Horfur í heimsbúskapnum versna samkvæmt nýjustu hagspá Efnahags- og framfarastofnunarinnar (OECD). Fjögur meginatriði valda þessari þróun: auknar viðskiptahindranir, hærri fjármögnunarkostnaður, minni væntingar neytenda og fyrirtækja, og veruleg óvissa í efnahagsmálum. Gert er ráð fyrir að hagvöxtur á heimsvísu lækki úr 3,3% árið 2024 í 2,9% árin 2025 og 2026. Í Bandaríkjunum er spáð mestri lækkun hagvaxtar, úr 2,8% í 1,6% milli áranna 2024 og 2025. Á evrusvæðinu er búist við 1% hagvexti árið 2025. Samdráttur blasir einnig við í Kína.
Í slíkri óvissu er brýnt að ríkisstjórnin sýni styrk og forystu með því að skapa hagfelld skilyrði fyrir verðmætasköpun, sem stuðla að auknum hagvexti og minni óvissu. Einnig er mikilvægt að stjórnvöld sýni gott fordæmi á vinnumarkaði og að laun ráðherra og kjörinna fulltrúa fylgi þróun almenns vinnumarkaðar. Því miður virðist ríkisstjórnin gera hið gagnstæða: hún eykur óvissu með skattahækkunum á lykilútflutningsgreinar og hækkar eigin laun umfram það sem gildir bæði á almennum og opinberum vinnumarkaði.
Í skýrslu OECD segir að auðlindaskattar, þar með talin hækkuð veiðigjöld og ný komugjöld á ferðaþjónustu, muni styðja við sjálfbæra nýtingu náttúruauðlinda. Þessu fylgja þó engin rök eða útskýringar. Þá er einnig lagt til að undanþágur frá virðisaukaskatti verði afnumdar og ferðaþjónustan nefnd. Ekki kemur skýrt fram hvort íslensk stjórnvöld hafi tilkynnt OECD áform um bæði hækkun virðisaukaskatts og komugjöld í ferðaþjónustu, en slíkar tillögur eru tíðar í ráðgjöf alþjóðastofnana, jafnvel þótt meðaltal virðisaukaskatts í Evrópu á ferðaþjónustu sé 12%. Ef af þessum aðgerðum verður má búast við að það dragi úr hvata til fjárfestinga.
Stöðugleiki á vinnumarkaði skiptir sköpum fyrir hagsæld samfélagsins. Þrátt fyrir að 5,6% launahækkun æðstu ráðamanna sé úr takt við þróun á almennum og opinberum vinnumarkaði hefur ríkisstjórnin ákveðið að hún skuli standa – sem er galið. Núverandi forsætisráðherra tjáði sig einmitt um álíka stöðu og nú er uppi, þá í stjórnarandstöðu: „Það er mín skoðun að þetta gangi ekki upp. Þetta eru kolröng skilaboð til vinnumarkaðarins.“ Þetta var hárrétt mat hjá þingmanninum. Síðasta ríkisstjórn passaði að laun æðstu ráðamanna fylgdu þróun almenns vinnumarkaðar. Já, laununum var handstýrt til að skapa skilyrði fyrir langan kjarasamning vorið 2024. Þá var leitt með fordæmi – nú eru send röng skilaboð.
Efnahagsstefna ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur er að koma í ljós og lofar því miður ekki góðu fyrir íslenskt hagkerfi til framtíðar. Vonir stóðu til að megináhersla yrði á hagvöxt og stöðugleika, en í staðinn virðist hagkerfið nú þurfa að lifa við sífellda óvissu og óttann við Damóklesarsverð.
Lilja Dögg Alfreðsdóttir, varaformaður Framsóknarflokksins.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 7. júní 2025.
