Year: 2017

Jól og áramót er tími samverustunda með fjölskyldum og vinum. Þá lítum við gjarnan yfir farinn veg, rifjum upp helstu viðburði og metum hvernig árið hefur verið fyrir okkur og þeim sem standa okkur næst. Sumum breytingum fögnum við, öðrum ekki eins og gengur. Óhætt er að segja að árið sem senn er á enda hefur verið viðburðaríkt og lærdómsríkt á hinu pólitíska sviði.

Kosningabaráttan á árinu var gefandi og skemmtileg og er ég gríðarlega þakklátur fyrir þann stuðning og traust sem kjósendur sýndu okkur. Óeigingjörn vinna frá sterku baklandi skilaði sér þegar á brattann var að sækja allt fram á síðustu stundu. Dýrmætt og ómetanlegt var að finna einlæga gleði frá sameinuðum og sterkum hóp flokksmanna.

Þetta rifjar upp þá samstöðu og þann baráttuvilja sem ríkti meðal bænda sem komu saman til fundar að Þjórsártúni fyrir meira en hundrað árum síðan og vildu berjast fyrir jákvæðari byggðaþróun og uppbyggingu landsins. Framsóknarflokkurinn er umbótaflokkur og vill beita aðferðum vísinda og þekkingar til að ryðja framþróuninni braut. Um allt land var verk að vinna, rétt eins og nú. Sé litið til síðustu 100 ára hafa tæknibreytingar á öllum sviðum fært okkur úr stöðnuðum heimi fortíðar inn í nútímann sem frjáls og fullvalda þjóð.

Á öllum sviðum hefur þjóðin náð að nýta sjálfstæði sitt til framfara og þróunar. Vegir, hafnir, brýr, flugvellir, allt þetta varð að byggja frá grunni. Í því sambandi má minnast þess að þegar fyrir lá að Friðrik VIII Danakonungur heimsækti landið fyrir rúmri öld síðan réðust landsmenn í að byggja veg til að þjóðhöfðinginn gæti ferðast um Suðurland og séð áhugaverðustu ferðamannastaðina. Engir bílfærir vegir voru á landinu svo heitið gæti enda hafði fyrsti bíllinn komið til landsins einungis þremur árum áður.

Sterkt samfélag
Mikið vatn hefur runnið til sjávar síðan fyrsti ferðamannavegurinn var lagður. Atvinnuhættir þar sem áherslur hafa breyst frá landbúnaði yfir í sjávarútveg og síðan yfir í þjónustu og tæknistörf hafa tekið miklum stakkaskiptum. Tæknibreytingar og vélvæðing hafa leitt til fækkunar einhæfra starfa og margar blómlegar byggðir eiga undir högg að sækja, oft vegna skorts á öruggum samgöngum, raflögnum og nettengingum. Nú er svo komið að í einstökum byggðarlögum heyrir föst búseta jafnvel til undantekninga og sveitarfélög eiga í erfiðleikum með að halda uppi grunnþjónustu sem er hverju samfélagi nauðsynleg.

Núverandi ríkisstjórnarsamstarf þriggja stærstu þingflokkanna á Alþingi byggist á sameiginlegri sýn ólíkra flokka og hafa það sameiginlega markmið að vinna að ákveðnum lykilverkefnum sem koma Íslandi í fremstu röð. Þar skiptir mestu að auka samkeppnishæfni landsins til að unga fólkið okkar velji Ísland til búsetu. Efling atvinnulífs og nýsköpun þarf að vera í forgangi svo að Ísland verði í fararbroddi í verðmætasköpun, menntun og lífsgæðum um land allt. Einstaka svæði eiga í vök að verjast og leita þarf leiða til að snúa við vítahring íbúafækkunar og einhæfs atvinnulífs hjá fámennum byggðarlögum. Liður í því er að virkja námslánakerfið til að efla búsetu á þeim svæðum sem lið í uppbyggingu. Samgöngur og fjölbreyttir atvinnumöguleikar þurfa að haldast hönd í hönd og verka á hvert annað til að styrkja innviði samfélagsins. Sterk vinnusóknarsvæði með skilvirkum samgöngum sem tengja saman byggðakjarna þar sem landsmenn hafi jafnan aðgang að ásættanlegri heilbrigðisþjónustu og möguleikum til að afla sér menntunar, atvinnutækifærum og lífskjörum er forsenda þess að byggð haldist um landið.

Traust á tækninni
En samgöngur eru ekki einungis flutningur fólks og varnings eftir vegum, á láði eða í lofti. Þeim hefur jafnan fylgt flutningur upplýsinga og hugmynda. Á sama hátt og þær tengja svæði þarf að tryggja að landið sé tengt öðrum löndum með sæstrengjum sem búa yfir mikilli getu til gagnaflutninga. Ljósleiðartenging til allra landsmanna sem verður lokið innan þriggja ára mun skipa okkur í fremstu röð upplýsinga- og tæknisamfélaga. Atvinnutækifærum landsmanna fjölgar og velferð fólks eykst.

Að því sögðu mun tækniþróunin sem slík ekki hljóta framgang ef öryggi og traust á henni er ekki til staðar. Á sama hátt og við erum stöðugt að efla öryggi samgangna, sem er lykillinn að framförum að okkar samfélagi og lífsgæðum fólks, þurfum við að geta treyst því að upplýsingarnar fari eftir öruggum leiðum í netheimum. Án trausts á tækninni nýtum við ekki fjarskiptamöguleikana til samskipta, viðskipta eða öflunar fróðleiks. Örugg upplýsingatækni  mun jafnframt hafa mikil áhrif á samgöngur framtíðarinnar. Í því sambandi má nefna að auknir möguleikar til eftirlits og sjálfsstýringar geta dregið úr slysum í samgöngum, sem er ekki einungis mannlegur harmleikur, heldur einnig beinn og óbeinn þjóðfélagslegur kostnaður.

Tölum íslensku
Þó að tæknin og sjálftæknivæðing geti ýtt undir verðmætasköpun þá megum við ekki slá af kröfum til varðveislu tungumálsins okkar. Íslenskan og fjarlægð þess voru okkur áður viss vörn gegn mörgum ógnum en svo er ekki lengur. Varðveisla tungumálsins sem sameinar okkur sem þjóð og stöðu hennar í hinum starfræna heimi er verkefni sem okkur ber stöðugt að vinna að. Aðgerðaráætlun um máltækni hefur nú verið hrundið fram og fyrstu skref tekin í áttina að því að íslenskan verði hluti af stafrænum heimi framtíðarinnar. Við þurfum að tryggja að hægt sé að nota íslensku í samskiptum við tæki og í allri upplýsingavinnslu til að varðveita hana eins og best verður á kosið, eins og okkur sem búum hér, er falið að gera.

Góðir landsmenn.
Við sem búum hér hundrað árum eftir að fyrsti bíllinn kom til landsins stöndum frammi fyrir einstöku tækifæri í samgöngumálum. Loftslagsbreytingar og tækninýjunar munu hafa áhrif á þróun samgangna, uppbyggingu þeirra í þéttbýli og í allri byggðaþróun. Tryggja þarf örugga raforku fyrir alla landsmenn til að flutnings- og dreifikerfið mæti betur þörfum atvinnulífs og almennings.

Með skýrri stefnu í samgöngumálum getum við náð forskoti á aðrar þjóðir í innleiðingu tækninýjunga í orkuskiptum. Við forgangsröðun í samgöngum verður litið til ólíkra stöðu svæða, ferðaþjónustu og öryggisjónarmiða. Við þurfum að spyrja okkur hvernig við getum sem best tryggt að byggð haldist um landið og þjónað íbúum og ferðamönnum við að komast á öruggan hátt á milli svæða.

Innanlandsflug þarf að vera mikilvægari hluti af almenningssamgöngum sem við þurfum að tengja betur við alla landshluta og verða hagkvæmari kostur fyrir íbúa landsbyggðanna. Samgöngunetið þarf að tvinnast saman, verða ein heild og hver hluti tengjast öðrum í byggðarkjörnum svo hér fái allir sem jafnasta þjónustu. Ákvarðanir um staðsetningu flugvalla hljóta alltaf að þurfa að taka mið af hvað sé best fyrir landsmenn til lengri tíma.

Já, skrefin eru vissulega mörg og sum munu taka lengri tíma en  önnur. Það sem skiptir mestu máli er að þetta séu verkefni sem skipta velferð íbúa landsins miklu. Það mun hjálpa til séum við öll sammála um hvert við erum að fara. Það er hægt og þá mun okkur farnast vel um ókomna framtíð.

Ég óska ykkur öllum gleðilegs nýs árs.

Sigurður Ingi Jóhannsson, formaður Framsóknarflokksins.

Greinin birtist í Morgunblaðinu 31. desember 2017.

Kæru vinir og félagar!

Nú er árið að renna sitt skeið og vart ofmælt að það hafi verið viðburðarríkt. Ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks, Viðreisnar og Bjartrar framtíðar tók við í ársbyrjun eftir langar og strangar viðræður, formlegar og óformlegar, milli allra flokka. Staðan var flókin. Öll þekkjum við framhaldið, kosið var á ný í október 2017. Að þeim loknum töluðum við Framsóknarmenn fyrir mikilvægi þess að mynda sterka stjórn með breiða skírskotun frá hægri til vinstri um miðjuna. Enda varð ekki annað lesið úr skilaboðum kjósenda, en að spurn væri eftir slíkri stjórn. Og svo virðist sem kannanir staðfesti þetta mat okkar.

Í aðdraganda stjórnarmyndunar unnum við af heilindum og komum hreint fram í öllum samskiptum. Samtöl voru góð og uppbyggileg og skýrðu stöðuna og verkefnið vel, sem fram undan var. Markmið allra flokka er að búa þannig um hnúta að hér á landi verði gott að lifa og starfa fyrir unga sem aldna. Auðvitað er það svo að ólíkir flokkar hafa ólíka sýn á það hvernig nálgast skuli verkefnið. En þrátt fyrir það, er það frumskylda stjórnmálamanna að koma til móts við óskir kjósenda og axla ábyrgð á stjórn landsins, öllum til heilla. Í þriggja flokka samstarfi þarf að gefa eftir og sammælast um lausnir. Það var gert við myndun nýrrar stjórnar, en ég held að okkur hafi tekist að halda gildum Framsóknarflokksins vel til haga.

Saman og sameinuð
Framsóknarflokkurinn er ekki einn maður, hann samanstendur ekki bara af kjörnum fulltrúum. Nei, kæru félagar, við erum öll Framsóknarflokkurinn. Í gegnum 101 árs sögu höfum við sýnt styrk, kjark og þor í umróti tímans; þetta hefur sameinað okkur, hert okkur og í mínum huga leikur enginn vafi á því að hlutverk Framsóknarflokksins í framförum og farsæld þjóðarinnar er enn veigamikið. Ég hef sagt það áður og segi enn að baráttan fyrir félagslegu jafnrétti, þar sem manngildi er sett ofar auðgildi, lýkur aldrei.

Við göngum bjartsýn og sameinuð til móts við árið 2018. Þingflokkurinn mun í upphafi nýs árs fara í fundarferð um landið. Ég hlakka til að hitta ykkur sem flest. Framundan eru sveitarstjórnarkosningar og undirbúningur þeirra er hafinn. Markmiðið er að byggja á þeim góða árangri sem við höfum náð á undanförnum mánuðum og árum, bæði inn á við og út á við, og vinna sigur í komandi sveitarstjórnarkosningum. „Getum við ekki öll verið sammála um það?“

Kæru vinir
Um leið og ég þakka ykkur kærlega fyrir samstarfið og samveruna á liðnu ári óska ég þér og þínum gleðilegs nýs árs með von um að það verði árangurs- og gleðiríkt. Sannkallað Framsóknarár.

Sigurður Ingi Jóhannsson, formaður Framsóknarflokksins

Brýnt er að hraða uppbyggingu í vegamálum og öðrum samgönguinnviðum bæði með nýjum framkvæmdum og viðhaldi. Ríkisstjórnin ætlar á næstu árum að bæta enn við fjárframlög til vegaframkvæmda og taka á uppsöfnuðum vanda sem blasir við hringinn í kringum landið. Í fjögurra ára samgönguáætlun sem samþykkt var á Alþingi í október í fyrra voru áætlaðar framkvæmdir fyrir um 13 milljörðum krónum meira en þær fjárheimildir sem Alþingi samþykkti. Þessi munur á milli samgönguáætlunar og fjárheimilda hefur minnkað og er nú kominn í rúma 7 milljarða. Eigi að síður þá þarf samgönguáætlun að vera í takt við þær fjárheimildir sem eru til umráða hverju sinni. Ljóst er að aukin fjárframlög eru nauðsynleg enda verkefnin brýn og því er mikilvægt að ákveðinn fyrirsjáanleiki sé til staðar sem verður tryggður með að samhljómur verði á milli samgönguáætlunar og fjármálaáætlunar.

Ný samgönguáætlun
Almenn umræða um samgöngumál er nauðsynleg og því er gott þegar þau eru rædd af hreinskilni og ástríðu í hverju byggðarlagi. Því er skiljanlegt að umræðan sé hvað hressilegust þegar fram kemur annars vegar samgönguáætlun og hins vegar fjárlagafrumvarp og menn sjá dæmið ekki ganga alveg upp. Samræming þessara áætlana er því forgangsmál.

Í fyrsta lagi er vinna nú að hefjast við nýja samgönguáætlun sem ætlun er að leggja fram á Alþingi á nýju ári. Horfa þarf til umferðaröryggis, umferðarþunga, vinnusóknarsvæða og þensluáhrifa.

Í öðru lagi verða nýjar línur lagðar samhliða henni í fjármálaáætlun fyrir næstu ár kjörtímabilsins og líta þær dagsins ljós í apríl.

Í þriðja lagi þurfa báðar þessar áætlanir síðan að vera í takt við þær fjárheimildir sem Alþingi er tilbúið að samþykkja.

Samgönguáætlun á ekki að vera óskalisti í aðdraganda kosninga heldur raunsæ og tímasett áætlun um samgöngukerfið sem er lífæð hverrar þjóðar.

Sigurður Ingi Jóhannsson, samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra

Greinin birtist í Morgunblaðinu 22. desember 2017

Fjórða iðnbyltingin er ekki lengur handan við hornið, hún er þegar hafin. Birtingarmyndir hennar eru sjáanlegar á öllum sviðum þjóðlífsins, hvort sem litið er til aukinnar sjálfvirknivæðingar í atvinnulífinu eða snjallsímanotkunar almennings. Mörg tækifæri felast í breytingum sem þessum, en jafnframt miklar og krefjandi áskoranir. Ein stærsta áskorunin snýr að tungumálinu okkar, íslenskunni, og stöðu hennar í hinum stafræna heimi. Eitt af stórum málum ríkisstjórnarinnar er ný og fullfjármögnuð máltækniáætlun fyrir íslensku 2018-2022, sem er svarið við þessari áskorun. Markmið hennar er að tryggja að hægt sé að nota íslensku í samskiptum við tæki og í allri upplýsingavinnslu, og um leið varðveita dýrmæta tungumálið okkar til framtíðar.

En hvað felst í þessari framandi og viðamiklu áætlun? Í grunninn má skipta verkefnunum í fimm þætti. Sá fyrsti er talgreining, en í henni felst að þegar þú talar við tækið þitt á íslensku umbreytir tækið talmálinu í ritmál. Þannig verður fólki auðveldað að eiga samskipti við tölvur og tæki með þeim hætti sem flestum þykir eðlilegast: með því að tala. Annar þátturinn er talgerving. Talgervlar eru notaðir til þess að lesa texta, til dæmis úr greinum, af vefsíðum eða jafnvel heilu bækurnar, og breyta þeim í talað mál.

Þetta mun auka lífsgæði fólks með lestrarörðugleika og gera því kleift að njóta þeirrar fjölbreyttu flóru upplýsinga sem ritmálið geymir. Fólk mun meðal annars geta valið um mismunandi karl- og kvenraddir til að hlýða á. Þriðji þátturinn er vélþýðingar, sem eru sjálfvirkar þýðingar milli tungumála. Það er vöntun á þýðingahugbúnaði sem skilar þýðingum nálægt fullnægjandi gæðum. Eitt af markmiðum máltækniverkefnisins er að smíða opna þýðingavél sem þýðir mili íslensku og ensku. Það mun auka aðgengi að heiminum fyrir fólk sem stendur höllum fæti í enskri tungu og sömuleiðis fyrir þá fjölmörgu sem sýna landinu okkar áhuga og vilja eiga samskipti við okkur. Fjórði þátturinn er málrýni, opinn og aðgengilegur villupúki sem nemur textavillur af ýmsum gerðum og aðstoðar við að leiðrétta þær. Í krefjandi náms- og starfsumhverfi, þar sem tímapressa er meiri, getur hugbúnaður sem þessi nýst til hægðarauka við að skila af sér vel unnum textum sem standast gæðakröfur. Að lokum er það fimmti þátturinn, málgögnin, mikið magn texta sem mynda munu gagnagrunninn.

Með slíkum gögnum verða ofangreind kerfi mötuð og tækjunum þannig kennt það sem skiptir máli. Það verður virkilega ánægjulegt þegar þessi metnaðarfulla áætlun verður að fullu framkvæmd. Slíkt skiptir verulegu máli fyrir framtíð íslenskunnar og málþroska barnanna okkar.
Í stað þess að segja „Talk to me in English“ við símann sinn munu þau geta sagt „talaðu við mig íslensku“. Það er fagnaðarefni.

Lilja Alfreðsdóttir, mennta- og menningarmálaráðherra.

Greinin birtist í Morgunblaðinu 20. desember 2017.

Við eigum ekki að líta á skattívilnanir sem kostnað heldur leið til að auka tekjur okkar til framtíðar. Þar sem hagsveiflur tengdar auðlindagreinum hafa verið umtalsverðar er eftirsóknarvert að byggja upp iðnað, sem felur í sér meiri fjölbreytileika og er minna háður auðlindum jarðar. Rannsóknir sýna að 60% af framtíðarstörfum barna okkar eru óskilgreind í dag, því er mikilvægt fyrir stjórnvöld að leggja grunn að því að þessi nýju störf geti þróast hér á landi.

Uppgangur hugverkaiðnaðarins á Íslandi sem fjórða stoðin í hagkerfinu, til viðbótar við ferðaþjónustu, stóriðju og sjávarútveg, býður Íslendingum upp á þann möguleika að efla stoð sem ekki er háð takmörkuðum auðlindum. Stoðin þróar í eðli sínu þekkingu og eftirsóknarverð hálaunastörf með vörum og lausnum, sem skila miklum virðisauka, fyrir viðskiptavini á alþjóðlegum markaði.

Hér á landi eru fjölmörg sprotafyrirtæki sem og stærri nýsköpunarfyrirtæki eins og CCP, Marel og Össur, sem eru stöðugt að þróa framúrstefnuleg verkefni á heimsmælikvarða. Lög um nýsköpunarfyrirtæki sem voru sett í apríl 2016 voru afar jákvætt skref en þau eru takmörkuð þar sem skattaívilnandi þakið er of lágt, en í Bretlandi t.d. er ekkert þak á skattaívilnanir til þróunarverkefna. Nú er staðan þessi að stærri nýsköpunarfyrirtæki þurfa sum hver að færa þróunarverkefni sín til annarra landa, ef þau hafa tækifæri til þess, þar sem það er mun hagkvæmara fyrir þau. Ef við ætlum að verða samkeppnishæf þá verðum við að beita sértækum aðgerðum og stuðningi þar sem gengissveiflur eru íslenskum fyrirtækjum erfiðar, við erum langt frá mörkuðum og það er oft erfitt að fá hæft starfsfólk í þau störf sem um ræðir.

Í ljósi þessa þá er ánægjulegt að lesa sáttmála nýrrar ríkisstjórnar og sjá að þar er áhersla lögð á nýsköpun, rannsóknir og þróun. Móta á heildstæða nýsköpunarstefnu fyrir Ísland í nánu samráði við atvinnulífið og vísindasamfélagið. Hún verður samþætt við framtíðarsýn í menntamálum, frá leikskóla til háskóla, í samráði við skólasamfélagið. Að auki á að endurskoða fyrirkomulag endurgreiðslna vegna þróunarverkefna í því skyni að afnema þak sem verið hefur á slíkum endurgreiðslum.

Silja Dögg Gunnarsdóttir, þingmaður

Greinin birtist í Fréttablaðinu, 11. desember 2017

Það er ánægjulegt að lánshæfiseinkunn ríkissjóðs Íslands hafi hækkað hjá Fitch Ratings í A-flokk. Batnandi lánshæfi þýðir að traust á íslensku efnahagslífi er að aukast og að vaxtakostnaður fer lækkandi á alþjóðlegum mörkuðum. Hækkunin kemur á fyrstu dögum nýrrar ríkisstjórnar og er til marks um traust á núverandi stöðu.
Það eru einkum fjórir þættir sem matsfyrirtækið bendir á að hafi styrkt lánshæfið.

Í fyrsta lagi hefur viðskiptajöfnuður verið umtalsverður.

Í öðru lagi hefur raunhagvöxtur verið mikill á Íslandi eða að meðaltali 4,4% á árunum 2013-2017.

Í þriðja lagi hefur verðbólga verið stöðug og undir verðbólgumarkmiði Seðlabanka Íslands.

Í fjórða lagi hafa skuldir hins opinbera lækkað mikið og er gert ráð fyrir að þær verði komnar undir 45% af landsframleiðslu en þetta hlutfall var um 94% árið 2011. Þess ber þó að geta að vaxtakostnaður ríkissjóðs er enn of mikill eða um 60 milljarðar.

Hagþróunin hefur vissulega verið hagfelld á síðustu misserum. Þrátt fyrir þessi góðu skilyrði stendur hagkerfið líka frammi fyrir stórum áskorunum. Einkum þrennt stendur þar uppúr. Í fyrsta lagi þarf þróunin á vinnumarkaði að vera með þeim hætti að stöðugleiki ríki áfram.

Mikill verðbólguþrýstingur mun skaða allt hagkerfið og verður erfitt að vinda ofan af þróun sem mun leiða af sér víxlhækkun launa og verðlags. Í öðru lagi þurfa ríkisfjármálin að vera framsýn og ábyrg. Áframhaldandi skuldalækkun mun skila sér í auknu svigrúmi til handa samfélagslega mikilvægum verkefnum.

Í þriðja lagi er útflutningur á Íslandi viðkvæmur fyrir breytingum á viðskiptakjörum vegna skorts á fjölbreytni. Það er mikilvægt að opinber stefnumótun hafi það að markmiði sínu að skapa skilyrði til þess að auka fjölbreytileika útflutnings og draga þannig úr áhættu. Sóknartækifæri framtíðarinnar verða í nýsköpun og þróun, þar sem áhersla verður lögð á að auka virði íslenskrar framleiðslu. Til þess að auka hagsæld og velsæld á Íslandi þurfum við að fjárfesta í fjölbreyttu menntakerfi, sem undirbýr samfélagið okkar fyrir áskoranir tæknibyltingarinnar, ásamt því að vera besta áhættuvörn hagkerfisins.

Eitt meginmarkmið nýrrar ríkisstjórnar er að efla menntakerfið með hagsmuni alls samfélagsins að leiðarljósi.Það er ánægjulegt að lánshæfiseinkunn ríkissjóðs Íslands hafi hækkað hjá Fitch Ratings í A-flokk. Batnandi lánshæfi þýðir að traust á íslensku efnahagslífi er að aukast og að vaxtakostnaður fer lækkandi á alþjóðlegum mörkuðum. Hækkunin kemur á fyrstu dögum nýrrar ríkisstjórnar og er til marks um traust á núverandi stöðu.
Það eru einkum fjórir þættir sem matsfyrirtækið bendir á að hafi styrkt lánshæfið.

Í fyrsta lagi hefur viðskiptajöfnuður verið umtalsverður.

Í öðru lagi hefur raunhagvöxtur verið mikill á Íslandi eða að meðaltali 4,4% á árunum 2013-2017.

Í þriðja lagi hefur verðbólga verið stöðug og undir verðbólgumarkmiði Seðlabanka Íslands.

Í fjórða lagi hafa skuldir hins opinbera lækkað mikið og er gert ráð fyrir að þær verði komnar undir 45% af landsframleiðslu en þetta hlutfall var um 94% árið 2011. Þess ber þó að geta að vaxtakostnaður ríkissjóðs er enn of mikill eða um 60 milljarðar.

Hagþróunin hefur vissulega verið hagfelld á síðustu misserum. Þrátt fyrir þessi góðu skilyrði stendur hagkerfið líka frammi fyrir stórum áskorunum. Einkum þrennt stendur þar uppúr. Í fyrsta lagi þarf þróunin á vinnumarkaði að vera með þeim hætti að stöðugleiki ríki áfram.

Mikill verðbólguþrýstingur mun skaða allt hagkerfið og verður erfitt að vinda ofan af þróun sem mun leiða af sér víxlhækkun launa og verðlags. Í öðru lagi þurfa ríkisfjármálin að vera framsýn og ábyrg. Áframhaldandi skuldalækkun mun skila sér í auknu svigrúmi til handa samfélagslega mikilvægum verkefnum.

Í þriðja lagi er útflutningur á Íslandi viðkvæmur fyrir breytingum á viðskiptakjörum vegna skorts á fjölbreytni. Það er mikilvægt að opinber stefnumótun hafi það að markmiði sínu að skapa skilyrði til þess að auka fjölbreytileika útflutnings og draga þannig úr áhættu. Sóknartækifæri framtíðarinnar verða í nýsköpun og þróun, þar sem áhersla verður lögð á að auka virði íslenskrar framleiðslu. Til þess að auka hagsæld og velsæld á Íslandi þurfum við að fjárfesta í fjölbreyttu menntakerfi, sem undirbýr samfélagið okkar fyrir áskoranir tæknibyltingarinnar, ásamt því að vera besta áhættuvörn hagkerfisins.

Eitt meginmarkmið nýrrar ríkisstjórnar er að efla menntakerfið með hagsmuni alls samfélagsins að leiðarljósi.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, mennta- og menningarmálaráðherra

Greinin birtist í Morgunblaðinu, 11. desember 2017

Öflugt menntakerfi er forsenda þess að samfélag okkar haldi áfram að dafna og þróast. Því er lögð á það áhersla í nýjum stjórnarsáttmála að blása til sóknar á þessum vettvangi, efla enn frekar þá þætti sem standa styrkum stoðum og takast á við þær áskoranir sem við stöndum frammi fyrir.

Miklar tækniframfarir eiga sér nú stað og munu til framtíðar hafa áhrif á öll störf, starfshætti og samfélag. Nemendur okkar þurfa að vera í stakk búnir til að takast á við ný störf sem grundvallast á sköpun, færni og hæfni til að leysa vandamál. Mikilvægt er að menntakerfið taki mið af þessum breytingum og myndi hvetjandi námsumhverfi. Þess vegna er lagt mikið upp úr starfsmenntun og nýsköpun í nýjum stjórnarsáttmála til að íslenskt samfélag geti nýtt sér þessa framþróun. Hér verðum við að að skipa okkur í fremstu röð og horfa til ríkja sem standa hvað best er stefnumótun varðar.

Styrkja þarf umgjörð skólakerfisins og stöðu kennara. Yfirvofandi fækkun í kennarastétt er mikil áskorun. Margir kennarar eru að komast á eftirlaunaaldur og margir kjósa að starfa á öðrum vettvangi en í menntakerfinu. Á meðan sækja of fáir í kennaranám. Samfélagið verður að bregðast við þessari þróun. Hvers vegna velja kennarar að starfa við annað en það sem þeir mennta sig til? Hérna þarf að greina orsakir svo unnt sé að bregðast við í samráði við kennara, skólastjórnendur, foreldra og nemendur. Kennaraskortur er reyndar áhyggjuefni víða, t.d. á Norðurlöndunum.

Þegar tekið er mið af reynslu annarra þjóða er margt sem bendir til þess að með skipulegum langtíma­aðgerðum verði unnt að bæta stöðu íslensks menntakerfis. Ein lykilforsenda er að hafa áreiðanlegar upplýsingar til þess að geta áttað sig á stöðu mála og dregið ályktanir. Þess vegna hefur verið sett af stað verkefni um ítarlega greiningu á stöðu og þróun menntakerfisins. Meginhlutverk vinnunnar er að stuðla skal að auknum gæðum skólastarfs og framförum í þágu samfélagsins. Brýnt er að allt samfélagið taki þátt í þessari vegferð til að vel takist.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, mennta- og menningarmálaráðherra

Greinin birtist í Fréttablaðinu 5. desember 2017

Í upphafi síðustu aldar lögðu íslensk stjórnvöld mikla áherslu á menntamál í aðdraganda fullveldisins, þrátt fyrir að vera eitt fátækasta ríki Evrópu. Árið 1907 samþykkti Alþingi ný fræðslulög en fram að þeim tíma var fræðsla á ábyrgð heimilanna. Kennaraskólinn var svo í framhaldinu stofnaður árið 1908 til að tryggja að börn fengju leiðsögn menntaðra kennara og 1911 var Háskóli Íslands stofnaður. Ljóst er að þessi framfaraskref í menntamálum þjóðarinnar lögðu grunninn að þeim framförum sem íslenskt samfélag og hagkerfi tók næstu áratugina. Enda er það svo að fá ríki hafa aukið lífsgæði og lífskjör á jafn skömmum tíma og Ísland. Þessi þróun er þó ekki sjálfgefin og framsýni þeirra sem lögðu grunninn að menntun þjóðarinnar skiptir hér miklu máli. Þegar menntastefnan er mótuð, þarf að huga sérstaklega að framtíðinni og ákveða hvernig við sem þjóð ætlum að tryggja velsæld í krafti framfara.

Ný ríkisstjórnin boðar stórsókn í menntamálum með hagsmuni samfélagsins að leiðarljósi. Meginmarkmiðið í þeirri vinnu er að tryggja að allir geti stundað nám við hæfi, óháð efnahag eða búsetu. Ætlunin er að efla iðnnám, verk- og starfsnám í þágu fjölbreyttara og öflugra samfélags. Við viljum auka tækniþekkingu til að gera íslenskt samfélag samkeppnishæfara á alþjóðavísu. Lögð verður áherslu á að efla nýsköpun og þróun á öllum skólastigum. Skapandi greinum verður gert hátt undir höfði. Liður í því er að tryggja framhaldsskólunum frelsi og fjármagn til eigin stefnumótunar. Annað mikilvægt markmið þessarar ríkisstjórnar varðar auknar fjárveitingar til háskólastigsins. Í samræmi við stefnu Vísinda- og tækniráðs ætlar ríkisstjórnin að tryggja að Ísland nái meðaltali OECD-ríkjanna fyrir árið 2020 er varðar fjárframlög á hvern nemanda. Þetta mun skipta sköpum fyrir kennslu og rannsóknir í íslenskum háskólum. Farið verður í stefnumótun sem miðar að því að bæta samkeppnishæfni háskólastigsins.

Á 100 ára fullveldisafmælinu er kjörið tækifæri til að horfa yfir farinn veg. Meta þarf hvar vel hefur tekist hjá þjóðinni og hvað megi gera betur. Þrátt fyrir að íslenskt menntakerfi sé öflugt hefur þróun síðustu ár því miður verið sú að frammistaða íslenska skólakerfisins í hinni alþjóðlegu PISA-könnun hefur versnað. Ég er þó sannfærð um það að í framsækinni stefnumótun munum við skipa okkur aftur í fremstu röð. Við lifum í heimi örra breytinga og tæknibyltingin mun breyta vinnumarkaði mikið. Þau störf sem verða til í framtíðinni munu í æ ríkari mæli byggjast á hugviti og sköpun. Þess vegna er brýnt að skólakerfið taki mið af þessari þróun og að við sem þjóð búum okkur undir þá spennandi tíma sem framundan eru. Til að vel takist í þróun menntamála þarf allt samfélagið að taka þátt í þeirri vegferð.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, mennta- og menningarmálaráðherra

Greinin birtist í Morgunblaðinu 1. desember 2017

Herakleitos hafði rétt fyrir sér þegar hann benti á að maður stigi aldrei tvisvar í sömu ána, því að þegar maður stígur fætinum í ána rennur sífellt um hann nýtt vatn. Stjórnmálamenn geta valið á milli þess að verja kerfið eða viðurkenna nauðsyn endurskoðunar þess og um leið framþróunar samfélagsins. Íslenska menntakerfið er ein af grunnstoðum samfélagsins. Við þurfum því að hlúa að því og miða stjórnun og stefnumótun þess við að búa ungt fólk undir atvinnulífið.

Á hvers konar færni þarf atvinnulífið að halda?

Heimurinn smækkar
Ný tækni hefur aukið möguleika okkar til náms og jafnað aðstöðumun, þ.e. með auknum aðgangi að fjarnámi eiga flestir þess kost að stunda nám óháð búsetu (nema þeir sem eru ekki komnir með ljósleiðara – en það er eitt af stóru verkefnum nýrrar ríkisstjórnar), hvort sem það er komið út á vinnumarkað, með fjölskyldu eður ei. Heimurinn smækkar með hverjum deginum sem líður. Fjarnám er líka hægt að stunda við erlenda háskóla sem eru þá í samkeppni við íslenska háskóla. Við þurfum því að huga að samkeppnishæfni skólanna okkar með því að bæta rekstrargrunn þeirra.

Í ljósi þess að almennt er viðurkennt að fjórða iðnbyltingin sé hafin þá þurfum við að velta fyrir okkur hvort menntakerfi Vesturlanda séu nægilega skilvirk. Kerfi sem á sér rætur í forngrískri klassík og síðan í iðnbyltingu 18. og 19. aldar, þar sem samfélög voru byggð í kringum verksmiðjur. Stundvísi, endurtekningar, hlýðni og það að læra utanbókar ákveðnar formúlur voru taldar til æðstu dyggða. Dugar slíkt skipulag í hinum frjálsa og flókna nútíma 21. aldar? Ég held ekki.

Aðlögun eykur samkeppnishæfni
Niðurstaðan er því sú að næmni fyrir umhverfinu, skapandi hugsun og góð aðlögun að þeim breytingum sem samfélagið kallar eftir, eru lykilþættir ef menntakerfið okkar á að mæta þörfum atvinnulífs framtíðarinnar í breyttum heimi. Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar er lögð áhersla á menntamál, rannsóknir og þróun. Þangað þurfum við að fara til að tryggja samkeppnishæfni þjóðarinnar og velsæld til lengri tíma. Lokaorð Charles Darwin eiga því ágætlega við í þessu samhengi: „It is not the strong­est of the species that survives, nor the most intelligent that survives. It is the one that is the most adaptable to change.“

Silja Dögg Gunnarsdóttir

Höfundur er þingmaður Framsóknarflokksins

Greinin birtist í Fréttablaðinu 1. desember 2017.