Í vikunni hóf ég umræðu á Alþingi um hvað nýlegt álit óbyggðanefndar frá 10. apríl sl. þýðir fyrir Vestmannaeyjar. Í stuttu máli byggist álitið á því að leiðbeinandi lagaregla felist í lokamálslið 2. kapítula rekabálks Jónsbókar frá 1281: Eyjar og sker sem „liggja fyrir landi“ teljist til þeirrar jarðar sem næst liggur, nema sýnt sé fram á annað með löggerningi.
Út frá þessari lagareglu hefur óbyggðanefnd mótað það sjónarmið að eyjar og sker sem liggja 2 km eða minna frá landi (frá grunnlínu netlaga jarðar eða heimaeyju), séu eignarland en ekki þjóðlenda. Fyrir Vestmannaeyjar eru þetta mikil tíðindi.
Vissulega þarf að horfa þarf til margra þátta við endanlegt mat á því hvort eyjar og sker teljist til eignarlanda allt í kringum landið. Þetta breytir ekki því að óbyggðanefnd hefur slegið nýjan og mikilvægan tón.
Rétturinn er sterkur
Ríkið (fjármála- og efnahagsráðherra) þarf að bregðast án tafar við áliti óbyggðanefndar og endurmeta kröfur sínar frá grunni. Eignarréttarleg staða Vestmannaeyja er mun skýrari en áður og kröfur ríkisins mun meira íþyngjandi en víðast hvar annars staðar á landinu.
Rétt er að minnast þess að upphaflega (2024) krafðist ríkið þess að sjálfur Heimaklettur og Blátindur – auk hlíða Herjólfsdals og þar á meðal brekkan sem Brekkusöngurinn á Þjóðhátíð er kenndur við, yrðu viðurkennd sem þjóðlendur ásamt nýja hrauninu.
Eignarréttarleg staða virðist þó augljós en bærinn keypti árið 1960 allar Vestmannaeyjar (með örfáum undantekningum), þar með talið úteyjar, af ríkinu, sbr. lög frá 1960 sem heimiluðu ríkisstjórninni að selja „land allt í Vestmannaeyjum“ sem þá var í eigu ríkisins.
Órjúfanlegur hluti af sögu og samtíð Vestmannaeyja
Hinar mörgu úteyjar sem hér um ræðir voru öldum saman matarkista Eyjamanna sem sækja þangað enn þann dag í dag. Úteyjarnar geyma því bæði sögu og lifandi samtíð heimafólks og eru órjúfanlegur hluti Vestmannaeyja; þar sem hjarta þeirra sannarlega slær, eins og segir í þjóðhátíðarlaginu.
Kröfur endurskoðaðar í tíð Framsóknar
Íþyngjandi kröfur ríkisins voru endurskoðar er Framsókn tók við málaflokknum. Á vakt formanns Framsóknar var einungis haldið eftir kröfum í Stórhöfða og þær úteyjar þar sem vafi þótti leika á um eignarrétt og skera þurfti úr um málið. Þeim vanda hefur nú að miklu leyti verið ýtt til hliðar með áliti óbyggðanefndar.
Afstaða óbyggðanefndar í höfn – en hvað svo?
Álit óbyggðanefndar er í sinni einföldustu mynd afar skýrt. Í ljósi hagsmuna Vestmannaeyja og sveitarfélaga um allt land er mikilvægt að kröfugerð ríkisins verði endurskoðuð hið fyrsta, að hlutaðeigandi aðilar hefji nýtt samtal og málið verði unnið hratt og vel til að eyða allri óvissu.
Halla Hrund Logadóttir, þingmaður og oddviti Framsóknar í Suðurkjördæmi.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 15. maí 2025.
