styrkja þessa hlekki saman.

Og í ljósi alþjóðamála hefur sjaldan verið mikilvægara að Ísland geti treyst á eigin framleiðslu þegar kemur að matvælum. Við þurfum því algerlega nýja hugsun í matvælaframleiðslu sem tryggir fæðuöryggi þjóðarinnar. Það að geta verið okkur sjálfum nóg, jafnvel þegar utanaðkomandi aðstæður eru erfiðar, er lykilatriði.

Við þurfum því að styðja markvisst við rannsóknir og þróun í matvælaframleiðslu með áherslu á sjálfbærni, nýsköpun og umfram allt skilvirkni. Síðast en ekki síst þurfum við kerfislæga breytingu sem tryggir að ungt fólk hafi möguleika á að hefja búskap, kaupa jarðir og taka þátt í endurnýjun og þróun íslensks landbúnaðar. Þess vegna hefur Framsókn mótað hugmyndir um að styðja við jarðakaup ungs fólks sem er tilbúið að sýna frumkvæði, taka áhættu og fjárfesta eigin tíma í að búa til verðmæti – fyrir okkur öll. Við köllum hugmyndina Nýjar rætur.

Og þegar við segjum „Landið allt – allir með“ þá þýðir það við verðum að tryggja jafnt aðgengi að þjónustu um allt land. Öryggismál þjóðarinnar geta ekki aðeins snúist um höfuðborgarsvæðið. Heilbrigðisþjónusta, menntun og samgöngur eru ekki forréttindi fárra – heldur réttindi allra Íslendinga, hvar sem þeir búa.  

Kæru landsmenn.

Ég byrjaði ræðu mína á tilvísun til Jónasar frá Hriflu. Hans grunnstef í lífinu var menntun, samvinna og þjóðleg sjálfsvirðing. Og þegar við stöndum saman höfum við sannað hvað við getum afrekað. Við þurfum hvert á öðru að halda – fólk á landsbyggðinni og á höfuðborgarsvæðinu – ungir og þeir sem eldri eru. Þrátt fyrir þær áskoranir sem bíða okkar getum við saman haldið áfram að byggja upp betra land á grunni samstöðu og samvinnu. Fyrir það stendur Framsókn.

Landið allt – allir með.

Góðar stundir.

***

Það er með ólíkindum hvernig ríkisstjórnin hefur hagað sér í málinu um uppbyggingu verkmenntaskóla á landsbyggðinni. Hér er ekki um smáframkvæmd að ræða heldur verkefni sem hefur verið undirbúið árum saman með dyggu samstarfi ríkis og sveitarfélaga, verkefni sem átti að tryggja að íslenskt atvinnulíf fengi það iðnmenntaða starfsfólk sem það sárlega vantar.

Stefán Vagn Stefánsson, alþingismaður, hóf umræðuna á Alþingi. Hann vakti athygli á því að verkefnið væri í uppnámi, verkefni sem var ætlað að fjölga iðnmenntuðu fólki og styrkja landsbyggðina. En ríkisstjórnin ákvað, að því er virðist í skjóli nætur, að hliðra fjármagni verkefnisins til næsta árs. Enginn skólameistari fékk tilkynningu, enginn bæjarstjóri fékk símtal, enginn skólanefndarmaður fékk tölvupóst. Sveitarfélögin sitja eftir í forundran.

„Þetta er algjörlega blaut tuska í andlitið,“ segir Halldóra Fríða Þorvaldsdóttir starfandi bæjarstjóri í Reykjanesbæ. Hún lýsti því hvernig sveitarfélagið hafði staðið sína plikt, lagt fram sinn 40% kostnaðarhlut, gert ráð fyrir fjármagni í fjárhagsáætlun, en ríkisstjórnin svaraði með þögn. Á Ísafirði segir Sigríður Júlía Brynleifsdóttir bæjarstjóri Ísafjarðarbæjar þetta vera „fyrir neðan allar hellur“ og Ásthildur Sturludóttir bæjarstjóri Akureyrarbæjar segir þetta koma „mjög á óvart og mjög í opna skjöldu.“

Ríkisstjórnin hefur nú slaufað verkefninu, sem var samkomulag um og fjármögnun samþykkt af Alþingi. Sveitarfélögin sitja uppi með biðlista sem telur 800-1.000 ungmenni sem komast ekki að í verknámi. Nemendur sem þurfa á iðnmenntun að halda fá ekkert nema gámakennslu. Þau bíða eftir menntun sem átti að vera lykillinn að framtíð þeirra, en ríkisstjórnin frestar framtíðinni af miklum hroka.

Það var ekki bara samkomulag um fjármögnun. Það voru teikningar á borðinu, verkefni í stjórnsýslu, sveitarfélögin voru tilbúin með sinn hlut fjármögnunar. Þau sýndu ábyrgð og útsjónarsemi, en ríkisstjórnin sýndi skeytingarleysi.

Sigurður Ingi Jóhannsson, formaður Framsóknar, komst vel að orði: „Það eru allir forviða á því að það eigi að fara að forgangsraða upp á nýtt.“ Það er ekki hægt að byggja upp atvinnulíf með því að taka peningana út úr samfélaginu þegar þeirra er sárlega þörf. Það er ekki hægt að byggja upp traust þegar sveitarfélögin fá ekki einu sinni tilkynningu um svona stórar ákvarðanir.

Húsnæðið er sprungið. Biðlistarnir lengjast. Það er reiði í sveitarfélögunum. Nemendurnir eru í lausu lofti. Þetta er ekki bara vanræksla heldur alvarleg atlaga að framtíð landsbyggðarinnar. Þetta er lýsandi dæmi um ríkisstjórn sem kýs að fresta framtíðinni frekar en að byggja hana upp.

Ábendingar til Alþingis

Við skorum á Alþingi allt, stjórnarþingmenn jafnt sem stjórnarandstöðu, að grípa inn í málið af fullri alvöru. Það þarf að tryggja að verkmenntaskólarnir fái nauðsynlegt fjármagn strax á þessu ári svo hægt sé að hefja framkvæmdir þegar í stað.

Það þarf líka að tryggja skýra, gegnsæja upplýsingagjöf milli ráðuneyta, sveitarfélaga og skólastjórnenda svo að samvinna haldist. Það þarf að hlusta á sveitarfélögin sem hafa sýnt ábyrgð og lagt sitt af mörkum.

Verkmenntaskólarnir eru ekki bara hús með gluggum og hurðum. Þeir eru lykill að því að fjölga iðnmenntuðu fólki í atvinnulífinu, efla samfélögin á landsbyggðinni og tryggja að fjölbreytt samfélag fái að dafna. Þeir eru verkefni okkar allra og við eigum ekki að láta þá standa eftir í gámum eða biðlistum. Við eigum að byggja framtíðina saman.