Categories
Fréttir Greinar

Væntingastjórnun ríkisstjórnarinnar dregur úr hagvexti

Deila grein

01/06/2025

Væntingastjórnun ríkisstjórnarinnar dregur úr hagvexti

Efna­hags­horf­ur í heims­bú­skapn­um hafa versnað á síðustu miss­er­um, ekki síst vegna óvissu í alþjóðaviðskipt­um. Ný tolla­stefna Banda­ríkj­anna og viðbrögð við henni hafa skapað auk­inn óróa, sem Alþjóðagjald­eyr­is­sjóður­inn tel­ur munu draga úr hag­vexti um 0,5% á þessu ári og um 0,3% á því næsta. Ef litið er til ná­granna­ríkja eru skuld­ir evr­ópskra ríkja á upp­leið vegna auk­inna út­gjalda til varn­ar­mála, sem vega æ þyngra í rík­is­fjár­mál­um.

Í Bretlandi hef­ur rík­is­fjár­málastaðan verið til umræðu að und­an­förnu. Þar ligg­ur við að lít­il frá­vik í hag­vexti kalli á aðgerðir í formi skatta­hækk­ana eða niður­skurðar að mati AGS. Slík­ar aðstæður und­ir­strika mik­il­vægi þess að stjórn­valdsaðgerðir styðji við efna­hags­leg­an stöðug­leika – ekki hið gagn­stæða.

Á Íslandi hef­ur hag­vöxt­ur síðasta ára­tug­inn verið rúm 3% að meðaltali og kaup­mátt­ur vaxið veru­lega. Heim­il­in hafa al­mennt staðið sterk, en þrálát verðbólga hef­ur sett strik í reikn­ing­inn – þó að hún sé nú far­in að hjaðna. Sam­kvæmt nýj­ustu Pen­inga­mál­um Seðlabanka Íslands er spáð 1% hag­vexti á ár­inu, sem er lækk­un um 0,6 pró­sentu­stig frá fyrri spám. At­vinnu­leysi hef­ur einnig auk­ist og mæl­ist nú rúm 4%.

Þá má greina vís­bend­ing­ar um minnk­andi fjár­fest­ing­ar í at­vinnu­líf­inu og hafa hrein ný út­lán til fyr­ir­tækja dreg­ist sam­an. Við þess­ar aðstæður hef­ur rík­is­stjórn­in boðað skatta­hækk­an­ir á helstu út­flutn­ings­grein­ar þjóðarbús­ins. Sam­hliða þessu hef­ur for­sæt­is­ráðherra gefið til kynna að erfiðir tím­ar séu fram und­an í rík­is­fjár­mál­um. Ljóst er að bæði tekju­hlið og gjalda­hlið krefjast end­ur­mats, og margt bend­ir til þess að stefnt sé að niður­skurði í vel­ferðar­mál­um og skatta­hækk­un­um á at­vinnu­lífið.

Sú veg­ferð er vara­söm. Vænt­inga­stjórn­un rík­is­stjórn­ar­inn­ar hef­ur þegar haft letj­andi áhrif á rekstr­ar­um­hverfi fyr­ir­tækja, og óviss­an sem rík­ir um framtíðaráform stjórn­ar­inn­ar veld­ur því að mörg fyr­ir­tæki bíða átekta með fjár­fest­ing­ar. Þetta er sér­stak­lega óheppi­legt á tím­um þegar raun­vext­ir eru háir og pen­inga­stefn­an er áfram þétt í taumi. Fyr­ir­huguð Evr­ópu­veg­ferð eyk­ur einnig þessa óvissu í nú­ver­andi tollaum­hverfi alþjóðaviðskipta.

Þegar mik­il óvissa rík­ir á alþjóðavett­vangi er hlut­verk stjórn­valda að skapa festu heima fyr­ir. Því miður virðist rík­is­stjórn Kristrún­ar Frosta­dótt­ur ekki ætla að standa und­ir þeirri ábyrgð. Rík­is­fjár­mála­áætl­un­in er óljós og hagræðingaráformin óút­færð, sem eyk­ur óvissu frek­ar en að draga úr henni.

Mark­mið um halla­laus fjár­lög árið 2027 er í sjálfu sér afar lofs­vert en til þess að það ná­ist þarf að leggja meiri áherslu á hag­vöxt og verðmæta­sköp­un. Þar ligg­ur grunn­ur­inn að sjálf­bær­um rík­is­fjár­mál­um. Ef stjórn­völd gleyma þeirri ein­földu staðreynd get­ur veg­ferð þeirra reynst þjóðarbú­inu dýr­keypt.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, vara­formaður Fram­sókn­ar og fv. viðskiptaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 31. maí 2025.