Author: Einar Gunnar

„Hæstv. forseti. Það var ánægjulegt að geta nú í hádeginu afhent hæstv. félags- og húsnæðisráðherra skýrslu nefndar um endurskoðun laga um almannatryggingar, svokallaðrar Pétursnefndar sem heitir í höfuðið á Pétri heitnum Blöndal, þeim mikla sómamanni sem gegndi lengi forustu í þeirri nefnd.
Fjölmargir hafa komið að þessari vinnu. Samvinna í nefndinni var yfir höfuð góð þó að nokkuð drægi úr henni á síðustu metrunum, því miður. En þó er ljóst að niðurstöður skýrslunnar eru ávísun á mestu breytingar sem gerðar hafa verið á almannatryggingakerfinu á Íslandi í áratugi ef af verður. Breytingarnar snúa að einföldun almannatryggingakerfisins, sveigjanlegum starfslokum og upptöku starfsorkumats í stað örorkumats.
Það er næsta víst að þó að tillögurnar séu flestar mjög góðar sem fram koma í skýrslunni er enn þá margt ógert. Enn skortir á að við höfum greint nægilega vel vandamál einstakra hópa innan þessara stóru hópa, aldraðra og öryrkja. Það er ekki hægt að tala um þessa hópa sem eitt mengi vegna þess að aðstaða þeirra er mjög mismunandi. Það er núna verk okkar í framhaldi af skýrslunni að vinna enn betur að því að kanna sérstaklega stöðu þeirra sem verst standa innan þessara hópa og grípa þá til sérstakra ráða til þess að þeir megi búa við betri lífskjör.
Heilt yfir er ekki laust við að maður geti verið ánægður með að skýrslan skuli nú loksins vera fram komin. Ég vona sannarlega að í framhaldinu muni fylgja frumvörp frá hendi ráðherra sem uppfylla það sem hér er sett fram.“
Þorsteinn Sæmundsson í störfum þingsins 1. mars 2016.

„Hæstv. forseti. Þessa dagana heyrum við fréttir af gríðarlegum hagnaði viðskiptabankanna þriggja. Samanlagt tóku þeir inn 80 milljarða króna hagnað á síðasta ári og er hagnaður þeirra þriggja frá hruni 370 milljarðar. Þessi hagnaður kemur á sama tíma og þessir sömu viðskiptabankar hafa verið að bæta við þjónustugjöldum og í mörgum tilfellum að hækka þau þjónustugjöld sem fyrir voru. Má þar meðal annars nefna úttektargjald, hraðbankagjald, svargjald bankaþjónustu, greiðslugjald, kortagjald og svona er hægt að telja áfram. Þessir gjaldaliðir eru um 30 talsins og hv. þm. Framsóknarflokksins Karl Garðarsson gerir ágætlega grein fyrir þeim í færslu á Eyjunni. Í færslu hans kemur jafnframt fram að fólki blöskri og það sé búið að fá nóg. Það er ekki annað hægt en að taka heils hugar undir þau orð hans þegar kemur að þessum þáttum í bankakerfinu. Við þurfum að skapa nýtt og heiðarlegra bankakerfi.
Herra forseti. Hér þarf að aðgreina á milli fjárfestingar- og viðskiptabanka. Hér þarf að afnema verðtryggingu og taka um leið á því vaxtaumhverfi sem við búum við. Í því samhengi gæti líka verið afar gagnlegt að líta til hugmynda hv. þm. Frosta Sigurjónssonar um breytt peningakerfi. Á meðan sú vinna er í gangi eiga forsvarsmenn þessara fjármálastofnana að sýna sóma sinn í því að leyfa neytendum landsins að finna fyrir þeim gríðarlega hagnaði sem fjármálastofnanirnar hafa náð. Það ættu þeir að geta gert með því að kalla til baka þær hækkanir sem orðið hafa á þjónustugjöldum eða fækka þeim þjónustuliðum sem rukkað er fyrir og að lækka vexti. Það gæti orðið gríðarleg kjarabót fyrir heimili landsins.“
Elsa Lára Arnardóttir í störfum þingsins 1. mars 2016.

Hlutfall kvenna á vinnumarkaði hefur hækkað úr 76,5% árið 2004 í 78,5% árið 2014 en hlutfall karla á vinnumarkaði hefur lækkað lítillega, samkvæmt nýjum Félagsvísum. Hlutfall eldra fólks á vinnumarkaði hefur hækkað á sama tímabili, úr 63,3% í 67,2%. Meðalfjöldi vinnustunda á viku hefur lækkað bæði hjá konum og körlum og í öllum aldurshópum.
Í nýuppfærðum Félagsvísum sem voru birtir fyrir skömmu má lesa ýmsar upplýsingar um atvinnuþátttöku fólks, eftir kyni, aldri og menntunarstigi.
Ef atvinnuþátttaka hér á landi er skoðuð í norrænum samanburði, líkt og gert er í nýlegri skýrslu Nososko (norræn samanburðartölfræði á sviði félagsmála), má sjá að fleiri eru virkir á vinnumarkaði á Íslandi en annars staðar á Norðurlöndunum og auk þess eru Íslendingar virkir lengur fram eftir árum. Það er ekki fyrr en við 65 ára aldur íslenskra karlmanna að atvinnuþátttaka þeirra fer niður fyrir 80%. Þessi skil verða miklu fyrr hjá hinum Norðurlandaþjóðunum, eða við 53 ára aldur í Danmörku og Finnlandi en við 60 ára aldur í Noregi og Svíþjóð. Atvinnþátttaka kvenna hérlendis er einnig meiri en á hinum Norðurlöndunum og þær vinna lengur fram eftir ævinni en norrænar stallsystur þeirra.
Eygló Harðardóttir, félags- og húsnæðismálaráðherra segir ánægjulegt að sjá hve atvinnuþátttaka hér á landi er mikil og að eldra fólk skuli í vaxandi mæli vera virkt á vinnumarkaði fram eftir aldri. ,,Það væri áhugavert að vita hvað veldur þar mestu en þarna kunna að skipta máli þættir eins og bætt heilsa eldra fólks og félagslegir og efnahagslegir þættir. Sú staðreynd að vinnustundum fækkar held ég að sé mjög jákvæð. Það hefur lengi verið bent á þörfina fyrir aukið jafnvægi milli vinnu og einkalífs og það er ótvírætt liður í því að fjölga samverustundum foreldra og barna. Þeim stundum hefur fjölgað eins og sést í Félagsvísunum og kostir þess eru ótvíræðir.”

• Félagsvísar
• Skýrsla Nososko
• Börn og foreldrar verja æ meiri tíma saman

Þeim sem lægstar tekjur hafa og glíma við verulega íþyngjandi húsnæðiskostnað hefur fækkað jafnt og þétt á undanförnum árum. Hlutfall þeirra er nú u.þ.b. 25% en var 30% árið 2011. Þessi tiltekni félagsvísir tilgreinir húsnæðiskostnað þeirra 20% landsmanna sem lægstar hafa tekjurnar. Tekjulágir með verulega íþyngjandi húsnæðiskostnað voru fæstir árið 2008 en gögnin taka til tímabilsins 2004 til 2014. Húsnæðiskostnaður telst verulega íþyngjandi ef hann nemur yfir 40% af ráðstöfunartekjum heimilis.
Aðeins 2,2% tekjuhæstu heimilanna búa við íþyngjandi húsnæðiskostnað. Í félagsvísum er staðan greind eftir heimilisgerð og má þar sjá að algengast er að  fullorðnir karlmenn búi við íþyngjandi húsnæðiskostnað en þessi staða er fátíðust hjá tveimur fullorðnum með eitt eða tvö börn.
Eygló Harðardóttir, félags- og húsnæðismálaráðherra fjallaði m.a. um þetta á Fasteignaráðstefnunni í Hörpu í síðustu viku þar sem húsnæðismarkaðurinn í nútíð og framtíð var til umræðu: „Það er fagnaðarefni að hópur hinna tekjulægstu sem eiga í vandræðum með húsnæðiskostnað sé að minnka. Hann er hins vegar enn allt of stór að mínu mati. Þær breytingar á opinberum stuðningi við húsnæðismál, sem nú eru til umfjöllunar á Alþingi og koma fram í frumvörpum sem ég hef mælt fyrir, munu vonandi stuðla að því að færri þurfi að glíma við húsnæðiskostnað sem gleypir bróðurpartinn af ráðstöfunartekjum þeirra“ segir Eygló Harðardóttir.

Um félagsvísa

Megintilgangur félagsvísa er að birta á einum stað safn tölulegra upplýsinga til að auðvelda stjórnvöldum og almenningi að fylgjast með þróun og breytingum í samfélaginu. Á þriðja tug sérfræðinga frá Háskóla Íslands, Rannsóknum og greiningu, Tryggingastofnun ríkisins, Barnaverndarstofu, Ríkislögreglustjóra, Hagstofu Íslands, velferðarráðuneyti, efnahags- og viðskiptaráðuneyti, mennta- og menningarmálaráðuneyti, Velferðarsviði Reykjavíkurborgar, Félagsvísindastofnun, Ríkisskattstjóra, Alþýðusambandi Íslands, umboðsmanni skuldara, embætti landlæknis, Vinnumálastofnun og Þjóðskrá Íslands tóku þátt í vinnu við gerð félagsvísa.

Jöfnuður hefur verið að aukast á Íslandi og er nú vandfundið það land þar sem bilið á milli þeirra sem hafa lægstar tekjur og hæstar tekjur er minna en hér. Í Félagsvísum 2015 sést að munurinn á tekjum Íslendinga hefur ekki mælst minni í áratug. Þar kemur fram að svokallaður Gini-stuðull var lægri árið 2014 en allt tímabilið 2004-2013. Gini-stuðullinn mælir hvernig samanlagðar tekjur allra einstaklinga í landinu dreifast. Stuðullinn nær frá 0 upp í 100, þar sem 0 þýðir að allir hafi jafnar tekjur en 100 að sami einstaklingurinn hafi allar tekjurnar. Gini-stuðullinn var 22,7 árið 2014 samanborið við 24,1 árið 2004 og 29,6 árið 2009.
Dregur saman með efsta og lægsta tekjuhópnum
Þá kemur einnig fram í tölunum hvað þeir sem hæstar tekjur hafa (20% tekjuhæstu) hafa mörgum sinnum hærri tekjur en hinir tekjulægstu (20% tekjulægstu). Nýjustu tölurnar sýna að þeir hafa nú ríflega þrefaldar tekjur hinna tekjulægstu (3,1) en höfðu fjórfaldar tekjur (4,2) sama hóps árið 2009. Þá hefur lágtekjuhlutfallið á Íslandi, þ.e. einstaklingar sem mælast undir lágtekjumörkum, ekki verið lægra síðan árið 2004. Þá mældust 10% landsmanna undir lágtekjumörkum en hlutfallið er nú komið í 7,9%. Lágtekjumarkið miðast við tekjur upp á 182.600 kr á mánuði.
Eygló Harðardóttir, félagsmálaráðherra: „Það eru gleðifréttir að jöfnuður í samfélaginu sé að aukast. Það er hluti af því velferðarsamfélagi sem við viljum búa í að vinna gegn ójöfnuði. Það getum við gert með beinum og óbeinum hætti. Við þurfum sterkt öryggisnet en mikilvægast er að skapa heilbrigt umhverfi og stýra efnahagsmálum vel þannig að fólk hafi næga atvinnu auk aðgangs að fyrsta flokks menntun og velferðarþjónustu. Heimilunum í landinu vegnar betur núna og það er ánægjulegt að þeim heimilum sem þurfa á fjárhagsaðstoð að halda hafi farið hratt fækkandi. Það er hins vegar ljóst að eignastaða fólks er mun ójafnari en tekjurnar og þess vegna er mjög mikilvægt að við styðjum vel við fólk á húsnæðismarkaði og hjálpum þeim sem vilja eignast eigin fasteign að komast inn á markaðinn. Við erum að vinna í þeim málum á mörgum vígstöðum og það mun stuðla að áframhaldandi bættri stöðu heimilanna.“

„Virðulegi forseti. Ég þakka hv. þm. Birgittu Jónsdóttur fyrir að vekja athygli á þessu máli. Þetta er það mikið byggðamál að það er aldrei of mikið rætt í þessum sölum. Ég tek alveg undir áhyggjur sveitarstjórnarmanna á Austurlandi, en þetta er nú einu sinni þannig að þegar kemur að framkvæmdum og það loksins — og ég hefði haldið að hv. þingmaður fagnaði því að ríkisstjórnin væri loksins að setja fjármuni og hefja framkvæmdir á þessu mikilvæga máli frekar en að velta sér upp úr því hvernig hlutirnir eru gerðir.
Ég er nærri viss um að það er alveg sama hver tillagan verður, og þess skal getið að starfshópurinn er ekki búinn að skila tillögum til ráðherra, en í dag er þetta unnið þannig að fjarskiptafélögin sækja til fjarskiptasjóðs um styrki til þess að fjarskiptatengja staði á markaðsbrestssvæðum.
Þetta árið munum við líklegast leggja til að sveitarfélög sæki um styrki til þess að leggja á sínum svæðum sem þýðir með öðrum orðum að við munum væntanlega leggja til að þessir takmörkuðu fjármunir verði veittir þannig að þeim verði dreift á þrjú, fjögur svæði, á norðvestur-, norðaustur- og suðursvæði, í hlutfalli við það hversu margir ótengdir staðir eru á hverjum stað. Við reynum að tryggja að þetta dreifist um allt landið, mest á þá staði sem eru verst staddir, en við getum svo lengi deilt um það hvar við eigum að byrja verkið. Mér finnst mest um vert að við erum að byrja þetta mikilvæga verk.”
Páll Jóhann Pálsson í störfum þingsins 24. febrúar 2016.