Grænbók um byggðamál, sem ætlað er að meta stöðu byggðamála og vera grundvöllur fyrir nýja stefnumótun í byggðamálum til fimmtán ára, hefur verið birt í samráðsgátt stjórnvalda. Allir hafa tækifæri til að senda inn umsögn eða ábendingar um grænbókina en frestur til að skila umsögn er til og með 25. janúar 2021.
Um er að ræða fyrstu grænbók, sem tekin hefur verið saman um byggðamál í takt við stefnumótunarferli Stjórnarráðsins og samræmingu áætlana á sviði samgöngu-, fjarskipta-, sveitarstjórnar- og byggðamála. Í grænbókinni er leitast við að svara því hvernig núgildandi byggðaáætlun hafi reynst og hverjar séu helstu áskoranir næstu fimmtán ára. Þá eru sett fram lykilviðfangsefni og áherslur og lagðar til leiðir til að fylgja þeim eftir.
Grænbókin er umræðuskjal og er almenningi og haghöfum boðið að leggja fram sín sjónarmið sem nýst gætu í stefnumótuninni. Að loknu samráði eru niðurstöður dregnar saman (hvítbók) og mótuð stefna til 15 ára og aðgerðaáætlun til fimm ára.
Grænbók byggir á samráði
Grænbókin byggir á miklu samráði við endurskoðun núgildandi byggðaáætlunar. Samráðið hófst með fundi með ýmsum haghöfum þann 11. júní sl. og sama dag var opnuð samráðsgátt á vef Byggðastofnunar. Í haust voru haldnir samráðsfundir með fulltrúum allra landshlutasamtaka sveitarfélaga, Sambands íslenskra sveitarfélaga, alþingismönnum og stýrihópi Stjórnarráðsins um byggðamál, alls 11 fundir. Tilgangur fundanna var fyrst og fremst að leita eftir skoðunum og sjónarmiðum á gildandi byggðaáætlun og áskorunum komandi ára. Fundirnir voru vel sóttir, umræður virkar og nýttust vel við gerð grænbókar.
Á samráðsfundum kom fram almenn ánægja með form og inntak gildandi byggðaáætlunar. Lykilviðfangsefni og áherslur, sem settar eru fram í grænbókinni, byggja að miklu leyti á samráðinu. Sem dæmi má nefna að gæta þurfi að samspili þéttbýlis og dreifbýlis til uppbyggingar sjálfbærra byggðarlaga, vinna með fjölbreytileikann og lýðfræðilega þætti á borð við kyn og aldur og loks nýta tækifæri sem felast í mannauðnum í hverju byggðarlagi, sérstaklega þeim sem fólgin eru í fjölmenningarlegu samfélagi.
Samhliða endurskoðun byggðaáætlunar verður unnið tilraunaverkefni þar sem kynja- og jafnréttissjónarmið verða skoðuð sérstaklega. Sú vinna fer fram undir leiðsögn forsætisráðuneytisins, en stefnt er að því að innan skamms tíma verði það meginregla að samhæfa kynja- og jafnréttissjónarmið allri opinberri áætlanagerð. Byggðaáætlun mun þannig ríða á vaðið.
Í júní 2018 samþykkti Alþingi einróma stefnumótandi byggðaáætlun fyrir árin 2018-2024. Skömmu síðar voru gerðar breytingar á ýmsum lögum til samræmingar á áætlunum á sviði samgöngu-, fjarskipta-, sveitarstjórnar- og byggðamála sem fólu meðal annars í sér að ráðherra skyldi á að minnsta kosti þriggja ára fresti leggja fyrir Alþingi tillögu til þingsályktunar um stefnumótandi byggðaáætlun til fimmtán ára í senn. Þar skyldi jafnframt mörkuð aðgerðaáætlun til næstu fimm ára. Vorið 2021 verða þrjú ár liðin frá samþykkt byggðaáætlunar og því er hafin vinna við gerð nýrrar tillögu til þingsályktunar.
