Á fáum sviðum hafa Íslendingar náð jafnmikilum árangri og í sjávarútvegi. Þrátt fyrir það, og ef til vill vegna þess, er umræðan um íslenskan sjávarútveg oft á tíðum neikvæð og jafnvel fjarstæðukennd. Íslenskur sjávarútvegur skilar nú meiri tekjum til samfélagsins en nokkurn tíma í sögu landsins. Fiskur í sjó telst þó ekki alls staðar verðmæt auðlind. Í flestum löndum er sjávarútvegur ekki arðbær grein. Ríki sem stunda sjávarútveg, og hafa efni á, veita iðulega miklu af fjármagni skattgreiðenda í ríkisstuðning við greinina á sama tíma og þau stunda rányrkju á fiskstofnum. Hér á landi hefur hins vegar skynsamleg stjórn fiskveiða leitt til þess að saman fara hagkvæmar og sjálfbærar veiðar. Sjávarútvegur þar sem náttúran er vernduð en samfélagið, allur almenningur, hagnast á greininni í stað þess að hún sé byrði á skattgreiðendum.
Viðhorf til atvinnu- og verðmætasköpunar
Þessa dagana ber talsvert á fólki sem þykir hvorki við hæfi að þeir sem reka fyrirtæki hagnist né að þeir tapi peningum og má vart á milli sjá hvort telst meiri synd.
Þessum hópi, sem tortryggir alla sem búa til störf og skila tekjum til samfélagsins, virðist vera alveg sérstaklega í nöp við þá sem ná árangri á sviði sjávarútvegs og skila með því sköttum í ríkiskassann. Það er kaldhæðnislegt að þeir hinir sömu tala iðulega fyrir breytingum sem eru til þess fallnar að tryggja hámarkssamþjöppun í greininni þar sem fá fyrirtæki á fáum stöðum með hámarkshagkvæmni, þar með talið ódýru vinnuafli, hafa forskot á að kaupa aflaheimildir.
Óneitanlega þarf að bæta kjör fiskverkafólks í landi og styrkja tengsl útgerðarinnar við byggðirnar en það er ekki gert með því að selja aflaheimildir til erlendra verksmiðjuskipa eins og þeir sem vilja »bjóða upp kvótann« boða.
»Makrílfrumvarpið«
Einhver mesta pólitíska kaldhæðni sem birst hefur á Íslandi í seinni tíð hlýtur þó að vera undirskriftasöfnun sem nú stendur yfir gegn svokölluðu makrílfrumvarpi.
Aðdragandinn var þessi: Umboðsmaður Alþingis skilaði í fyrrasumar niðurstöðu um að það bæri að skipta upp veiðiheimildum á makríl (hlutdeildarsetja). Sjávarútvegsráðherra hafði tvo kosti í stöðunni. Hann gat valið einföldu leiðina, þá sem lá beinast við, og gefið út reglugerð um að sömu reglur giltu um makrílinn og aðrar tegundir. Semsagt, engin aðkoma Alþingis, engin umræða, málið afgreitt.
En ráðherrann, sem að vanda var að huga að því að tryggja samfélaginu hámarksávinning af auðlindinni, ákvað þess í stað að fara erfiðu leiðina og setja sérstök lög um makrílinn. Það var ekki vinsælt hjá mörgum útgerðum enda var ráðherrann með því að setja nýjar hömlur, skerða heimildir og treysta yfirráð þjóðarinnar yfir auðlindinni.
Andstaða úr óvæntri átt
Þá gerðist hið óvænta: Stjórnarandstaðan og bandamenn hennar, uppfullir af fordómum í garð stjórnarflokkanna og alls þess sem viðkemur stjórn fiskveiða, taldi að frumvarp ráðherrans hlyti að fela það í sér að verið væri að
gefa einhverjum eitthvað.
Ræður í anda millistríðsáranna um sérhagsmuni og gjafir til útvalinna létu ekki á sér standa. Sumir töldu sér meira að segja sæmandi að ráðast persónulega á þingmann fyrir að maki hans ætti bát sem félli undir ný lög um makrílveiðar. Ráðherrann hlyti að vera að hygla samflokksmanni sínum.
Enginn hafði þó fyrir því að kanna málið og komast að því að nýju lögin munu skerða afla »maka-bátsins« um meira en helming frá árinu áður. En um það snýst einmitt frumvarpið; að setja takmarkanir og skerða heimildir frekar en hitt og í stað þess að ráðstafa kvóta ótímabundið gildir hann aðeins í sex ár. Það var ekki verið að gefa heldur taka. Keppinautar okkar við makrílveiðar, Danir, höfðu þó komist að því að sex ár væri of skammur tími til að fyrirtækin gætu gert ráðstafanir og ákváðu að lengja tímann.
Undirskriftir fyrir útgerðina
Svo var ráðist í undirskriftasöfnun til að andmæla frumvarpinu af ótta við að með því væri verið að gefa einhverjum útvöldum það sem þjóðin ætti. Til að undirstrika tilfinningalegan grunn söfnunarinnar var birt mynd af barni sem heldur á þorski eins og andvana gæludýri.
Líklega ætti það ekki að koma fólki sem fylgist með vendingum stjórnmálanna á óvart að þeir sem hafa verið duglegastir við að vekja athygli á undirskriftasöfnuninni eru þeir sömu og lögðu fyrir skömmu allt kapp á að koma Íslandi inn í Evrópusambandið. En eins og flestum ætti að vera kunnugt hefði það falið í sér að makríllinn væri ekki fyrir íslensk fiskiskip, hvað þá íslensk þjóðareign. Hann væri eign ESB til ráðstöfunar frá Brussel.
Hin einstæða kaldhæðni liggur þó í því að undirskriftasöfnunin er umfram allt stuðningur við stóru útgerðarfyrirtækin og afstöðu þeirra. Þeir sem nú safna undirskriftum af kappi eru að gera það í þágu þeirra sem þeir hafa sérstaka andúð á og uppnefna »sægreifana« eða sérhagsmunaöfl.
Haraldur Einarsson
Greinin birtist í Morgunblaðinu 9. maí 2015.
