Þann 28. nóvember 2014, þrem dögum eftir að gert var uppskátt um sölu á hlut ríkisins (Landsbanka Íslands hf.) í fyrirtækinu Borgun hf til valdra viðskiptavina án útboðs hvatti sá sem hér ritar í ræðustól Alþingis til sérstakrar athugunnar á sölunni. Þessi krafa hefur verið ítrekuð af hálfu undirritaðs nokkrum sinnum síðan. Einnig sendi undirritaður Bankasýslu ríkisins formlegt erindi síðastliðið ár um mat á hlut ríkisins sem seldur var en Bankasýslan hafnaði erindinu. Undirritaður hefur því sent Ríkisendurskoðun formlega beiðni um mat á söluverði hlutar ríkisins í Borgun. Öllum ætti nú að vera ljóst hvers vegna krafa um sérstaka athugun á þessari dæmalausu vegferð er nauðsynleg. Frá því að salan fór fram hefur bankastjóri Landsbankans orðið margsaga um atriði tengd sölunni. Þannig sagði hann þegar salan fór fram að Landsbankinn hefði ekki haft nein efni til að meta verðmæti hlutarins sem seldur var. Hann hélt því reyndar jafnframt fram þá að söluverðið hefði verið hagstætt bankanum hvernig sem þetta tvennt fer saman. Það kom einnig fram þegar salan fór fram að Bankasýsla ríkisins var ekki höfð með í ráðum meðan á söluferli á hlut ríkisins í Borgun stóð yfir. Nú nýlega hélt bankastjórinn því svo fram að kaupendahópurinn hefði borið inn í bankann upplýsingar um verðmæti hlutarins og það mat hefði verið grunnur kaupverðsins. Það er örugglega einsdæmi í viðskiptum að kaupandi hlutar ákveði verð hans sjálfur. Bankastjórinn hefur enn fremur haldið því fram að Samkeppniseftirlitið hafi rekið á eftir sölunni. Sú staðhæfing hefur verið borin til baka. Á síðustu dögum hefur bankastjórinn ánýjað yfirlýsingar sínar um að bankinn hafi ekki haft neina vitneskju um fyrirtækið Borgun, rekstur þess og verðmæti hlutar ríkisins í fyrirtækinu. Borgun hf hefur nú í dag (8.febrúar) mótmælt þessum orðum bankastjórans í rökstuddri greinargerð. Bankastjórinn hefur ekki heldur frá upphafi vegar og fram á þennan dag fært fram haldbær rök fyrir því hvers vegna ekki var leitað til óháðs aðila til að meta verðmæti hlutarins. Hvað þá heldur að rökstyðja það að hlutur ríkisins í Borgun var ekki seldur í gegnsæju opnu ferli sem er krafa eiganda bankans, fólksins í landinu.
Óvæntur hvalreki?
Á síðustu dögum hafa svo komið fram upplýsingar um n.k. hvalreka (e. windfall) sem Borgun varð aðnjótandi í kjölfar yfirtöku VISA Inc. á VISA Europe. Þessar tekjur munu færa eigendum Borgunar milljarða. Bæði bankastjóri Landsbankans og fulltrúar Borgunar hf. hafa fullyrt að þeir hafi ekki haft vitneskju um að slíkur hvalreki væri væntanlegur. Það vekur nokkra furðu vegna þess að snemma árs 2014 komu fram vísbendingar í þessa átt bæði í erlendum fréttamiðlum og í árshlutauppgjörum VISA Inc. Rétt um mánuði fyrir sölu á hlut ríkisins í Borgun mátti lesa á erlendum fréttamiðlum um hversu stór hvalrekinn yrði og samkvæmt því sem þá kom fram mátti hæglega áætla hlut Borgunar í honum. Að auki mátti bæði seljanda og kaupanda hlutar ríkisins í Borgun vera ljóst hvernig tekjur Borgunar af erlendri starfsemi fóru síhækkandi árin fyrir sölu hlutarins. Ef það er rétt og satt að stjórnendur Landsbankans hafi ekki vitað af eða gert sér grein fyrir ábata af yfirtöku VISA Inc. og VISA Europe þrátt fyrir þær upplýsingar sem fram höfðu komið í erlendum fréttamiðum er ljóst að þeir eru ekki starfi sínu vaxnir. Hafi þeir búið yfir vitneskju um væntanlegan ábata og samt farið fram með þeim hætti sem gert var er það hálfu alvarlegra. Í þessu sambandi er ekki frítt við að hugurinn reiki til framgöngu bankanna við að yfirtaka sparisjóði víða um land nýlega. Allir þeir sparisjóðir áttu það sameiginlegt að eiga nokkurn hlut í Borgun sem stóru bankarnir eignuðust við yfirtöku á sjóðunum.
Vantraust
Allt það sem að framan er sagt; misvísandi yfirlýsingar bankastjóra Landsbankans, leyndin við sölu hlutar ríkisins í Borgun, ógagnsætt söluferlið, ,,skyndilegur“ hvalreki vegna yfirtöku VISA Inc. á VISA Europe fylla fólk vantrausti. Vantrausti á yfirstjórn Landsbankans, vantrausti á Landsbankann sem stofnun, vantrausti á bankakerfið í heild. Traust er eitt veigamesta atriði við rekstur banka. Sé því stefnt í voða getur illa farið. Ljóst er að Landsbanki Íslands og stjórnendur hans njóta ekki trausts almennings sem er eigandi bankans. Framkvæma þarf því viðamikla athugun á sölu hlutar ríkisins í Borgun, aðdraganda, framkvæmd og áhrifum. Sú athugun getur ekki verið á ábyrgð Bankasýslu ríkisins sem skipar stjórn Landsbankans. Athugunin verður að vera framkvæmd af Alþingi, af kjörnum fulltrúum fólksins í landinu, eigendum Landsbankans.
Þorsteinn Sæmundsson
Greinin birtist í Morgunblaðinu 11. febrúar 2016.
