Ávarp Sigurðar Inga Jóhannssonar, formanns Framsóknar, á haustfundi miðstjórnar Framsóknar sem haldinn var í Edinborgarhúsinu Ísafirði 12.-13. nóvember 2022.
Kæru félagar.
Það er virkilega ánægjulegt að sjá ykkur svo mörg hér á fundi miðstjórnar Framsóknar á Ísafirði. Eins og við höfum séð á síðustu árum og finnum fyrir þegar við komum hingað þá eru Vestfirðir á mikilli siglingu. Hér hefur byggst upp öflug atvinnugrein, fiskeldið, sem hefur haft mikil áhrif og hér eins og annars staðar á landinu verður ferðaþjónustan sífellt mikilvægari fyrir byggðirnar. Fjárframlög til samgangna hafa stóraukist á síðustu árum og hafa Vestfirðingar ekki farið varhluta af þeirri miklu sókn. Fyrir rétt tæpum tveimur árum urðu langþráð tímamót þegar Dýrafjarðargöng voru opnuð fyrir umferð og leystu erfiðan farartálma, Hrafnseyrarheiði, af hólmi. Unnið er hörðum höndum að lagningu vegar um Gufudalssveit og einnig styttist í að nýr vegur um Dynjandisheiði komist í gagnið. Þessar vegabætur hafa veruleg áhrif á lífsgæði Vestfirðinga og opna svæðið enn frekar fyrir tækifærum, ekki síst í ferðaþjónustu. Hið magnþrungna landslag dregur marga að og þegar hindrunum hefur verið rutt úr vegi eru tækifærin nær óþrjótandi. Vonir standa einnig til þess að í náinni framtíð muni ný ferja leysa Baldur frá störfum á Breiðafirði.
Kæra Framsóknarfólk.
Rétt rúmt ár er liðið frá þingkosningum og rúmir sjö frá sveitarstjórnarkosningum. Það þarf ekki að útlista í smáatriðum fyrir ykkur hversu magnaður árangur okkar í þessum kosningum var. Þessum mikla árangri náðum við með því að leggja áherslu á stefnu okkar og hugsjónir, með því að hafa unnið sleitulaust að mikilvægum verkefnum á síðasta kjörtímabili, og lagt þau verk í dóm kjósenda. Við erum ein sterk heild: Framsókn. Rætur okkar eru sterkar og böndin sem binda okkur saman eru einnig sterk. Við komum fram sem einn flokkur á þingi og í sveitarstjórnum. Styrkleiki okkar sem hreyfingar er ekki síst fólginn í því.
Helstu áskoranir samfélagsins eru líka sameiginlegar áskoranir þessara tveggja stjórnsýslustiga, ríkis og sveitarfélaga. Húsnæðismálin hafa verið í brennideplinum enda eru þau ekki aðeins spurning um öryggi, lífsgæði, jöfnuð, heldur einnig stórt efnahagsmál. Við þurfum að byggja meira, miklu meira, til að koma á jafnvægi á húsnæðismarkaði. Það er sameiginlegt verkefni ríkis og sveitarfélaga. Síðustu mánuðina hefur innviðaráðuneytið og Húsnæðis- og mannvirkjastofnun leitt mikla vinnu í þessum efnum.
Í júlí skrifaði ég undir rammasamning við Samband íslenskra sveitarfélaga sem felur í sér sameiginlega sýn um að byggja þurfi 35 þúsund íbúðir á næstu tíu árum. Það er sameiginlegt mat að þess þurfi til að ná jafnvægi á húsnæðismarkaði. HMS og sveitarfélögin hafa kortlagt byggingarhæfar lóðir og yfirfarið húsnæðisáætlanir sveitarfélaganna til að tryggja að byggt verði í samræmi við áform rammasamningsins. Þessar vikur og næstu eru viðræður milli HMS og sveitarfélaganna um hvernig þessum markmiðum verður best náð.
Við þekkjum það, Framsóknarfólk, að til þess að ná árangri þarf að ná samstöðu um verkefnin, ná sameiginlegri sýn á vandann, áður en lagt er af stað í að leysa hann. Það er nefnilega ekki nóg að segjast ætla að byggja meira. Ferlið er flókið, hagaðilar margir og samspil við skipulagsmál mikilvægt. Og eins og fyrrverandi borgarstjóri Helsinki sagði þegar ég hitti hann um daginn: skipulagsmál eru ekki eldflaugaverkfræði, þau eru miklu flóknari.
Það er ekki ofsögum sagt að jafnvægi á húsnæðismarkaði er stórt efnahagslegt mál og skortur á húsnæði ógnar þjóðarbúskapnum. Í nýlegri samantekt frá OECD kemur það beinlínis fram að jafnvægi á húsnæðismarkaði verði ekki náð nema með skýrri stefnu í húsnæðismálum þar sem skipulag miðar að fjölbreyttu framboði af húsnæði. Það sé þjóðhagslega brýnt að það sé gott aðgengi að húsnæði á viðráðanlegu verði til að draga úr ójöfnuði. Mikilvægt er að okkur takist að einfalda skipulagsferla til að ná markmiðinu um langtímajafnvægi í húsnæðismálum
Við erum á réttri leið. Ég finn sterkt fyrir því að allir eru í þessum leiðangri af heilum hug enda hagsmunir landsmanna ríkir. Við erum í raun að upplifa þjóðarátak í uppbyggingu húsnæðis.
Húsnæðismál eru efnahagsmál. Við sjáum það skýrt þegar skortur á húsnæði ýtir upp húsnæðisverði og þar með verðbólgu. En það er fleira sem spilar inn í. Við höfum upplifað fordæmalausa tíma, fyrst með heimsfaraldri og síðan með stríði í Úkraínu. Þessar aðstæður í heiminum hafa búið til skort á aðföngum sem samkvæmt lögmálum hagfræðinnar ýtir upp verði. Verðbólguvandinn sem við búum við er því margþættur.
Markvissar aðgerðir Seðlabanka og ríkisstjórnar hafa náð að halda aftur af verðbólgunni sem er með því lægsta sem gerist á Vesturlöndum. Aðalhaldssöm fjárlög og boðaðar aðgerðir í húsnæðismálum hafa slegið á verðbólguna. Það er ekki sársaukalaust að halda aftur af ríkisfjármálunum en þess hefur þó verið gætt að aðhaldið bitni sem allra minnst á þeim sem hafa lægstu kjörin. Okkar góði heilbrigðisráðherra, Willum Þór, hefur staðið í stafni við að leiða fram breytingar í heilbrigðiskerfinu sem auka skilvirkni en á sama tíma verður auknum fjármunum veitt til málaflokksins. Og veitir ekki af. Álagið í heilbrigðiskerfinu hefur verið gríðarlegt og starfsfólks þess hefur unnið þrekvirki á síðustu árum. Fyrir það verður aldrei þakkað nægilega.
Hins vegar stöndum við áfram frammi fyrir áskorunum í heilbrigðismálunum. Við erum að eldast sem þjóð og því fylgja verkefni sem við getum ekki litið fram hjá. Við sjáum líka aukna lífstílssjúkdóma sem við verðum að bregðast við, ekki aðeins með meðferðum heldur ekki síður með forvörnum. Og þar hefur Willum stigið mikilvæg skref, nú síðast með mikilvægri umræðu á Heilbrigðisþingi sem helgað var lýðheilsu. Heilsa eins er hagur allra.
Ásmundur Einar náði á síðasta kjörtímabili að gera málefni barna að forgangsmáli í störfum sínum – og í huga þjóðarinnar. Nýtt ráðuneyti hans, mennta- og barnamálaráðuneytið, vinnur hörðum höndum að innleiðingu farsældarlaganna og leiða fjögur frumkvöðlasveitarfélög vagninn: Árborg, Akureyri, Akranes og Vestmannaeyjar. Nú þegar sést árangur af markvissum aðgerðum þar sem ólíkir aðilar taka sig saman og sinna málefnum barna sem þurfa aðstoð af einhverju tagi með snemmtækri íhlutun. Innleiðing að fullu á landsvísu mun taka 3-5 ár.
Ný heildstæð löggjöf um skólaþjónustu er fram undan sem mun tryggja jafnræði meðal allra, óháð búsetu og skólastigi en hingað til hefur verið mikill munur á skólaþjónustu eftir því hvort barn er í leikskóla, grunnskóla eða framhaldsskóla og eftir því hvar barnið er búsett á landinu.
Önnur verkefni sem eru á borði mennta- og barnamálaráðherra eru íþróttamálin sem hann hefur tekið þétt utan um. Nú stendur yfir undirbúningur vegna byggingar þjóðarhallar fyrir innanhúsíþróttir og er stefnt á að ljúka þeim fasa sem stendur yfir nú árið 2025. Það verður stór dagur í íslenskri íþróttasögu þegar þjóðarhöllin verður tekin í notkun.
Og af því við erum stödd á Ísafirði þá er nýtt verkmenntahús Menntaskólans á Ísafirði að fara í byggingu innan skamms.
Nýtt menningar- og viðskiptaráðuneyti er í mikilli sókn undir stjórn Lilju Daggar. Hún hefur verið sterkur talsmaður menningarinnar og lagt áherslu á öll þau tækifæri sem felast í skapandi greinum, bæði fyrir listamennina sjálfa og þjóðarbúið. Strax síðasta vor fékk hún samþykkt á Alþingi frumvarp sem kvað á um hækkun endurgreiðslu stærri kvikmyndaverkefna úr 25% í 35%. Árangurinn hefur ekki látið á sér standa því strax í kjölfarið var tilkynnt um stærsta kvikmyndaverkefni sem gert hefur verið hér á landi en umfang þess nemur um 9 milljörðum króna. Fyrsta heildstæða löggjöfin um tónlist og stefnumótun henni tengd verður kynnt á næstunni, ný myndlistarstefna, ný hönnunarstefna, allt eru þetta verk sem fjölga tækifærunum í íslenskri sköpun og ýtir undir aukna verðmætasköpun.
Lilja Dögg er líka ráðherra íslenskunnar og mun ný aðgerðaáætlun varðandi tungumálið okkar senn líta ljós þar sem sérstök áhersla verður lögð á stóraukið aðgengi að íslensku sem annað mál og áframhaldandi vinnu á sviði máltækni.
Ferðaþjónustan gekk í gegnum mikla eldskírn meðan heimsfaraldurinn geisaði. Hún á stóran þátt í því hversu hratt efnahagslífið hefur tekið við sér um allt land og sannaði þar hversu mikilvæg hún er fyrir allar byggðir landsins. Ferðamálaráðherra vinnur nú að aðgerðaáætlun í ferðaþjónustu til ársins 2030 þar sem þjóðhagslegt mikilvægi ferðaþjónustunnar er viðurkennt og sérstök áhersla verður á dreifingu ferðamamanna um landið, lengingu ferðatímabils á kaldari svæðum og áframhaldandi innviðauppbyggingu.
Það kemur engum á óvart að í málefnum viðskipta og efnahags er hagfræðingurinn Lilja Dögg ómetanleg þegar kemur að stefnumótun flokksins.
Á þingflokksfundi í vikunni gladdist ég mjög við að finna þá eftirvæntingu sem var í þingflokknum vegna komandi miðstjórnarfundar. Ég fullyrði það að sú samstaða, þekking og barátta sem býr í þingflokknum okkar – undir stjórn þingflokksformannsins Ingibjargar Isaksen- er eitthvað sem allir flokkar öfunda Framsókn af. Ég fullyrði líka að sveitarstjórnarfólkið okkar, sem ég hitti á fundi í gær, er mikill happafengur fyrir stjórnmálaaflið okkar, Framsókn. Ég legg til að við stöndum á fætur og klöppum fyrir þessu öfluga fólki.
Kæra Framsóknarfólk.
Sjálfbærni er hugtak sem hefur verið ofarlega á baugi síðustu árin. Sjálfbærni hvílir á þremur stoðum: samfélagi, efnahag og umhverfi. Við viljum öll að þær kynslóðir sem nú byggja landið skili landinu og samfélaginu til afkomenda okkar í betra ásigkomulagi en við tókum við því í. Við tölum um sjálfbæran rekstur fyrirtækja, heimilisreksturinn verður að vera sjálfbær og svo mætti lengi telja. Við getum verið mjög stolt af þeim atvinnugreinum sem mest eru í umræðunni þegar rætt er um sjálfbærni.
Það er litið til sjávarútvegsins á Íslandi um allan heim sem fyrirmyndar um það hvernig eigi að umgangast sjávarauðlindina og einnig hvernig tekist hefur að byggja upp þessa mikilvægu atvinnugrein án ríkisstyrkja eins og langflest önnur lönd þurfa að gera. Sjávarútvegur myndar auk orkuframleiðslu og ferðaþjónustu þrjár mikilvægustu stoðir íslensks efnahags. Um hann ríkir ekki friður og hefur ekki gert um langa tíð. Nú stendur yfir vinna þar sem reynt er að skapa sátt um þessa mikilvægu atvinnugrein. Í hverju felst ágreiningurinn?
Sumir segja að sjávarútvegurinn greiði allt of lítið til samfélagsins og er þá helst litið til veiðigjalda. Aðrir telja að greinin greiði helst til mikið.
Eitt af vandamálunum við umræðuna um sjávarútveginn felst í því að greinin er mun fjölbreyttari en þessi fáu stóru fyrirtæki sem mest eru í umræðunni. Sjávarútvegurinn er settur saman af mjög ólíkum fyrirtækjum sem sum berjast í bökkum meðan önnur græða stórkostlega á aðganginum að auðlindinni okkar og þeim möguleikum sem vinnslan, nýtingin og markaðsaðstæður bjóða upp á. Ég hef áður fjallað um nauðsyn þess að gera breytingar á kerfinu í sjávarútvegi. Ég hef talað fyrir því að það verði staðfest í stjórnarskrá að fiskurinn í sjónum sé eins og aðrar auðlindir landsins í eigu þjóðarinnar. Ég hef lagt áherslu á það verði að nást sátt um að stærri hluti af ofurhagnaði einstakra fyrirtækja renni til þjóðarinnar. Leiðirnar til þess eru nokkrar.
Ein þeirra felst einfaldlega í þrepaskiptum tekjuskatti fyrirtækja. Það má nefnilega ekki verða þannig að auknar álögur á sjávarútveginn verði til þess að þeir sem minna bolmagn hafa verði undir og samþjöppunin verði enn meiri.
Við þurfum að ræða það í okkar hópi hvernig við sjáum framtíðina fyrir okkur. Hvernig við viljum sjá sjávarútveginn þróast til lengri tíma og hversu miklu hann eigi að skila í þjóðarbúið.
Viljum við sjá stærri hluta kerfisins fyrir krókaaflsbáta, fyrir byggðakerfið, fyrir strandveiðar, – hafa skýrt regluverk um þann þátt og læsa honum með eldveggjum?
En á móti leyfa markaðnum að taka yfir hinn hlutann og taka þ.a.l. mun hærri gjöld/skatta til þjóðarinnar – þar sem verkefnið að hamla samþjöppun – til að tryggja fjölbreytileika – er tapað.
Eða eigum við að styrkja regluverkið eins og við höfum verið að gera á síðustu árum/áratugum og þá með mun öflugari aðgerðum t.a.m. varðandi tengda aðila, kvótaþök og fleira – eða er þetta bara allt í lagi eins og þetta er? Þetta þurfum við að ræða.
Önnur grein þar sem sjálfbærni kemur mjög við sögu er landbúnaðurinn okkar. Við erum stolt af íslenskum landbúnaði. En bændur lifa ekki endalaust á stolti.
Stríðið í Úkraínu hefur valdið því að aðföng, sérstaklega áburður, hafa hækkað gríðarlega í verði. Síðastliðið vor var því spáð að margir bændur, sérstaklega sauðfjárbændur, myndu bregða búi í haust. Svartsýnustu spár hafa sem betur fer ekki ræst og má eflaust þakka aðgerðum ríkisstjórnarinnar fyrir það að hluta, en þó helst bændunum sjálfum.
Framsókn, hefur á þingi hvatt til þess að framleiðendum verði gert heimilt að auka samvinnu sína og í sumum tilfellum samruna, til þess að styrkja greinina. Það hefur ekki náðst fullur sigur en við þokumst þó í áttina.
Þessar tvær greinar, sjávarútvegur og landbúnaður, leggja grunninn að fæðuöryggi þjóðarinnar. En til þess að framleiða matvæli verður að vera til orka. Eins og er þá er notkun á jarðefnaeldsneyti langstærstur hluti þeirrar orku sem notaður er í matvælaframleiðslu á meðan ekki eru komnar grænar lausnir í formi rafeldsneytis. Og þá komum við að þeirri grein sem oftast er nefnd þegar sjálfbærni er rædd: orkuframleiðslu.
Við hér á Íslandi erum í ótrúlega góðri stöðu þegar kemur að orku. Við fáum reglulega fréttir af þeirri miklu orkukrísu sem mörg Evrópuríki standa frammi fyrir vegna stríðsins í Úkraínu. Það kostar orðið töluvert fyrir íbúa margra Evrópuríkja að fara í bað. Iðnaður í löndum eins og Þýskalandi stendur frammi fyrir miklum áskorunum vegna orkuskorts og hækkar það verð og minnkar lífsgæði í allri álfunni. Hér á Íslandi eru 80+ prósent af orkunotkuninni í formi græns rafmagns frá vatnsafls- og jarðvarmavirkjunum og vegna grænnar hitaveitu sem kyndir híbýli okkar langflestra. Það er einstök staða.
Við stöndum nú á tímamótum. Heimurinn þróast hratt. Loftslagsbreytingar hafa knúið áfram þróun, hraða þróun, frá notkun jarðefnaeldsneytis til annarra orkukosta. Við verðum að hætta að tala og byrja að gera. Staða Íslands er einstök að því leyti að við höfum á næstu árum tækifæri til þess að verða algjörlega sjálfbær hvað varðar orku. Við munum ef rétt er á haldið ná fullkomnu orkusjálfstæði. Og orkusjálfstæði þýðir að við stöndum mun betur þegar kemur að fæðuöryggi. Því eins og staðan er í dag þá myndu ekki líða margar vikur frá því að síðasta olíusendingin kæmi til landsins og þangað til við myndum ekki geta framleitt matvæli vegna skorts á eldsneyti.
Alþingi náði síðastliðið vor þeim árangri að afgreiða þriðja áfanga rammaáætlunar. Það var stórt skref. Framundan er að setja lagaramma utan um vindorkunýtingu. Það verður mikilvægt skref því eins og sýnt hefur verið fram á verðum við að framleiða meiri orku til að halda sömu lífsgæðum eða auka þau.
Tækifærin eru mörg og þau eru stór. Þau felast ekki síst í því að framleiða hér á landi rafeldsneyti sem kemur til með að knýja áfram skipaflotann okkar, flugflotann og vinnuvélar í iðnaði og landbúnaði. Það hlýtur að vera okkur sem byggjum þetta land mikið kappsmál að ná þeirri einstöku stöðu.
Stefán Vagn Stefánsson ásamt þingflokknum, leggur til þingsályktun um það að tekið verði til athugunar að stofna ríkisfélag um rafeldsneytisframleiðslu á Íslandi. Með því að stofna félag í meirihlutaeigu íslenska ríkisins gætum við ekki aðeins lagt okkar lóð á vogarskálarnar í baráttunni við loftslagsbreytingar heldur gætum við lagt grunninn að öflugum samfélagssjóði sem myndi skjóta sterkum stoðum undir efnahag komandi kynslóða. Landsvirkjun – fyrirtæki þjóðarinnar – sem við seljum aldrei – leikur hér lykil hlutverk.
Með öðrum orðum – við gætum hraðað orkuskiptum – orðið með fyrstu þjóðum – framleitt alla orku innanlands – sparað yfir 100 milljarða af gjaldeyri – og byggt upp nýjan öflugan grænan iðnað ásama tíma.
Hinn kosturinn – er sem sagt að virkja ekki meir – halda áfram að flytja inn orku sem nemur milljón tonnum af jarðefnaeldsneyti fyrir yfir 100 milljarða (150-200) og þurfa að bíða þangað til alþjóðamarkaðurinn framleiðir nóg – líka fyrir litla Ísland.
Kæra Framsóknarfólk.
Við höfum sem stjórnmálahreyfing náð ótrúlegum árangri á síðustu árum. Mín tilfinning er sú að stór hluti þess hversu mjög þjóðin kann að meta störf okkar og stefnu sé sá að við skilgreinum okkur ekki út frá andstæðingum, ekki út frá því hverju við erum á móti, heldur hverju við stöndum fyrir, hver við erum. Við höfum trú á stefnunni okkar, þriðju leiðinni sem Eysteinn Jónsson talaði um. Við erum samvinnufólk. Við trúum því að framtíðin ráðist á miðjunni.
Það er langt í næstu kosningar, þrjú ár, og ef vika er langur tími í pólitík þá eru þrjú ár nokkrar eilífðir. Eina sem við getum treyst á -eigum að treysta á – er stefnan okkar, hugsjónir okkar, og okkur sjálf og dugnað okkar við að vinna þau verk sem þarf að vinna fyrir framtíðar þjóðarinnar. Það voru engir aðrir sem unnu kosningasigra okkar haustið 2021 og vorið 2022 – það vorum við sjálf.
Ég hlakka til að eiga góðan tíma með ykkur hér í faðmi vestfirskra fjalla.
