Category: Greinar

Örugg búseta skiptir okkur öll máli sama hvort við eigum eða leigjum húsnæði. Við viljum hafa raunhæft val um hvort við kaupum eða leigjum húsnæði. Því miður höfum við ekki haft þetta val á íslenskum húsnæðismarkaði. Einnig er það miður að stuðningur við búsetuformin hefur verið mjög misskiptur. Unnið er að úrbótum í þessum málaflokki í ráðuneyti félags – og húsnæðismálaráðherra, Eyglóar Harðardóttur.

Frumvörp í vinnslu

Þessa dagana er unnið hörðum höndum að gerð frumvarpa er varða húsnæðismarkaðinn, má þar nefna frumvörp er varða húsnæðisbætur, húsnæðismál, húsnæðissamvinnufélög og breytingar á húsaleigulögum. Frumvörpin eru byggð á tillögum Verkefnisstjórnar um framtíðarskipan húsnæðismála, sem skilaði af sér hugmyndum til ráðherra í vor. Verkefnisstjórnin var með víðtækt samráð í gegnum alla vinnuna, við alla þá aðila er koma að þessum málaflokki.

Undanfarin ár hafa margir starfshópar verið að störfum og rætt húsnæðismál og úrbætur í þeim efnum. Ótal skýrslur hafa verið skrifaðar og ýmsar góðar hugmyndir komið fram. Það er hins vegar fyrst núna, sem farið er að skrifa frumvörp þessa efnis og er vinnan á lokametrunum. Engin drög að frumvörpum voru til, þar sem taka átti á þessum stóra og mikilvæga málaflokki.

Það er því óhætt að halda því fram að ríkisstjórn Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar, sé að stíga stór skref í átt að bættu húsnæðiskerfi, fyrir alla landsmenn.

Húsnæðisbætur

Unnið er að breytingum á vaxtabóta – og húsaleigubótakerfinu. Fyrirhugað er að sameina bæði kerfin í nýtt stuðningskerfi, húsnæðisbætur. Í nýju kerfi mun umfang stuðningsins m.a. taka mið af fjölskyldustærð og efnahag heimilanna, óháð búsetuformi. Unnið er að gerð frumvarps þessa efnis og stefnt er að því að leggja það fram á haustþingi.

Húsnæðismál

Unnið er að endurskipulagningu húsnæðismála og að gerð húsnæðisstefnu. Þar skal tilgreina hvert félagslegt hlutverk stjórnvalda eigi að vera á húsnæðismálamarkaði. Jafnframt skal skýra stefnu stjórnvalda er varðar húsnæðislán og hvaða lánaform verða í boði á markaðnum. Nauðsynlegt er að marka skýrar tillögur sem tryggi að jafnræði verði í lánveitingum til húsnæðiskaupa eða bygginga, um land allt. Unnið er að gerð frumvarps þessa efnis og stefnt er að því að leggja það fram á haustþingi.

Frumvörp sem koma fram á vorþingi

Unnið er að því að efla lagaumgjörð húsnæðissamvinnufélaga þannig að þau falli vel að nýju    framtíðarskipulagi húsnæðismála. Jafnfram er unnið að endurskoðun húsaleigulaga með það að markmiði að treysta umgjörð leigumarkaðar og efla úrræði leigusala og leigutaka. Vinnsla þessara mála er í fullum gangi og vinnsla frumvarpanna komin langt á leið. Stefnt er að því að koma þeim inn til þinglegrar meðferðar strax á vorþingi.

Komum málunum í gegn

Nauðsynlegt er að samstaða verði í þinginu að koma þessum málum í gegn. Það væri afar jákvætt fyrir okkur öll, sama hvaða búsetuformi við búum í. Í þessum frumvörpum munum við sjá skýra stefnu um jafnan stuðning við mismunandi búsetuform, reglur um lækkun leiguverðs, hvata til að fjölga leiguíbúðum og lagaumgjörð um bætt lánaumhverfi, neytendum í hag. Þetta eru stórir og mikilvægir þættir er varða heimilin í landinu.

Elsa Lára Arnardóttir

Greinin birtist í DV 3. október 2014.

PS: Ertu á Facebook? Því ekki að verða aðdáandi Framsóknar.

Færsla opinberra starfa til landsbyggðarinnar er liður í að sporna við núverandi byggðaþróun. En á undanförnum árum hefur opinberum störfum fjölgað á höfuðborgarsvæðinu en fækkað á landsbyggðinni. Það er ekki hagkvæmt fyrir þjóðarbúið að of stór hluti þjóðarinnar búi á sama horninu, því til að nýta öll landsins gæði, til sjávar og sveita, verður fólk að búa sem víðast. Stórauknu fiskeldi í Arnarfirði verður til dæmis ekki sinnt frá Reykjavík.

Hluti starfa flyst norður
Starfsemi Fiskistofu er nú á sjö stöðum vítt og breytt um landið og starfa 74 hjá stofnuninni. Sjávarútvegsráðherra hefur kynnt áform um að flytja höfuðstöðvar Fiskistofu til Akureyrar en þau eru í samræmi við stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar. Þá munu 25-30 störf flytjast norður.

Sterkari stofnun
Breytingar eru oft sársaukafullar en engu að síður geta þær verið hagkvæmar til lengri tíma litið. Flutningur höfuðstöðva Fiskistofu til Akureyrar er gott dæmi um hagkvæma aðgerð. Rekstrarkostnaður er t.a.m. minni á landsbyggðinni en á höfuðborgarsvæðinu, og munar þar mest um húsnæðiskostnað. Einnig er starfsmannavelta mun minni á landsbyggðinni. Það kostar mikla fjármuni að þjálfa nýjan starfsmann og því mun aukinn stöðugleiki í starfsmannahaldi styrkja stofnunina.

Styður við mannauðinn
Til skemmri tíma litið má gera ráð fyrir því að faglegur grunnur stofnunarinnar veikist. En það er ekki ástæða til að ætla annað en að fagþekking byggist upp á ný þar sem að eyfirska vinnusóknarsvæðið hefur upp á þá fagþekkingu að bjóða sem Fiskistofa þarfnast. Háskólinn á Akureyri er leiðandi á sviði sjávarútvegsfræða auk þess sem skólinn býður upp á nám á öðrum fagsviðum sem Fiskistofa sækir mannauð í. Á Akureyri er einnig starfrækt Sjávarútvegsmiðstöð sem leggur stund á rannsóknir tengdar sjávarútvegi. Því má segja að fræðaumhverfið á Akureyri muni styðja verulega við mannauð stofnunarinnar.

Nokkur skref
Áætlað er að flutningur Fiskistofu muni taka nokkurn tíma og þann tíma þarf að nota vel til að vinna að yfirfærslu þekkingar. Gert er ráð fyrir að höfuðstöðvar Fiskistofu verði komnar til Akureyrar fyrir 1. júlí 2015. Vandað verður til verka og reynt að koma til móts við starfsmenn eins og kostur er til að halda þeim mannauði sem skapast hefur innan stofnunarinnar. Gert er ráð fyrir að flutningi ljúki að öllu leyti fyrir 1. janúar 2017.

Silja Dögg Gunnarsdóttir

Greinin birtist í Fréttablaðinu 3. október 2014

PS: Ertu á Facebook? Því ekki að verða aðdáandi Framsóknar.

Íslendingar hafa ávallt verið víðförul þjóð og er vandfundinn sá kimi jarðar þar sem við höfum ekki stungið niður fæti við leik, nám eða störf. Smávaxin utanríkisþjónusta eins og okkar, sem hefur það að forgangsmáli að gæta öryggis og hagsmuna Íslendinga erlendis, mætti sín lítils ef við nytum ekki liðsinnis þéttriðins nets ræðismanna okkar víða um veröld.

Á hverjum einasta degi, allan ársins hring getur utanríkisþjónustan reitt sig á þá 243 ræðismenn Íslands sem nú eru starfandi í 89 þjóðlöndum. Sinna þeir störfum í þágu lands og þjóðar án þess að þiggja fyrir það laun og í flestum tilvikum eru ræðismenn Íslands erlendir ríkisborgarar sem eru boðnir og búnir að leggja á sig ómælt erfiði í sjálfboðavinnu við að rétta Íslendingum hjálparhönd ef þess er óskað.

Í hverri viku koma upp mál þar sem reynir á útsjónarsemi utanríkisþjónustunnar við að koma fólki til aðstoðar og oftar en ekki reiðum við okkur á þessa frábæru menn og konur sem skirrast ekki við að leggja á sig margra daga ferðalög til að heimsækja þá samborgara okkar sem villst hafa af lífsins leið eða veita þeim aðstoð sem um sárt eiga að binda. Eðli málsins samkvæmt fara þessi mál hljótt en úrlausn þeirra er eitt mikilvægasta viðfangsefnið sem okkur er falið.

Ræðismennirnir eru þannig hinn framlengdi armur Íslands á staðnum og er það ómetanlegt að geta reitt okkur á aðstoð ræðismannanetsins þegar þörfin er brýn. Þá má fullyrða að ræðismenn okkar og tengsl þeirra í heimaríkjum sínum hafi reynst ákaflega vel fyrir íslenskan útflutningsiðnað og viðskipti í gegnum tíðina og mýmörg dæmi um opnun markaðstækifæra fyrir tilstuðlan þeirra.

Á morgun býð ég velkomna hingað til lands 136 ræðismenn Íslands sem lagt hafa undir sig langt ferðalag á eigin kostnað til að kynnast betur landi og þjóð á sjöundu ræðismannastefnunni sem haldin er í Hörpu nú í vikunni. Síðast var slík ráðstefna haldin árið 2006 og er hefð fyrir því að halda ræðismannaráðstefnu á fimm ára fresti. Það hefur dregist um þrjú ár af skiljanlegum ástæðum. Er það ríkisstjórninni sérstakt fagnaðarefni að taka vel á móti þessum útvörðum Íslands og sýna þakklæti okkar í verki.

Gunnar Bragi Sveinsson

Greinin birtist í Fréttablaðinu 1. október 2014.

PS: Ertu á Facebook? Því ekki að verða aðdáandi Framsóknar.

Í fréttatilkynningu ASÍ sl. föstudag, undir fyrirsögn „Ríkisstjórn ríka fólksins“, er því haldið fram að stjórnvöld leggi kapp á að auka ráðstöfunartekjur best stæðu heimila landsins langt umfram þau tekjulægri.

Finna má í haggögnum upplýsingar um að vel yfir 90% félagsmanna ASÍ á almennum vinnumarkaði eru í efsta þrepi eða miðþrepi tekjuskatts. Meðalheildarlaun ASÍ-félaga á almennum vinnumarkaði voru 425 þúsund í maí 2013. Einungis um 3% af fullvinnandi launamönnum á Íslandi voru með heildarlaun undir 250 þúsund krónum á árinu 2013. Heildarlaun fullvinnandi launamanna voru að meðaltali 526 þúsund á því ári. Þetta er sem sagt „ríka fólkið“ sem ríkisstjórnin eflir með skattalækkunum í því skyni að auka verðmætasköpun og bæta hag allra. „Ríka fólkið“ sem ASÍ nefnir svo í slagorðaskyni eru félagsmenn ASÍ í þessum skilningi.

Ríkisstjórnin byggir stefnu sína á að öflugt atvinnulíf sé undirstaða vaxtar og velferðar. Í stefnuyfirlýsingu hennar segir að ríkisstjórnin muni leggja kapp á að skapa starfsumhverfi sem ýtir undir fjárfestingu og fjölgun starfa. Þetta hefur gengið eftir eins og hagtölur sýna glöggt. Aukin verðmætasköpun og minni skuldir heimila leiða til bættrar stöðu allra tekjuhópa. ASÍ ber enda ekki brigður á það í fréttatilkynningu sinni að aðgerðir ríkisstjórnarinnar muni skila heimilunum 40 milljörðum í auknar ráðstöfunartekjur á þessu ári og næsta, eða sem svarar um 5% aukningu ráðstöfunartekna. Þetta er gríðarleg aukning ráðstöfunartekna á stuttum tíma.

Auknar ráðstöfunartekjur vegna aðgerða ríkisstjórnarinnar koma til vegna leiðréttingar á verðtryggðum húsnæðislánum heimilanna, lægri skatta og afnáms vörugjalda. Lægri skattar og minni skuldir koma þeim til góða með beinum hætti sem greiða skatta og skulda húsnæðislán. Meiri verðmætasköpun sem leiðir af lægri sköttum, einfaldara skattkerfi og minni skuldum kemur hins vegar öðrum hópum til góða og gefur færi á frekari aðgerðum til að bæta hag þeirra.

Bæta kjör alls launafólks
Aðgerðir ríkisstjórnarinnar bæta kjör alls launafólks. Leiðrétting húsnæðislána kemur þeim skuldurum best sem minnstar hafa tekjurnar. Leiðréttingin nemur að meðaltali ríflega þriðjungi árstekna heimila með undir 330 þúsund í mánaðartekjur á meðan hún nemur um 8% af árstekjum tekjuhæstu heimila. Tæplega tveir þriðju hlutar leiðréttingarinnar fara til heimila með mánaðartekjur undir 670 þúsund. Leiðréttingin mun því gagnast félagsmönnum ASÍ afar vel.

Í fjárlagafrumvarpinu kemur fram að framlög til almannatrygginga, (þ.e. lífeyristryggingar og félagsleg aðstoð) aukast um 2,4 milljarða, að frátöldum bótahækkunum en þær nema um 3 milljörðum til viðbótar. Hér er um að ræða hækkun á frítekjumarki lífeyrissjóðstekna ellilífeyrisþega og framlengingu á hækkun frítekjumarks vegna atvinnutekna öryrkja. Ósanngjarn auðlegðarskattur, sem settur var á tímabundið af síðustu ríkisstjórn, var ekki framlengdur. Að auki má nefna aðrar skattabreytingar í tíð ríkisstjórnarinnar, svo sem nýtingu séreignarsparnaðar sem ráðstafað er til íbúðakaupa og til lækkunar á höfuðstól, aukna tekjutengingu barnabóta, stimpilgjöld felld niður af lánsskjölum við fasteignakaup, tryggingagjald lækkað og virðisaukaskattur lækkaður af bleium.

Því fer fjarri að ríkisstjórnin þjóni hagsmunum best stæðu heimila landsins. Aðgerðir ríkisstjórnarinnar nýtast öllum launamönnum. Sú staðreynd að tekjufrumvarp fjárlaganna hefur aldrei komið jafn snemma fram gefur aukið svigrúm til samvinnu stjórnvalda og samtaka launþega til að tryggja áframhaldandi stöðugleika og aukinn kaupmátt.

Willum Þór Þórsson

Greinin birtist í Fréttablaðinu 26. október 2014.

PS: Ertu á Facebook? Því ekki að verða aðdáandi Framsóknar.

Í sumar hef ég unnið að ýmsum málum er tengjast gengistryggðum lánum og lögmæti þeirra. Til mín hafa leitað einstaklingar sem voru með gengistryggð lán hjá fjármálastofnunum. Þessir einstaklingar eiga það allir sameiginlegt, að þeir eru að reyna leita réttar síns vegna lánanna en baráttan gengur því miður illa, svo vægt sé til orða tekið. Í öllum tilfellum er um að ræða lán sem kom þeim í þrot. Þess ber að geta að samskonar lán, sem inniheldur sömu lánaskilmála hefur verið dæmt ólöglegt fyrir hæstarétti. Þrátt fyrir það þá neita fjármálastofnanirnar að endurreikna lánin nema að þessir einstaklingar fari í mál við bankann.

Ég ætla hér að segja ykkur stutta sögu sem er einmitt lýsandi dæmi fyrir þá einstaklinga sem til mín hafa leitað.

Raunverulegt dæmi
Þessi raunverulega saga, segir frá einstaklingi sem var með gengistryggt lán frá fjármálastofnun. Í kjölfar af hruninu, á haustmánuðum 2008, þá hækkaði lánið upp úr öllu valdi. Samningsviðræður um afborganir voru í fullum gangi við viðskiptabanka viðkomandi, en skiluðu engum árangri. Þetta endar með því að einstaklingurinn fer í þrot. Þetta gerist aðeins örfáum dögum eftir að samskonar lán, með sömu lánaskilmála voru dæmd ólögleg fyrir Hæstarétti.

Neita að leiðrétta
Þessi einstaklingur sem sagan fjallar um, hefur reynt að leita réttar síns. Hann hefur óskað eftir endurútreikningum hjá viðskiptabankanum en þar er því neitað, nema hann fari í mál við bankann. Gerum okkur grein fyrir að lítill hluti í þessari umræddu stöðu, hefur fjárhagslegt bolmagn til að fara á móti fjármálastofnunum. Að vísu er hægt að sækja um gjafsókn í þessum málum, en skilyrðin eru mjög þröng.

Leitað hefur verið til hagfræðings hjá virtri stofnun sem komst að því að endurreikna þurfi lánin þar sem það væri ólögmætt og að einstaklingurinn ætti inni hjá fjármálastofnuninni í kringum 40 milljónir króna. Matsmaður hefur verið ráðinn til að fara yfir lánin, en hann var samþykktur bæði af báðum aðilum, þ.e. bankanum og einstaklingnum. Matsmaðurinn komst að sömu niðurstöðu og hagfræðingurinn. Þrátt fyrir þetta þá neitar fjármálastofnunin enn að endurreikna lánin.

Gengið á veggi
Leitað hefur verið til ýmissa stofnanna sem eiga að tryggja hag neytenda og hafa aðhald og eftirlitsskyldu með fjármálastofnunum. Það hefur ekki gengið vel því það virðist sem enginn geti tekið á þessu máli og allir sem leitað hefur verið til, benda á aðra í þessu máli.

Að lokum
Mikilvægt er að fundin verði leið til að þrýsta á fjármálastofnanir til að klára þau mál sem enn eru eftir í endurútreikningi gengistryggðra lána. Við sem sitjum á Alþingi verðum að skoða þessi mál og reyna eftir fremsta megni að tryggja, að einstaklingar geti sótt rétt sinn í hinum ýmsu neytendamálum.

Elsa Lára Arnardóttir

Greinin birtist í DV 19. september 2014.

PS: Ertu á Facebook? Því ekki að verða aðdáandi Framsóknar.

Innanríkisráðherra lét gera félagshagfræðilega greiningu á framtíð áætlunarflugs innanlands og sú úttekt var kynnt í febrúar sl. Í úttektinni kemur m.a. fram að rannsóknir sýni að hreyfanleiki og aðgengi skipti sköpum við val á búsetu, atvinnu, menntun og afþreyingu. Þetta eigi ekki hvað síst við í byggðum fjærst höfuðborgarsvæðinu. Þar gegni innanlandsflug iðulega mikilvægu hlutverki og sé oft einn grundvöllur búsetugæða, þ.e. grunnþáttur sem verði að vera til staðar til að svæði teljist hæft til búsetu og jafnvel eftirsóknarvert.

Óhófleg gjaldtaka
Í bókun flugráðs frá 5. desember 2012 kemur meðal annars fram að sívaxandi hækkanir á opinberum gjöldum á innanlandsflugið eru komnar yfir þolmörk og munu óhjákvæmilega bitna á farþegum í hækkun fargjalda og samdrætti í þjónustu. Flugráð varar við að sjálfbærni í flugrekstri innanlands sé ógnað og samkeppnisskilyrði verulega veikt með óhóflegri gjaldtöku. Þess vegna sé brýnt að endurskoða rekstrarumhverfi innanlandsflugs og tryggja þar með eðlilega þjónustu við íbúa í landinu.

Almenningssamgöngur fyrir almenning
Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar kemur fram að stefna stjórnarflokkanna sé að bæta samgöngur í landinu og tryggja tengingu á milli byggða. Öflugar almenningssamgöngur eru mikilvægar til að tryggja tengingu byggða og innanlandsflug er skilgreint sem almenningssamgöngur. Það ætti því einnig að vera grundvallaratriði að »almenningur« hafi ráð á að notfæra sér »almenningssamgöngur«.

Breytingar snúast um ákvörðun
Undirrituð lagði fram skriflega fyrirspurn um fargjöld innanlandsflugs til innanríkisráðherra í febrúar sl. Ein spurningin var á þann veg hvort ráðherra hygðist beita sér fyrir lækkun flugfargjalda innanlands. Það er ánægjulegt að segja frá því að ráðherra sagðist myndi beita sér fyrir því að opinber gjöld á innanlandsflugi yrðu lækkuð. Nú er starfshópur að störfum á vegum ráðherra sem mun skila niðurstöðum sínum í lok október. Það verður áhugavert að sjá hver niðurstaða hópsins verður því það er afar brýnt að flugfargjöld innanlands lækki, almenningi til hagsbóta.

Silja Dögg Gunnarsdóttir

Greinin birtist í Morgunblaðinu 22. september 2014.

PS: Ertu á Facebook? Því ekki að verða aðdáandi Framsóknar.

Mikilvægt er að endurskoða útreikning neysluviðmiða fyrir íslensk heimili. Tilgangur neysluviðmiða er að veita heimilum í landinu upplýsingar um viðmiðin til að bera saman við áætlun eigin útgjalda. Þau koma að notum við ýmsa fjármálaráðgjöf fyrir einstaklinga og geta verið til hliðsjónar þegar teknar eru ákvarðanir um fjárhæðir sem tengjast framfærslu. Litið hefur verið svo á að neysluviðmið séu ekki endanlegur mælikvarði á hvað telst nægjanleg neysla einstakra heimila, né dómur um hvað einstakar fjölskyldur þurfa sér til framfæris.

Húsnæðiskostnað inn í ný neysluviðmið
Sníða þarf vankanta af núverandi neysluviðmiðum til þess að þau verði nákvæmari mælikvarði á hvað telst nægjanlegt til framfærslu fjölskyldu. Í núverandi neysluviðmiðum er húsnæðiskostnaður ekki innifalinn og helsti rökstuðningurinn fyrir því er að kostnaður við húsnæði sé svo breytilegur að ekki sé rétt að gefa út viðmið í þeim efnum. Talið hefur verið betra fyrir fjölskyldur að bæta raungjöldum við hin opinberu viðmið.

Athugasemdum hefur verið komið á framfæri varðandi þetta fyrirkomulag og óskað hefur verið eftir nýjum útreikningum, þar sem tekið er tillit til húsnæðiskostnaðar. Í þessu samhengi þarf að horfa til mismunandi búsetuforma og staðsetningar húsnæðis. Með húsnæðiskostnaði er átt við allan kostnað sem fellur til vegna eigin húsnæðis eða leiguhúsnæðis.

Opinbert reiknilíkan
Það er morgunljóst að ýmsir fastir útgjaldaliðir hafa hækkað mikið undanfarin ár og hefur það haft áhrif á útgjöld heimilanna. Það er staðreynd að róðurinn hefur þyngst. Þess vegna er afar mikilvægt að hefja sem allra fyrst útreikning á nýjum neysluviðmiðum og vinna það í samstarfi við hlutaðeigandi aðila. Jafnframt þarf að gera könnun á raunframfærslukostnaði einstaklinga og fjölskyldna. Raunframfærslukostnaðurinn verði síðan nýttur til að finna út lágmarks neysluviðmið. Nauðsynlegt er að reiknilíkan útreikninganna verði opinbert, eins og í þeim löndum sem við berum okkur saman við. Má í því samhengi nefna Svíþjóð, Danmörk og Noreg.

Þingsályktunartillaga lögð fram
Þingmenn Framsóknarflokksins gera sér grein fyrir mikilvægi þess að útreikningur nýrra neysluviðmiða fari fram. Þess vegna hafa nokkrir úr þingmannahópnum lagt fram þingsályktunartillögu þess efnis að fela félags- og húsnæðismálaráðherra að hefja útreikning nýrra neysluviðmiða fyrir íslensk heimili. Samkvæmt tillögunni skulu útreikningarnir liggja fyrir á 144. þingi.

Elsa Lára Árnadóttir

Greinin birtist í Fréttablaðinu 18. september 2014.

PS: Ertu á Facebook? Því ekki að verða aðdáandi Framsóknar.

Okkur Íslendingum finnst landið okkar fagurt og merkilegt. Vissulega er fegurð afstætt hugtak, en við getum þó með nokkru rökstutt þessa skoðun okkar.

Hér er fjölbreytt landslag og stórbrotin náttúra, frá brimsorfnum ströndum til óbyggðra víðerna, þar sem spúandi eldgígar gjósa nú við jökulsporð. Við erum heldur ekki ein um þessa skoðun, því sérstök náttúra Íslands dregur æ fleiri erlenda ferðamenn til sín. Á sama tíma fjölgar stöðugt þeim Íslendingum sem sækjast eftir því að njóta náttúrunnar til útivistar og ferðalaga.

Um leið hafa menn áhyggjur af því að íslenskir ferðamannastaðir séu ekki í stakk búnir til að taka við þeim fjölda ferðamanna sem sækja þá heim. Í umhverfis- og auðlindaráðuneytinu er unnið að gerð frumvarps sem tekur til þess með hvaða hætti best verði að byggja upp og jafnframt að viðhalda ferðamannastöðum til lengri tíma í formi framkvæmdaáætlunar. Gert er ráð fyrir að leggja fram þingsályktunartillögu á Alþingi til tólf ára, þar sem fram kemur hvernig uppbyggingu innviða á ferðamannastöðum verður háttað.

Þá er unnið að því því í atvinnu- og nýsköpunarráðuneytinu að útfæra leiðir til að fjármagna uppbyggingu og viðhald á ferðamannastöðum. Mikilvægt er að hafa víðtækt samráð svo ekki myndist gjá á milli ferðaþjónustunnar og almennings í landinu.

Nauðsynlegt er að tryggja, eins og áður, sanngjarnan rétt almennings til frjálsrar farar svo hann geti notið náttúru landsins, án þess að gengið sé á hagsmuni sem þar kunna að liggja fyrir. Spyrja má hvort ekki þurfi að skilja betur að almannaréttinn, þ.e. rétt einstaklinga til frjálsrar farar um landið og svo þeirra sem taka gjald fyrir að fara með ferðamenn um land í eigu annarra.

Þá þurfum við að huga að fagurri ásýnd náttúrunnar og skilja ekkert eftir sem ekki á þar heima. Með samstilltu átaki getum við í sameiningu gætt þess að halda landinu hreinu og umgangast náttúruna af virðingu. Þar þurfum við að byrja á okkur sjálfum og brýna fyrir börnum okkar þá hugsun að henda ekki rusli á almannafæri.

Megi dagur íslenskrar náttúru verða okkur öllum ánægjulegur.

Sigurður Ingi Jóhannsson

Greinin birtist í Fréttablaðinu 16. september 2014.

PS: Ertu á Facebook? Því ekki að verða aðdáandi Framsóknar.

Fáar dagsetningar eru heimsbyggðinni minnisstæðari en 11. september 2001 þegar hryðjuverkin voru unnin í Bandaríkjunum. Enn óttast menn atburði tengda þessari dagssetningu.

Mig langar til að minnast á örlagaríkan atburð sem gerðist hér á landi þann 11. september fyrir 130 árum síðan við Hrísey. Afleiðingar hans höfðu áhrif á atvinnusögu þjóðarinnar.

Þannig var mál með vexti að Norðmenn höfðu stundað umfangsmiklar síldveiðar í Eyjafirði um nokkurra ára skeið. Umsvif Norðmanna voru farin að valda töluverðum ágreiningi og töldu menn að það gengi ekki að leyfa þeim að veiða alveg upp í landsteinum, eða inn í hverri vík, enda sneru átökin meðal annars um skyldu Norðmanna að greiða bændum skatt – landshlut. Deilurnar mögnuðust og tóku allar hreppsnefndir í hreppum við Eyjafjörð sig saman og kærðu aðfarir Norðmanna við síldveiðar í firðinum til amtmanns og landshöfðingja árið 1883.

Íslendingar höfðu hvorki tæki né kunnáttu að ráði til að nýta sér þá auðlind sem síldin var en horfðu blóðugum augum á Norðmenn moka silfri hafsins upp í skip sín. Rétt er einnig að hafa í huga að harðindi einkenndu landið þessi árin og komið var skrið á fólk að leita til Vesturheims í von um betra líf. Þegar litið er til allra þessara þátta er ekki nema von að hugdjörfum ungum manni svelli móður í brjósti.

Galdrar og gjörningar
Aðalaðsetur Norðmanna í Eyjafirði var í Hrísey og varð stundum nokkuð slark og rystingar í landlegum milli landans og þeirra, ekki síst ef Bakkus var með í för. Einn Íslendinga í eynni var kallaður Villi, ungur, hraustur og harðfengur. Á dimmu haustkvöldi fyrir ellefta september hefjast hörku slagsmál, Norðmenn sækja margir að Villa staðráðnir í að hafa hann undir. Að þessu sinni tekst þeim það þar til einn skipstjórinn skakkar leikinn – telur nóg komið. Þegar Villi rís upp úr þvögunni var hann bæði blóðugur og æstur. Hittir hann á ögurstund, þar sem grípur til kjarnyrða sinna og hvessir augu á viðstadda? Fékk hann styrk orðsins og mátt augnanna á vald sitt eins sagt er um fornkappana, þegar þeir fluttu kyngimögnuð kvæði sér til bjargar? Villi fullstafar orðin þegar hann fer með heitstengingar um að eyðingaröfl skuli splundra öllum skipaflota Norðmanna við eyjunna.

Það er eins og við manninn mælt. Ógnvænlegt veður skellur á Hrísey úr suðvestri og trylltir stormar lemja hús og skip í myrkri haustnóttinni þann 11. september. Það er eins og djöfullinn sjálfur sé mættur til leiks. Þegar birtir að degi blasa afleiðingar veðurhamsins við mönnum, gríðarlegar eyðileggingar hvert sem litið er. Hinn glæsti skipafloti allur brotinn og bramlaður og bækistöðvarnar í landi horfnar á bak og burt. Það furðulega við þetta afspyrnurveður eða rok var að það herjaði mest á Hrísey. Talið er að aldrei hafi orðið meira skipatjón við Ísland á einni nóttu, hvorki fyrr né síðar. Voru þetta galdrar?

Jón Árnason þjóðsagnasafnari varar við heitstengingum vegna þess að þær geti orðið að áhrínsorðum eins og hjá kraftaskáldum eða galdramönnum. Sálmaskáldið Hallgrímur Pétursson varar við heiftrækni og reiði í 28. Passíusálmi 9. versi og telur að slíkt geti hitt illa á:

Athugagjarn og orðvar sért,
einkum þegar þú reiður ert;
formæling illan finnur stað,
fást mega dæmin upp á það.

Þjóðtrú
Í fjölmörgum frásögnum um Hríseyjarveðrið er að finna bæði að uppbyggingu og minni – skírskotun til annarra sagna er fjalla um galdramenn. Þar er til staðar persóna sem er skapmikil, gífuryrt og skýtur umhverfinu/andstæðingum skelk í bringu. Þá er ótti við hamfarir veðra og náttúru ríkur þáttur í þjóðarsál Íslendinga, enda hafa þeir þurft að glíma við það gegnum aldirnar. Síðan var umhverfið við Eyjafjörð e.t.v. móttækilegt fyrir trú á yfirnáttúrulega viðburði þegar illa árar.

Tímasetningin er líka allrar athygli verð. Það er fimmtudagur í níunda mánuði ársins. Hvort tveggja tengist göldrum. Samkvæmt þjóðtrúnni er fimmtudagur bestur til að virkja ýmis galdraöfl og þá er hann talinn dagur norna og þeirra vikulegi fundardagur. Fimmtudagur er dagur Þórs í norrænni trú og því máttugur. September er og var jaðartímabil eða uppgjörsmánuður hjá okkur Íslendingum, veðurfar að breytast, heyönnum að ljúka, sláturtíð, haustvertíð að hefjast og skólar að byrja. Jaðartímabil eru móttækilegri fyrir breytingum en önnur. Talan sjálf 9 – er mögnuð segja talnaspekingar.

Afleiðingar
Hvað sem öllu þessu líður fylgdi skuggi þessarar nætur manninum, sem talinn var valda þessu örlagaveðri, alla ævi og fékk hann viðurnefnið Galdra-Villi. Hann hefur verið einnig verið sagður síðasti galdramaður Íslands.

Norðmenn nánast hættu veiðum á Eyjafirði eftir þessar hörmungar. Þar höfðu um 1800 einstaklingar verið við veiðar en voru aðeins rúmlega tvö hundruð árið 1886. Íslendingum óx ásmegin að verða sjálfstæðari og huga að verndum landhelgi. Norðmenn áttu síðar góð síldveiðiár bæði við Siglufjörð og á Austfjörðum.
Enn ber Hrísey minjar um gjörningaveðrið frá 1884. Eitt reisulegasta húsið í eynni, Jörundarhús, var smíðað úr vönduðum skipsviðunum. Lengi var skipsklukka með ártalinu 1727 – kirkjuklukkan sem hringdi inn kirkjulegar athafnir og kirkjuhliðið var lengst af úr einni skipsbrúnni.

Bóndinn á Bakka
Galdra-Villi hét fullu nafni Vilhjálmur Einarsson og varð merkisbóndi að Bakka í Svarfaðardal. Hann var mikill frumkvöðull og framkvæmdamaður í landbúnaði og búvélahönnun. Það má segja að hann hafi verið stórtækur í öllu er hann tók sér fyrir hendur. Undir hrjúfu yfirbragði sló milt hjarta gagnvart þeim er minna máttu sín í samfélaginu, en yfirgang stórbokka þoldi hann illa. Hann taldi mjög mikilvægt að sinna vel ungmennum og mætti gjarnan á samkomur og skemmtanir þeirra. Meðan hann gerði út frá Dalvík hélt hann ávallt skemmtanir í lokin og gerði vel við hjú sín þar sem og í sveitinni. Eins og flestir Svarfdælingar taldi hann dans vera lífsins gleðigjafa. Vilhjálmur eignaðist einstaka konu, ljúfa, vinnusama og geðgóða, Kristínu Jónsdóttur frá Jarðbrú. Átti hún vafalítið stóran þátt í myndarskapnum að Bakka, þó að Vilhjálmur fái oftast heiðurinn. Saman hlúðu þau að stóru búi sem og þeim sem urðu úti á berangri lífsins eins og Jóhanni bera umrenningi, en hann var síðustu ár sín á Bakka.

Hjónin á Bakka, Kristín og Vilhjálmur, voru amma mín og afi í móðurætt.

Sigrún Magnúsdóttir, þjóðfræðingur og þingmaður Framsóknarflokksins.

Greinin birtist í Bændablaðinu 11. september 2014.