Þingkonan Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir er ein af fjölmörgum Íslendingum sem hafa greinst með ADHD. Hún segir að mikilvægt sé að tala ekki niður til þeirra sem glíma við ADHD.
„Þegar fólk heyrir mig tala um að ég sé með ADHD er fólk alltaf að tala um að það sjáist ekki á mér. Ef þú þekkir mig vel þá sérðu það,“ segir Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir, þingkona Framsóknar, létt í lund í samtali við Fréttablaðið sem snýst um ADHD.
Hún tók til máls á sérstakri ADHD ráðstefnu sem var haldin á dögunum. Athyglisbrestur og ofvirkni, oft kallað ADHD í daglegu tali, er taugaþroskaröskun sem getur haft víðtæk áhrif á daglegt líf.
„Maður er búin að læra inn á hvernig það má nýta þetta til góðs, og hvenær maður á að þekkja eigin mörk. Maður lærir hvernig það má stýra þessum styrkleikum til að nýtast manni,“ segir Hafdís og bætir við að þetta sé langtímaverkefni.
„Þetta er langhlaup. Ég á það enn þá til að brjóta mig niður fyrir að vera ekki nógu góð í tímastjórnun.“
Flutti úr landi með dagsfyrirvara
Hafdís sem fékk greiningu rétt eftir tvítugt er fædd á Ísafirði en fluttist ung til Reykjavíkur.
„Ég fékk greininguna 21 árs. Fram að því hafði ég átt erfitt með að festa hlutina og var svolítið sveimhuga. Skýrasta dæmið um það er þegar ég ákvað að flytja til Noregs með sólarhringsfyrirvara. Mamma bjó úti og ég fékk þá hugdettu að það væri ótrúlega sniðugt að prófa að búa erlendis. Ég pakkaði í töskur og flutti degi síðar,“ segir Hafdís og bætir við að það hafi verið hárrétt ákvörðun á þeim tímapunkti þegar hún lítur í baksýnisspegilinn í dag.
„Ég sé ekki eftir þessari ákvörðun. Það er oft sem maður hugsar til baka: ég hefði mátt hugsa þetta betur, en þetta er ekki ein af þeim. “
Hafdís kannast við stefið að ADHD hafi sett í strik í reikninginn í skólagöngu.
„Þetta hafði mikil áhrif á skólaferilinn. Það komu tímar sem það tók á að reyna að halda sig við efnið, en um leið var maður góður í öðru. Tungumálakunnátta er eitthvað sem ég var fljót að tileinka mér, en hlutir sem kröfðust yfirlegu voru erfiðari. “
Úr lögfræði á þing
Eftir að hafa fengið greiningu náði Hafdís betri tökum á skólaferlinum og var komin með meistaragráðu í lögfræði nokkrum árum síðar.
„Ég fór strax á lyf sem tók eðlilega smá tíma að stilla af og fann mikinn mun. Ég reyndi að sækja mér fræðslu samhliða um hvernig væri hægt að vinna með þetta og ná betri tökum og náði að samtvinna þetta,“ segir hún og minnist þess að í miðju háskólanámi hafi hún hætt á lyfjum þegar hún var barnshafandi og ekki misst úr slag.
„Þetta var mikil keyrsla, og til viðbótar eignaðist ég barn á öðru ári í laganáminu. Þegar ég lít til baka þá skil ég ekki hvernig þetta hafðist allt saman. Þegar ég var ólétt fann ég að ég þurfti ekki á lyfjunum að halda því líkaminn var að framleiða hormónana sem heilanum vantaði og námið gekk betur en nokkru sinni fyrr. Líkaminn sýndi þar hvers hann er megnugur.“
Talið berst að starfi Hafdísar. Þingfundir geta verið tímafrekir en hún segist vera meðvituð um leiðir til að takast á við það.
„Það eru alveg ennþá hlutir þarna, hvatvísi og ég verð utan við mig. Ég get átt erfitt með að sitja kyrr á löngum fundum, en maður lærir um leið inn á það og man að standa upp og hreyfa sig. Það virkar betur fyrir mig að einbeita mér þegar ég er á hreyfingu. Á löngum fundum á maður það til að fara að fikta í einhverju,“ segir hún kímin.
„Þegar maður er í vinnu sem krefst einbeitingar getur heilinn haft ákveðin takmörk. Það er oft talað um að taka 50 mínútur af vinnu og tíu mínútur í hlé. Þá búir þú til aðstæður þar sem framleiðnin sé í hámarki.“
Hafdís, hér fyrir miðju í öftustu röð, var kosin inn á þing í fyrsta sinn á síðasta ári. Fréttablaðið/valli
Ekki rétt að kalla þetta veikleika
Á ráðstefnunni voru kynntar niðurstöður þar sem var fjallað um að ungar stúlkur ættu það til að vera greindar með kvíða frekar en ADHD. Strákar væru mun oftar greindir en hlutfallið ætti að vera jafnt.
„Ég fann alltaf fyrir ákveðnum frammistöðukvíða. Það er hræðsla um að missa af einhverju eða bregðast einhverjum. Í mínu tilfelli er tímastjórnun afskaplega kvíðavaldandi, en á sama tíma getur þetta verið ofurkraftur ef þú nærð að beisla þetta og nýta í lífinu sem þinn helsta kost. Þá ertu með eitthvað í höndunum sem getur auðgað samfélagið. Margir af helstu frumkvöðlum heims eru með ADHD. Það þarf að vera framúrstefnulegur í hugsun til að brydda upp á nýjungum,“ segir Hafdís og heldur áfram:
„Umræðan í samfélaginu er enn á þann hátt að fólk vill lítið ræða þetta og telur að þetta sé jafnvel veikleiki, sem það er alls ekki. Það eru fáir einstaklingar jafn útsjónarsamir og frjóir í hugsun og þeir sem eru að eiga við þessa áskoranir daglega. Þá þarf að leita annarra leiða til að láta hlutina ganga upp og skoða hlutina frá öðru sjónarhorni. Þess vegna er svo mikilvægt að horfa ekki á þetta frá neikvæðu sjónarhorni og taka fordómana úr þessu. Það er algengt grín að segja: ertu með ADHD? Og hlæja. Ég hef gert þetta sjálf, en það er líka frábært stundum að svara játandi þegar spurningin kemur.“
Málefni sem stendur nærri
Á ráðstefnunni var talað um dulinn kostnað þess að það séu fjölmargir í samfélaginu sem eigi eftir að fá greiningu. Áætlað var að um 30-60 þúsund einstaklingar séu með ADHD á Íslandi og að það væri erfitt að ná að sinna öllum.
Hafdís sem hefur um árabil tekið þátt í stjórnmálum á ýmsan máta tók sæti á þingi í fyrsta sinn á síðasta ári. Þar hefur hún ákveðinn grunn í að vinna í tengslum við málefnið sem hefur aukið vægi fyrir hana.
„Þetta málefni stendur nálægt manni. Ég kalla þetta ofurkrafta og segi að ef þú beinir þessu í rétta átt og lærir að þekkja inn á þig þá ertu með eitthvað í höndunum sem enginn getur fest fingur á hvað er hægt að gera með,“ segir hún og talar um mikilvægi þess að nálgast málefnið rétt í tilfellum barna.
„Það er alltaf talað um að mæta krökkunum okkar þar sem styrkleikarnir þeirra og áhugasvið liggur til að reyna að nýta styrkleika þeirra til fulls. Það er kostnaður sem fylgir því, en það mun borga sig margfalt þegar búið að veita þeim aðstoð og mynda sterkari einstaklinga,“ segir þingkonan, spurð um aðgerðir stjórnvalda í þessum málum.
„Bannað að eyðileggja, bók Gunnars Helgasonar, sem tekur sögur af ADHD og setur í barnabók. Hún er ofboðslega mikilvæg fyrir krakka sem eru að eiga við ADHD til að geta speglað þessar upplifanir. Það er mjög mikilvægt fyrir krakkana að heyra jákvæðar sögur.“
Á ráðstefnunni var talað um að 75 prósent fanga væru með ADHD.
„Margir karlar á Litla Hrauni sem hafa greinst með ADHD hafa lýst því að þegar þeir voru litlir voru þeir oft bara skilgreindir sem óþekkir. Það er eitthvað sem er þörf á að laga, hvernig er talað til strákanna okkar. Ef við erum sífellt að saka þá um óþekkt, þá enda þeir á að trúa því að þeir séu einksis nýtir því þeir geti ekki setið kjurrir, “ segir Hafdís og heldur áfram:
„Það eru margar sögur frá fyrri föngum sem voru brotnir niður sem börn því þeir náðu ekki að fóta sig. Það eru einstaklingar sem eru að lenda í aðstæðum sem þeir ráða ekki við og fara af sporinu því hvatvísin getur alveg leitt fólk þangað.“
Viðtalið birtist vefnum: frettabladid.is 5. nóvember 2022.
