Þórarinn Ingi Pétursson, alþingismaður, var málshefjandi í umræðu um fæðuöryggi þjóðarinnar í ljósi stríðsins í Úkraínu.
Áherslupunktar og spurningar Þórarins Inga í þessari umræðu voru fimm talsins og fór hann yfir þá.
- Hvaða vinna á sér stað hjá Þjóðaröryggisráði og öðrum hagvörnum til þess að tryggja fæðuöryggi í landinu?
- Er þörf á því að setja af stað sérstaka vinnu sem greinir og metur viðbrögð við hækkandi matar- og afurðarverði hér á landi út af þeim aðstæðum sem nú eru uppi?
- Hefur ráðherra gert áætlanir um að tryggja samvinnu milli matvælaráðuneytis, viðskiptaráðuneytis og fjármálaráðuneytis svo hægt sé að meta áhrif þessara aðstæðna á þjóðina?
- Með hvaða hætti ætlar ráðherra að aðstoða bændur til þess að bregðast við þessu óvenjulega ástandi?
- Telur ráðherra þörf á því að efla innlenda matvælaframleiðslu með einhverjum hætti til þess að bregðast við ástandinu og mun ráðherra beita sér fyrir því?
Ef við skilgreinum fæðuöryggi er eftirfarandi skilgreining til, með leyfi forseta:
„Fæðuöryggi er til staðar þegar allt fólk hefur ávallt raunverulegan og efnahagslegan aðgang að nægum, öruggum og næringarríkum matvælum til að uppfylla næringarþarfir sínar með frjálsu fæðuvali til að lifa virku og heilsusamlegu lífi.“
Í skýrslu um fæðuöryggi á Íslandi sem kom út árið 2021, virkilega ljómandi góð skýrsla og hvet ég þingheim allan til að lesa hana, segir, með leyfi forseta:
„Eiginlegt fæðuöryggi Íslendinga er háð fjórum meginforsendum: […]
að þekking á framleiðslu og tæki til framleiðslu séu til staðar, að aðgengi að aðföngum sé tryggt fyrir framleiðslu sem mætir þörfum þjóðarinnar, s.s. olíu, áburði og fóðri, að birgðir séu til af þeim fæðutegundum sem þjóðin þarfnast en sem innlend matvælaframleiðsla getur ekki tryggt eða slík framleiðsla hér heima verði efld.“
Mikilvægasti punkturinn af þessum fjórum er að auðlindir til framleiðslunnar séu til staðar, svo sem fiskstofnar og land til ræktunar.
„Í kjölfar innrásar Rússa í Úkraínu og í ljósi ástandsins í heiminum í dag, getur sú staða komið upp að aðgengi að aðföngum til matvælaframleiðslu getur brugðist. Eitt af þessum mikilvægu aðföngum er áburður. Hann er gríðarlega mikilvægur t.d. til kornframleiðslu og til að hámarka framleiðsluna,“ sagði Þórarinn Ingi.
Áburðarframleiðsla er orkufrek en orkuverð hefur einnig rokið upp og áburðarverð hefur tvöfaldast á einu ári. Nú eru horfur á því og stefnir í það að áburðarverð komi til með að hækka enn meira. Samspil milli áburðarverðs og matvælaverðs er þannig að það helst yfirleitt alltaf í hendur. Það er raunverulega sú staða sem við horfum á núna. Það getur líka orðið uppskerubrestur eins og t.d. var núna í Kína á síðasta ári þar sem voru mikil flóð og það var mun minni framleiðsla, og einnig var mun minni framleiðsla í Bandaríkjunum á síðasta ári vegna þurrka. Síðan bætist stríðið við.
Í niðurlagi skýrslunnar um fæðuöryggi segir, með leyfi forseta:
„Allar greinar fæðuframleiðslu á Íslandi eiga það sammerkt að þær byggja á þekkingu sem er til staðar í landinu og framleiðsluaðferðum sem lúta reglum sem hér gilda. Til að þessar greinar haldi velli þurfa þær að búa við ásættanlega afkomu. Innflutningur á þeim vörum sem gefa versluninni mesta framlegð getur orðið til þess að framleiðsla í heilli búgrein leggst af. Búgreinarnar eru háðar hverri annarri, ef ein þeirra leggst af getur fjarað fljótt undan öðrum.“
Forsætisráðherra, Katrín Jakobsdóttir, sagði þetta stórmál.
Fjallað er um fæðuöryggi í þjóðaröryggisstefnunni sem samþykkt var 2016. Í eftirlitsskýrslu þjóðaröryggisráðs sem gefin var út um tímabilið 2019–2020 kemur fram að það liggi fyrir undirbúningur að gerð fæðuöryggisstefnu, að hefja fæðuöryggisstefnu, en eins hafi verið kynnt ný matvælastefna til ársins 2030 ásamt aðgerðaáætlunum.
„Í skýrslu þjóðaröryggisráðs um mat á ástandi og horfum í þjóðaröryggismálum, sem gefin var út í febrúar 2021, og mér finnst ágætt að vekja athygli á þessu, kemur fram að helstu ógnir við fæðuöryggi sé hversu háð matvælaframboð og framleiðsla er innflutningi aðfanga, svo sem fóðurs, áburðar og umbúða og eins olíubirgða í tilfelli fiskveiða. Hátt hlutfall matvæla komi að utan og innlend matvælaframleiðsla sé háð þessum innflutningi á aðföngum, eins og ég nefndi hér. Þá benti þjóðaröryggisráð á að mikilvægt væri að stuðla að aukinni sjálfbærni í matvælaframleiðslu og gera reglulegar úttektir á matvælabirgðum í því skyni að tryggja lágmarksviðmið um birgðir í landinu.
Í stefnu almannavarna og öryggismálaráðs er einnig fjallað um nauðsynlegar birgðir til að tryggja lífsafkomu þjóðarinnar og er unnið að því núna undir forystu forsætisráðuneytis að skilgreina viðmið fyrir nauðsynlegar birgðir til að tryggja lífsafkomu þjóðar á neyðartímum. Þá höfum við einnig ákveðið að uppfæra mat ráðsins á þjóðaröryggismálum með hliðsjón af þeirri stöðu sem er komin upp vegna innrásar Rússa í Úkraínu. Matvælaráðuneytið fylgist mjög grannt með þróun matar- og afurðaverðs í kjölfar innrásarinnar og hefur verið í sambandi við matvælaframleiðendur, birgja og hagsmunasamtök. Starfshópurinn sem ég vísaði til áðan vinnur hins vegar að því að móta tillögur að viðbragðsáætlun eða skipulagi þar sem er skilgreint er hvað skuli teljast til neyðarbirgða og umfang og skyldu til nauðsynlegs birgðahalds og leiðir til að tryggja nauðsynlega birgðastöðu. Hann er ekki eingöngu að fjalla um matvæli. Hann er líka að fjalla, eins og hefur komið fram í máli mínu í dag, um lyf og lækningavörur, eldsneyti og nauðsynlegar birgðir varahluta til að tryggja öryggi fjarskipta og rafmagns. Það er svona víðtækara hlutverk.
Hv. þingmaður nefndi mikilvægi þess að við mótum okkur langtímastefnu í þessum málum og vitnaði hér til góðrar skýrslu sem Landbúnaðarháskólinn vann um fæðuöryggi. Ég er algjörlega sammála því að sú skýrsla er góð og hefur Landbúnaðarháskólanum verið falið að vinna drög að fæðuöryggisstefnu fyrir Ísland og drög að henni eigi að liggja fyrir í apríl næstkomandi. Þannig að við eigum von á stefnumótun sem byggir á þessari ágætu skýrslu. Hv. þingmaður fór nú yfir ýmis atriði úr henni þannig að ég ætla ekki að endurtaka það. En það er áhugavert að sjá hve mikil sóknarfæri við eigum í matvælaframleiðslu í þeim greinum þar sem við erum ekki sjálfum okkur nóg. Mér er náttúrlega tíðrætt hér um grænmetisræktun og við höfum verið að gefa í þar. Það held ég að sé gríðarlega mikilvægt, líka í ljósi breyttra neysluvenja, en 43% af því grænmeti sem við neytum er innlend framleiðsla og það er mjög mismunandi milli einstakra tegunda. Að sjálfsögðu borðum við meira af innlendum kartöflum og rófum, en t.d. í tilfelli blómkáls þá minnir mig að yfir 90% séu innflutt. Þarna eigum við mikil tækifæri í að gera miklu betur, fyrir utan auðvitað í kornræktinni, sem er um 1% af heildarneyslu.
Þegar kemur hins vegar að kjöti, eggjum og mjólkurvörum þá sér búfjárrækt okkur fyrir 90% plús, upp í 99% þegar kemur að mjólkurvörunum. Hins vegar eru framleiðslugreinar mjög misháðar þessum aðföngum sem ég nefndi hér áðan og áhrif af skorti á einhverjum af þessum aðföngum eru mismikil eftir greinum. Til að mynda eru alifugla- og svínarækt háðar innfluttu fóðri. Slíkur skortur myndi ekki hafa áhrif á lambakjötsframleiðslu. Þetta þurfum við því að setja niður fyrir okkur: Hversu háðar eru greinarnar innfluttum aðföngum og hvað þarf að gera til þess að draga úr því hæði, svo að ég orði það nú með þessum hætti? Það sama á í raun og veru við um fiskveiðarnar sem eru háðar innflutningi á eldsneyti o.s.frv,“ sagði forsætisráðherra.
