Efnahagshorfur í heimsbúskapnum hafa versnað á síðustu misserum, ekki síst vegna óvissu í alþjóðaviðskiptum. Ný tollastefna Bandaríkjanna og viðbrögð við henni hafa skapað aukinn óróa, sem Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn telur munu draga úr hagvexti um 0,5% á þessu ári og um 0,3% á því næsta. Ef litið er til nágrannaríkja eru skuldir evrópskra ríkja á uppleið vegna aukinna útgjalda til varnarmála, sem vega æ þyngra í ríkisfjármálum.
Í Bretlandi hefur ríkisfjármálastaðan verið til umræðu að undanförnu. Þar liggur við að lítil frávik í hagvexti kalli á aðgerðir í formi skattahækkana eða niðurskurðar að mati AGS. Slíkar aðstæður undirstrika mikilvægi þess að stjórnvaldsaðgerðir styðji við efnahagslegan stöðugleika – ekki hið gagnstæða.
Á Íslandi hefur hagvöxtur síðasta áratuginn verið rúm 3% að meðaltali og kaupmáttur vaxið verulega. Heimilin hafa almennt staðið sterk, en þrálát verðbólga hefur sett strik í reikninginn – þó að hún sé nú farin að hjaðna. Samkvæmt nýjustu Peningamálum Seðlabanka Íslands er spáð 1% hagvexti á árinu, sem er lækkun um 0,6 prósentustig frá fyrri spám. Atvinnuleysi hefur einnig aukist og mælist nú rúm 4%.
Þá má greina vísbendingar um minnkandi fjárfestingar í atvinnulífinu og hafa hrein ný útlán til fyrirtækja dregist saman. Við þessar aðstæður hefur ríkisstjórnin boðað skattahækkanir á helstu útflutningsgreinar þjóðarbúsins. Samhliða þessu hefur forsætisráðherra gefið til kynna að erfiðir tímar séu fram undan í ríkisfjármálum. Ljóst er að bæði tekjuhlið og gjaldahlið krefjast endurmats, og margt bendir til þess að stefnt sé að niðurskurði í velferðarmálum og skattahækkunum á atvinnulífið.
Sú vegferð er varasöm. Væntingastjórnun ríkisstjórnarinnar hefur þegar haft letjandi áhrif á rekstrarumhverfi fyrirtækja, og óvissan sem ríkir um framtíðaráform stjórnarinnar veldur því að mörg fyrirtæki bíða átekta með fjárfestingar. Þetta er sérstaklega óheppilegt á tímum þegar raunvextir eru háir og peningastefnan er áfram þétt í taumi. Fyrirhuguð Evrópuvegferð eykur einnig þessa óvissu í núverandi tollaumhverfi alþjóðaviðskipta.
Þegar mikil óvissa ríkir á alþjóðavettvangi er hlutverk stjórnvalda að skapa festu heima fyrir. Því miður virðist ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur ekki ætla að standa undir þeirri ábyrgð. Ríkisfjármálaáætlunin er óljós og hagræðingaráformin óútfærð, sem eykur óvissu frekar en að draga úr henni.
Markmið um hallalaus fjárlög árið 2027 er í sjálfu sér afar lofsvert en til þess að það náist þarf að leggja meiri áherslu á hagvöxt og verðmætasköpun. Þar liggur grunnurinn að sjálfbærum ríkisfjármálum. Ef stjórnvöld gleyma þeirri einföldu staðreynd getur vegferð þeirra reynst þjóðarbúinu dýrkeypt.
Lilja Dögg Alfreðsdóttir, varaformaður Framsóknar og fv. viðskiptaráðherra.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 31. maí 2025.
