Author: Einar Gunnar

Aflahlutdeildakerfið, eða hið svo kallaða kvótakerfi, hefur löngum verið þrætuepli manna í millum. Á fyrstu áratugum kerfisins deildu menn einkum um, hvort það ætti rétt á sér, eða hvort það skyldi lagt af. Undanfarin ár hefur sú jákvæða þróun orðið að umræðan hefur færst úr því fari í meiri samhljóm um að veiðistýring, sem byggist á aflahlutdeildarkerfi, hafi þrátt fyrir allt skilað góðum árangri. Því til staðfestingar má nefna frumvörp um breytingar á lögum um stjórn fiskveiða, sem lögð hafa verið fram á Alþingi á undanförnum árum, en í þeim er gengið út frá að veiðum verði stýrt með aflahlutdeildum. Einnig má nefna niðurstöðu Sáttanefndarinnar svo kölluðu frá árinu 2010 þar sem breiður hópur frá hagsmunaaðilum og stjórnmálaflokkum sammæltist um það að veiðum skyldi stýrt með aflahlutdeildakerfinu. Stýring með þessu móti er hagkvæm. Um 11% af landsframleiðslunni eru fiskveiðar og -vinnsla. Kerfið stuðlar að sjálfbærri nýtingu á fiskistofnum og flestir stofnar við Íslandsstrendur eru í vexti. Á alþjóðavettvangi er Ísland viðurkennt fyrir ábyrga fiskveiðistjórnun og árangurinn af henni jafnvel talinn öfundsverður.

Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar segir að fiskveiðistjórnunarkerfið verði yfirfarið og að grundvöllur fiskveiðistjórnunar verði áfram aflahlutdeildakerfið. Í lögum um stjórn fiskveiða segir að ef heildarafli sé takmarkaður skuli úthluta aflahlutdeild til einstakra skipa. Við setningu aflahlutdeildar skal miða við samfellda veiðireynslu undanfarinna þriggja ára.

Í mislangan tíma hefur veiðum á nokkrum fisktegundum verið stýrt með því að ákvarða hámarksheildarafla og leyfisbinda veiðarnar. Verndarsjónarmið ráða þar för og komið hefur verið í veg fyrir ofveiði. Þessar tegundir hefði með réttu átt að hlutdeildasetja um leið og samfelld veiðireynsla lá fyrir.

Breytingar verða gerðar á reglugerð um leyfilegan heildarafla á fiskveiðiárinu sem gengur í garð 1. september. Breytingin, sem birt verður í dag, felur í sér þá ákvörðun mína að setja, í fyrsta skipti, leyfilegan heildarafla fyrir blálöngu, litla karfa og gullax. Í þessu felst að í framhaldinu verður aflahlutdeildum, í þessum tegundum, úthlutað til einstakra skipa. Leyfilegur heildarafli tegundanna ákvarðast af ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar. Framangreind rök eiga við um einn stofn til viðbótar; makríl. Ég mun bráðlega setja af stað vinnu þar sem farið verður yfir hvernig réttast verði staðið að því að setja hann í kvóta.

Sigurður Ingi Jóhannsson, sjávarútvegs-, landbúnaðar-, og umhverfisráðherra

„Gert verður hlé á aðildarviðræðum Íslands við Evrópusambandið og úttekt gerð á stöðu viðræðnanna og þróun mála innan sambandsins. Úttektin verður lögð fyrir Alþingi til umfjöllunar og kynnt fyrir þjóðinni. Ekki verður haldið lengra í aðildarviðræðum við Evrópusambandið nema að undangenginni þjóðaratkvæðagreiðslu.” – Stefnuyfirlýsing ríkisstjórnar Framsóknarflokksins og Sjálfstæðisflokksins

ESB

Aðild Íslands að Evrópusambandinu var ekki eitt af stærstu málum kosningabaráttunnar í vetur en flokkarnir upplýstu að sjálfsögðu um fyrirætlanir sínar varðandi málið. Núverandi stjórnarflokkar fóru ekki leynt með þá ætlun sína að ef þeir fengu umboð frá þjóðinni yrði breytt um stefnu. Flokkarnir hlutu meirihluta þingsæta og lýðræðislegan rétt til að fylgja eftir stefnu sinni varðandi ESB og önnur mál.

Í stjórnarsáttmálanum segir að gert verði hlé viðræðunum. Það þýðir að sjálfsögðu að ekki verður meira unnið við aðildarferlið og kröftunum beint í önnur verkefni.  Stöðu viðræðnanna þarf að meta og til grundvallar því liggur stöðuskýrsla frá því í apríl. Verður metið hvort ástæða sé til að skoða ákveðna hluta hennar betur og/eða leita svara við spurningum sem etv. er ekki svarað. jafnframt er ætlunin að leggja mat á þróun Evrópusambandsins frá því að ferlið hófst 2009 og reyna að meta hvernig líklegt er að ESB þróist á næstu árum.

Nýverið birti breska blaðið Daily Mail niðurstöður könnunar sem gerð var meðal íbúa Evrópusambandsins. Spurt var um traust til sambandsins og var niðurstaðan sú að 60% treysta ekki sambandinu. Svo afgerandi lýsing á vantrausti hlýtur að valda stjórnendum ESB áhyggjum.

IPA

Með stöðvun aðildarviðræðna er þó að mörgu að huga, t.a.m. framtíð IPA-verkefna hér á landi.

IPA (Instrument for Pre-Accession Assistance) er samheiti yfir fjölþætta aðstoð sem ESB veitir umsóknarríkjum til að undirbúa aðild. Með það að leiðarljósi var það tekið skýrt fram samhliða stöðvun aðildarviðræðnanna að ekki yrði af IPA verkefnum sem ekki væru hafin að nokkru leyti. Ríkisstjórnin ákvað þó að leggja til að verkefni sem komin voru af stað eða búið var að eyða miklum tíma og kröftum í að undirbúa yrðu kláruð. Á þetta féllst ESB ekki þar sem viðræður um aðild hafa verið stöðvaðar. Ákvörðun Evrópusambandsins um að hætta við styrkina má skilja sem staðfestingu á því að ekki sé lengur litið á Ísland sem ríki í umsóknarferli.

Nokkrar staðreyndir um styrkina:

• Ekki stendur til að hætta við þau verkefni sem þegar eru hafin, en viðræður um að ljúka þeim fara fram í næsta mánuði. Ekkert hefur komið fram sem bendir til þess að ESB muni krefjast endurgreiðslu á þeirri upphæð sem  hefur verið lögð í þau verkefni.
• Heildarstuðningurinn sem Íslandi stóðtil boða nam um 6,2 ma. kr., þar af voru 5,2 ma. ásvokallaðri landsáætlun sem skipt var áárin 2011, 2012 og 2013.
• Öll verkefni álandsáætlun 2011, aðupphæð1,8 ma. kr., voru umsamin og hafin utan Matís-verkefnisins sem fellur þ.a.l. niður.
• Öll verkefni á landsáætlun 2012 og 2013 falla niður, utan eitt sem var hafið; styrkur til að undirbúa stjórnunareiningu fyrir þátttöku í uppbyggingarsjóðunum í atvinnu- og nýsköpunarráðuneyti af landsáætlun 2012.

Yfirlit yfir landsáætlun – https://www.utanrikisraduneyti.is/media/ipa/Yfirlit-IPA-verkefna-2011-2013.pdf

Verkefnin sem hlotið höfðu brautargengi hjá „commisjóninni“ í Brussel eru mörg áhugaverð og hægt að setja sig í spor þeirra sem að þeim standa, að sækja í þá miklu fjármuni sem ESB bauð uppá. Nú þurfa þessir aðilar að leita leiða til að fjármagna verkefnin með öðrum hætti, fresta þeim, hægja á þeim, hætta við eða forgangsraða.

Evrópusambandið og fyrri stjórnvöld höfðu byggt upp miklar væntingar í kringum IPA styrkina. Á alþingi vöruðu alþingismenn við slíkum væntingum og lýstu sumir efasemdum um réttmæti styrkjanna.

IPA styrkir eða annar hvati frá Evrópusambandinu má ekki vera drifkrafturinn fyrir aðildarumsókn. Hún þarf að byggja á vilja sem flestra Íslendinga til að vilja aðlaga líf sitt að sambandinu.

Þjóðaratkvæðagreiðsla

Í stjórnarsáttmálanum segir að “Ekki verður haldið lengra í aðildarviðræðum við Evrópusambandið nema að undangenginni þjóðaratkvæðagreiðslu.” Einhverra hluta vegna hefur þessi setning verið túlkuð með ólíkum hætti en ætti ekki að þurfa. Ekki verður um frekari viðræður eða vinnu að ræða þar sem búið er að gera hlé. Fólk getur treyst því að ekki verða viðræður hafnar á ný nema að undangenginni þjóðaratkvæðagreiðslu.

Nýjustu kannanir sýna að 57,4 % Íslendinga eru á móti aðild að Evrópusambandinu. Þar liggja eflaust margar ástæður að baki en staðreyndin er sú að meirihluti þjóðarinnar er á móti aðild.

Þann 9.8.2013 birtist í Wall Street Journal grein eftir Sigurð Inga Jóhannsson þar sem hann fjallar um helstu rök Íslendinga í makríldeilunni.

Plenty of Fish in Iceland’s Seas

Cooperation and diplomacy, not illegal sanctions, are needed to manage the mackerel stock

Iceland’s recently elected government has a renewed sense of purpose to resolve the international dispute over mackerel catch levels in the northeast Atlantic. Yet rather than pushing toward a fair outcome, aggressive talk of trade sanctions from Brussels is harming the effort to seal a lasting shared-quota agreement.

Iceland is dealing with an unexpected explosion in the number of mackerel in our waters. Cooperation and diplomacy, not illegal sanctions, are needed to manage the stock together. Our position is clear and unchanged: We want to sit down and reach a fair, lasting solution for all of Europe’s coastal states. The EU’s decision last week to move forward with sanctions against the Faroe Islands sets an unfortunate precedent.

Since 2010, Iceland has repeatedly offered concrete proposals that would have solved the dispute, including five public requests this year to reconvene the relevant coastal states—Iceland, the Faroe Islands, Norway and the European Union, which represent Scotland and Ireland, among others, in this dispute—for urgent talks. These efforts were rejected.

Given the lack of action from other countries, Iceland’s new government, which took office after April’s election, decided to take bold action to restart negotiations. We reached out to our counterparts with the offer to host multilateral talks as soon as possible. We are pleased that the EU, Norway and the Faroe Islands have confirmed they will attend these new talks, which are scheduled for early September. Norway’s participation is especially encouraging: The Norwegian government previously stated that it was not in a position to negotiate until after September’s elections.

We hope this step removes any doubt about Iceland’s desire to reach a science-based solution that protects the mackerel stock. Just as important, we hope it shows that negotiations, not nasty rhetoric blaming Iceland and threatening sanctions, are the right approach. Icelanders have to wonder: Is the EU really considering sanctioning our country, a longstanding European ally and close neighbor, as if it were a pariah state? Such an extreme measure would represent a failure of diplomacy.

The situation escalated last month at an EU fisheries ministers meeting in Brussels, where Maria Damanaki, the European commissioner for fisheries, said that a decision on sanctioning Iceland and the Faroe Islands would be made soon. Following her comments, Iceland reiterated that sanctions would be in breach of World Trade Organization and European Economic Area agreements. They would also be harmful to both the British and Icelandic economies, and would further block a diplomatic resolution.

It is important to step back and understand how we got into this predicament. Since 2010, each of the countries involved has set a voluntary quota on the amount of mackerel caught each year. In keeping with Iceland’s heritage of responsible fisheries management, we lowered our 2013 catch by 15% in February, in line with advice from the International Council for the Exploration of the Sea.

Because these quotas are self-imposed and there is no limit on the collective catch, however, mackerel is being overfished. This hurts everyone in the long run. But it harms Iceland disproportionately.

Recent studies by marine-research organizations in Iceland, Norway and the Faroe Islands found 1.5 million tons of mackerel in Icelandic waters in 2012, compared to 1.1 million tons in 2010 and 2011. Prior to 2006, mackerel migrations into Icelandic waters were small and sporadic. The increase since then is thought to be a result of rising water temperatures, which provide favorable conditions for summer feeding. Today up to 30% of the entire mackerel population is found in Iceland’s waters during the summer, when the fish swarm into our harbors and fjords and put other species at risk with their voracious appetites.

These facts have been ignored in setting the latest quotas. Each country’s fair share must be based on population levels recorded in 2013, not in 2003, when almost no mackerel inhabited Iceland’s waters. Yet this fishing season the EU and Norway unilaterally claimed 90% of the scientifically recommended total 2013 mackerel catch, leaving only a combined 10% for Iceland, the Faroe Islands and Russia (which is not a party to this dispute).

Far more than a tenth of the total mackerel population is in Iceland’s waters. All of the coastal states need to reduce their catch, not just Iceland.

Threats of EU sanctions are a roadblock standing in the way of constructive talks. In cooperation with our European neighbors, Iceland’s new government is committed to finding a fair, reasonable, science-based solution. Let’s come together like the close friends that we are, rather than continue this harmful standoff.

Mr. Johannsson is Iceland’s minister of fisheries and agriculture.

Mikið hefur verið rætt og skrifað um þá ákvörðun ríkisstjórnarinnar að stofna til sérstaks hagræðingarhóps á vegum ráðherranefndar um ríkisfjármál. Hópurinn skal leggja til aðgerðir til þess að hagræða, forgangsraða og auka skilvirkni í rekstri stofnana ríkisins auk þess sem hópurinn skuli fara yfir stóra útgjaldaliði ríkisins s.s. fjölda stöðugilda, skipulag, rekstur, innkaup og skoða hvort gera megi kerfisbreytingar sem leiða til aukinnar framleiðni og betri nýtingar fjármuna. Hagræðingahópurinn á að starfa út allt kjörtímabilið.

Það vekur undrun mína hversu hart vinstri menn bregðast við þessu verklagi sem ríkisstjórnin leggur til. Því er fundið allt til foráttu og talað niður sem aldrei fyrr. Það hlýtur að vera sameiginlegt markmið allra landsmanna að hafa ríkissjóð vel rekinn. Megin markmið ríkisstjórnarinnar er að forgangsraða og koma atvinnulífinu af stað. Í því felast feikileg tækifæri ef rétt er staðið að málum. Er ríkisstjórnin síður en svo að feta nýjar brautir í þeim efnum. Ef litið er til Bretlands þá hefur George Osborne fjármálaráðherra boðað mikinn niðurskurð á ríkisútgjöldum til að draga úr hallarekstri hins opinbera þar í landi. Hlífa á grunnstoðunum þar eins og t.d. heilbrigðis – og menntakerfi en auka á fjármagn til uppbyggingar innviða samfélagsins.

Allt ætlaði um koll að keyra þegar ég lét hafa eftir mér að reka þyrfti íslenska ríkið eins og stórt fyrirtæki. Ríkisrekstur er ekkert annað útgjöld og innkoma eins og í fyrirtækja – og heimilisrekstri og útkoman þarf að vera réttu megin við núllið. Nú er staða ríkissjóðs auk þess þannig að rekstrarafgangur þarf að vera mikill á komandi árum. Stórir gjaldagar eru framundan á erlendum lánum og því þarf að huga að uppbyggingu framleiðslugreina sem skila okkur erlendum gjaldeyri til að hægt sé að standa við þær skuldbindingar sem ráðist hefur verið í. Reikningsdæmið er í raun sáraeinfalt. Við Íslendingar eigum gnótt tækifæra í viðskiptalífi heimsins ef rétt er haldið á spilunum.

Að mínu mati er rétti tíminn núna til þess að endurskoða allt er snýr að ríkisútgjöldum og draga saman þar sem hægt er að hagræða og spara án teljandi sársauka. Fyrrverandi ríkisstjórn hafði ekki kjark til að fara í þessa vinnu á síðasta kjörtímabili og bætti enn frekar ofan á ríkisútgjöld með stofnun nýrra ríkisstofnana, nefnda og óábyrgra ákvarðana. Skoða þarf nefndir, stofnanir, ráðuneyti, fyrirtæki sem ríkið á hlut í, ríkisábyrgðir og gjalddaga lána í einni heild. Víðsvegar er hægt að finna verkefni og starfsemi sem er á fleiri en einni hendi og hæglega væri hægt að renna saman. Það eiga ekki margir að vinna sömu verkin og við eigum ekki sífellt að þurfa að vera að finna upp hjólið. Við skulum líta til reynslu annarra þjóða í hagræðingu og niðurskurði. Við skulum líta á þessi verkefni sem tækifæri fyrir þjóðina því það skilar okkur fyrr í mark. Neikvæðni og barlómur skilar engu – þetta verkefni er óumflýjanlegt og því fyrr sem ráðist verður að rót vandans – því fyrr kemst fullvalda Ísland á ný í samkeppnisstöðu við þær þjóðir sem við viljum bera okkur saman við. Eins og fram hefur komið þá liggur allt undir í þessu verkefni. Göngum brött og brosandi til verka því kjarkur er allt sem þarf.

Grein í DV 15. júlí 2013