Author: einar

Þórarinn Ingi Pétursson, alþingismaður, fór yfir í störfum þingsins ákvörðun framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins um að veita Íslandi og Noregi ekki undanþágu frá fyrirhuguðum verndaraðgerðum á innflutning kísiljárns og annarra kísilblanda. Hvatti hann til breiðrar samstöðu um næstu skref.

„Nú reynir á samstöðu þjóðarinnar. Það reynir á samstöðu okkar hér inni sömuleiðis,“ sagði Þórarinn Ingi og lagði áherslu á að hagsmunir þjóðarinnar væru í húfi. Þjóðin verði nú að „spyrna við fótum því að það gengur ekki að láta koma svona fram við sig“.

Þórarinn Ingi tók skýrt fram að EES-samningurinn væri íslensku þjóðinni afar mikilvægur, bæði fyrir vöxt og þróun atvinnulífs, og að það væri ekki raunhæfur kostur að „hlaupa til baka“ úr þeim samningi.

Hann sagðist þó telja að ákvörðun framkvæmdastjórnarinnar marki ákveðin tímamót í samskiptum Íslands og Evrópusambandsins. Að hans mati verði Íslendingar nú að „horfa á hlutina eins og þeir eru“ og gera skýrt að það gangi ekki upp til lengdar að EES-ríki séu sett undir almennar verndaraðgerðir án þess að tekið sé sérstakt tillit til þeirra stöðu.

Spyr hvort endurmeta eigi innleiðingu EES-reglna

Í ræðu sinni tók Þórarinn Ingi undir vangaveltur hvort Ísland ætti að bregðast við með því að endurmeta afstöðu sína til innleiðingar EES-gerða á næstu misserum.

„Eigum við að velta fyrir okkur öllum þeim innleiðingum sem liggja á borðinu fyrir framan okkur? Eigum við aðeins að hægja á?“ spurði Þórarinn Ingi og nefndi sérstaklega bókun 35 við EES-samninginn og ETS-kerfið (viðskiptakerfi Evrópusambandsins með losunarheimildir) sem dæmi um mál sem mætti skoða sérstaklega í ljósi stöðunnar.

„Leiknum er ekki lokið“

Þrátt fyrir að Ísland og Noregur hafi orðið undir í þessari „lotu“ sagði hann að „leiknum væri ekki lokið“.

„Við verðum öll í þessu að velta öllum steinum við og umfram allt verðum við að standa saman í því að verja hagsmuni þjóðarinnar. Það er númer eitt, tvö og þrjú,“ sagði Þórarinn Ingi að lokum og hvatti þingheim til að sýna einhug í málinu, þvert á flokkslínur.

Skúli Bragi Geirdal, varaþingmaður, ræddi í störfum þingsins það sem hann kallar alvarlega stöðu íþróttastarfs um allt land. Hann segir íþróttahreyfinguna standa á öxlum sjálfboðaliða sem nú verði sífellt oftar persónulega ábyrgir ef mistök verði í rekstri félaganna, með þeim afleiðingum að færri þori að taka þátt í stjórnarstörfum.

„Íþróttahreyfingin byggir á sjálfboðaliðum sem leggja til ólaunað starf til samfélagsins,“ sagði Skúli Bragi og benti á að þróunin í átt að persónulegri ábyrgð stjórnarliða skapaði mikla óvissu. „Hættan er að slíkt geti dregið úr vilja fólks til að taka að sér stjórnarstörf og gefa af sér til samfélagsins. Þessa óvissu þarf að leysa því að án sjálfboðaliða gengur dæmið ekki upp.“

Hækkandi æfingagjöld veikja jafnt aðgengi

Auk þess fjallaði Skúli Bragi um aukinn fjárhagslegan þrýsting á íþróttafélög landsins. Verðbólga, hærri launakostnaður, húsnæðisgjöld og annar rekstrarkostnaður hafi knúið mörg félög til að hækka æfingagjöld.

„Fyrir efnaminni fjölskyldur getur þetta skapað raunverulega hindrun sem veldur því að börn hafa ekki jafnt aðgengi að skipulögðu íþrótta- og æskulýðsstarfi,“ sagði hann og nefndi slíkt vera hindrun að „einhverri öflugustu forvörn sem völ er á“.

Skúli Bragi lagði áherslu á að íþróttir væru ekki aukaatriði í samfélaginu heldur lykilþáttur í lýðheilsu, forvörnum og byggðamálum.

Misrétti eftir búsetu, ferðakostnaður og svæðisstöðvar í hættu

Þá benti hann á að íþróttafélög og foreldrar á landsbyggðinni stæðu frammi fyrir síhækkandi ferðakostnaði vegna keppnisferða og æfinga. Ferða- og jöfnunarsjóður ÍSÍ næði ekki lengur utan um þennan kostnað.

„Sjóðinn þarf að efla,“ sagði Skúli Bragi og varaði við því að í óbreyttu ástandi væri um raunverulegt misrétti að ræða í aðgengi barna að íþróttastarfi eftir búsetu.

Skúli Bragi hvatti einnig til þess að hugað yrði betur að framtíð svæðisstöðva UMFÍ og ÍSÍ sem tengja saman og styðja við íþróttahéruð landsins, efla þátttöku og jafna aðgengi. UMFÍ hafi þegar gripið til aðgerða með því að „senda líflínu“ til lítilla íþróttahéraða í fjárþröng, eins og hann orðaði það, sem sé til marks um alvarlega stöðuna.

Kallar eftir pólitískum vilja

Í lok ræðu sinnar ítrekaði Skúli Bragi að bregðast yrði við með markvissum aðgerðum.

„Íþróttir eru ekki aukaatriði, þær eru lýðheilsumál, forvörn og byggðamál,“ sagði hann og lagði áherslu á að tryggja þyrfti stöðu sjálfboðaliða, framtíð svæðisstöðva og styrkingu ferðajöfnunarsjóðs ÍSÍ „til að tryggja jafnt aðgengi barna um allt land“.

Skúli Bragi Geirdal, varaþingmaður, var málshefjandi í sérstakri umræðu um samfélagsmiðla, börn og ungmenni á Alþingi, sem jafnframt var jómfrúarræða þingmannsins. Skúli Bragi sagði íslensk stjórnvöld vera að bregðast skyldu sinni til að verja börn gegn skaðlegu efni á netinu og samfélagsmiðlum. Hann benti á að í lögum væri að finna ítarleg ákvæði um vernd barna í hefðbundnum fjölmiðlum, meðal annars gegn klámi og tilefnislausu ofbeldi, en á samfélagsmiðlum væri í raun „svo til frítt spil gefið“. Boðaði Skúli Bragi tvíþætta þingsályktunartillögu um hertar reglur.

Skúli Bragi vísaði til rannsókna sem sýna að meirihluti stúlkna á unglingastigi hafi séð efni um hættulegar aðferðir til að grenna sig með lystarstoli og búlemíu og að um þriðjungur barna á unglingastigi hafi rekist á umræður um sjálfsskaða. Þá nefndi hann vaxandi umfang hatursorðræðu, neteineltis og versnandi geðheilsu ungmenna.

„Ógn steðjar að lýðheilsu barna og ungmenna og það er okkar að bregðast við,“ sagði hann og minnti á að á sama tíma og fréttir berast af ungri íslenskri stúlku í klóm alþjóðlegs glæpahóps, sem hvatti til sjálfsskaða og ofbeldis, hafi ábendingarlína fyrir börn legið niðri vegna fjárskorts. Áður hafi þar borist árlega 200-300 ábendingar, þar af hátt hlutfall sem varðaði staðfest kynferðisofbeldi gegn börnum. Slíkt úrræðaleysi væri „óviðunandi“.

„Börn okkar eru ekki söluvara“

Skúli Bragi sagði að það væri ekki nóg að setja traust sitt á vitundarvakningu og fræðslu, þótt það hefði borið árangur meðal yngstu barnanna. Hlutfall 9-12 ára barna á TikTok og Snapchat hefði lækkað verulega frá árinu 2021, en sama þróun sæist ekki hjá 14-16 ára unglingum.

Hann benti á að lágmarksaldur á samfélagsmiðlum væri almennt 13 ár og byggði á persónuverndarlögum, á meðan kvikmyndir, sjónvarpsefni og tölvuleikir væru aldursmerktir í sjö flokka upp í 18 ára út frá mögulegri skaðsemi og áhrifum á hegðun og þroska. Í þessu fælist „óþolandi og hrópandi ósamræmi“.

Að hans mati skapa rangar aldursviðmiðanir samfélagsmiðla mikinn félagslegan þrýsting á foreldra sem vilji standa sig. „Þegar 13 ára aldri hefur verið náð er hætta á að vel meinandi og ábyrgir foreldrar missi tökin út af óbærilegum félagsþrýstingi,“ sagði hann og bætti við að stjórnvöld ættu að standa með foreldrum „frekar en fyrirtækjum sem líta á börnin okkar sem söluvöru“.

Tvíþætt tillaga: aldurstakmark og strangari auglýsingareglur

Skúli Bragi upplýsti að hann hygðist leggja fram þingsályktunartillögu sem væri tvíþætt. Annars vegar snúi hún að hækkun lágmarksaldurs barna á samfélagsmiðlum og hins vegar að hertum reglum um markaðssetningu og auglýsingar sem beint er að börnum á samfélagsmiðlum og öðrum stafrænum vettvangi.

Sérstök áhersla verði lögð á að takmarka markvissa markaðssetningu sem byggir á persónuupplýsingum barna. Að hans mati eigi sendingar og beiðnir um nektarmyndir og kynferðislega áreitni aldrei að teljast „eðlilegur hluti af barnæsku“.

Spyr um innleiðingu reglugerðar ESB

Í ræðu sinni vakti Skúli Bragi einnig athygli á því að Ísland standi utan reglugerðar Evrópusambandsins um stafræna þjónustu (Digital Services Act), sem setur stórum samfélagsmiðlafyrirtækjum strangari leikreglur. Hann sagði það gera fámennum eftirlitsaðilum hér á landi erfitt fyrir þar sem þeir stæðu vanmáttugir gagnvart alþjóðlegum tæknirisum sem „leggja sjálf leikreglurnar eftir eigin hentisemi“.

Skúli Bragi beindi nokkrum spurningum til mennta- og barnamálaráðherra:

• Hver væri staðan á innleiðingu Digital Services Act á Íslandi?

• Hvernig væri verið að tryggja börnum og ungmennum fræðslu um upplýsinga- og miðlalæsi til að þau geti notað netið, samfélagsmiðla og gervigreind á ábyrgan hátt?

• Og hvort ekki væri kominn tími til að Alþingi setti skýrari leikreglur og „rétt og raunverulegt aldurstakmark á samfélagsmiðla“ með hagsmuni og vernd barna að leiðarljósi?

Sigurður Ingi Jóhannsson, alþingismaður og formaður Framsóknar, skoraði á ríkisstjórnina á Alþingi að skýra hvernig tryggja eigi jafna grunnþjónustu fyrir alla íbúa landsins, óháð búsetu. Í óundirbúinni fyrirspurn til forsætisráðherra gagnrýndi hann að stjórnvöld væru markvisst að færa þjónustu og yfirstjórn í átt að meiri miðstýringu með sameiningum og stærri stjórnsýslueiningum.

„Hvert er planið?“ spurði hann og vísaði jafnframt til draga að nýrri atvinnustefnu þar sem talað er um „þróun kjölfestuverkefna á landsbyggðinni“.

Spyr hvernig tryggja eigi grunnþjónustu um land allt

Sigurður Ingi benti á að þetta væri ekki séríslenskt viðfangsefni heldur viðfangsefni allra þjóða. „Öll samfélög glíma við það að veita öllum íbúum sinna landa grunnþjónustu með einhverju jafnræði… Hvernig á að tryggja grunnþjónustu til allra íbúa landsins?“ sagði hann.

Hann rifjaði upp að í mörgum ríkjum væri stuðst við þrjú stjórnsýslustig, ríki, fylki eða ömt til að tryggja jafna yfirstjórn og þjónustu. Á Íslandi hefðu menn hins vegar ákveðið að hafa tvö stjórnsýslustig, ríki og sveitarfélög, en ofan á það hefði verið byggt „millistjórnsýslustig“ með landshlutasamtökum og margvíslegri svæðaskipan ríkisstofnana.

„Við á litla Íslandi, sem er reyndar landfræðilega stórt og talsvert stærra en mörg önnur lönd sem eru með fylki og ömt, höfum sannfært okkur um að tvö stjórnsýslustig séu ákjósanlegust en við höfum búið til svona millistjórnsýslustig, landshlutasamtök og við höfum búið til mismunandi svæði fyrir stærri ríkisstofnanir,“ sagði hann.

Að mati Sigurðar Inga ætti ríkið fremur að tryggja jafna grunnþjónustu með því að veita sambærilega þjónustu á föstum fjölda svæða, hvort sem þau væru fjögur, sex eða átta.

Bendir á miðstýringaráform stjórnvalda

Sigurður Ingi rakti í framhaldinu nokkur mál sem nú eru í vinnslu hjá ríkisstjórninni og að hans mati draga í átt að miðstýringu:

Sýslumannsembætti: Dómsmálaráðherra hefur lagt til að sameina níu sýslumannsembætti í eitt embætti.

Framhaldsskólar: Mennta- og barnamálaráðherra hefur kynnt áform um nýtt stjórnsýslustig fyrir framhaldsskólastigið, með fjórum til sex svæðisskrifstofum sem heyri undir ríkið.

Heilbrigðismál: Í dag eru sjö heilbrigðisumdæmi og hefur verið kynnt hugmynd um að fækka færni- og heilsumatsnefndum í eina landsnefnd.

Dómstólar: Undanfarin ár hefur verið til umfjöllunar að sameina átta héraðsdómstóla í einn dómstól með starfsstöðvum víða um land.

Að mati Sigurðar Inga blasir við heildarstefna um fækkun svæða og aukna miðstýringu í yfirstjórn ríkisins, jafnvel þótt málaflokkarnir séu formlega óskyldir.

Eru „kjölfestuverkefni“ mögulega mótvægi við niðurlagningu þjónustu?

Sigurður Ingi vísaði til draga að nýrri atvinnustefnu ríkisins, þar sem sérstaklega er talað um að þróa „kjölfestuverkefni á landsbyggðinni“ til að styrkja byggðir og skapa fleiri störf utan höfuðborgarsvæðisins.

Sigurður Ingi spurði hvort þessi áhersla á kjölfestuverkefni væri hugsuð sem mótvægi við það sem hann kallar niðurlagningu dreifðrar yfirstjórnar, eða jafnvel viðbragð við því að hefðbundnar stoðir ríkisþjónustu verði veiktar í héraði með sameiningum og miðstýringu.

Sigurður Ingi sagði brýnt að áður en lengra væri haldið yrði spurningunni um grunnþjónustuna svarað með skýrum hætti: Hvernig á að tryggja að allir íbúar landsins hafi raunhæfan og sambærilegan aðgang að grunnþjónustu, óháð því hvar þeir búa?

Framsókn í Reykjavík hefur á aukakjördæmaþingi samþykkt að viðhafa tvöfalt kjördæmaþing við val á efstu stæum framboðslista flokksins fyrir borgarstjórnarkosningarnar í maí. Samkvæmt ákvörðun þingsins fer tvöfalda kjördæmaþingið fram annaðhvort 31. janúar eða 7. febrúar og verður þar kosið um fjögur efstu sæti framboðslistans.

Reglur um tvöfalt kjördæmaþing vegna borgarstjórnarkosninga kveða á um að atkvæðisrétt hafi flokksmenn sem eiga lögheimili í Reykjavík og eru í framsóknarfélögum í kjördæmunum. Á þinginu verður kosið um hvert sæti sérstaklega. Fyrst er kosið milli þeirra sem hafa gefið kost á sér í 1. sæti. Fái enginn frambjóðandi einfaldan meirihluta gildra atkvæða skal kosið á ný milli þeirra tveggja sem flest atkvæði hlutu. Sá telst kjörinn sem hlýtur fleiri atkvæði í síðari umferðinni. Þá er kosið um 2. sætið og svo framvegis þar til kosið hefur verið í 4 efstu sætin. Eftir að úrslit um hvert sæti liggja fyrir geta frambjóðendur sem ekki náðu kjöri í viðkomandi sæti gefið kost á sér í næsta sæti listans.

Þá gildir að ekki skulu vera fleiri en þrír af sama kyni í 5 efstu sætum framboðslistans. Að öðru leyti er það í höndum kjörstjórnar að gera tillögu um framboðslistann í heild og leggja hana fyrir stjórn kjördæmasambandsins, sem síðan leggur listann fyrir aukakjördæmaþing til samþykktar.

• Viðmiðunarreglur um tvöfalt kjördæmaþing vegna borgarstjórnarkosninga.

Ingibjörg Isaksen, alþingismaður og formaður þingflokks Framsóknar, tók upp umræðu um stöðu atvinnumála í óundirbúnum fyrirspurnum á Alþingi. Hún sagði stöðu atvinnumála á Íslandi hafa versnað hratt síðustu vikur og mánuði og kallaði eftir skýrum og samræmdum aðgerðum stjórnvalda til að örva atvinnulífið.

Ingibjörg sagði að sífellt fleiri merki væru uppi um að hagkerfið væri að kólna. Atvinnuleysi væri farið að aukast, flugfélagið Play væri fallið, uppsagnir hefðu orðið hjá Icelandair og mikil óvissa ríkti í ferðaþjónustunni. „Atvinnulífið heldur að sér höndum og fjárfesting dregst saman hjá fyrirtækjum í landinu,“ sagði hún og benti jafnframt á að gengið væri að veikjast á sama tíma og óvissa ríkti í alþjóðaviðskiptum og tollamálum.

Ingbjörg gagnrýndi jafnframt að skattbyrði á bæði almenning og fyrirtæki hefði aukist á tímum þar sem óvissan í efnahagslífinu væri þegar mikil. Sagði hún traust atvinnulífs og heimila á efnahagsstefnu stjórnvalda fara minnkandi. Vakti hún athygli á því að Landsbankinn og Hagstofan spáðu nú mun minni hagvexti á næsta ári en áður hefði verið gert ráð fyrir, um 1,7%.

Í ljósi þessa spurði Ingibjörg atvinnuvegaráðherra hvort hún hefði ekki áhyggjur af stöðunni á vinnumarkaði og í efnahagslífinu almennt og hvort ekki væri tímabært að stjórnvöld settu sér skýrar, samræmdar aðgerðir til að örva atvinnulífið. Að hennar mati væri lykilatriði að Ísland „vaxi út úr“ þeirri stöðu sem nú hafi skapast í stað þess að festast í hægagangi og óvissu.

Atvinnuvegaráðherra svaraði því til að full ástæða væri til að ræða þessi mál ítarlegar á Alþingi. „Það er full ástæða til að fara í samtal hér í þingsal og jafnvel að taka sér meiri tíma en felst í svona fyrirspurn til að ræða almennt um atvinnulífið, verðmætasköpun og stöðu efnahagsmála,“ sagði hún og bætti við að hún væri í þéttu samtali við fulltrúa atvinnugreina og aðra ráðherra sem málið heyrði undir. „Við erum í samtali, það er margt á döfinni, það er mikil bjartsýni víða og ég er algerlega ósammála hv. þingmanni í því að það sé þverrandi traust til aðgerða ríkisstjórnarinnar í samfélaginu. Við ætlum okkur að standa undir því trausti og það er margt í gangi. Það er hið einfalda svar,“ sagði ráðherra meðal annars.

Ingibjörg minnti á að rætt hefði verið um að hér ætti að „blása til nýsköpunarhausts“, um sóknarfæri og uppbyggingu í atvinnulífinu. Að hennar mati hefur það ekki gengið eftir. Ekkert bólar á slíku nýsköpunarhausti né á því að ríkisstjórnin hafi tök á verðbólgu og vöxtum.

„Við sjáum núna að það er 1% frávik í hagspá frá upprunalegum áætlunum í vor og þetta hefur í rauninni áhrif á allt hér í landinu; á tekjur ríkisins, atvinnuþátttöku og allt,“ sagði Ingibjörg.

Að lokum beindi hún nokkrum spurningum til atvinnuvegaráðherra:

• Hvaða aðgerðir hyggjast stjórnvöld ráðast í til að örva atvinnulífið, fjárfestingu og nýsköpun á komandi mánuðum?
• Er ekki tilvalið að ráðast í öfluga markaðssetningu í ferðaþjónustu og einfalda leyfisveitingaferlið í sjó- og landeldi?
• Er það virkilega þannig að ráðherrar telji að staðan sé bara allt í lagi þrátt fyrir 1% lækkun á hagvexti og að atvinnuleysi sé að aukast?
• Eða er stefna ríkisstjórnarinnar einfaldlega sveltistefna sem eigi að neyða þjóðina inn í Evrópusambandið?
• Er það plan ríkisstjórnarinnar?