Mikilvægar og gagnlegar upplýsingar koma fram í nýrri skýrslu starfshóps er Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menningar- og viðskiptaráðherra, skipaði til að meta gjaldtöku og arðsemi viðskiptabankanna. Hópnum var ætlað að greina tekjumyndun, þar á meðal þóknanir, þjónustu- og vaxtatekjur og vaxtamun viðskiptabankanna þriggja í norrænum samanburði. Á mannamáli er spurningin hvort íslensk heimili greiði hlutfallslega meira fyrir almenna viðskiptabankaþjónustu en heimili annars staðar á Norðurlöndum.
Í ljós kemur að vaxtamunur viðskiptabankanna hefur verið að aukast. Það kemur fram í tölum og gögnum þegar uppgjör bankanna það sem af er ári eru skoðuð. Það verður að vera krafa okkar neytenda að bankarnir minnki vaxtamuninn og skipti þannig ávinningnum á sanngjarnari hátt. Þá eru sum þjónustugjöld ógagnsæ og ekki alltaf ljóst hvað neytendur eru að greiða fyrir. Það er óviðunandi staða. Nefnt er dæmi um að gjaldtaka íslensku bankanna af kortaviðskiptum í erlendri mynt sé dulin en hún vegur engu að síður þungt í útgjöldum heimilanna fyrir fjármálaþjónustu. Þá segir að gengisálag bankanna á kortafærslum skeri sig töluvert úr annarri gjaldtöku því að álagið kemur hvergi fram í verðskrám bankanna og virðist vera breytilegt milli gjaldmiðla og frá einum tíma til annars. Um er að ræða 6,6 milljarða gengisálag á íslenska neytendur fyrir að nota greiðslukort sín í erlendum færslum.
Hærri kostnaður vegna greiðslumiðlunar
Í skýrslunni kemur fram að kostnaður þjóðfélagsins vegna greiðslumiðlunar sé mun hærri hér á landi en annars staðar á Norðurlöndum. Þessi aukni kostnaður við greiðslumiðlun hefur í för með sér hærra verð á vöru og þjónustu til íslenskra neytenda, sem á endanum bera kostnaðinn. Seðlabankinn áætlar að kostnaður samfélagsins af notkun greiðslumiðla hér á landi á árinu 2021 hafi verið um 47 milljarðar króna eða um 1,43% af vergri landsframleiðslu. Þar af var kostnaður vegna greiðslukorta ríflega 20 milljarðar króna. Langstærstur hluti af færslunum fer í gegnum innviði erlendra kortafyrirtækja.
Í skýrslunni segir að það geti margborgað sig að kanna hvað sé í boði og í hverju kostnaður viðkomandi liggi helst við bankaþjónustu. Vil ég hvetja alla til að skoða þetta gaumgæfilega í sínum viðskiptum því það má vera að tækifæri séu til að lækka tilkynningar- og greiðslugjöld. Þá segir að einnig sé hægt að athuga hvort ódýrara sé að nota kreditkort, debetkort eða kaupa gjaldeyri áður en farið er til útlanda.
Bankarnir standi með fólki og fyrirtækjum
Það mun verða samfélagslegur ávinningur fólginn í öflugri neytendavakt en sú vakt þarf að vera samvinnuverkefni okkar allra. Starfshópurinn leggur fram eftirfarandi tillögur til úrbóta í skýrslunni:
Sett verði á fót samanburðarvefsjá með verði fjármálaþjónustu að norskri og sænskri fyrirmynd.
Kannaðir verði möguleikar á að draga úr kostnaði í innlendri greiðslumiðlun í samræmi við ábendingar Seðlabanka Íslands í nýlegum skýrslum.
Aukin áhersla verði lögð á fjármálafræðslu fyrir almenning frá hlutlausum aðilum til að efla fjármálalæsi neytenda.
Stjórnvöld búi til ramma og skýrar leikreglur og fyrirtæki setji fram upplýsingar og valmöguleika á skiljanlegan hátt.
Bönkunum hefur tekist að auka hagnað og bæta arðsemina með aukinni hagræðingu en í uppgjörum bankanna er ekki að finna jafn skýr merki um lækkun gjalda til viðskiptavina. Okkur Íslendingum er vitaskuld nauðsynlegt að eiga sterkt bankakerfi. En til að styðja og styrkja öflugt atvinnu- og efnahagslíf verða viðskiptabankar að njóta almenns trausts í samfélaginu. Ljóst má vera að hér má gera mikið mun betur. Innheimta ýmissa gjalda, þóknana og vaxtakostnaðar á ekki að vera neytendum torskilin á allan hátt. Þá er það jú skýrt dæmi um að samkeppni skorti á markaðnum og eins það að við neytendur séum ekki nægilega á verði. Það er hins vegar að breytast og það er gott. Það er til mikils að vinna að ná saman um að hér verði spilaður sanngjarn leikur.
Ágúst Bjarni Garðarsson, þingmaður og 1. varaformaður efnahags- og viðskiptanefndar.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 2. október 2023.
