Author: Einar Gunnar

Við sem höfum barist fyrir leiðréttingu verðtryggðra húsnæðislána um langt skeið undrumst stundum hvernig umræðan hefur þróast. Þessa dagana fáum við ítrekaðar fyrirspurnir frá fólki sem vill vita hvenær það getur sótt um að fá leiðréttingu húsnæðislána. Margir hverjir eru í miklum vanda og búa við erfiðar aðstæður. Þetta fólk hefur beðið með óþreyju eftir því að Alþingi afgreiði frumvörp ríkisstjórnarinnar um skuldaleiðréttingu og séreignarsparnað. Um þetta spyr fólk í dag, hvar og hvenær get ég sótt um leiðréttingu lána minna?

Fólkið með litlu lánin
Við getum nefnt nýlega fyrirspurn sem við fengum frá öldruðum hjónum. Þau eru með mörg lífeyrissjóðslán, sum allt frá árinu 1983. Forsendubresturinn í kjölfar bankahrunsins hefur gert þessi „litlu“ lán illviðráðanleg. Hjónin eru komin á eftirlaunaaldur og hafa tekjur sem eru innan við 400.000 krónur samanlagt. Af því eiga þau að lifa og greiða af þessari lánasúpu. Það er þeim þungbært og þau hafa ekki fengið neina aðstoð til þessa. Fjöldi fólks er í svipaðri aðstöðu, er með lán sem íþyngja verulega og skerða lífsgæði. Þetta er venjulegt fólk sem hefur reynt að standa í skilum án þess að hafa fengið neina aðstoð. Það er vert að hafa í huga að fyrri aðgerðir hafa aðeins náð til 10% þeirra sem eru með verðtryggð lán. 90% fólks hafði ekki fengið neinar úrbætur.

Skuldarar einir með verðbólguáhættuna
Nú þegar verið er að lögfesta skuldalækkunarfrumvörp ríkisstjórnarinnar er eins og við höfum gleymt af hverju farið var í þessa vegferð. Var það ekki sú óánægja sem grasseraði meðal þjóðarinnar vegna forsendubrestsins sem stökkbreytti húsnæðislánum landsmanna? Meðal annars vegna þess að fjármagnseigendur voru í þeirri einstöku stöðu að það voru skuldarar sem báru verðbólguáhættuna vegna verðtryggingar. Í kjölfar bankahrunsins hefur verið ráðist í stórar efnahagsaðgerðir. Skuldir fyrirtækja hafa verið færðar að því sem greiðslugeta þeirra segir til um og gengistryggð lán hafa verið endurreiknuð vegna dóma Hæstaréttar. Þeir sitja eftir sem skulduðu verðtryggð lán á meðan holskeflan reið yfir. Það er hvorki réttlátt né sanngjarnt.

Hinn venjulegi Íslendingur
Þessi óánægja var svo sterk að málið varð að kosningamáli í síðustu alþingiskosningum. Síðasta ríkisstjórn brást þessu fólki og tillkynnti að ekki yrði meira að gert. Það gátu heimilin í landinu ekki sætt sig við. Leiðréttingin nú snýst ekki um örfáa vel stæða einstaklinga, hún snýst heldur ekki um óljósa hagfræði eða hagsmuni lánadrottna, eins og spunafræði stjórnarandstöðunnar gengur útá. Hún snýst um réttlæti og sanngirni til handa venjulegu fólki sem hefur staðið skil á sínum húsnæðislánum þrátt fyrir versnandi stöðu. Það er það sem ríkisstjórnin er að ná fram með skuldalækkunarfrumvörpum sínum eins og var lofað. Það er hin raunverulega leiðrétting.

Silja Dögg Gunnarsdóttir og Elsa Lára Arnardóttir

Greinin birtist í Fréttablaðinu 16. maí 2014.

 

PS: Ertu á Facebook? Því ekki að verða aðdáandi Framsóknar.

Verkefnisstjórn um framtíðarskipan húsnæðismála hefur skilað af sér og niðurstöður þeirrar vinnu eru m.a. þær að tekið verði upp nýtt húsnæðislánakerfi þar sem lánveitingar til húsnæðiskaupa fara í gegnum sérstök og sérhæfð húsnæðislánafélög. Jafnframt kemur þar fram að húsnæðislán til framtíðar verði óverðtryggð, enda hafi nauðsynlegar kerfisbreytingar og mótvægisaðgerðir gert það kleift.

Sérstaklega mikilvægt  er að afnema verðtrygginguna af húsnæðislánum til að minnka vægi verðtryggingar á lánamarkaði. Nauðsynlegt er að stoppa þær eignatilfærslur sem hafa átt sér stað til fjölda ára. Eignatilfærslur sem verða þegar fjármálastofnanir soga til sín eignahluta heimilanna. En þá sorglegu staðreynd hafa margir séð gerast á undanförnum árum.

Hins vegar er það svo að greiðslubyrði óverðtryggðra lána er hærri en greiðslubyrði verðtryggðra lána er í upphafi lánstímans.  Þessi munur jafnar sig á um það bil tíu árum og snýst svo við, þannig að greiðslubyrði óverðtryggðra lána verður mun lægri en greiðslubyrði verðtryggðra lána er á síðari hluta lánstíma.

Í þessu samhengi er afar þarft að grípa til mótvægisaðgerða, til að koma á móts við hærri greiðslubyrði óverðtryggðra lána. Þessar mótvægisaðgerðir geta m.a. verið að nýta séreignasparnað til að greiða niður höfuðstól lána og er það alveg í takt við skuldaaðgerðir ríkisstjórnarinnar. Einnig er hægt að breyta vaxtabótakerfinu á þann veg að bæturnar renni mánaðarlega beint inn á húsnæðislánin, í stað þess að vera greiddar út í peningum einu sinni á ári, eins og nú er.

Tillögur að ofangreindum mótvægisaðgerðum eru m.a. lagðar fram í séráliti sérfræðingahóps um afnám verðtryggingar af neytendalánum.

Í tillögum Verkefnisstjórnarinnar um framtíðarskipan húsnæðismála, er að mestu komið á móts við sérálit sérfræðingahópsins. Þar er m.a. lagt til að fólki verði gert kleift að nýta séreignasparnað til að húsnæðiskaup. Jafnframt er lagt til að breytingar verði á vaxtabótakerfinu þannig að bæturnar renni beint inn á höfuðstól lána á mánaðarfresti, með það að markmiði að létta greiðslubyrði íslenskra heimila.

Framsóknarmenn hafa talað fyrir afnámi verðtryggingar af neytendalánum. Þess vegna er afar ánægjulegt að sjá að ríkisstjórn Framsóknar- og Sjálfstæðisflokksins hefur ákveðið næstu skref í afnámi verðtryggingarinnar af neytendalánum. Ábyrgð þeirra verkefna eru hjá Fjármála – og efnahagsráðuneytinu, Velferðarráðuneytinu og Forsætisráðuneytinu.

Nú sjáum við loksins fram á að eignatilfærslur frá heimilunum til fjármálastofnana verði stöðvaðar. Við höfum ríkisstjórn sem sýnir kjark og þor í þessum efnum. Ríkisstjórn sem stígur mikilvæg skref, íslenskum heimilum til hagsbóta.

Elsa Lára Arnardóttir

Greinin birtist í DV 16. maí 2014

 

PS: Ertu á Facebook? Því ekki að verða aðdáandi Framsóknar.

Nú þegar hillir undir að ríkisstjórnarflokkarnir efni helstu og stærstu kosningaloforð sín fara andstæðingar stjórnarinnar hamförum í áróðri sínum gegn ráðstöfunum sem felast í frumvörpunum tveimur sem nú liggja fyrir þinginu. Því er haldið fram að aðgerðirnar auki verðbólgu, hækki vexti og skaði fjárhag ríkis og sveitarfélaga inn í framtíðina. Aðgerðin, sem er tvíþætt, almenn og reist á réttlæti og sanngirni, mun hafa lágmarksáhrif á verðbólgu og vexti. Hún mun til skamms tíma hafa nokkur áhrif á sveitarfélögin en allar líkur eru á að þau áhrif fjari út og að sveitarfélög og ríki muni til langs tíma hagnast vegna betri skuldastöðu heimilanna.

Því er nú haldið fram af hálfu andstæðinga ríkisstjórnarinnar að þeir tekjuhæstu og eignamestu muni hagnast mest á aðgerðum ríkisstjórnarinnar. Því fer fjarri. Hið sanna er að helmingur skuldaniðurfellingarinnar gagnast fólki með heimilistekjur undir sex milljónum króna á ári eins og til dæmis tveimur ASÍ-félögum sem halda heimili saman. 60 prósent upphæðarinnar koma í hlut fólks með heimilistekjur undir átta milljónum á ári, svo sem eins og tveimur kennurum eða tveimur BSRB-félögum. 80 prósent upphæðarinnar renna til fjölskyldna sem skulda meira en helming í íbúðarhúsnæði sínu. Meðalfjárhæð niðurfærslu á hvert heimili er rúmlega 1,1 milljón krónur og tæplega helmingur heimila fær niðurfærslu á bilinu hálf til ein milljón krónur.

Þessir hópar, ASÍ-félagar með meðallaun og BSRB/BHR-fólk með meðallaun þeirra samtaka, sem getið er um hér að framan, eru samkvæmt grein formanns Samfylkingarinnar í Fréttablaðinu sl. mánudag ríka fólkið á Íslandi. Sú skilgreining kemur kannski ekki svo mikið á óvart þegar þess er gætt að ríkisstjórn sú sem formaðurinn sat í hífði láglaunafólk upp í milliskattþrep meðan hún sat að völdum. Þá ráðstöfun hefur núverandi ríkisstjórn þegar leiðrétt og hækkað tekjumark þeirra sem eru í neðsta skattþrepi.

Ríkisstjórnin er þannig alls ósammála formanni Samfylkingarinnar um að þessir hópar myndi hóp ríkra Íslendinga. Skattaráðstafanir ríkisstjórnarinnar munu skila fjölskyldunum í landinu 5 milljörðum króna í auknum ráðstöfunartekjum. Þannig lýsir núverandi ríkisstjórn yfir eindregnum stuðningi við heimilin í landinu og baráttu þeirra fyrir bættum lífskjörum.

Þorsteinn Sæmundsson

Greinin birtist í Fréttablaðinu 14. maí 2014.

 

PS: Ertu á Facebook? Því ekki að verða aðdáandi Framsóknar.

Nú hefur Verkefnastjórn um framtíðarskipan húsnæðismála skilað af sér vinnu sinni og fyrirséð er að miklar breytingar mun verða á núverandi húsnæðiskerfi.  Lánafyrirkomulag breytist og stefnt er að því að öll húsnæðislán verði ótverðtryggð.  Óvissa ríkir enn um lögmæti verðtryggðra húsnæðislána og slík óvissa er slæm fyrir heimilin. Mikilvægt er að dómsmál varðandi lögmæti verðtryggingar fái flýtimeðferð í dómskerfinu svo fólk geti áttað sig á stöðu sinni og gert framtíðaráætlanir.

Burt með verðtrygginguna

Verkefnisstjórn um framtíðarskipan húsnæðismála hefur skilað af sér og niðurstöður þeirrar vinnu eru m.a. þær að tekið verði upp nýtt húsnæðislánakerfi þar sem lánveitingar til húsnæðiskaupa fara í gegnum sérstök og sérhæfð húsnæðislánafélög.  Jafnframt kemur það fram að húsnæðisláni til framtíðar verði óverðtryggð, enda hafi nauðsynlegar kerfisbreytingar og mótvægisaðgerðir gert það kleift.

Afar ánægjulegt er að sjá að verðtrygging á nýjum húsnæðislánum muni heyra sögunni til. Það mun án efa styrkja stöðu heimilanna og koma í veg fyrir að verðtryggingin muni soga til sín eignahluta fjölda heimila og flytja yfir til fjármálastofnanna.

Eru verðtryggð lán lögmæt?

Það er staðreynd að stór hluti íslenskra heimila eru með verðtryggð húsnæðislán.  Lán sem hafa hækkað upp úr öllu valdi sökum verðtryggingar og óða verðbólgu.

Skuldaaðgerðir Framsóknar – og Sjálfstæðisflokksins koma á móts við heimilin og  munu leiðrétta þann forsendubrest sem hér varð.  Enn verður þeirri spurningu ósvarað, það er hvort verðtryggð lán séu yfir höfuð lögmæt.  En fyrir dómstólum eru nú mál er snúa að lögmæti verðtryggingarinnar af neytendalánum.

Heimilin í járnum

Talsvert margir sem nú eru með verðtryggð lán hafa hug á því að koma þeim yfir í óverðtryggð lán.  Sérstaklega þegar ákveðnar kerfisbreytingar hafa verið gerðar á húsnæðislánamarkaði og mótvægisaðgerðir vegna hærri greiðslubyrgði lána hafa verið tryggðar.

Hins vegar bíða margir eftir því hver niðurstaða þeirra dómsmála verður er snýr að lögmæti verðtryggingarinnar og gera engar breytingar á lánum sínum fyrr en niðurstaða liggur fyrir.  Á meðan eru heimili landsins í óvissu um stöðu sína, sem er slæmt og við þessar aðstæður heldur verðtryggingin vægi sínu á lánamarkaði, sem er ekki óskastaða fyrir heimilin. Við því þarf að bregðast.

Flýtimeðferð samþykkt á Alþingi

Í þessu samhengi er afar mikilvægt að þau mál sem eru í gangi varðandi lögmæti verðtryggingarinnar, fái flýtimeðferð í gegnum dómskerfið.  Í fyrra sumar var samþykkt á Alþingi frumvarp sem tekur einmitt til þess, að gefa fordæmisgefandi málum er tengjast skuldamálum heimilanna, hraðari meðferð í gegnum dómskerfið.

Þar er lagt  til að í þeim dómsmálum þar sem ágreiningur er uppi um lögmæti þess að binda fjárskuldbindingu við gengi erlendra gjaldmiðla, vísitölu eða uppgjöri slíkra skuldbindinga, skuli hraða meðferð mála og veita þeim forgang fram yfir önnur mál sem bíða meðferðar hjá dómstólum.  Í því felst að dómari sjái til þess að allir frestir í máli séu eins stuttir og mögulegt er og að dómur sé kveðinn upp hið fyrsta.  Á þetta bæði við um mál sem rekin eru fyrir héraðsdómi og Hæstarétti.

Það er skoðun okkar að dómsmál er varða lögmæti verðtryggingarinnar af neytendalánum fái þessa flýtimeðferð sem lögin kveða á um.  Þá fyrst vitum við raunverulega hverju við þurfum að bregðast við.

Lán hafa verið dæmd ólögleg, það getur gerst aftur.

 

Elsa Lára Arnardóttir og Silja Dögg Gunnarsdóttir

 

PS: Ertu á Facebook? Því ekki að verða aðdáandi Framsóknar.