Author: einar

Stefán Vagn Stefánsson, alþingismaður, átti orðastað við fjármála- og efnahagsráðherra í óundirbúnum fyrirspurnartíma á Alþingi um fjárlög 2025 og afkomuhorfur yfirstandandi árs.

Hann kallaði eftir skýringum vegna ummæla ráðherrans í útvarpsviðtali á Rás 2 10. september sl., þar sem ráðherra sagði að í fjárlögum ársins 2025 væri gert ráð fyrir 63 milljarða króna halla. Í greinargerð fjárlagafrumvarpsins segir hins vegar á bls. 116: „Afkomuhorfur yfirstandandi árs hafa batnað verulega frá áætlun fjárlaga ársins 2025. Áætlað er að heildarafkoma ríkissjóðs verði neikvæð um 19 ma.kr. eða 0,4% af VLF, samanborið við halla um 63 ma.kr. …“

„Mig langar því að spyrja hæstv. ráðherra hvort sé rétt, ummælin í vikunni eða fjárlögin,“ sagði Stefán Vagn og lagði áherslu á að upplýsingar sem fram kæmu bæði úr ræðustól Alþingis og í fjölmiðlum væru réttar og sambærilegar.

Ráðherrann svaraði að hann hefði annars vegar vísað til fjárlaga í umræddu viðtali á Rás 2, en að afkoma ríkissjóðs væri annað mál sem metið væri eftir á.

Stefán Vagn þakkaði ráðherra fyrir svarið og bætti við: „Staðan er miklu betri heldur en menn gerðu ráð fyrir og því spyr ég: Er það ekki rétt? Er ekki staðan miklu betri en menn gerðu ráð fyrir?“

Ráðherra sagði að honum byðust oft tækifæri til að hæla eigin verkum og að hann gæti í raun tárast yfir því, en bætti við: „En jú, afkoman hefur batnað til mikilla muna og er þar ýmsu fyrir að þakka.“

Stefán Vagn Stefánsson, alþingismaður, gagnrýndi of lága aðhaldskröfu fjárlagafrumvarpsins 2026 í 1. umræðu fjárlaga á Alþingi. Hvatti hann til skýrari aðhalds í ríkisfjármálum til að styðja við lækkun stýrivaxta. Hann sagði 0,2% aðhald ekki nægilegt og hvatti til þess að halli næsta árs, 15 milljarðar króna, yrði felldur niður.

Stefán Vagn sagði umræðuna marka „vatnaskil“ þar sem ný ríkisstjórn legði nú fram sitt eigið fjárlagafrumvarp. „Nú fer að verða erfiðara að horfa í baksýnisspegilinn og skella ábyrgðinni á fyrri ríkisstjórnir.“

Stærsta verkefni vetrarins væri að ná niður verðbólgu og vaxtastigi. „Stýrivextir hafa lækkað úr 9,25% í 7,5% á árinu 2025 en lækkunarferlið hefur stöðvast, sem er alvarlegt,“ sagði Stefán Vagn og taldi fjármálaáætlun og fjárlög vera lykiltæki til að ná árangri.

Stefán Vagn gagnrýndi sérstaklega 0,2% aðhald í frumvarpinu: „Ég hef áhyggjur af því að 0,2% aðhald sé ekki nægilegt. Við lögðum sjálf fram 0,3% aðhald 2023 og þá var það metið hlutlaust af Seðlabankanum. Því er erfitt að færa rök fyrir því að 0,2% teljist aðhaldssamt.“

Tekjuaukning ríkissjóðs milli ára væri þó „gleðileg“, að hans sögn. Tekjur hækki úr um 1.500 ma.kr. í 1.591 ma.kr., eða um 91 ma.kr. Hann vildi nýta svigrúmið til að fella niður hallann 2026. „Það hefði sent sterk skilaboð,“ sagði hann, og bætti við að miðað við reynslu síðustu ára gæti niðurstaða 2026 jafnvel orðið jákvæð.

Í umræðum um skuldir hvatti hann til samræmdrar framsetningar talna. „Við eigum að nota sama grunn þar sem skuldahlutfallið fer úr 38% í 37%. En þrátt fyrir það hækka skuldir að nafnvirði um 80 ma.kr., sem kom mér á óvart miðað við tekjuaukninguna.“

Stefán Vagn benti jafnframt á útgjaldavöxt. „Útgjaldavöxturinn er 126 ma.kr. og hefur tvöfaldast frá frumvarpi 2025. Frumvarpið er á mörkunum og jafnvel ómögulegt að kalla það aðhaldssamt.“ Hann ítrekaði að stjórnvöld þyrftu að „senda skýr skilaboð um aðhald“ til að styðja við lækkun stýrivaxta.

• Ræða Stefáns Vagns Stefánssonar

• Fjárlög 2026

Frú forseti. Kæru landsmenn. Við lifum á tímum sem kalla á festu, ábyrgð og víðsýni í stjórnmálum. Þjóðarbúið stendur sterkt þrátt fyrir margar áskoranir síðustu ára. Í alþjóðlegum samanburði er íslenskt samfélag í fararbroddi á mörgum sviðum. En það er ekki sjálfgefið að svo verði áfram. Ég ræddi nýlega við unga fjölskyldu á Norðurlandi sem hafði flutt heim eftir nokkur ár erlendis. Þau sögðu ástæðuna einfalda. Þau vildu ala börnin sín upp í öruggu samfélagi, í heilbrigðu umhverfi, í heimabyggð sem þau tengdust frá bernsku. Það sem réð úrslitum var að þau sáu fram á að hægt var að treysta á innviði, skóla, heilbrigðisþjónustu, húsnæði og öruggar samgöngur. Þau trúðu á framtíðina fyrir norðan.

Þessi saga minnir okkur á að stefnumótun og fjármál snúast ekki aðeins um tölur á blaði heldur um lífsgæði fólks og hamingju. Ekki verður hjá því komist að takast á við efnahagslegar áskoranir til skemmri tíma. Það er áhyggjuefni að verðbólgan hafi ekki lækkað eins og stefnt var að, að vaxtalækkunarferlið hafi stöðvast, sem hefur mikil áhrif á daglegt líf heimila og fyrirtækja í landinu. Til að ná árangri þurfum við trúverðugleika og aga í ríkisfjármálum, að farið sé vel með hverja krónu, og að tryggja fyrirsjáanleika fyrir atvinnulífið og fjölskyldur í landinu.

Í fjárlögum næsta árs birtast áherslur ríkisstjórnarinnar og mikið er talað um tiltekt, tiltekt sem felur í sér auknar álögur á heimilin í landinu þvert á gefin loforð. Lífeyrisréttindi eldra fólks eru skert. Ekki er nægilega vel komið til móts við barnafjölskyldur. Í húsnæðismálum skilar ríkisstjórnin auðu, sem er í raun stórmerkilegt í ljósi þess hversu erfitt er fyrir ungt fólk í landinu og marga að eignast sitt eigið húsnæði. Þá er áhyggjuefni á hversu brothættum forsendum fjárlögin standa. Þau treysta á hagvöxt, sem vissulega hefur verið kröftugur á liðnum árum, en hagvöxtur er hins vegar ekki sjálfgefinn, allra síst þegar við horfum til þróunar alþjóðamála, stríðsátaka víða um heim og óvissu um tollamál.

Frú forseti. Í heilbrigðiskerfinu er enn verk að vinna. Skortur er á sérfræðingum víða um land og geðheilbrigðismálin eru okkur öllum áhyggjuefni. Börn og ungmenni bíða of lengi eftir aðstoð, of lengi eftir greiningum og þegar greining liggur fyrir tekur jafnvel við önnur lengri bið. Hér verðum við sem þjóð að krefjast þess að kerfið standi undir væntingum og að þjónustan sé jöfn og örugg óháð búsetu.

Virðulegi forseti. Menntakerfið er hornsteinn samfélagsins. Raunveruleg sókn í menntamálum snýst um að tryggja að allir skólar ráði við þær öru samfélagsbreytingar sem orðið hafa og munu halda áfram að verða, svo að börn okkar fái sem bestan grunn til framtíðar. Við eigum sterkan grunn að byggja á. Í skólum landsins starfar öflugt fagfólk en við verðum að styðja það áfram. Við eigum að fjárfesta í kennurum, stuðningsúrræðum, markvissum aðgerðum og faglegu starfi. Til að tryggja þann stuðning þarf raunhæf markmið, fjármögnun og hugrekki til umbóta.

Við verðum að gera kröfur. Við eigum að gera kröfur um að allir sem vilja búa hér læri íslensku og setja um leið þá kröfu á okkur að tryggja öllum raunveruleg tækifæri til að læra málið. Íslenskukunnátta er lykilþáttur þegar kemur að samfélagsþátttöku allra sem hingað koma til lands. Þar verðum við að hafa kjark til að setja skýr markmið, krefjast árangurs og fylgja því eftir. Það að nemandi hafi grunnfærni í íslensku áður en hann kemur inn í bekkjarkennslu skiptir sköpum.

Námsmat í grunnskólum hefur einnig verið til umræðu og að foreldrar hreinlega skilji ekki námslega stöðu barna sinna. Við þurfum að leita leiða til að gera það gagnsærra, gera það skýrara. Við eigum að tryggja að börnin okkar fái viðeigandi kennslu, að foreldrar skilji framvindu náms barna sinna og að yfirvöld hafi raunverulega yfirsýn yfir stöðu menntakerfisins.

Frú forseti. Á komandi þingvetri munum við í Framsókn axla okkar hlutverk af ábyrgð. Við munum styðja við og greiða götu framfaramála en að sama skapi standa föst fyrir þar sem við teljum að vikið sé af leið. Við viljum halda áfram að móta samfélag í fararbroddi, samfélag sem setur fólkið í forgang, (Forseti hringir.) samfélag þar sem við höfum næg atvinnutækifæri, nýsköpun og öryggi, samfélag sem er fyrsti valkostur fólks (Forseti hringir.) eins og ungu fjölskyldunnar sem flutti norður og vill búa þar áfram. — Góðar stundir.

Stefnuræða forsætisráðherra og umræður um hana á 157. löggjafarþingi 10. september 2025.

Virðulegi forseti. Kæru landsmenn. Við Íslendingar erum lánsöm þjóð. Við búum í landi sem er ríkt af auðlindum en stærsta auðlindin er fólkið sjálft. Á lýðveldistímanum höfum við sem þjóð farið úr því að vera ein sú fátækasta í Evrópu í að komast í þann hóp sem stendur sig hvað best. Þetta höfum við gert saman og sagan sýnir okkur að sameinuð þjóð getur tekist á við hvaða áskoranir sem er. Við höfum á örfáum árum staðið af okkur ýmsar efnahagslegar áskoranir, eldgos og aðrar náttúruhamfarir, heimsfaraldur, fall WOW air og stríð í Úkraínu. Og þrátt fyrir þessar áskoranir og þrátt fyrir að ríkissjóður hafi staðið undir beinum kostnaði sem nemur um 350 milljörðum króna erum við í betri stöðu en flestar aðrar þjóðir í Evrópu.

En það markverðasta er að við höfum meiri tækifæri en flestir til að gera lífskjör enn betri hér á landi. Á nær alla mælikvarða erum við í efstu sætum meðal samanburðarþjóða, friðsælasta og öruggasta land í heimi síðastliðin 18 ár. Lífskjör og velsæld eru að mati Sameinuðu þjóðanna mest hér. Hagvöxtur og kaupmáttur almennings hefur vaxið meira hér en annars staðar, sérstaklega borið saman við þjóðir Evrópu. Jöfnuður er meiri hér en á hinum Norðurlöndunum, hvað þá annars staðar. Og í jafnréttismálum höfum við forskot á allar aðrar þjóðir. Atvinnuleysi er lágt, mun lægra en í ESB-löndum, þó að það hafi aukist um nær eitt prósent á síðustu mánuðum. Okkar hagkerfi hefur því vaxið samhliða öflugri uppbyggingu atvinnulífsins og bætt lífskjör almennings. Allt þetta höfum við náð að gera saman á síðustu árum og áratugum sjálf þrátt fyrir utanaðkomandi ógnir.

En hér er þversögn sem við verðum að nefna. Í aðdraganda síðustu kosninga lýstu margir ástandinu sem afar alvarlegu, jafnvel versnandi. Nú þegar fyrsta fjárlagafrumvarp ríkisstjórnarinnar liggur fyrir sjá þeir sömu aðilar ekki ástæðu til að gera miklar breytingar. Það er gott að lofa stöðugleika en það dugar ekki eitt og sér. Það er ekki nóg að segjast ætla að gera — tala og tala. Ríkisstjórnin hefði við núverandi aðstæður þurft að grípa til markvissari aðgerða til að koma verðbólgu og vöxtum niður. Sleggjan sem forsætisráðherra lofaði þjóðinni í aðdraganda síðustu kosninga hefur ekki komið niður og vonbrigðin eru augljós þegar við sjáum að aðgerðir til að styðja heimilin láta á sér standa.

En er allt þá bara í besta lagi? Auðvitað er það ekki svo. Það eru fjölmargir þættir í okkar samfélagi sem við getum bætt sjálf, á okkar eigin forsendum. Lífsseig verðbólgan og háir stýrivextir hafa hækkað kostnað heimila og fyrirtækja og þrengt að fjárhagslegu svigrúmi þeirra. Þröng staða ungs fólks á húsnæðismarkaði hefur gert mörgum erfitt fyrir að koma sér upp eigin heimili. Við þurfum að auka framboð og hraða uppbyggingu íbúðarhúsnæðis og við þurfum að tryggja hagkvæm, óverðtryggð húsnæðislán til langs tíma á föstum vöxtum. Það er lykilatriði til að vinna á verðbólgunni. Stefnuræða forsætisráðherra og fjárlagafrumvarpið skila auðu í húsnæðismálum og lánamálum heimila.

Mig langar hér að ræða sérstaklega málefni barnanna okkar. Þau eru framtíðin. Eðlilega höfum við mörg áhyggjur af því umhverfi sem börnin okkar alast upp í, í samfélagi sem er flóknara og meira krefjandi en áður. Þess vegna skiptir öllu máli að við tryggjum þeim stuðning, jöfn tækifæri og öruggt umhverfi. Undir forystu Framsóknar var embætti barnamálaráðherra sett á laggirnar og málefni barna færð inn á dagskrá stjórnmálanna með nýjum hætti. Við höfum þegar stigið mikilvæg skref með farsældarlögunum. Nú þarf að klára það verkefni og nálgast hagsmuni barnsins þvert á kerfin þannig að þjónustan sé á forsendum barnsins en ekki kerfisins.

Kæru landsmenn. Það er ekki hægt annað en að nefna atburði síðastliðins sólarhrings þegar Rússar rjúfa lofthelgi Póllands með vopnuðum drónum. Það eru víðsjárverðir tímar sem við lifum. Aðildin að NATO og varnarsamningurinn við Bandaríkin eru hornsteinar varna okkar og öryggis út á við. Hér heima þurfum við að styrkja áfallaþolið. Það styrkjum við best með því að undirbúa nærsamfélagið. Öflug sveitarfélög þar sem innviðir virka vel, þar sem eru öflugar björgunarsveitir, íþróttafélög, góðgerðarfélög og samkennd er ríkjandi, það er dæmi um sterkt áfallaþol. Þegar hamfarir dynja á, af hvaða toga sem þær eru, þá er það hinn mannlegi þáttur sem skiptir öllu máli og þar stöndum við Íslendingar framarlega. Okkur er annt um náungann og við höfum ávallt sýnt að þegar á reynir stöndum við saman. Stjórnvöld verða að tryggja að umgjörðin sé styrk, að innviðir okkar virki, að fólkið okkar sé undirbúið. Og þar legg ég áherslu á öflugt samstarf almannavarna, lögreglu og landhelgisgæslu. Það eru okkar stoðir þegar á reynir — og samstaðan.

Virðulegi forseti. Kæru landsmenn. Við eigum að vera stolt af því sem við höfum náð saman. Við eigum að tala samfélag okkar upp, vera uppbyggileg í málflutningi og takast á við áskoranir í sameiningu. Ísland er eins og eitt stórt heimili og við sem þar búum vitum að hreinskilni og samtal skipta þar miklu máli. Við verðum aldrei sammála um allt en það sem mestu skiptir er að við vinnum saman að því að byggja upp traust, samstöðu og bjartsýni. Þannig byggjum við upp betra samfélag. Það er lærdómurinn af sögu okkar, lýðveldissögunni, að þegar við stöndum saman er engin áskorun of stór. Framtíð Íslands er björt. Hún er í okkar höndum. Við getum þetta sjálf. Framsókn er til í þá samvinnu.

Stefnuræða forsætisráðherra og umræður um hana á 157. löggjafarþingi 10. september 2025.