Author: einar

Börn eru yf­ir­leitt ekki göm­ul þegar þau átta sig á að það er betra að vera stór en lít­il, eldri en yngri. Stærð og aldri fylgja völd og mögu­leik­inn til að hafa áhrif á eigið líf og sam­fé­lag. Orðræða end­ur­spegl­ar ráðandi viðhorf til sam­fé­lags­hópa og eru börn þar eng­in und­an­tekn­ing. Ófor­svar­an­leg hegðun full­orðinna er stund­um kölluð barna­leg. Það ligg­ur í aug­um uppi að til þess að hafa vægi í sam­fé­lag­inu, eins og það er upp­byggt í dag, skipt­ir máli að vera full­orðinn.

Ósjald­an heyr­um við því haldið fram, við hin ýmsu til­efni, að börn­in séu framtíðin. Fal­leg hugs­un ligg­ur þar ef­laust að baki og ætl­un­in að benda á mik­il­vægi þess að hlúa vel að heim­in­um til þess að geta af­hent hann börn­un­um þegar þau verða stór. Það sem marg­ir átta sig hins veg­ar ekki á er að með þess­um orðum erum við að segja að tími barn­anna komi seinna. Barnæsk­an er hins veg­ar ekki biðstofa full­orðins­ár­anna. Börn og ung­menni eiga að hafa rödd frá því að þau eru fær um að koma skoðunum sín­um á fram­færi og þeirra rödd á að fá svig­rúm og vægi.

Barna­sátt­mál­inn lof­orð til barna

Fyr­ir rúm­lega þrjá­tíu árum var börn­um heims­ins gefið lof­orð. Lof­orð um að standa skyldi vörð um rétt­indi þeirra og vel­ferð fram­ar öllu öðru. Lof­orðið, sem í dag­legu tali kall­ast Barna­sátt­máli Sam­einuðu þjóðanna, markaði mik­il tíma­mót í bar­átt­unni fyr­ir rétt­ind­um barna, en sátt­mál­inn fel­ur í sér alþjóðlega viður­kenn­ingu á því að börn séu sjálf­stæðir ein­stak­ling­ar með full­gild rétt­indi, óháð rétt­ind­um full­orðinna.

Sátt­mál­inn var full­gilt­ur af Alþingi árið 1992 og lög­fest­ur 2013. Þrátt fyr­ir að langt sé um liðið eru mörg af ákvæðum hans enn ekki orðin að veru­leika. Það telst til dæm­is enn til fyr­ir­mynd­ar og vek­ur at­hygli þegar börn­um er gefið tæki­færi til að tjá sig á op­in­ber­um vett­vangi. Það ætti hins veg­ar að vera orðið með öllu sjálfsagt enda eru, þegar öllu er á botn­inn hvolft, fá mál­efni sem ekki snerta líf þeirra með ein­hverj­um hætti.

Radd­ir barna fá aukið vægi

Víðtæk end­ur­skoðun stend­ur nú yfir á allri þjón­ustu við börn á Íslandi að mínu frum­kvæði. Við stönd­um á kross­göt­um og höf­um alla burði til að búa til ein­hverja fram­sækn­ustu um­gjörð í heimi þegar kem­ur að því að hlusta á radd­ir barna og upp­fylla rétt­indi þeirra. Auk­inn skiln­ing­ur er að verða á því að radd­ir barna og Barna­sátt­mál­inn sé átta­vit­inn sem eigi að liggja til grund­vall­ar öll­um ákvörðunum og stefnu­mót­un sem varða líf yngri kyn­slóðar­inn­ar. Því til staðfest­ing­ar má nefna að rík­is­stjórn­in samþykkti fyrr á þessi ári til­lögu mína um að all­ar stór­ar ákv­arðanir sem og laga­frum­vörp sem varða börn skuli rýnd út frá áhrif­um á stöðu og rétt­indi þeirra.

Þessi hugs­un ligg­ur til grund­vall­ar allri minni vinnu í embætti fé­lags- og barna­málaráðherra. Ekki síst í fyrr­nefndi end­ur­skoðun og samþætt­ingu á þjón­ustu við börn sem nú fer fram und­ir for­ystu fé­lags­málaráðuneyt­is­ins þvert á önn­ur ráðuneyti. Hugs­un­in end­ur­spegl­ast einnig í stuðningi ráðuneyt­is­ins við ný­af­staðið Barnaþing umboðsmanns barna og ný­und­ir­rituðum sam­starfs­samn­ingi fé­lags­málaráðuneyt­is­ins við UNICEF um mark­visst sam­starf við inn­leiðingu sveit­ar­fé­laga á Barna­sátt­mál­an­um. Mun það fara fram und­ir for­merkj­um Barn­vænna sveit­ar­fé­laga og er stefnt að því að að minnsta kosti 30 pró­sent sveit­ar­fé­laga á Íslandi hafi fengið viður­kenn­ingu sem barn­væn sveit­ar­fé­lög við árs­lok 2021.

Hluti af dag­legu lífi

Til að tryggja raun­veru­lega barn­vænt sam­fé­lag þurfa börn að njóta þeirra rétt­inda sem Barna­sátt­mál­inn kveður á um í sínu nærum­hverfi á degi hverj­um. Þess vegna þarf inn­leiðing hans ekki síst að fara fram hjá sveit­ar­fé­lög­um en þangað sækja börn að stærst­um hluta þá þjón­ustu sem þau þurfa á að halda. Inn­leiðing Barna­sátt­mál­ans þýðir að for­send­ur hans gangi sem rauður þráður gegn­um starf­semi sveit­ar­fé­lags­ins á öll­um stig­um. Barna­sátt­mál­inn verði þannig ekki leng­ur fal­leg kór­óna sem sett er upp á hátíðis­dög­um held­ur hluti af dag­legu lífi, alla daga og alls staðar.

Ég legg áherslu á að hér er ekki aðeins um að ræða fal­leg orð og fög­ur fyr­ir­heit. Að baki þess­um breyt­ing­um liggja bein­hörð vís­indi en æ fleiri rann­sókn­ir sýna að vel­ferð barna skipt­ir sköp­um þegar kem­ur að því að byggja upp heil­brigt og gott sam­fé­lag til skemmri og lengri tíma. Lengi býr að fyrstu gerð og ein besta fjár­fest­ing sem sam­fé­lög geta ráðist í er að hlúa vel að börn­um.

Ásmundur Einar Daðason, félags- og barnamálaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 12. desember 2019.

Þörf fyrir fjárfestingar í samgöngum er gríðarmikil. Vegagerðin áætlar að nauðsynlegt sé að fara í um 200 verkefni næstu 25 árin og eru þær framkvæmdir alls metnar á yfir 400 milljarða króna. Í síðustu viku lagði ég fram á Alþingi uppfærða samgönguáætlun. Í henni eru framlög aukin um fjóra milljarða á ári næstu fimm árin og framkvæmdum, sem í heild eru metnar á 214 milljarða króna, er flýtt.

Til að ná enn meiri árangri er gert ráð fyrir að sértækar framkvæmdir verði fjármagnaðar sem samvinnuverkefni, sbr. Hvalfjarðargangamódel. Slík verkefni mynda sterkan hvata til nýsköpunar sem getur lækkað kostnað og stytt framkvæmdatíma. Þau eru þjóðhagslega arðbær. Sex verkefni hafa verið talin fýsileg í þeim efnum og eru til umfjöllunar í sérstöku frumvarpi um samvinnuverkefni (PPP), þ.m.t. ný Ölfusárbrú (2022) og nýr vegur um Öxi (2021).

Ný samgönguáætlun boðar byltingu í uppbyggingu og viðhaldi miðað við síðustu ár. Á næstu fimm árum er gert ráð fyrir að að lágmarki 120 milljarðar fari til vegaframkvæmda, eða um þriðjungur þess sem þarf til nauðsynlegra framkvæmda. Loksins verður hægt að endurreisa vegakerfið og tryggja viðunandi viðhald svo tryggja megi örugga og greiða umferð með áherslu á tengingu á milli byggða. Viðhald á vegum verður aukið í takt við meiri umferð og lagt verður bundið slitlag á 400-450 km á tengivegi. Gaman er að segja frá því að Vatnsnesvegur er nú loksins kominn á áætlun eftir umsagnir í samráðsgátt stjórnvalda.

Í lok tímabils samgönguáætlunar verða umferðarmestu vegir til og frá höfuðborgarsvæðinu komnir með aðskildar akstursstefnur. Það gildir um Vesturlandsveg fram hjá Borgarnesi, á Suðurlandsvegi að Hellu og á Reykjanesbraut að flugstöðinni. Unnið er að því að finna leiðir til að flýta framkvæmdum við Reykjanesbraut enn frekar, einum umferðarmesta þjóðvegi landsins. Þar eru óleyst skipulagsmál við Straumsvík en Vegagerðin telur að framkvæmdir þar fari í útboð í lok árs 2022. Þá verður jarðgöngum á Austurlandi flýtt og næstu skref að Sundabraut kynnt fljótlega.

Sigurður Ingi Jóhannsson, samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra og formaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 12. desember 2019.

Verkefni okkar sem sveitarfélags er að festast ekki í fortíðinni og hræðast ekki breytingar og áskoranir sem fylgja framtíðinni. Sveitarstjórnar fólk má ekki vera ákvarðanafælið og óttast að styggja þá sem vilja toga í tauminn þegar framtíðin eru rædd. Til að hægt sé að taka ábyrgar ákvarðanir inn í framtíðina þarf langtímasýn að liggja fyrir.

Í þeirri framkvæmdaáætlun sem nú liggur fyrir til afgreiðslu með fjárhagsáætlun sveitarfélagsins til næstu 4 ára er gert ráð fyrir 550 milljónum í skólahúsnæði og er það viðbót við milljarð sem þegar hefur verið framkvæmt fyrir síðust 2-3 ár. Þrátt fyrir það liggur enginn áætlun fyrir hjá meirihluta sveitarstjórnar um framtíðarskipulag skólamála í sveitarfélaginu. Nú liggur fyrir mat hönnuða um að húsnæði Grunnskólans á Kleppjárnsreykjum sé það illa farið að hagkvæmast sé að rífa það og byggja nýtt skólahúsnæði. En áætlanir hafa legið uppi síðust ár um að fara í nauðsynlegar endurbætur á grunnskólanum á Kleppjárnsreykjum. Kostnaðaráætlanir síðustu tveggja ára í framkvæmdaáætlun hafa farið langt fram úr öllu áætlunum, skortur er á aðhaldi og yfirsýn og útlit fyrir að sveitarfélagið sé komið langleiðina með efni í nýtt „Braggamál“ hér í Borgarbyggð.

Enginn áætlun eða framtíðarsýn hefur verið lögð fram af meirihluta sveitarstjórnar um nýtingu eigna sveitarfélagsins. En næstum allar eignir sveitarfélagsins hafa verið í mikilli viðhaldsþörf síðust ár.  Mikill tími, fjármagn og orka hefur farið í það síðustu ár að stofna vinnuhópa sem hafa skilað af sér ágætum skýrslum um nýtingu húsnæðis í eigu sveitarfélagsins og eru hópar starfandi í dag í tengslum við skipulag leikskólamála og framtíðarskipulag íþróttahússins í Borgarnesi. Ljóst er að núverandi meirihluta skortir sameiginlega sýn á framtíðina og því dettur botninn sífellt úr umræðunni þegar kemur að þeim hluta að taka ákvarðanir. Þrátt fyrir að íbúar hafi haft aðkomu að öllum vinnuhópum og skýrslum síðustu ár hefur það engu breytt um ákvarðanatökufælni meirihlutans.

Sveitarstjórnar fulltrúar meirihlutans forðast allar umræður sem krefjast niðurstöðu um langtímasýn þar sem ljóst er að þverpólitískt samkomulag næst ekki um málefni er snerta hagsmuni sveitarfélagsins til framtíðar. Þau hafa nýtt tímann vel frá síðustu kosningu til að þakka sjálfum sér fyrir jákvæða fjárhagsstöðu sveitarfélagsins, sem helgast eingöngu af jákvæðum hagrænum áhrifum sem auknar útsvarstekjur og aukið framlag úr jöfnunarsjóði hafa haft síðustu ár, ásamt því að klappa sér á bakið fyrir þau verkefni sem var unnið að á síðasta kjörtímabili eins og undirbúning að byggingu skólahúsnæðis Grunnskóla Borgarnes, nýtt deiliskipulag og ljósleiðaraverkefnið svo eitthvað sé nefnt.  Ég óttast að ekkert af þeim fjölmörgu málum sem legið hafa í loftinu ókláruð síðustu ár verði afgreidd á þessu kjörtímabili, tækifæri til uppbyggingar verði ekki nýtt og engar ákvarðanir teknar sem koma okkur á braut vaxtar fyrir sveitarfélagið. Meirihlutanum hefur ekki enn þá tekist að fanga nema lítið brot af þeim ágætu málum sem þau settu fram í málefnasamning sínum árið 2018. Á meðan engin sýn er til staðar og engin geta og eldmóður til þess að leiða verkefni áfram og klára dæmið munum við fylgjast með tekjum sveitarfélagsins ausið stefnulaust.

Við fulltrúar framsóknarflokksins í sveitarstjórn erum orðin langþreytt á að sitja fundi þar sem mikið er talað vilja til móta stefnu um hin ýmsu mál en ekkert gerist. Fyrirtækjum er ekki að fjölga, engin áform um uppbyggingu leiguhúsnæðis og engar framkvæmdir í gangi. Þær tillögur sem nú liggja fyrir alþingi um styrkingu sveitarstjórnarstigsins kalla enn fremur á það að sýn sveitarstjórnarfulltrúa sé skýr á heildarhagsmuni. Tillögur sveitarstjórnarráðherra fela í sér tækifæri til styrkingar á fjárhagslegri stöðu sveitarfélaga ásamt því að hafa jákvæð áhrif á styrk sveitarfélaganna til að takast á við þróun og eflingu á hverju svæði. Við sveitarstjórnarmenn þurfum einnig að móta okkur sýn í tengslum við þær tillögur sem liggja fyrir í samráði við íbúa.

Við getum sem sveitarfélag hvar sem landfræðileg mörk okkar munu liggja á næstu árum  verið í fremstu röð. Mikilvægt er að stöðugt endurmat sé á nýtingu tækifæra til að hagræða og framsýni sé viðhöfð í takast á við nýjar áskoranir og byggja upp til framtíðar. Það er lykilatriði að skýr framtíðarsýn liggi fyrir til grundvallar ákvörðunum með heildarhagsmuni íbúa að leiðarljósi. Verum ábyrg, á tánum, full af eldmóði og óhrædd við það að vera framsækin.

Guðveig Lind Eyglóardóttir, oddviti Framsóknarmanna í Borgarbyggð.

Í fram­haldi af niður­stöðum alþjóðlegra könn­un­ar­prófa Efna­hags- og fram­fara­stofn­un­ar­inn­ar (e. PISA) sem kynnt­ar voru í vik­unni hef ég kynnt aðgerðir sem miða að því að efla mennta­kerfið, ekki síst með auk­inni áherslu á námsorðaforða og starfsþróun kenn­ara. Þær aðgerðir verða út­færðar í góðu sam­starfi við skóla­sam­fé­lagið, sveit­ar­fé­lög­in og heim­il­in í land­inu. Það er sam­fé­lags­legt verk­efni okk­ar allra að bæta læsi en það verk­efni snýr að tungu­máli okk­ar og menn­ingu.

Mennt­a­rann­sókn­ir sýna að ár­ang­ur í próf­um eins og PISA ræðst fyrst og fremst af færni nem­enda í rök­hugs­un og hæfi­leik­an­um til að nýta sér þekk­ingu sína til að meta og túlka texta. Góður málskiln­ing­ur og orðaforði er for­senda þess að nem­end­ur geti til­einkað sér þann hæfi­leika. Rann­sókn­ir benda til þess að orðaforði og orðskiln­ing­ur ís­lenskra barna hafi minnkað á und­an­förn­um árum og því verðum við að mæta. Niður­stöður PISA-próf­anna segja okk­ur að við get­um gert bet­ur. Ég trúi því að við get­um það með góðri sam­vinnu, eft­ir­fylgni og aðgerðum sem skilað hafa ár­angri í ná­granna­lönd­um okk­ar.

PISA-próf­in mæla fleira en lesskiln­ing og stærðfræði- og nátt­úru­læsi. Auk skýrslu með niður­stöðum próf­anna birt­ir Efna­hags- og fram­fara­stofn­un­in (e. OECD) fleiri gögn sem varpa ljósi á stöðu mennta­kerf­is­ins út frá viðhorf­um, líðan og fé­lags­legri stöðu nem­enda og eru þær niður­stöður ekki síður fróðleg­ar. Sú töl­fræði bend­ir meðal ann­ars til þess að færri ís­lensk­ir nem­end­ur búi við einelti en nem­end­ur gera að meðaltali í sam­an­b­urðarlönd­um OECD og að hærra hlut­fall þeirra sé ánægt með líf sitt. Þá sýna þær niður­stöður að 73% ís­lensku nem­end­anna sem svöruðu PISA-könn­un­inni sl. vor séu með vaxt­ar­viðhorf (e. growth mind­set), það er að þau trúa því að með vinnu­semi, góðum aðferðum og hjálp frá öðrum geti þau þróað hæfni sína og getu. Þetta hlut­fall er tíu pró­sentu­stig­um hærra hér á landi en meðaltal í OECD-ríkj­un­um. Niður­stöður PISA sýna að slík­ir nem­end­ur hafa sterk­ari hvöt til þess að ná góðum tök­um á verk­efn­um, meiri trú á getu sinni, setji sér metnaðarfyllri mark­mið, leggi meira upp úr mik­il­vægi mennt­un­ar og séu lík­legri til þess að klára há­skóla­nám.

Þetta vaxt­ar­hug­ar­far er afar dýr­mætt því rann­sókn­ir sýna að viðhorf til eig­in getu og vits­muna ræður miklu um ár­ang­ur. Þeir nem­end­ur sem telja að hæfi­leik­ar þeirra og hæfni sé föst stærð eru þannig lík­legri til þess að gef­ast upp á flókn­ari verk­efn­um og vilja forðast erfiðleika og áskor­an­ir. Ég kalla þetta hug­ar­far framtíðar­inn­ar. Okk­ar bíða sann­ar­lega spenn­andi verk­efni og mörg þeirra flók­in. Árang­ur­inn mun ráðast af viðhorfi okk­ar og trú. Setj­um markið hátt og vinn­um að því sam­an.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, mennta- og menningarmálaráðherra og varaformaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 7. desember 2019.