Silja Dögg Gunnarsdóttir, alþingismaður, hefur verið kosin forseti Norðurlandaráðs fyrir árið 2020 en Ísland tekur þá við formennskunni af Svíþjóð. Næsta Norðurlandaráðsþing fer því fram í Reykjavík í lok október næsta árs. Oddnýju Harðardóttur var kosin varaforseti Norðurlandaráðs.
Forsætisnefnd Norðurlandaráðs er æðsta ákvörðunarvaldið milli hinna árlegu þinga. Forsætisnefndin stýrir og samræmir starf allra nefnda og ráða ráðsins, ber ábyrgð á umfangsmiklum pólitískum og stjórnsýslulegum málum, gerir framkvæmdaáætlun og fjárhagsáætlun og fer með ábyrgð á umfangsmiklum málefnum sem snerta utanríkis- og varnarmál.
Norðurlandaráðsþingið fór fram dagana 29.-31. október þar sem stjórnmálafólk frá öllu Norðurlöndunum kom saman í þinghúsi Svíþjóðar í Stokkhólmi. Loftslagsmál, sjálfbærni og þátttaka ungs fólk var meðal annars á dagskrá.

Ræða Silju Daggar Gunnarsdóttur, alþingismanns og nýkjörins forseta Norðurlandaráðs:

Forseti,
Ég vil þakka ykkur fyrir það traust sem þið hafið sýnt mér og Oddnýju Harðardóttur með því að kjósa okkur í embætti forseta og varaforseta Norðurlandaráðs.
Nú eru eflaust einhverjir, sérstaklega þeir sem áður hafa komið á Norðurlandaráðsþing, farnir að líta í kringum sig og leita að prentaðri útgáfu formennskuáætlunar Íslendinga í Norðurlandaráði. Ég verð að hryggja ykkur með því að tilkynna að þið munið ekki finna hana.
Við ætlum eftir fremsta megni að reyna að hafa formennsku Íslendinga í Norðurlandaráði 2020 pappírslausa. Við höfum því ekki prentað formennskuáætlunina.
Eftir að ég er búinn að ljúka máli mínu ætla ég að biðja þingmenn og aðra þátttakendur á þinginu um að taka upp síma sína, spjaldtölvur eða tölvur og slá inn eitt af þessum fjórum netföngum. Þar finnið þið formennskuáætlunina á því tungumáli sem ykkur hentar. Hún er líka aðgengileg í þinggögnum á vef Norðurlandaráðs, norden.org.
Yfirskrift formennskuáætlunar Íslands er „Stöndum vörð“. Einhverjum kann að finnast að þetta sé ekki nógu framsækin og uppbyggileg fyrirsögn en staðreyndin er sú að gildi og verðmæti sem við á Norðurlöndum metum mikils eru í hættu um þessar mundir og við þurfum að verja þau.
Á síðustu árum hefur verið sótt að ýmsum stoðum lýðræðissamfélags og þeim gildum sem hafa verið ríkjandi í alþjóðasamskiptum frá lokum síðari heimsstyrjaldar. Jafnframt stendur mannkynið allt frammi fyrir hættulegri þróun og erfiðum úrlausnarefnum í tengslum við loftslagsbreytingar. Loftslagsbreytingarnar ógna líffræðilegum fjölbreytileika sem mun valda ómældum skaða lífið á jörðinni eins og við þekkjum það í dag.
Nú reynir á ríki þar sem lýðræðishefðin er sterk, virðing fyrir mannréttindum og réttarríkinu rótgróin og áhuginn á umhverfisvernd mikill – að vinna saman og standa vörð um grundvallarverðmæti.
Í formennskutíð Íslands í Norðurlandaráði 2020 verður lögð áhersla á:

• að standa vörð um lýðræðið með því að berjast gegn upplýsingaóreiðu og falsfréttum sem grafa undan því,
• að standa vörð um líffræðilegan fjölbreytileika sem ógnað er af loftslagsbreytingum, mengun og fleiri þáttum sem rekja má til starfsemi manna,
• að treysta böndin milli Norðurlandabúa með því að efla tungumálakunnáttu innan Norðurlanda til að stuðla að því að þeir geti í sameiningu tekist á við þessi stóru verkefni.

Forseti,
Á næsta ári verða 100 ár liðin frá því að Danir endurheimtu Suður-Jótland sem þá hafði verið undir yfirráðum Þjóðverja síðan í Slésvíkurstriðinu 1864. Meðan Þjóðverjar réðu landssvæðunum lögðu Danir mikla áherslu á að viðhalda þar danskri menningu og tungu.
Eftir sameininguna 1920 hafa þeir unnið að sömu markmiðum gagnvart danska minnihlutanum í Suður-Slésvík í Þýskalandi. Þar hafa ekki síst Íslandsvinirnir Christian Juhl og Bertel Haarder, félagar mínir í forsætisnefnd Norðurlandaráðs verið framarlega í flokki. Nú vona ég að þeir – og aðrir danskir þingmenn – rétti okkur hjálparhönd við að bjarga dönskunni á Íslandi því hún er í hættu – eins og marka má af því að ég flyt þessa ræðu á íslensku.
En metnaður okkar snýr ekki aðeins að dönskunni á Íslandi – sem er okkar brú til Norðurlanda. Við þurfum að sjá til þess að norrænu tungumálin sundri okkur ekki heldur sameini. Allir Norðurlandabúar þurfa að fá tækifæri til að kynnast og læra tungumál nágrannalandanna.
Við þurfum að geta unnið vel saman og við þurfum að standa saman því verkefnin eru ærin.
Útdauði tegunda í heiminum eykst nú hraðar en áður hefur þekkst og ljóst er að tap á líffræðilegri fjölbreytni er að mestu leyti af mannavöldum. Í nýrri skýrslu Sameinuðu þjóðanna um líffræðilegan fjölbreytileika sem kom út í maí 2019 segir að fjórðungur dýra- og plöntutegunda á jörðinni sé í útrýmingarhættu.
Á næsta ári er stefnt að því að ríki heims setji sér ný markmið um líffræðilegan fjölbreytileika sem leysa af hólmi Aichi-markmiðin svonefndu frá 2010.
Norðurlandaráð samþykkti tillögu á síðasta ári, um að vinna að því að virkja ungt fólk á Norðurlöndum þannig að það geti haft áhrif á mótun nýrra alþjóðlegra markmiða um líffræðilega fjölbreytni 2020. Ráðgert er að halda fundi ungmenna í öllum Norðurlöndunum og svo sameiginlegan norrænan fund í byrjun árs 2020 þar sem samþykktar verða ályktanir um markmiðin sem beint verður til ríkisstjórna og alþjóðasamfélagsins.
Íslandsdeild Norðurlandaráðs hyggst á formennskuárinu styðja við þetta starf og aðstoða við að koma ályktunum og ábendingum unga fólksins á framfæri.
Við ætlum jafnframt að beina sjónum að líffræðilegri fjölbreytni í hafi, en það er svið sem hefur fengið öllu minni athygli en þróunin á landi.
Við ætlum að standa vörð um lýðræðið með því að berjast gegn upplýsingaóreiðu og falsfréttum. Líklegt er að þetta málefni verði mjög í sviðsljósinu á næsta ári þegar forsetakosningarnar fara fram í Bandaríkjunum.
Töluvert hefur verið gert til að kortleggja vandann en við ætlum fyrst og fremst að skoða leiðir til að vinna bug á honum, til dæmis með því að efla fjölmiðlalæsi og með því að styrkja stöðu fjölmiðla sem vinna á grundvelli hefðbundinna blaðamennskugilda um trúverðugleika og traust sem mótvægi við falsfréttum. Norrænu löndin hafa öll beint sjónum að þessu málefni og sérstaklega standa Finnar framarlega og við vonumst auðvitað eftir góðu samstarfi við finnsku landsdeildina og við ykkur öll.
Mig langar að nota þetta tækifæri til að þakka Hans Wallmark, forseta Norðurlandaráðs, og Gunilla Carlsson varaforseta fyrir gott starf á formennskuári Svía og sömuleiðis fyrir ánægjulegt samstarf og gagnlegar samræður um ýmis málefni. Ég treysti á að við getum haldið áfram þessu nána samstarfi á næstu ári og hrint í framkvæmd þeim hugmyndum sem við höfum verið að ræða.
Jafnframt langar mig að þakka starfsmönnum sænska þingsins, starfsmönnum skrifstofu Norðurlandaráðs og síðast en ekki síst túlkunum fyrir að skapa góða umgjörð utan um fundi okkar þingmanna hér í Stokkhólmi.
Eins og ég nefndi í upphafi ætlum við að reyna að hafa formennskuárið pappírslaust. Við ætlum að halda Norðurlandaráðsþing í tónlistarhúsinu Hörpu eins og síðast og þar hafa menn tekið upp metnaðarfulla umhverfisstefnu í öllu því sem snýr að fundahaldi.
Verið hjartanlega velkomin í Hörpu, tónlistarhúsið okkar glæsilega, í lok október á næsta ári!

***

Líneik Anna Sævarsdóttir, alþingismaður Framsóknar í Norðausturkjördæmi, segir að samgönguáætlun sé allt að því samfellt samráðsferli en eins og lögin kveða á um sé lögð fram samgönguáætlun til fimmtán ára og framkvæmdaáætlun til fimm ára. Áætlunin sé endurskoðuð á minnst þriggja ára fresti, jafnvel oftar. Þetta kemur fram í frétt á visir.is í dag.

„Fyrsta skrefið þegar það á að endurskoða samgönguáætlun er að ráðherra leggur fjárhagsramma fyrir samgönguráð,“ segir Líneik Anna, en í ráðinu sitja fulltrúar bæði ráðherra og fagstofnana. Ráðið vinni tillögu að samgönguáætlun og skili tillögu til ráðherra sem svo fer yfir tillöguna og gerir hana að sínu ef honum sýnist sem svo. Að því búnu fari hún svo í samráð við almenning. „Þar erum við stödd núna. Þriðji liðurinn er svo eftir þetta samráð, þá fer samgönguráðherra og hans ráðuneyti aftur yfir áætlunina, gerir hugsanlega einhverjar breytingar vegna ábendinga sem koma fram í samráðinu og eftir það verður áætlunin lögð fyrir þingið,“ segir Líneik Anna.

Þegar nefndin var með málið til skoðunar í fyrra átti eftir að ganga frá samkomulaginu um samgönguuppbyggingu á höfuðborgarsvæðinu sem nú er komið fram.

„Við erum komin með risastór skref frá því að við lukum vinnunni við síðustu áætlun í janúar. Við erum svo að fá inn flugstefnu í fyrsta skipti og heildarstefnu í almenningssamgöngum og ég sé fyrir mér að það verði töluverð vinna að fara í gegnum það,“ segir Líneik.

Silja Dögg Gunnarsdóttir, alþingismaður, flutti ræðu, um framtíðarsýn, fyrir hönd færsætisnefndar á 71. Norðurlandaráðsþinginu í Stokkhólmi sem stendur nú yfir.
„Ég sakna að sjá ekki skýra áherslu á tungumálin úr framtíðarsýninni, bæði á varðveislu norrænu málanna og innbyrðis tungumálaskilnings. Þetta atriði leggur Norðurlandaráð mikla áherslu á og innbyrðis tungumálaskilningur verður eitt af þremur þemum í formennsku Íslandsdeildar Norðurlandaráðs á næsta ári,“ sagði Silja Dögg.
Silja Dögg hefur verið tilnefnd sem forseti Norðurlandaráðs á næsta ári.
Á þessu ári hefur Sigurður Ingi Jóhannsson, formaður Framsóknar, stýrt fundum samstarfsráðherranna í formennsku Íslands í Norrænu ráðherranefndinni þar sem lögð er áhersla á samþætt og sjálfbær Norðurlönd.

Sigurður Ingi Jóhannsson, samstarfsráðherra Norðurlanda, segir að það hafi verið gefandi að stýra Norrænu ráðherranefndinni á þessu ári með samstarfsráðherrum Norðurlandanna, nú þegar Danmörk mun taka við formennskunni á Norðurlandsráðsþingi í Stokkhólmi. Þetta kemur fram í yfirlýsingu hans í dag.
„Ísland hefur í ár gegnt formennsku Norrænu ráðherranefndarinnar en á síðustu mánuðum höfum við unnið að því að gera Norðulöndin opnari. Fólk á að geta flutt, farið á milli landa vegna vinnu, stundað nám og stofnað fyrirtæki í hinu löndunum án þess að eiga á hættu að lenda á gráu svæði vegna þess að lög og reglur eru ekki nógu skýrar. Slíkar hindranir eru eitt af þeim verkefnum sem skiptir okkar Íslendinga máli, þar sem hlutfallslega flestir Íslendingar búa í öðru Norrænu landi, eða 7-8%. Það hefur verið gefandi að stýra Norrænu ráðherranefndinni á þessu ári með samstarfsráðherrum Norðurlandanna. Okkar helsta verkefni hefur verið að búa til framtíðarsýn um að Norðulöndin eigi að verða sjálfbærasta og samþættasta svæði heims. Á okkar síðasta fundi, á okkar formennskuári, kom skýr vilji annarra ráðherra að unnið yrði að verkefnum sem gera Norðurlöndin sterkari saman,“ segir Sigurður Ingi.
 

„Þessa vikuna hef ég setið á þingi sem hefur verið mjög áhugavert. Lagði fram mína fyrstu þingsályktunartillögu sem fjallar um að fela samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra að hefja vinnu við nauðsynlegar rannsóknir og frumhönnun á jarðgöngum undir Tröllaskaga. Mjög mikilvægt mál í samgöngum og þjónustu á Norðurlandi og mun breyta miklu fyrir íbúa og gesti á Norðurlandi.“ Þetta segir Stefán Vagn Stefánsson, alþingismaður Framsóknar í Norðvesturkjördæmi, í yfirlýsingu í gær.
Tillögureinin hljóðar svo:

Alþingi ályktar að fela samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra að láta hefja vinnu við rannsóknir, frumhönnun og mat á hagkvæmni á gerð jarðganga á Tröllaskaga. Ráðherra skili Alþingi skýrslu með niðurstöðum fyrir árslok 2020.

„Með þingsályktunartillögu þessari er lagt til að samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra láti hefja vinnu við rannsóknir, frumhönnun og mat á hagkvæmni á gerð jarðganga á Tröllaskaga. Tröllaskagagöng hafa komið til umræðu við og við á liðnum árum. Hefur þá einkum verið rætt um tvo valkosti, annars vegar göng frá Hofsdal yfir í Barkárdal og hins vegar tvenn jarðgöng sem færu fyrst úr Hörgárdal yfir í Skíðadal, sem er inn af Svarfaðardal, og þaðan vestur í Kolbeinsdal í Skagafirði,“ segir í greinargerð tillögunnar.

• Tillaga til þingsályktunar um Tröllaskagagöng milli Skagafjarðar og Eyjafjarðar.

Stefán Vagn Stefánsson, alþingismaður Framsóknar í Norðvesturkjördæmi, sagði í jómfrúrræðu sinni á Alþingi að sig langaði ræða stöðu þess landshluta sem hann byggi í, Norðurlands vestra.
„Ég vil byrja á því að segja að það er afar gott að vera íbúi í landshlutanum en þróun undanfarinna ára er með þeim hætti að aðgerða er þörf. Það er sama hvaða mælikvarðar eru notaðir, Norðurland vestra er undir landsmeðaltali, lægst eða næstlægst í þeim flestum. Ef skoðaðar eru íbúatölur frá 1998–2019 fjölgaði íbúum á landinu öllu um 30% en íbúum á Norðurlandi vestra fækkað um 12%, eða um 1.025. Að vísu, ef skoðaðar eru tölur frá 1. september 2018, var fjölgun í landshlutanum um 1,3% en 1% á landsvísu. Ef fjölgunin á Norðurlandi vestra hefði fylgt landsmeðaltali á árunum 2005–2018 hefði fjölgað um 920 íbúa í landshlutanum en raunin er fækkun um 134. Ef við skoðum íbúatölur frá 2010–2018 hefði fjölgunin átt að vera 919 en raunfjölgun er upp á 122.“
„Samkvæmt úttekt Byggðastofnunar á meðalatvinnutekjum landsmanna árið 2017 eru meðalatvinnutekjur lægstar á landinu á Norðurlandi vestra, 2,9 milljónir á ári. Á Suðurlandi er það 3,1, á Vestfjörðum 3,3 en landsmeðaltal á sama tíma er 3,5 milljónir. Útsvarsstofninn er lægsta gildi nokkurs landshluta, tæpum 600.000 kr. undir landsmeðaltali. Það er ljóst að landshlutinn þarf aðstoð stjórnvalda til að snúa þeirri þróun við. Aukinn verkefnaflutningur til svæðisins auk aðkomu ríkis við uppbyggingu hvers lags mannaflafreks iðnaðar er nauðsynlegur. Ég vil með þessu hér vekja athygli á alvarlegri stöðu landshlutans og skora á stjórnvöld að koma með raunhæfar aðgerðir áður en það verður of seint,“ sagði Stefán Vagn.

„Við þurfum ekki að velja á milli kolefnisbindingar með skógrækt, endurheimt votlendis eða landgræðslu. Við eigum að sinna öllum þeim verkefnum en vanda val á landi fyrir mismunandi verkefni. Við verðum að geyma besta ræktarlandið til að nýta við matvæla- og fóðurframleiðslu, hvort sem það er framræst votlendi, mólendi eða valllendi. Annað land bújarða getur verið skynsamlegt að nýta við endurheimt, sagði Líneik Anna Sævarsdóttir, alþingismaður Framsóknar í Norðausturkjördæmi, í störfum þingsins í gær.
„Í landnotkun er best að samþætta mörg markmið, t.d. getur skógrækt bundið jarðveg í skógræktarrýru eða örfoka landi og skapað viðarauðlind, byggt upp beitiland og skapað skjól fyrir búfé, allt á sömu landspildunni. Í því tilfelli væri bæði verið að koma í veg fyrir losun kolefnis úr landi og binda kolefni í trjáviði og öðrum gróðri auk þess að rækta fóður.“
„Af umræðu á samfélagsmiðlum í kjölfar líffræðiráðstefnunnar 2019 mætti draga þá ályktun að nú séu 12% Íslands þakin skógi eða að rækta ætti nytjaskóg á 12% landsins. Hvort tveggja fer fjarri. Hið rétta er að skógur þekur nú um 2% landsins. Þar af eru 1,5% náttúrulegur skógur og ræktaðir skógar þekja um hálft prósent. Þar af er einn fjórði birki, innlend tegund. Viðurkennt markmið stjórnvalda um nytjaskógrækt er um allt að 5% þekju láglendis, undir 400 metra hæð, eða um 2% Íslands. Hins vegar hafa verið leiddar líkur að því að eftir því sem dregur úr nýtingu úthaga til beitar gætu náttúrulegir íslenskir skógar þakið allt að 6–8% og ræktaðir yndis- og útivistarskógar 1–2%.
Vissulega er mikilvægt að sátt verði um þessi markmið. Það gerist ekki með því að stilla aðferðum við kolefnisbindingu upp sem andstæðum heldur með samþættingu áætlana um landnýtingu og skipulag,“ sagði Líneik Anna.