Tag: Lilja Dögg Alfreðsdóttir

Eitt það mik­il­væg­asta í líf­inu er góð vinátta, sem reyn­ist traust þegar á reyn­ir. Við kynn­umst mik­il­vægi vináttu strax í bernsku og vit­um líka að brýnt er að velja vini gaum­gæfi­lega. Atlants­hafs­banda­lagið er varn­ar­banda­lag vinaþjóða sem aðhyll­ast lýðræði og frelsi. Í ár fögn­um við 80 ára lýðveldi Íslands og get­um litið stolt yfir far­inn veg, en það er ekki að ósekju held­ur hafa far­sæl­ar ákv­arðanir sem tekn­ar voru á fyrstu árum lýðveld­is­ins varðað þá veg­ferð. Ein giftu­rík­asta ákvörðun lýðveld­is­tím­ans var tek­in á Alþingi hinn 30. mars 1949 um að Ísland skyldi ger­ast stofnaðili Atlants­hafs­banda­lags­ins. Þáver­andi for­sæt­is­ráðherra, Bjarni Bene­dikts­son, und­ir­ritaði síðan stofn­sátt­mála þess í Washingt­on DC fimm dög­um síðar, hinn 4. apríl, ásamt 11 öðrum þjóðarleiðtog­um.

75 ára far­sælt varn­ar­banda­lag

Ákvörðunin var um­deild á sín­um tíma og þótti sum­um ekki sjálfsagt á upp­hafs­ár­um kalda stríðsins að Ísland tæki jafn­skýra af­stöðu til þess að skipa sér í sveit annarra vest­rænna lýðræðis­ríkja með þeim skuld­bind­ing­um sem því fylgja. Það var hins veg­ar hár­rétt ákvörðun fyr­ir herlausa þjóð að mynda banda­lag með ríkj­um sem voru til­bú­in að verja Ísland ef aft­ur kæmi til átaka, og að sama skapi tryggja banda­lagsþjóðum aðstöðu á hernaðarlega mik­il­vægri legu Íslands í Norður-Atlants­haf­inu. Fimmta grein stofn­sátt­mála Atlants­hafs­banda­lags­ins um að árás á eitt aðild­ar­ríki sé árás á þau öll fel­ur í sér afar mik­il­væga vörn og fæl­ing­ar­mátt. Til allr­ar ham­ingju hafa ekki orðið átök né stríð gegn aðild­ar­ríkj­um Atlants­hafs­banda­lags­ins í 75 ár af því tagi sem ein­kenndu fyrri hluta tutt­ug­ustu ald­ar og er ég ekki í nokkr­um vafa um að sam­vinna þess­ara ríkja hafi stuðlað að friði og vel­sæld í Evr­ópu. Aðild­ar­ríki Atlants­hafs­banda­lags­ins eru orðin 32 og rík­ur vilji er hjá fleiri ríkj­um til aðild­ar.

Skelfi­legt árás­ar­stríð í Evr­ópu og stækk­un Atlants­hafs­banda­lags­ins

Hræðilegt stríð geis­ar í Úkraínu og verður vá­legra með degi hverj­um. Tugþúsund­ir hafa fallið og millj­ón­ir eru á flótta um alla Evr­ópu. Hjörtu manna um alla ver­öld haga sér eins í gleði og sorg og er eng­um blöðum um það að fletta að harm­ur úkraínsku þjóðar­inn­ar er mik­ill. Ísland hef­ur tekið á móti yfir fjög­ur þúsund ein­stak­ling­um frá Úkraínu og er það vel. Þetta stríð er áminn­ing um mik­il­væg þess að standa vörð um gildi lýðræðis­ins, sem eru því miður ekki sjálf­sögð víða um heim. Ég hef þá trú að því fleiri ríki sem aðhyll­ist frelsi og lýðræði, því betra fyr­ir frið um all­an heim. Ófriður og stríð bitna ætíð verst á sak­laus­um borg­ur­um og svipta ungt fólk æsku sinni og sól­ar­sýn. Meg­inþung­inn þarf að vera á að koma á sann­gjörn­um friði sem fyrst og koma í veg fyr­ir stig­mögn­un átaka. Í raun og sann hef­ur Rúss­land það í hendi sér. Rúss­land hóf þetta stríð og get­ur lokið því hvenær sem er með því að hætta árás­um og draga herlið sitt til baka en því miður er fátt sem bend­ir til þess að sú leið verði val­in á þess­ari stundu. Atlants­hafs­banda­lagið hef­ur stutt við Úkraínu í átök­un­um við Rúss­land. Stjórn­völd í Úkraínu hafa ít­rekað lýst yfir áhuga á að verða aðild­ar­ríki banda­lags­ins. Það er afar skilj­an­legt og er nauðsyn­legt að vinna að út­færslu á því. Aðild­ar­ríkj­um Atlants­hafs­banda­lags­ins hef­ur fjölgað á und­an­förn­um ára­tug­um í kjöl­far falls hins ill­ræmda járntjalds. Nú síðast bætt­ust við Finn­land og Svíþjóð í kjöl­far árás­ar Rúss­lands á Úkraínu, aðild þess­ara ríkja er sögu­leg og þótti nán­ast óhugs­andi fyr­ir nokkr­um árum. Raun­sætt end­ur­mat á stöðu ör­ygg­is­mála í Evr­ópu varð til þess að rík­in tvö ákváðu að sækja um um aðild og ganga í banda­lagið með sterk­um póli­tísk­um stuðningi inn­an­lands ásamt því að al­menn­ing­ur í báðum lönd­um fylkti sér á bak við ákvörðun­ina. Á sín­um tíma þótti aðild Nor­egs að banda­lag­inu vera lang­sótt af því að landa­mæri rík­is­ins væru við Rúss­land. Hins veg­ar var það svo að Norðmenn töldu afar vara­samt að hverfa aft­ur til hlut­leys­is­stefnu í ut­an­rík­is­mál­um eft­ir seinni heims­styrj­öld­ina.

Ísland þarf að stíga öld­una

„Hver sá sem ræður yfir Íslandi hef­ur ör­lög Eng­lands, Kan­ada og Banda­ríkj­anna í hendi sér“! Þannig ritaði þýski land­herfræðing­ur­inn Karl Haus­hofer og Winst­on Churchill vitnaði oft í þessi orð til að sann­færa Banda­rík­in um mik­il­vægi þess að taka yfir varn­ir Íslands í seinni heims­styrj­öld­inni. Churchill var sann­færður um að til að tryggja sig­ur banda­manna þyrftu Banda­rík­in að taka þátt og fyrsta skrefið þyrfti að vera að sjá til þess að sjó­leiðin yfir Atlants­hafið væri ör­ugg. Banda­rík­in taka yfir varn­ir Íslands í júlí 1941, áður en form­leg þátt­taka þeirra í seinni heims­styrj­öld­inni varð að veru­leika. Í fram­hald­inu hefst far­sælt sam­starf Banda­ríkj­anna og Íslands sem leiðir svo af sér tví­hliða varn­ar­samn­ing sem und­ir­ritaður var árið 1951 og var sam­komu­lag um fram­kvæmd hans síðast upp­fært 2016. Varn­ar­sam­starfið við Banda­rík­in er lyk­il­stoð í vörn­um Íslands ásamt aðild að Atlants­hafs­banda­lag­inu. Ljóst er í mín­um huga að brýnt er að Ísland sinni þessu sam­starfi af alúð og virðingu. Íslend­ing­ar eru friðsöm þjóð og tala alltaf fyr­ir slíku enda er friður for­senda fram­fara. Að mínu mati er mik­il­vægt að styrkja stoðir okk­ar á vett­vangi Atlants­hafs­banda­lags­ins og móta löngu tíma­bæra varn­ar­mála­stefnu fyr­ir Ísland.

Framtíð Atlants­hafs- banda­lags­ins

Á sama tíma og veiga­mik­ill leiðtoga­fund­ur Atlants­hafs­banda­lags­ins fór fram í höfuðborg Banda­ríkj­anna í vik­unni, var loftið lævi blandið þar sem Rúss­ar hafa staðið fyr­ir mann­skæðum árás­um á Kænug­arð, meðal ann­ars á barna­spítala. Ein af meg­inniður­stöðum fund­ar­ins var að auka stuðning við úkraínsk stjórn­völd og halda bar­átt­unni áfram en ákveðin óvissa er þó uppi vegna banda­rísku for­seta­kosn­ing­anna í haust. Don­ald Trump, f.v. for­seti og fram­bjóðandi, leiðir í flest­um skoðana­könn­un­um og hef­ur hann ít­rekað að Evr­ópu­ríki verði að taka meiri ábyrgð á eig­in vörn­um og ekki gefið skýr skila­boð um áfram­hald­andi stuðning Banda­ríkj­anna við Úkraínu. Lík­legt er að ein­angr­un­ar­sinn­um muni vaxa ásmeg­in, ef Trump sigr­ar í nóv­em­ber. Staðan var ekki ósvipuð hjá fyrr­um for­seta Banda­ríkj­anna, Frank­lin D. Roosevelt, í seinni heims­styrj­öld­inni en þá var lít­ill stuðning­ur við þátt­töku Banda­ríkj­anna í því stríði fram að árás Jap­ana á Pe­arl Har­bor. Þátt­taka Banda­ríkj­anna í seinni heims­styrj­öld­inni skipti sköp­um um að lýðræðis­ríki sigruðu hin fasísku and­lýðræðis­legu öfl sem aft­ur lagði grunn­inn að þeim opnu þjóðfé­lög­um á Vest­ur­lönd­um sem við þekkj­um í dag. Afar brýnt er að framtíð Atlants­hafs­banda­lags­ins sé tryggð til framtíðar enda hef­ur þetta varn­ar­sam­starf sýnt fram á mik­inn ávinn­ing fyr­ir aðild­ar­rík­in. Ísland hef­ur aukið fram­lag sitt á síðustu árum og er það mik­il­vægt fyr­ir ör­yggi og varn­ir lands­ins. Hér þarf þó að gera bet­ur eins og ís­lensk stjórn­völd hafa skuld­bundið sig til, nú síðast á ný­af­stöðnum leiðtoga­fundi í Washingt­on.

Öll þessi upp­rifj­un á sög­unni á þess­um tíma­mót­um er ekki að ástæðulausu held­ur er hún áminn­ing um mik­il­vægi þess að Ísland haldi áfram að skipa sér í sveit með lýðræðis­ríkj­um á vett­vangi Atlants­hafs­banda­lags­ins. Á þess­um tíma­mót­um er viðeig­andi að rifja upp forna speki Há­va­mála:

Vin sín­um
skal maður vin­ur vera,
þeim og þess vin.
En óvin­ar síns
skyldi engi maður
vin­ar vin­ur vera.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 13. júlí 2024.

Á und­an­förn­um rúm­um ára­tug hef­ur um­tals­verður ár­ang­ur náðst í efna­hags­mál­um á Íslandi eft­ir högg fjár­mála­áfalls­ins haustið 2008. Aðferðafræði stjórn­valda gagn­vart þrota­bú­um hinna föllnu banka skipti þar sköp­um þar sem rík­is­sjóður Íslands leysti til sín verðmæti upp á hundruð millj­arða króna sem nýtt­ust meðal ann­ars við skulda­leiðrétt­ingu heim­il­anna, upp­bygg­ingu innviða sam­fé­lags­ins og veru­lega lækk­un skulda rík­is­sjóðs. Á sama tíma hef­ur hag­vöxt­ur verið þrótt­mik­ill heilt yfir sem og kaup­mátt­ar­aukn­ing launa.

Í vik­unni birti tíma­ritið The Econom­ist efna­hags­leg­an sam­an­b­urð á milli ríkja heims fyr­ir árið 2023, byggðan á þrem­ur mæli­kvörðum sem tíma­ritið tel­ur að gefi fyllri mynd í slík­um sam­an­b­urði. Þeir eru; lands­fram­leiðsla á mann í banda­ríkja­döl­um, jafn­v­irðismæli­kv­arðinn (e. Purchasing Power Pa­rities, PPP) til að um­reikna lands­fram­leiðslu ein­stakra landa þegar til­lit er tekið til verðlags og lands­fram­leiðslu á hverja vinnu­stund til að mæla af­köst vinnu­afls. Í þess­um sam­an­b­urði tíma­rits­ins er Ísland í 7. sæti á heimsvísu á eft­ir Nor­egi sem leiðir list­ann, Lúx­em­borg, Kat­ar, Belg­íu, Dan­mörku og Sviss. Árang­ur sem þessi er vissu­lega ánægju­leg­ur og er ekki sjálf­sagður, þrátt fyr­ir að það sé vissu­lega rými til þess að gera enn bet­ur.

Þessi staðreynd breyt­ir því ekki að lægri verðbólga er for­gangs­mál efna­hags­stjórn­ar lands­ins um þess­ar mund­ir. Öll sam­an­b­urðarríki Íslands hafa glímt við tals­verða verðbólgu á und­an­förn­um árum, en á tíma­bili mæld­ist verðbólga næst­lægst á Íslandi. Hins veg­ar hef­ur hún reynst þrálát­ari hér á landi en í helstu sam­an­b­urðarríkj­um sem end­ur­spegl­ast meðal ann­ars í háum stýri­vöxt­um Seðlabanka Íslands. Já­kvæð teikn hafa þó verið í verðbólguþró­un­inni en í síðustu mæl­ingu Hag­stof­unn­ar fór hún í fyrsta sinn und­ir 6% í tvö og hálft ár þegar hún mæld­ist 5,8% í júní­mánuði. Traust sam­spil pen­inga­stefnu Seðlabanka Íslands, op­in­berra fjár­mála og aðila vinnu­markaðar­ins er lyk­il­for­senda þess að hægt sé að stuðla að stöðugu verðlagi og skapa skil­yrði fyr­ir lækk­un verðbólgu og vaxta, en það er stærsta ein­staka hags­muna­mál fólks og fyr­ir­tækja í land­inu. Á þeirri veg­ferð hef­ur auk­in for­gangs­röðun í op­in­ber­um fjár­mál­um verið viðhöfð sem kall­ast á við aðgerðir stjórn­valda í þágu lang­tíma­kjara­samn­inga á vinnu­markaði, sem snúa að því að fjár­festa í fólki. Að sama skapi er brýnt að komið verði í veg fyr­ir að kostnaðar­verðbólga á hús­næðismarkaði festi sig í sessi og verði að sjálf­stæðu vanda­máli í ís­lensku hag­kerfi. Þar þurfa um­fangs­mikl­ar aðgerðir á fram­boðshlið hag­kerf­is­ins að raun­ger­ast þar sem nægj­an­legt magn af bygg­ing­ar­hæf­um lóðum til hraðrar upp­bygg­ing­ar þarf að vera til staðar – sam­hliða bættu fjár­mögn­un­ar­um­hverfi sem lægra vaxta­stig myndi leiða af sér.

Þrátt fyr­ir að hægst hafi á hag­kerf­inu á und­an­förn­um mánuðum er staða Íslands samt sem áður sterk í alþjóðleg­um sam­an­b­urði. Stjórn­völd þurfa samt sem áður að vera enn frek­ar á tán­um til að tryggja að ár­ang­ur þeirra aðgerða sem ráðist hef­ur verið í raun­ger­ist og skili sér til fólks og fyr­ir­tækja í land­inu. Með dugnaði, elju og hug­viti mun okk­ar farn­ast vel til framtíðar.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 8. júlí 2024.

Þinglok urðu á 154. lög­gjaf­arþingi Alþing­is um síðustu helgi. Þar með lauk viðburðarík­um þing­vetri þar sem fjöl­mörg mál komu til kasta lög­gjaf­ans. Sem menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra lagði ég fram 11 frum­vörp og þings­álykt­un­ar­til­lög­ur sem voru af­greidd. Má þar til dæm­is nefna þings­álykt­un­ar­til­lögu um nýja ferðamála­stefnu til árs­ins 2030 sem var samþykkt en með stefn­unni er leiðin fram á við mörkuð til þess að styrkja um­gjörð þess­ar­ar stærstu gjald­eyr­is­skap­andi at­vinnu­grein­ar þjóðarbús­ins. Stjórn­völd eru staðráðin í styðja við þróun ferðaþjón­ust­unn­ar hér á landi, stuðla að sam­keppn­is­hæfni henn­ar og tryggja að hún vaxi í sátt við nátt­úru og menn. Þá samþykkti Alþingi einnig þings­álykt­un­ar­til­lög­ur mín­ar um aðgerðaáætl­un í mál­efn­um ís­lenskr­ar tungu og nýja mál­stefnu um ís­lenskt tákn­mál sem mun stuðla að auk­inni framþróun þess. Íslensk­an hef­ur mikið verið til umræðu á und­an­förn­um miss­er­um sem er fagnaðarefni. Það ligg­ur fyr­ir að tungu­málið okk­ar stend­ur frammi fyr­ir áskor­un­um af áður óþekktri stærð sem bregðast verður við með skipu­lögðum hætti.

Ýmsar laga­breyt­ing­ar urðu að veru­leika á sviði viðskipta­mála eins og til dæm­is breyt­ing­ar á lög­um um sam­vinnu­fé­lög sem snúa að því að ein­falda stofn­un sam­vinnu­fé­laga, þannig að lág­marks­fjöldi stofn­enda sam­vinnu­fé­laga fari úr 15 í þrjá og tryggja að eign­um sam­vinnu­fé­laga verði út­deilt til upp­bygg­ing­ar á starfs­svæðum þeirra komið til slita á fé­lög­un­um. Hert var á lög­um um rekstr­ar­leyf­is­skylda gisti­starf­semi þannig að hún skuli vera í samþykktu at­vinnu­hús­næði. Því er ekki leng­ur heim­ilt að gefa út leyfi til rekst­urs gisti­staða í íbúðar­hús­næði. Með breyt­ing­un­um er ekki leng­ur hægt að kaupa íbúðar­hús­næði í þétt­býli og gera það út sem gisti­stað um­fram 90 daga regl­una líkt og gerst hef­ur í miðborg­inni þar sem jafn­vel heilu íbúðablokk­irn­ar hafa breyst í hót­el. Með tím­an­um mun breyt­ing­in auka fram­boð af íbúðar­hús­næði í þétt­býli. Með breyt­ing­um á kvik­mynda­lög­um var tryggð heim­ild fyr­ir nýj­um styrkja­flokki inn­an Kvik­mynda­sjóðs til loka­fjár­mögn­un­ar á um­fangs­mikl­um leikn­um sjón­varpsþáttaröðum. Þannig verður mögu­legt að fjár­magna síðustu 15-20% í fram­leiðslu á stór­um leikn­um sjón­varpsþátt­um og fá hluta styrks­ins aft­ur inn til Kvik­mynda­sjóðs, skili verk­efnið hagnaði sam­kvæmt sett­um viðmiðum styrks­ins. Tíma­bær­ar breyt­ing­ar á lög­um um lista­manna­laun voru samþykkt­ar en fjöldi lista­manna­launa hef­ur staðið óbreytt­ur í 15 ár. Með breyt­ing­un­um verður um­fang lista­manna­launa aukið um 55% á fjór­um árum sem mun gefa fleiri lista­mönn­um tæki­færi til að efla ís­lenska menn­ingu, meðal ann­ars með tveim­ur nýj­um sjóðum; Launa­sjóði kvik­mynda­höf­unda og Veg­semd, sjóði lista­manna 67 ára og eldri.

Það er ánægju­legt og gef­andi að vinna mála­flokk­um menn­ing­ar- og viðskiptaráðuneyt­is­ins braut­ar­gengi en mál­efna­svið ráðuneyt­is­ins eru um­fangs­mik­il og snerta þjóðar­hag með fjöl­breytt­um hætti. Inn­an ráðuneyt­is­ins er und­ir­bún­ing­ur að mál­um næsta þing­vetr­ar þegar haf­inn, mál­um er verður er ætlað að gera gott sam­fé­lag enn betra.

Lilja Dögg Al­freðsdótt­ir, menningar- og viðskiptaráðherra og varaformaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 29. júní 2024.

Ný­af­staðið 80 ára lýðveldisaf­mæli mark­ar ákveðin tíma­mót í sögu þjóðar­inn­ar sem veit­ir til­efni til að líta yfir far­inn veg og horfa fram á við. Íslensk tunga er samof­in þjóðarsál­inni og lék lyk­il­hlut­verk í sjálf­stæðis­bar­áttu þjóðar­inn­ar. Þá jafnt sem nú voru mál­efni tungu­máls­ins fólki hug­leik­in. Á tím­um sjálf­stæðis­bar­átt­unn­ar stóð ís­lensk­an frammi fyr­ir áskor­un­um vegna auk­inn­ar dönsku­notk­un­ar, sér­stak­lega í stjórn­kerf­inu og mennta­kerf­inu. Þannig komu til að mynda lög Íslands út bæði á dönsku og ís­lensku, en danska út­gáf­an ein var und­ir­rituð af kon­ung­in­um og hafði þannig meira vægi í stjórn­skip­an lands­ins. Þessu var harðlega mót­mælt af sjálf­stæðis­sinn­um lands­ins, þ.m.t. Jóni Sig­urðssyni for­seta. Með þessu fyr­ir­komu­lagi væri verið að taka af Íslend­ing­um þeirra nátt­úru­lega rétt, sem lif­andi þjóðtunga eins og ís­lensk­an hefði, og ættu lög­in því ein­göngu að vera á ís­lensku. Án ís­lensk­unn­ar byggi um sig í land­inu önn­ur þjóð og ókunn­ug eins og Jón for­seti hélt fram.

Líkt og á tím­um Jóns, þá stend­ur tungu­málið okk­ar í dag frammi fyr­ir um­fangs­mikl­um áskor­un­um af áður óþekkt­um toga. Í fyrsta lagi, þá er ensk­an mál tækn­inn­ar og hún er alls staðar. Börn eru kom­in í ná­vígi við ensku strax við mál­töku og sér mál­vís­inda­fólkið okk­ar breyt­ing­ar á mál­töku barna vegna þessa. Í öðru lagi hef­ur Ísland breyst mikið sem sam­fé­lag á síðasta ald­ar­fjórðungn­um en inn­flytj­end­ur voru um 1% fyr­ir 30 árum en eru í dag um 16%. Flest­ir hafa komið hingað í leit að betra lífi og jafn­vel ýms­ir sem hafa elt maka sinn hingað til lands og stofnað fjöl­skyldu. Meg­inþorri þessa fólks hef­ur eflt landið með nýrri þekk­ingu og straum­um. Í þriðja lagi, þá reiðir ein stærsta út­flutn­ings­grein­in okk­ar sig á enska tungu í viðskipt­um sín­um en það á reynd­ar líka við um hluta sjáv­ar­út­vegs og bygg­inga­starf­semi.

Til að ná utan um þess­ar áskor­an­ir þýðir ekk­ert annað en að sýna dugnað og metnað! Við get­um sótt fram en á sama tíma varið tungu­málið okk­ar, og náð ár­angri í þágu þess. Við höf­um náð ákveðnum ár­angri, þannig hef­ur ís­lensk­an sótt veru­lega í sig veðrið í heimi tækn­inn­ar. Stærstu tæknifyr­ir­tæki heims hafa tekið mál­tækni­lausn­um Íslands opn­um örm­um og ákveðið að inn­leiða ís­lensk­una í viðmót sín. Frum­kvæði okk­ar í þess­um mál­um hef­ur vakið at­hygli víða. Þá samþykkti Alþingi í vor nýja aðgerðaáætl­un í þágu ís­lensk­unn­ar – þar eru tutt­ugu og tvær aðgerðir sem all­ar miða að því að styrkja tungu­málið. Þá hef­ur umræða um tungu­málið og þróun þess verið lif­andi og al­menn á und­an­förn­um miss­er­um, sem er vel og sýn­ir fram á að okk­ur sem þjóð er virki­lega um­hugað um stöðu Íslensk­unn­ar – rétt eins og kann­an­ir sýna. Við vilj­um að hér verði töluð ís­lenska um ókomna framtíð, og því skipt­ir máli að við vinn­um heima­vinn­una okk­ar vel og höld­um áfram að hlúa að tungu­mál­inu okk­ar.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 19. júní 2024.

Ákvarðanir sem tekn­ar eru í dag skipta kom­andi kyn­slóðir máli. Kyn­slóðirn­ar í dag njóta góðs af þeim verk­um sem brautryðjend­ur fyrri tíma börðust fyr­ir. Því er fagnað í dag að lýðveldið Ísland fyll­ir 80 árin. Með stofn­un lýðveld­is­ins hinn 17. júní 1944 náðist loka­mark­miðið í sjálf­stæðis­bar­áttu þjóðar­inn­ar eft­ir áfanga­sigra ára­tug­anna á und­an. Þeir sigr­ar voru born­ir uppi af eld­hug­um þeirra tíma, sem höfðu þá bjarg­föstu trú að ís­lenskri þjóð myndi farn­ast best á grund­velli sjálf­stæðis.

Í amstri hvers­dags­leik­ans og dæg­urþrasi stjórn­mál­anna vill það kannski stund­um gleym­ast hversu um­fangs­mikl­ar sam­fé­lags­breyt­ing­ar hafa orðið á Íslandi og hvernig Ísland hef­ur í fyll­ingu tím­ans farið úr því að vera eitt fá­tæk­asta ríki í Evr­ópu yfir í að verða að einu mesta vel­meg­un­arþjóðfé­lagi ver­ald­ar. Full­veldið árið 1918 og að lok­um sjálf­stæðið árið 1944 voru horn­stein­ar þeirr­ar framtíðar sem átti eft­ir að fylgja í kjöl­farið, sem byggð var á for­send­um og ákvörðunum Íslend­inga sjálfra um eig­in framtíð.

Viðskiptafrelsi grund­völl­ur póli­tísks frels­is

Stund­um er sagt að drop­inn holi stein­inn. Það er hægt að heim­færa upp á bar­áttu Íslend­inga fyr­ir sjálf­stæði lands­ins. End­ur­reisn Alþing­is árið 1845 skapaði vett­vang fyr­ir þá sem stóðu í stafni sjálf­stæðis­bar­átt­unn­ar til þess að setja á odd­inn gagn­vart Dana­kon­ungi ýmis þau fram­fara­mál sem skiptu fram­gang þjóðar­inn­ar máli. Í hug­um margra var versl­un­ar­frelsi samofið þjóðfrels­inu, enda var það mál­efni fyr­ir­ferðar­mikið á hinu end­ur­reista Alþingi – og skyldi eng­an undra í ljósi tæp­lega 200 ára af danskri ein­ok­un­ar­versl­un frá ár­inu 1602, sem var af­num­in með frí­höndl­un­ar­lög­um sem giltu í tæp 70 ár, og fólu í sér ákveðnar til­slak­an­ir sem mörkuðu upp­hafið að því að ís­lensk­ir kaup­menn komu fram á sjón­ar­sviðið, þó svo að þeir hafi verið í minni­hluta á tíma­bil­inu. Ríkt ákall var eft­ir fullu versl­un­ar­frelsi enda var það álitið grund­völl­ur póli­tísks frels­is þjóðar­inn­ar fram á veg­inn. Birt­ist þetta meðal ann­ars í orðum af­mæl­is­barns dags­ins, Jóns Sig­urðsson­ar, sem hann ritaði í bréfi nokkru sem stílað var á bróður hans þann 29. júní 1852, þar sem Jón rit­ar: „Ef verzl­un­ar­frelsi kæm­ist á, þá vildi eg helzt kom­ast heim að verða þar, því þá veit eg pólitiskt frelsi kem­ur á ept­ir.“ Það urðu því ákveðin vatna­skil hinn 1. apríl 1855 þegar rík­isþing Dan­merk­ur samþykkti lög um versl­un­ar­frelsi sem heim­ilaði kaup­mönn­um annarra ríkja að versla við Íslend­inga og inn­lend­um versl­un­ar­mönn­um gafst nú kost­ur á að leigja er­lend skip fyr­ir starf­semi sína. Hin nýju lög áttu eft­ir að leggja grund­völl að inn­lend­um pönt­un­ar- og versl­un­ar­fé­lög­um í land­inu, sem var vita­skuld mik­il breyt­ing.

Þjóð meðal þjóða

Um­turn­un hef­ur orðið á ís­lensku sam­fé­lagi frá þeim tím­um sem rakt­ir eru hér að ofan en þessi dæmi­saga geym­ir mik­il­væg­an lær­dóm. Stofn­un lýðveld­is­ins veitti Íslandi rödd í alþjóðasam­fé­lag­inu, bæði meðal þjóða og alþjóðastofn­ana. Sem sjálf­stætt ríki hef­ur Ísland látið rödd sína heyr­ast á alþjóðavett­vangi og yfir lýðveld­is­tím­ann hef­ur frjáls­ræði og mögu­leik­ar ís­lensks viðskipa­lífs auk­ist veru­lega, meðal ann­ars á grund­velli aðild­ar okk­ar að EES-samn­ingn­um sem trygg­ir frelsi í flutn­ingi vara, þjón­ustu, fjár­magns og vinnu­afls milli aðild­ar­landa samn­ings­ins, sem og fríversl­un­ar­samn­inga sem Ísland hef­ur gert á grund­velli EFTA en einnig tví­hliða við stórþjóðir í heim­in­um svo dæmi séu tek­in. Sam­hliða þessu hef­ur stoðum at­vinnu­lífs­ins fjölgað úr einni í fjór­ar og út­flutn­ings­tekj­ur þjóðarbús­ins marg­fald­ast sem skipt­ir miklu máli fyr­ir lítið og opið hag­kerfi eins og okk­ar. Þá er nán­ast sama hvar borið er niður í sam­an­b­urði á lífs­kjör­um og lífs­gæðum ým­is­kon­ar milli ríkja, Ísland mæl­ist þar nán­ast und­an­tekn­inga­laust meðal efstu ríkja í heim­in­um, sem er eft­ir­tekt­ar­verður ár­ang­ur fyr­ir fá­menna þjóð í Atlants­hafi. Þeim kyn­slóðum sem komu á eft­ir for­vígs­mönn­um sjálf­stæðis­bar­átt­unn­ar og tóku við sjálf­stæðiskefl­inu hef­ur þannig vegnað vel í að sækja fram í þágu ís­lenskra hags­muna á grund­velli sjálfs­ákvörðun­ar­rétt­ar þjóðar­inn­ar. Ekk­ert verður hins veg­ar til úr engu, en lands­menn hafa borið gæfu til að nýta auðlind­ir lands­ins á sjálf­bær­an hátt og styðja þannig við öfl­ugt vel­ferðarsam­fé­lag, þar sem all­ir eiga að fá tæki­færi til að lifa gæfu­ríku lífi óháð efna­hag. Ávallt þarf að huga að efna­hags­legu sjálf­stæði þjóðar­inn­ar, líkt og Jón gerði forðum daga, enda legg­ur það grunn­inn að fram­sókn lands og þjóðar.

Fögn­um lýðveld­inu

Það eru for­rétt­indi að búa í lýðræðis­sam­fé­lagi eins og okk­ar og geta fagnað lýðveldisaf­mæli sem þessu. Við sjá­um það víða er­lend­is að sótt er að þeim gild­um sem við grund­völl­um sam­fé­lag og stjórn­ar­far okk­ar á. Það er óheillaþróun sem þarf sporna við. Við Íslend­ing­ar þurf­um að halda áfram að rækta lýðveldið, fjör­eggið okk­ar, og allt það sem því fylg­ir. Það ger­um við meðal ann­ars með virkri þátt­töku þjóðfé­lagsþeg­anna, heil­brigðum skoðana­skipt­um, þátt­töku í kosn­ing­um og að fagna áföng­um eins og deg­in­um í dag um allt land. Ég óska lands­mönn­um öll­um til ham­ingju með 80 ára af­mæli lýðveld­is­ins og megi Ísland vera frjálst og sjálf­stætt um ókomna tíð.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar­flokks­ins.

Greinin bitist fyrst í Morgunblaðinu 17. júní 2024.

Hand­an við hornið er merk­is­áfangi í sögu ís­lensku þjóðar­inn­ar en þann 17. júní næst­kom­andi verða liðin 80 ár frá því að stofn­un lýðveld­is­ins átti sér stað hér á landi. Með því lauk sam­bandi milli Íslands og Dan­merk­ur sem staðið hafði yfir í ald­ir og stjórn­ar­far­inu sem við þekkj­um í dag var komið á. Á ferðum og fund­um mín­um und­an­farið bera þessi tíma­mót nokkuð reglu­lega á góma í sam­töl­um mín­um við fólk. Þökk sé góðu lang­lífi hér á landi er drjúg­ur hóp­ur núlif­andi Íslend­inga sem fædd­ist und­ir dönsk­um kóngi. Átta­tíu ár eru í raun ekki það lang­ur tími þegar maður hugs­ar út í það, en breyt­ing­arn­ar sem orðið hafa á ís­lensku sam­fé­lagi eru ótrú­leg­ar. Frá því að vera eitt fá­tæk­asta ríki Evr­ópu, yfir í það að vera í fremstu röð lífs­kjara í heim­in­um sam­kvæmt helstu mæl­ing­um. Þannig hef­ur sjálf­stæðið reynst bless­un í sókn okk­ar fram á við, blásið í okk­ur enn frek­ari kjarki til þess að gera bet­ur. Það er óbilandi trú mín að það stjórn­ar­far sem er far­sæl­ast bygg­ist á því að ákv­arðanir um vel­ferð fólks eru tekn­ar sem næst fólk­inu sjálfu.

Lýðveldið er hraust og sprelllifn­andi eins og ný­af­staðnar for­seta­kosn­ing­ar eru til vitn­is um. Öflug­ur hóp­ur fram­bjóðenda gaf þar kost á sér til að gegna embætti for­seta Íslands, fjöl­marg­ir sjálf­boðaliðar lögðu for­setafram­bjóðend­um lið með ýms­um hætti og kjör­sókn var sú besta í 28 ár. Allt upp­talið er mikið styrk­leika­merki fyr­ir lýðræðis­sam­fé­lag eins og okk­ar. Því miður er sótt að lýðræði og gild­um þess víða um heim í dag. Það er óheillaþróun sem sporna þarf við. Lýðræðið þarf nefni­lega að rækta og standa vörð um. Þar gegn­ir virkt þátt­taka borg­ar­anna lyk­il­hlut­verki, hvort sem það felst í að bjóða sig fram til embætta, skrifa skoðanap­istla, baka vöffl­ur í kosn­inga­bar­áttu, bera út kosn­inga­bæklinga eða mæta á kjörstað. Allt þetta er hluti af virku lýðræðisþjóðfé­lagi.

Mik­il­væg­ur hluti af því að rækta lýðveldið og lýðræðið er að fagna því og halda upp á mik­il­væga áfanga í sögu þess. Kom­andi lýðveldisaf­mæli er ein­mitt slík­ur áfangi en fjöl­breytt hátíðardag­skrá verður út um allt land í til­efni af 17. júní. Einnig hef­ur nefnd skipuð full­trú­um for­sæt­is­ráðuneyt­is­ins, menn­ing­ar- og viðskiptaráðuneyt­is­ins, skrif­stofu Alþing­is, skrif­stofu for­seta Íslands og Þing­vallaþjóðgarðs. Nefnd­in hef­ur unnið að und­ir­bún­ingi viðburða til að halda upp á tíma­mót­in um allt land á næstu mánuðum.

Sjálf mun ég fagna þjóðhátíðar­deg­in­um vest­ur á Hrafns­eyri, fæðingastað Jóns Sig­urðsson­ar, þar sem verður skemmti­leg dag­skrá í til­efni lýðveldisaf­mæl­is­ins og einnig 1150 ára af­mæl­is Íslands­byggðar. Ég vil hvetja sem flesta til þess að taka þátt í að fagna 80 ára af­mæli lýðveld­is­ins, enda er það fjör­egg okk­ar sem við verðum að hlúa að til framtíðar.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 10. júní 2024.

Ferðaþjón­ust­an er í dag stærsti gjald­eyr­is­skap­andi at­vinnu­veg­ur þjóðar­inn­ar og mik­il­væg­ur drif­kraft­ur hag­vaxt­ar í land­inu. Með til­komu henn­ar hef­ur orðið um­turn­un á viðskipta­jöfnuði þjóðarbús­ins á rúm­lega 10 árum. Sveifl­ur í at­vinnu­grein­inni geta þannig fram­kallað nokk­ur hröð áhrif á lyk­il­breyt­ur í efna­hags­líf­inu.

Fyrr á ár­inu var smíði á sér­stöku þjóðhags­líkani fyr­ir ís­lenska ferðaþjón­ustu lokið. Með líkan­inu verður hægt að skoða áhrif breyt­inga í starfs­um­hverfi ferðaþjón­ust­unn­ar á hag­kerf­inu. Um er að ræða fyrsta þjóðhags­lík­an fyr­ir at­vinnu­grein hér­lend­is. Ferðamála­stofa hef­ur haldið á fram­kvæmd verk­efn­is­ins fyr­ir hönd menn­ing­ar- og viðskiptaráðuneyt­is­ins en ann­ars veg­ar er um að ræða sér­stakt þjóðhags­lík­an fyr­ir ís­lenska ferðaþjón­ustu, eða svo­kallað geiralík­an, og hins veg­ar út­víkk­un á spálíkani Seðlabanka Íslands/​Hag­stofu Íslands, þannig að það taki til­lit til hlut­verks ferðaþjón­ust­unn­ar í þjóðarbú­skapn­um.

Til­koma þjóðhags­lík­ans­ins skipt­ir máli í um­gjörð ferðaþjón­ust­unn­ar og mun líkanið gera stjórn­völd­um og öðrum hagaðilum kleift að skoða með raun­hæf­um hætti áhrif breyt­inga á helstu for­send­um ferðaþjón­ustu á hag grein­ar­inn­ar sem og þjóðarbús­ins alls – og öf­ugt. Þannig verður hægt að meta áhrif­in af breyt­ing­um í þjóðarbú­skapn­um á hag grein­ar­inn­ar. Þar má nefna sem dæmi áhrif ferðaþjón­ust­unn­ar á þjóðhags­stærðir eins og VLF og at­vinnu­stig, s.s. við far­sótt­ir, mikl­ar breyt­ing­ar á flug­sam­göng­um eða ferðavilja, og áhrif geng­is, verðlags, at­vinnu­stigs og skatta á ferðaþjón­ust­una.

Unnið er að því að gera gagn­virka og ein­falda út­gáfu þjóðhags­lík­ans­ins aðgengi­lega á vefsvæði Ferðamála­stofu eða Mæla­borði ferðaþjón­ust­unn­ar, þannig að not­end­ur geti breytt meg­in­for­send­um og séð áhrif þeirra breyt­inga skv. líkan­inu á aðrar helstu hag­stærðir.

Sam­keppn­is­hæfni ferðaþjón­ust­unn­ar skipt­ir þjóðarbúið höfuðmáli og þurfa ákv­arðanir stjórn­valda að end­ur­spegla þá staðreynd í hví­vetna. Fleiri ríki sem við ber­um okk­ur sam­an við hafa á und­an­förn­um árum lagt aukna áherslu á að byggja upp ferðaþjón­ustu með mark­viss­um hætti. Ísland verður að vera á tán­um gagn­vart þeirri auknu alþjóðlegu sam­keppni sem af því leiðir. Hið nýja þjóðhags­lík­an mun hjálpa okk­ur að skilja hvaða áhrif fækk­un eða fjölg­un ferðamanna hef­ur á þjóðarbúið og und­ir­byggja enn bet­ur þær ákv­arðanir sem tekn­ar eru í mál­efn­um ferðaþjón­ust­unn­ar.

Ég er bjart­sýn fyr­ir hönd ís­lenskr­ar ferðaþjón­ustu sem hef­ur náð mikl­um ár­angri á und­an­förn­um ára­tug. Mikl­um vexti fylgja oft áskor­an­ir eins og við þekkj­um, en heilt yfir hef­ur okk­ur sem sam­fé­lagi tek­ist vel til við að tak­ast á við þær, enda eru mikl­ir hags­mun­ir í húfi fyr­ir þjóðarbúið í heild.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 31. maí 2024.

Ferðaþjón­ust­unni hef­ur vaxið fisk­ur um hrygg á und­an­förn­um árum en ferðamenn sem hingað koma hríf­ast af menn­ingu okk­ar og hinni stór­brotnu ís­lensku nátt­úru sem er ein­stök á heimsvísu. Mæl­ing­ar sýna ein­mitt að þeir ferðamenn sem hingað koma njóta veru sinn­ar mikið og gefa Íslandi afar góða um­sögn.

Í liðinni viku tók Alþingi til um­fjöll­un­ar til­lögu mína til þings­álykt­un­ar um nýja ferðamála­stefnu til árs­ins 2030 og aðgerðaáætl­un henni tengda. Þjóðhags­legt mik­il­vægi ferðaþjón­ustu hér á landi hef­ur auk­ist veru­lega sam­hliða vexti grein­ar­inn­ar. Ytri staða þjóðarbús­ins stóð oft á tím­um tæpt hér á árum áður en straum­hvörf urðu á viðskipta­jöfnuði þjóðarbús­ins fyr­ir rúm­lega tíu árum þegar ferðaþjón­ust­an fór á flug í kjöl­far eld­goss­ins í Eyja­fjalla­jökli. Ferðaþjón­ust­an er í dag stærsti gjald­eyr­is­skap­andi at­vinnu­veg­ur þjóðar­inn­ar og mik­il­væg­ur drif­kraft­ur hag­vaxt­ar í land­inu.

Það skipt­ir máli að búa þess­ari stóru og þjóðhags­lega mik­il­vægu at­vinnu­grein sterka um­gjörð og marka skýra sýn á það hvert skal haldið. Þar mun ný ferðamála­stefna skipa veiga­mik­inn sess. Vinna við hina nýju ferðamála­stefnu hef­ur verið eitt af for­gangs­mál­um mín­um í menn­ing­ar- og viðskiptaráðuneyt­inu. Sjö starfs­hóp­ar hafa unnið að ferðamála­stefn­unni, sem hafa verið skipaðir af 6-8 sér­fróðum aðilum. Ferðaþjón­ust­an er fjöl­breytt og skemmti­leg at­vinnu­grein, sem end­ur­spegl­ast ein­mitt í hóp­un­um en þeir náðu utan um sjálf­bærni og orku­skipti, sam­keppn­is­hæfni og verðmæta­sköp­un, rann­sókn­ir og ný­sköp­un, upp­bygg­ingu áfangastaða, hæfni og gæði, heilsu-, veit­inga- og hvata­ferðaþjón­ustu og svo menn­ing­ar­tengda ferðaþjón­ustu.

Framtíðar­sýn ís­lenskr­ar ferðaþjón­ustu er að vera leiðandi í sjálf­bærri þróun á grunni efna­hags­legs og sam­fé­lags­legs jafn­væg­is. Í því felst að ferðaþjón­ust­an sé arðsöm og sam­keppn­is­hæf, í sátt við nátt­úru, ís­lenska menn­ingu og tungu. Það skipt­ir miklu máli að hlúa að ferðaþjón­ust­unni um allt land og skapa þannig skil­yrði að hægt sé að lengja ferðamanna­tíma­bilið hring­inn um landið. Það rík­ir mik­il alþjóðleg sam­keppni í ferðaþjón­ustu og við verðum ávallt að vera á tán­um að tryggja að sam­keppn­is­hæfni ís­lenskr­ar ferðaþjón­ustu sé eins og best verði á kosið.

Það skipt­ir nefni­lega lítið opið hag­kerfi eins og okk­ar öllu máli að hér séu styrk­ar út­flutn­ings­stoðir eins og ferðaþjón­ust­una.

Sag­an kenn­ir okk­ur að þjóðríki sem hafa mikl­ar út­flutn­ings­tekj­ur, mynd­ar­leg­an gjald­eyr­is­forða sem og inn­lend­an sparnað eru í mun sterk­ari stöðu til að kljást við óvænt ytri áföll í efna­hags­líf­inu. Þar mun ferðaþjón­ust­an skipta lyk­il­máli til framtíðar. Leikplanið sem felst í nýrri ferðamála­stefnu er metnaðarfullt, verk­efnið framund­an verður að hrinda því í fram­kvæmd og sækja fram fyr­ir ís­lenska ferðaþjón­ustu.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 22. maí 2024.

Tækni­breyt­ing­arn­ar sem eru að eiga sér stað í gegn­um gervi­greind og mál­tækni eru þær mestu í ára­tugi. Tækni mun breyta því hvernig fólk vinn­ur, lær­ir, ferðast, nálg­ast heil­brigðisþjón­ustu og hef­ur sam­skipti sín á milli.

Eins og flest­um er kunn­ugt hafa mikl­ar breyt­ing­ar orðið á stöðu tungu­mála með til­komu gervi­greind­ar, alþjóðavæðing­ar og auk­inna fólks­flutn­inga. Stjórn­völd hafa á und­an­förn­um árum sett mál­efni ís­lensk­unn­ar í önd­vegi í þessu ljósi. Til að mynda samþykkti Alþingi Íslend­inga í síðustu viku aðgerðaáætl­un í mál­efn­um ís­lenskr­ar tungu til árs­ins 2026. Alls eru þetta 18 aðgerðir sem mótaðar eru í sam­starfi fimm ráðuneyta. Stjórn­völd hafa und­an­far­in ár einnig fjár­fest í mál­tækni fyr­ir ís­lensku með ver­káætl­un­inni Mál­tækni fyr­ir ís­lensku 2018-2022 og náð góðum ár­angri. Mark­miðið með henni er skýrt: að gera ís­lensk­una gild­andi í hinum sta­f­ræna heimi til framtíðar. Í heimi tækn­inn­ar þarf að tala máli ís­lensk­unn­ar gagn­vart þeim aðilum sem leiða tækniþróun í heim­in­um. Það þarf að minna á mik­il­vægi minni tungu­mála og koma á fram­færi þeim ís­lensku mál­tækni­lausn­um sem smíðaðar hafa verið hér á landi á und­an­förn­um árum sem er­lend tæknifyr­ir­tæki geta inn­leitt í vör­ur sín­ar með nokkuð greiðum hætti. Það var mik­il viður­kenn­ing fyr­ir veg­ferð ís­lenskra stjórn­valda í mál­efn­um ís­lensk­unn­ar þegar banda­ríska tæknifyr­ir­tækið OpenAI gaf út nýja upp­færslu á gervi­greind­ar-mállíkan­inu GPT í fyrra þar sem ís­lenska var val­in fyrst tungu­mála, utan ensku, í þró­un­ar­fasa þess. Var það afrakst­ur sam­tala og funda við full­trúa fyr­ir­tæk­is­ins.

Í vik­unni leiddi ég sendi­nefnd til Banda­ríkj­anna sem fundaði með stór­um tæknifyr­ir­tækj­um til að ræða stöðu smærri tungu­mála, sér­stak­lega ís­lensku, í sta­f­ræn­um heimi. Fyr­ir­tæk­in voru Microsoft, Allen Institt­u4e for AI, Ant­hropic, Google og OpenAI. Er það meðal ann­ars í sam­ræmi við nýja mál­tækni­áætl­un þar sem lagt er til að auk­inn þungi verði sett­ur í að kynna ís­lenska mál­tækni á er­lendri grundu. Jafn­framt er verið að kanna hug þess­ara fyr­ir­tækja til að koma á fót alþjóðleg­um sam­starfs­vett­vangi fyr­ir smærri tungu­mál heims. Skemmst er frá því að segja að okk­ur var vel tekið og áhugi er fyr­ir hendi á að auka veg ís­lensk­unn­ar enn frek­ar. Microsoft hef­ur til dæm­is hef­ur sýnt ís­lensku mik­inn áhuga og má nefna að ýmis for­rit á borð við Word og allt viðmót þess er hægt að nota al­farið á ís­lensku. Eft­ir heim­sókn ís­lenskr­ar sendi­nefnd­ar árið 2022, sem for­seti Íslands ásamt mér og fleir­um fór í, hef­ur Microsoft nú þegar inn­leitt ís­lenska mál­tækni í tækni­lausn­ir sín­ar til að auka gæði ís­lensk­unn­ar. Meðal þess sem við rætt var við fyr­ir­tækið í þess­ari um­ferð var ís­lenska for­ritið Copi­lot, sem vel var tekið í. Það skipt­ir framtíð ís­lensk­unn­ar öllu máli að hún sé aðgengi­leg og nýti­leg í tækj­um sem við not­um. Okk­ur hef­ur auðnast að vinna heima­vinn­una okk­ar vel hingað til í þess­um efn­um svo eft­ir sé tekið og það er að skila sér. Hins veg­ar er verk­efnið langt í frá klárað og ljóst að frek­ari ár­ang­ur kall­ar á breiða sam­vinnu með virkri þátt­töku al­menn­ings, vís­inda­fólks, fræðasam­fé­lags­ins, fyr­ir­tækja og frum­kvöðla á þessu sviði. Þannig liggja hags­mun­ir ís­lensk­unn­ar víða sem mik­il­vægt er að huga að.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 11. maí 2024.

Sam­fé­lagið okk­ar er eitt sam­vinnu­verk­efni. Við í Fram­sókn leggj­um mikla áherslu á að fjár­festa í fólki vegna þess að fjár­fest­ing í mannauði skil­ar sér í auk­inni hag­sæld og vel­sæld í sam­fé­lög­um líkt og hagrann­sókn­ir sýna. Rík­is­stjórn Íslands hef­ur á und­an­förn­um árum sann­ar­lega fjár­fest í fólki, for­gangsraðað í þágu auk­inn­ar verðmæta­sköp­un­ar og náð ár­angri á fjöl­mörg­um sviðum, þar með talið efna­hags­mál­um, þrátt fyr­ir þau innri og ytri áföll sem á vegi henn­ar hafa orðið. Í því sam­hengi er áhuga­vert að skoða þróun nokkra lyk­il­stærða í þjóðarbú­skapn­um á und­an­förn­um árum. Í fyrsta lagi hef­ur hag­vöxt­ur á síðustu þrem­ur árum verið 20%, sem er það mik­ill vöxt­ur að það er ekki mögu­legt að bera hann sam­an við önn­ur ríki. Til dæm­is eru Dan­ir að horf­ast í augu við nei­kvæðan hag­vöxt, eng­inn hag­vöxt­ur er að ráði í Evr­ópu og helst er litið til Banda­ríkj­anna eft­ir ein­hverj­um hag­vexti í nán­ustu framtíð. Alþjóðagjald­eyr­is­sjóður­inn hef­ur ein­mitt ný­lega lýst því sem miklu áhyggju­efni að þessi ára­tug­ur muni ein­kenn­ast af stöðnun í heims­bú­skapn­um.

Í öðru lagi er at­vinnu­stig mjög hátt en at­vinnu­leysi nem­ur aðeins 3,5%. Auðlegð Íslands er mik­il og það eru fá þjóðríki þar sem fullt at­vinnu­stig er ráðandi yfir langt tíma­bil. Eitt það mik­il­væg­asta í sam­fé­lag­inu okk­ar er að all­ir geti fundið sér starf við hæfi og tekið þannig virk­an þátt í sam­fé­lag­inu okk­ar, eflt at­vinnu­lífið og und­ir­byggt aukna verðmæta­sköp­un sem nýt­ist meðal ann­ars til að fjár­festa enn frek­ar í fólki.

Í þriðja lagi hafa meðallaun verið að hækka og það skipt­ir gríðarlegu máli. Þannig eru meðallaun hér á landi með þeim hæstu á byggðu bóli. Þrátt fyr­ir verðbólgu und­an­far­inna miss­era höf­um við Íslend­ing­ar séð kaup­mátt launa aukast veru­lega und­an­far­in 10 ár. Nýir lang­tíma­kjara­samn­ing­ar eru góð tíðindi fyr­ir áfram­haldið og glím­una við verðbólgu, þar skipt­ir aðkoma stjórn­valda miklu máli.

Í fjórða lagi lang­ar mig til að benda á það að hrein er­lend staða þjóðarbús­ins er óvenju sterk eða sem nem­ur um 40% af lands­fram­leiðslu. Fyr­ir um 20 árum var staðan nei­kvæð um 80%. Við vor­um í gríðarleg­um erfiðleik­um með að halda já­kvæðum gjald­eyr­is­forða en hann var iðulega tek­inn að láni sem reynd­ist mik­il áskor­un fyr­ir þjóðarbúið. Kröft­ug ferðaþjón­usta hef­ur meðal ann­ars drifið þessa þróun áfram ásamt öfl­ug­um sjáv­ar­út­vegi, iðnaði, hug­verk­um og vexti í skap­andi grein­um sem hef­ur skilað sér inn í hag­kerfið okk­ar. Sam­hliða þessu hef­ur gjald­eyr­is­markaður­inn dýpkað á sama tíma og hef­ur dregið úr sveifl­um. Til dæm­is er það merki­legt að jarðhrær­ing­arn­ar á Suður­nesj­um hafi ekki orðið til þess að krón­an hafi sveifl­ast mikið þótt eitt­hvert flökt hafi verið í fyrstu. Of­an­greint ber vitn­is­b­urð um góður ár­ang­ur sem við get­um verið stolt af. Stærsta verk­efni hag­stjórn­ar­inn­ar fram á veg­inn verður að ná niður verðbólgu og skapa skil­yrði fyr­ir lækk­un vaxta í þágu heim­ila og fyr­ir­tækja. Pen­inga­stefn­an, rík­is­fjár­mál­in og vinnu­markaður­inn eru far­in að ganga í takt, sem mun skila ár­angri fyr­ir sam­fé­lagið og und­ir­byggja betri lífs­kjör á Íslandi.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 13. ágúst 2024.