Íslensk-danski myndhöggvarinn Bertel Thorvaldsen var einn þekktasti listamaður Evrópu um sína daga og hlotnaðist á langri ævi nánast hver sá heiður sem listamanni getur fallið í skaut. Í dag, 19. nóvember, eru 250 ár liðin frá fæðingu hans. Af því tilefni er ærin ástæða til að minnast veglega þessa stórmerka myndhöggvara hér á landi bæði vegna uppruna hans og ræktarsemi sem hann sjálfur sýndi „Íslandi, ættarlandi sínu“.
Bertel sótti innblástur til klassískrar myndlistar Forn-Grikkja og Rómverja og er talinn einn helsti fulltrúi nýklassíska stílsins í höggmyndalist ásamt hinum ítalska Antonio Canova. Thorvaldsen var lengst af búsettur í Róm og vann þar meðal annars verk fyrir páfann, Napóleon og margar af konungsfjölskyldum álfunnar. Er hann eini myndhöggvarinn sem á verk í Péturskirkjunni í Róm sem er ekki kaþólskur. Finna má verk Thorvaldsens um allan heim, ýmist í söfnum, kirkjum eða utandyra. Thorvaldsen-safnið í Kaupmannahöfn varðveitir verk Bertels Thorvaldsens og heldur minningu hans á lofti. Er listamaðurinn jarðsettur í garði safnsins.
Fagnað sem þjóðhetju
Bertel Thorvaldsen fæddist í Kaupmannahöfn árið 1770 og ólst þar upp. Faðir hans, Gottskálk Þorvaldsson, prestssonur úr Skagafirði, var fæddur árið 1741. Fór hann ungur til iðnnáms í Kaupmannahöfn og lærði myndskurð í tré og vann síðar við að skera út stafnmyndir á skip og höggva í stein. Móðir Bertels hét Karen Dagnes, fædd á Jótlandi 1735 þar sem faðir hennar var djákni. Þau hjónin bjuggu við frekar þröngan kost en snemma komu listrænir hæfileikar einkasonarins í ljós og hóf hann nám við Kunstakademiet eða Konunglega listaháskólann í Kaupmannahöfn árið 1781, aðeins 11 ára að aldri, og lauk þar námi árið 1793. Hlaut hann fjölda verðlauna og viðurkenninga fyrir verk sín, meðal annars ferðastyrk sem gerði honum kleift að fara til Rómar árið 1796. Borgin var þá háborg menningar og lista og bjó Thorvaldsen þar við góðan orðstír allt til ársins 1838 er hann flutti aftur til Danmerkur og var honum þá fagnað sem þjóðhetju.
Eftirsóttasti myndhöggvari Evrópu
Bertel Thorvaldsen gerði rúmlega 90 frístandandi höggmyndir, tæplega 300 lágmyndir og yfir 150 brjóstmyndir auk mikils fjölda af teikningum, skissum og módelum. Í safni Thorvaldsens eru varðveittar upprunalegar gifsmyndir af flestum verka hans, en þar má einnig sjá mörg verk hans höggvin í marmara eða steypt í brons. Thorvaldsen varð á sínum tíma einn eftirsóttasti myndhöggvari Evrópu og fékk pantanir frá konungshirðum og aðalsfólki víðs vegar að. Mörg helstu verka hans sækja efnivið sinn og fyrirmyndir í grísk-rómverska goðafræði og kenningar Winckelmanns og Lessings um yfirburði grískrar klassískrar höggmyndalistar þar sem lögð var áhersla á hreinleika marmarans og fullkomnun formsins.
Fjöldi verka á Íslandi
Í Reykjavík eru þrjár bronsafsteypur af verkum Thorvaldsens í almannarými auk þess sem þrjú verka Thorvaldsens höggvin í marmara eru í opinberri eigu. Í kirkjugörðum landsins má sjá lágmyndir Thorvaldsens á fjölmörgum legsteinum og í söfnum landsins eru varðveittar ýmsar eftirgerðir af vinsælustu verkum hans. Nálgast má upplýsingar um verk Bertels Thorvaldsens á íslenskum söfnum á vefnum sarpur.is. Ekkert verk Thorvaldsens hefur enn verið sett upp úti við á slóðum ættmenna hans í Skagafirði þó að sú tillaga hafi verið borin upp. Til að heiðra minningu hins mikla listamanns væri ekki úr vegi að koma því í verk, „í ræktarskyni“ eins og hann sjálfur orðaði það þegar hann gaf Dómkirkjunni í Reykjavík skírnarfont eftir sig árið 1827. Það má líka með sanni segja að rekja megi hina listrænu æð Thorvaldsens til Íslands að hluta en ævistarf hans varpaði skærum ljóma á danska konungsríkið.
Höfundur er forseti Norðurlandaráðs og þingmaður Framsóknarflokksins. siljadogg@althingi.is
