Category: Nýjast

Categories
Fréttir Greinar

Fjár­lögin 2026: Hvert stefnum við?

Deila grein

08/12/2025

Fjár­lögin 2026: Hvert stefnum við?

Ísland stendur frammi fyrir nýjum veruleika. Þegar fjárlagafrumvarp ríkisstjórnarinnar var lagt fram í september sl. virtist hagkerfið á traustum grunni, en á örfáum vikum hafa forsendur breyst verulega. Nýjustu spár Seðlabankans gera ráð fyrir aðeins 0,9% hagvexti árið 2025 og bankinn telur jafnvel líklegt að árið 2026 verði erfiðara. Fjárlög 2026 byggja því á veikum grunni.

Mikilvægt er að undirstrika að enginn gerir ráð fyrir hruni eða alvarlegu atvinnuleysi á næsta ári. Stoðir samfélagsins eru sterkar og fjölskyldur þurfa ekki að hafa áhyggjur. En fjárlagagerð á tímum óvissu krefst varfærni, skýrleika og aga. Ef fjárlög taka ekki mið af kólnandi efnahag og styðja ekki við stöðugleika, getur niðursveiflan orðið dýpri en ella.

Það má ekki gerast.

Markmiðið er stöðugleiki fyrir einstaklinga, fjölskyldur og fyrirtæki

Lykilmarkmið okkar allra er að tryggja að einstaklingar og fjölskyldur, auk fyrirtækja, geti búið við stöðugleika í öruggu samfélagslegu umhverfi. Að allir hafi vinnu við hæfi, að verðbólga sé hófleg og vextir fasteignalána séu viðráðanlegir. Umfram allt þurfa fyrirtækin í landinu að búa við samkeppnishæf skilyrði.

Skilaboð Framsóknar felast nú í að minna á þörfina fyrir aukna varúð og læra af reynslunni við framkvæmd fjárlaga undanfarna áratugi. Við erum þekkt í ríkjum OECD fyrir að fara nánast ávallt út fyrir markmið fjárlaga. Við erum ekki nógu öguð þegar kemur að fjármálum ríkisins. Þetta er ein ástæða þess að verðbólga er hærri en hún þyrfti að vera.

Veikleikar í útflutningsgreinum

Stoðir útflutnings hafa veikst hratt. Álframleiðsla hefur dregist saman, fiskeldi stendur frammi fyrir áskorunum, óvissa ríkir í umhverfi ferðaþjónustu og ESB hefur sett tolla á útflutning kísilmálms. Á sama tíma munu auknar álögur á sjávarútveg draga úr fjárfestingu og breytt skattkerfi með hærri vörugjöldum þrengja svigrúm heimila og fyrirtækja.

Í slíku umhverfi þarf að ráðast í mótvægisaðgerðir. Hér má nefna tillögur Framsóknar um fjárfestingaátak atvinnuvega með hvötum til lausna sem miða að aukinni skilvirkni og orkusparnaði, markaðsátak til að styðja ferðaþjónustu og íslenska framleiðslu á erlendri grundu, að efla nýsköpun með nýjum nýsköpunarsjóði og stóreflingu íslenskunnar.

Samfélagið þarf á aukinni hreyfingu að halda.

Of bjartsýnar forsendur

Seðlabankinn hefur staðfest að niðursveiflan sé komin „með meiri þunga og fyrr” en áður var talið. Í slíku ástandi er óábyrgt að byggja fjárlög á bestu mögulegu sviðsmynd.

Skýrasta dæmið er áform um 8,5 milljarða tekjuaukningu vegna breytinga á vörugjöldum bifreiða. Allt bendir til þess að fólk og fyrirtæki muni flýta kaupum og rýra þannig tekjugrunn næsta árs.

Á sama tíma er almennur varasjóður færður niður í 1% sem er lagalegt lágmark. Ekki er því búist við neinu einasta áfalli á næsta ári. Er það líklegt? Almennur varasjóður á að vera borð fyrir báru og tryggja að áætlanir fjárlaga 2026 haldi.

Ósjálfbær þróun ríkisfjármála

Heildargjöld ríkisins á árinu 2026 verða um 1.626 milljarðar, vaxtagjöld nálgast 150 milljarða sem eru tæplega 10% heildarútgjalda ríkisins. Þetta er fullkomlega ósjálfbær þróun.

Halli næsta árs er áætlaður yfir 27 milljarðar króna. Slíkur halli er ekki verulegt áhyggjuefni eitt og sér, en ef ríkisstjórnin hyggst ná hallalausum fjárlögum árið 2027, sem er jákvætt markmið, þá þarf allt að ganga upp á næsta ári.

Viðvörun fjármálaráðs

Fjármálaráð benti sl. vor á að markmið um hallalaus fjárlög árið 2027 krefjist „mikils aga” og að forsendur um hagvöxt, verðbólgu og ytri áföll verði að ganga upp sem sé ólíklegt í ljósi reynslunnar. Niðurstaða fjármálaráðs er að „því mætti hafa meira borð fyrir báru svo að markmið um hallalaus fjárlög árið 2027 teljist trúverðugt.”

Við þurfum að taka þessum varnaðarorðum alvarlega.

Óskýr markmið um árangur

Annað sem vekur áhyggjur er að markmið fjárlaga um árangur og starfsemi heilbrigðisstofnana, menntakerfisins og atvinnuveganna eru afar óskýr. Lög um opinber fjármál gera kröfu um skýr markmið um starfsemi málefnasviða s.s. heilbrigðismála. Grundvallarspurningin er: Vitum við hvert við stefnum?

Án skýrrar stefnu er ekki hægt að forgangsraða, meta hvort útgjöld séu réttlát eða tryggja markvissa framkvæmd fjárlaga.

Leiðin fram á við

Margt er jákvætt í fjárlögum ríkisstjórnarinnar. Áherslur Framsóknar varða það að benda á hættumerki og nauðsyn aukinnar varúðar. Þörf er á endurmati forsendna byggðu á raunverulegri stöðu hagkerfisins, stærri almennum varasjóði, markvissri mótvægisaðgerðum, skýrum og mælanlegum markmiðum um rekstur ríkisins og varkárari fjármálastjórn sem stuðlar að stöðugleika.

Í janúar 2026 hefst vinna við nýja fjármálaáætlun fyrir árin 2027–2031. Þar verður tækifæri til að leggja traustan grunn að hallalausum fjárlögum og ábyrgu ríkisfjármálakerfi.

Stefán Vagn Stefánsson, alþingismaður og fulltrúi Framsóknar í fjárlaganefnd.

Greinin birtist fyrst á visir.is 6. desember 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Læknar eru lífs­björg: Tryggjum sér­nám þeirra

Deila grein

08/12/2025

Læknar eru lífs­björg: Tryggjum sér­nám þeirra

„Ef við fáum ekki sérgreinina okkar viðurkennda þá er til einskis að flytja heim,“ sagði íslenskur læknir búsettur í Svíþjóð mér á dögunum. „Þessi staða virðist tilkomin vegna reglugerðabreytinga á Íslandi þar sem ýmsir læknar lentu milli skips og bryggju þrátt fyrir að uppfylla hefðbundnar kröfur,” bætti annar læknir síðar við.

Auðvitað þarf að tryggja gæði læknanáms hugsaði ég. En hversu skynsamlegt er að láta hámenntaða íslenska lækna berjast í krefjandi kæruferlum á meðan sjúklingarnir sem þurfa á þeim að halda bíða? Á sama tíma vinna heilu nefndirnar að því að fjölga læknum. Væri ekki hægt að leysa þessi mál með skjótari og skynsamlegri yfirferð?

Vandamál sem fæstir vita af

Þegar ég kynnti mér þetta málefni betur komst ég að öðru sem fæstir vita: Grundvallarbreyting hefur orðið á möguleikum íslenskra lækna til að sækja sérnám í Svíþjóð.

Fyrir nokkrum árum þrengdi Svíþjóð skilyrði fyrir sérnám lækna verulega, meðal annars til að bregðast við auknum fjölda umsækjanda sem tekið höfðu grunnám sitt í öðru landi. Ísland lenti þar undir og missti einstakt aðgengi sitt, sérstaklega í barnalækningum, svæfingalækningum og skurðlækningum.

Noregur, sem er annar mikilvægur námsstaður íslenskra lækna, gerði einnig breytingar. Bæði ríkin hafa aukið áherslu á að mennta eigin lækna vegna óvissu í varnarmálum, á sama tíma og fjármagn er takmarkað.

Þeir sem höfðu þegar hafið sérnám féllu undir gömlu reglurnar en nýir umsækjendur standa frammi fyrir mun erfiðari aðstæðum.

Hvers vegna skiptir þetta máli?

Samkvæmt Læknablaðinu fer yfir helmingur íslenskra lækna sem heldur utan til sérnáms til Svíþjóðar. Þar öðlast þeir sérhæfingu sem ekki er hægt að öðlast hér á landi, bæði vegna kostnaðar við að halda úti ólíku sérnámi en líka vegna þess að þekking fæst með þjálfun á stærri spítölum þar sem tilfelli sjúklinga eru fjölbreyttari en hér heima.

Margir læknar fara annað, til dæmis til Bandaríkjanna, og það er vel. En ávinningur umfangsmikillar samvinnu við fremstu háskólasjúkrahús heims, eins og þau í Svíþjóð, nær langt út fyrir námið sjálft.

Dýrmætt net sérfræðinga – ávinningur í stærra samhengi

Í gegnum árin hefur byggst upp dýrmætt net sérfræðinga sem styður við íslenskt heilbrigðiskerfi þegar sérþekkingu eða búnað skortir. Stundum er sjúklingum flogið til Svíþjóðar, en stundum er teymi lækna flogið hingað og aðgerðir framkvæmdar á Íslandi.

Oft eru þetta krefjandi tilfelli þar sem allt er undir, fyrir sjúklinginn, fjölskylduna og samfélagið. Sem dæmi má nefna flókna hjartasjúkdóma barna, lifrarbilanir, heilaskurðlækningar og sértæk tilfelli annarra sjúkdóma.

Þetta aðgengi að sænskum læknum og stofnunum er ekki sjálfgefið. Þetta eru verðmæti sem hafa byggst upp með náinni samvinnu lækna í gegnum sérnám og viðhaldist að því loknu. Slík samvinna byggir á trausti og persónulegum tengslum sem hafa þróast yfir langan tíma.

Þessi verðmæti mega ekki glatast. Aðgengi að bestu læknum og búnaði er bæði utanríkis- og innanríkismál sem verður að leysa.

Tvö verkefni sem þarf að leysa

Í grunninn eru það tvö verkefni sem þarf að leysa:

1. Viðurkenning á námi sem þegar hefur farið fram

Ráðuneyti heilbrigðismála á enn eftir að leysa úr málum margra lækna sem bíða þess að námið þeirra verði metið. Þessir læknar lentu eins og áður segir milli skips og bryggju vegna reglugerðabreytinga hér á landi. Í kjölfar nýlegs úrskurðar heilbrigðisráðuneytisins virðist einhver hreyfing vera komin á málið, en allir ættu að sjá tilgang í því að hraða vinnu svo sem flestir læknar geti hafið störf sem fyrst í takt við sérhæfingu sína.

2. Áframhaldandi aðgengi að sérnámi

Hvernig tryggjum við að íslenskir læknar haldi áfram að komast í sérnám í Svíþjóð og víðar? Í samtölum við leiðtoga læknafélaga hérlendis og fagfólk í Svíþjóð hefur komið skýrt fram að aðgangur að sérnámi er forsenda öflugs heilbrigðiskerfis. Áhrif breytinganna hefur áhrif á tugi lækna árlega sem þurfa að velja sér sérnám erlendis.

Flestir íslenskir læknar hafa lokið kandídatsári eða svokölluðum sérnámsgrunni sem er sambærilegur við það sem nú er krafist í Svíþjóð. Að auki hafa flestir nokkurra ára starfsreynslu þegar sérnám hefst. Norræna tengingin er sterk og færni íslenskra lækna í sænsku batnar hratt. Allt þetta hefur gert þá að eftirsóttum starfskröftum sem ætti að hjálpa til við að fá undanþágu.

Vilji virðist vera til að finna lausn fyrir Ísland samkvæmt samtölum sérfrærðinga og ráðamanna. En framkvæmdin, hvort sem er að koma á almennri undanþágu eða tryggja ákveðinn fjölda plássa, hefur ekki tekist.

Hvað kostar töfin?

Á meðan við ræðum vandamálið heldur kostnaðurinn áfram að safnast upp. Hver læknir sem bíður í kæruferli hér á landi er læknir sem sinnir ekki sjúklingum eins og hann gæti. Hver læknir sem seinkar sérnámi skapar minni verðmæti fyrir samfélagið okkar. Hver tengiliður við sænska sérfræðinga sem tapast vegna kynslóðaskipta er tengiliður sem tekur áratugi að byggja upp á ný.

Við höfum ekki reiknað þennan kostnað. Kannski vegna þess að hann er ekki liður í fjárlögum en hann er raunverulegur; lengri biðlistar, færri sérfræðingar og veikari tengsl við fremstu sjúkrahús heims. Þetta er ekki vandamál sem leysist af sjálfu sér ef við bíðum nógu lengi. Það versnar.

Hvernig gengur að leysa málin?

Góðu fréttirnar eru að málið hefur ratað á borð ráðuneyta og ráðherra sem hafa sýnt því skilning. Læknafélög hafa sömuleiðis fundað um stöðuna og ábendingum hefur verið komið til Svíþjóðar oftar en einu sinni.

En hvernig hefur gengið að ná árangri? Nú reynir á, því stundin sem læknar sem hafa lokið öllu námi sem hægt er að taka hér heima og þurfa að fara út fyrir ýmsar sérgreinar, er runnin upp.

Umfangsmiklar heimsóknir

Á þessu ári hafa heimsóknir íslenskra leiðtoga til Svíþjóðar þar sem fundað hefur verið með ráðamönnum Svía, verið óvenju margar. Vonandi hafa allir fylgt málinu ötullega eftir. Hér er listi sem mögulega er ekki tæmandi:

  • Utanríkisráðherra, sem fer með hagsmunabaráttu Íslands í víðu samhengi.
  • Ráðherra háskólamála, sem fer með norræna samvinnu og nám á háskólastigi.
  • Forsætisráðherra, sem leiðir ríkisstjórn og er samhæfingaraðili ráðuneyta.
  • Forseti Íslands, sem fór í ríkisheimsókn til Svíþjóðar með áherslu á heilbrigðismál.
  • Heilbrigðisráðherra, sem leiðir málaflokk heilbrigðismála og tók þátt í ríkisheimsókn.

Spurningar sem kalla á svör

Í ljósi þessara umfangsmiklu samskipta er eðlilegt að spyrja:

  • Hvernig miðar að ná fram undanþágu fyrir íslenska lækna? Undanþágu sem í raun felst í því að leyfa farsælli hefð á sviði læknanáms að halda áfram.
  • Hefur málið verið tekið upp með afgerandi hætti á öllum þessum fundum?
  • Hvernig hefur samhæfing milli ráðuneyta verið háttað?
  • Hvernig hefur eftirfylgni verið háttað?
  • Hver eru næstu skref?

Svo má velta fyrir sér: Hefði Ísland ekki leyst sambærilegt mál fyrir Svía ef nær helmingur leiðtoga Svíþjóðar hefði lagt leið sína hingað og óskað eftir jafn einfaldri en mikilvægri útfærslu? Og ef svarið er já – hvers vegna hefur árangur ekki náðst? Skortir skipulag í hagsmunagæslu eða eru aðrar fyrirstöður sem leysa þarf saman. Hér þurfa allir að leggja hönd á plóg.

Hin hljóðláta en mikilvæga hagsmunabarátta

Hagsmunabarátta lækna fyrir aðgangi að námi og viðurkenningu þess er hljóðlát í samanburði við önnur utanríkismál, svo sem varnarmál og tollaundanþágur frá Evrópusambandinu. Í þeim málum birtast brýnir hagsmunir fyrir hagkerfi dagsins í dag sem sterk hagsmunasamtök tala eðlilega um í fjölmiðlum.

En mikið er undir þegar kemur að sérhæfðri menntun lækna í nútíð og framtíð og aðgengi að sérnámi erlendis ber að taka alvarlega. Í samhengi við áherslu stjórnvalda á öryggismál ætti menntun lækna og heilbrigðisstarfsfólks einnig að vera í brennidepli fyrir herlausa þjóð.

Ég hvet ríkisstjórn til finna lausn hið fyrsta. Því læknar eru lífsbjörg sem varðar okkur öll.

Halla Hrund Logadóttir, þingmaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst á visir.is 6. desember 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Nýsköpunarátak fyrir fram­tíð Ís­lands

Deila grein

08/12/2025

Nýsköpunarátak fyrir fram­tíð Ís­lands

Íslenskt efnahagslíf stendur frammi fyrir vaxandi áskorunum. Hagvöxtur er að minnka og óvissa eykst á meðan álögur á atvinnulífið aukast stöðugt í formi hærri vörugjalda, veiðigjalds og annarra íþyngjandi þátta. Þó slíkar álögur kunni að vera réttlætanlegar út frá tilteknum sjónarhornum, skapa þær skilyrði sem hamlar verðmætasköpun og dregur úr samkeppnishæfni.

Hvað getum við gert?

Leiðin út úr efnahagslegum áskorunum felst í vexti sem byggir á nýsköpun, aukinni framleiðni og tæknilausnum. Við getum ekki lengur treyst á gamlar leiðir eða heppni. Við verðum að byggja upp nýjar tekjuöflunarleiðir og styrkja undirstöður hagkerfisins, samhliða því að styrkja innviði samfélagsins.

Nýsköpun sem grunnur velgengni

Málefni nýsköpunar og þekkingargreina standa nú frammi fyrir byltingu gervigreindar og stafrænna lausna. Ísland þarf því nauðsynlega heildstæðari stefnu um áherslur í nýsköpun þvert á atvinnugreinar svo við stöndum jafnfætis fremstu nýsköpunarríkjum heims. Þetta er undirstaða samkeppnishæfni okkar, lífskjara og byggðaþróunar til framtíðar.

Vistkerfi nýsköpunar

Fjárlagafrumvarp ríkisstjórnarinnar er nú til umræðu á Alþingi. Í því samhengi höfum við í Framsókn lagt til ýmsar hugmyndir til að styrkja innviði samfélagsins, ekki síst á sviði nýsköpunar.

Þannig leggur Framsókn til að þróað verði vistkerfi nýsköpunar. Slíkt vistkerfi felst í lifandi neti og samspili háskóla, fyrirtækja, fjárfesta, hins opinbera, innviða og hvata (með lögum) sem vinnur saman að því að breyta hugmyndum í verðmæti fyrir atvinnulíf, samfélag og byggðir um allt land. Slíkt net kallar á heildarhugsun og samvinnu þvert á fyrirtæki og stofnanir.

Stóra málið

Eins og flestir þekkja til er gervigreind að gjörbreyta öllum framleiðsluháttum, samskiptum og innviðum samfélaga. Tryggja þarf að ný tækni styðji við aukna velmegun og samfélagslegan ábata á öllum sviðum með lausnum á sviði orkuskipta, loftslagsmála, matvælaframleiðslu, heilbrigðisþjónustu og náttúruverndar, svo dæmi séu nefnd.

Í því ljósi þarf Ísland einnig að vera virkur þátttakandi í alþjóðlegu samstarfi á borð við Horizon Europe og norræn gervigreindarnet.

Nýsköpun um allt land

Nýsköpun má ekki vera bundin við höfuðborgarsvæðið. Byggja þarf upp innviði, tækni og ráðgjöf í öllum landshlutum þannig að hugmyndir, störf og verðmæti geti orðið til hvar sem er á landinu.

Tvíþætt hvatastefna

Nauðsynlegt er að efla frumstig hugmyndavinnu en þar kviknar nýsköpunin. Framsókn leggur því til stofnun sérstaks nýsköpunarsjóðs landsbyggðarinnar, með 500.000–1.500.000 kr. styrkjum fyrir einstaklinga og litlar teymishugmyndir. Þessi sjóður fyllir tómarúm sem hefðbundin styrkjakerfi ná ekki að dekka, sérstaklega í dreifðum byggðum.

Samhliða þessu hefur Framsókn mótað áherslur fyrir stærri fjárfestingar með hraðari afskriftum (svo dæmi sé tekið) þegar fyrirtæki fjárfesta í sjálfbærum, skilvirkum og grænum tækjum. Markmiðið er að örva fjárfestingar í tækni sem eykur framleiðni, dregur úr kostnaði og skapar samkeppnisforskot á alþjóðamarkaði.

Þannig fáum við tvíþætta nálgun: smáir hvatar fyrir hugmyndafasa og einstaklinga, en stórir hvatar fyrir fyrirtæki sem ráðast í tækni- og framleiðniaukandi fjárfestingar.

Hvatar skipta öllu máli

Skattalegir hvatar eru það sem kveikir og styður við fyrstu skref frumkvöðla bæði einstaklinga og innan stórra fyrirtækja. Þeir draga úr áhættu, flýta fjárfestingum og tryggja að hugmyndir þróist í raunveruleg verkefni. Án hvata hægir á ferli við sköpun nýrra hugmynda, en með réttum hvötum hleypur kraftur í nýsköpun og atvinnulíf.

Breytingartillaga

Í ofangreindu ljósi leggur Framsókn til að fjármagn verði aukið um 500 milljónir króna í málefnasvið 7 um nýsköpun í fjárlagafrumvarpi 2026. Þessi aukning mun styrkja uppbyggingu heildræns vistkerfis nýsköpunar, fjármagna nýjan landsbyggðarsjóð fyrir frumstigs hugmyndir, efla alþjóðlegt samstarf á sviði nýsköpunar og gervigreindar, tryggja að nýsköpunartækifæri séu til staðar um allt land og styðja við skattahvatakerfi fyrir fjárfestingar í tækni og framleiðniaukningu. Allt slíkt þarf þó að undirbúa af kostgæfni og á grunni samráðs.

Ef Ísland ætlar sér að vaxa út úr efnahagslegum áskorunum er þetta eina leiðin: heildstætt vistkerfi nýsköpunar, sterkir innviðir, alþjóðleg tenging og hvatar á öllum stigum nýsköpunar.

Slíkt er fjárfesting í framtíð Íslands.

Þórarinn Ingi Pétursson, alþingismaður Framsóknar

Greinin birtist fyrst á visir.is 7. desember 2025.

Categories
Fréttir

Heimilin herða sultarólina en ríkið gerir allt annað

Deila grein

04/12/2025

Heimilin herða sultarólina en ríkið gerir allt annað

Sigurður Ingi Jóhannsson, alþingismaður og formaður Framsóknar, beindi spurningu til forsætisráðherra í óundirbúnum fyrirspurnum á Alþingi um svokallaðar hagræðingaraðgerðir ríkisstjórnarinnar. Hann sagði ljóst að heimili og fyrirtæki um land allt væru löngu byrjuð að herða sultarólina meðan ríkið héldi áfram að auka útgjöld sín langt umfram verðbólgu.

Sigurður Ingi minnti á að stærsta verkefni stjórnvalda um þessar mundir væri að lækka verðbólgu og vexti fyrir skuldug heimili og fyrirtæki, „fyrir alla sem finna fyrir þrengri kjörum“. Hann benti á að heimili og atvinnulíf væru þegar að hagræða, fresta framkvæmdum og forgangsraða vegna vaxtabyrðar og endurtekinna skattahækkana af hálfu ríkisstjórnarinnar.

Á sama tíma hafi ríkissjóður hins vegar valið allt aðra leið. Aukning fjárlaga milli ára nemi 125 milljörðum króna og við það hafi meiri hluti fjárlaganefndar bætt 18 milljörðum til viðbótar. „Þetta gera 143 milljarða aukningu á milli ára af um 1.600 milljarða veltu,“ sagði Sigurður Ingi og benti á að þetta jafngilti um 9% útgjaldaaukningu á milli ára á meðan verðbólga væri um 4%. „En það sést ekki í fjárlagagerð ríkisstjórnarinnar að hún sé að hagræða.“

Almenn aðhaldskrafa í rekstri ríkisins sé einungis 1%, sem Sigurður Ingi kallaði „aðeins 1%“ í ljósi þess hve útgjöld hækkuðu mikið. Hann lagði áherslu á að Framsókn væri ekki að kalla eftir blóraböggulshugsun eða blóðugum niðurskurði í velferðarkerfinu, heldur markvissri hagræðingu þar sem hún væri raunhæf: í stoðrekstri, innkaupum, ráðgjöf, húsnæði og verkefnum sem mætti fresta án þess að skerða þjónustu við fólk.

„Einmitt þegar ríkisvaldið á að senda skýr skilaboð um aðhald gerist hið gagnstæða,“ sagði Sigurður Ingi og vísaði til þess að útgjöld ríkisins hefðu hækkað verulega nú þegar Seðlabankinn hafi skýrt látið að því liggja að næstu skref í vaxtalækkunum velti á því að verðbólga færist nær markmiði. Gegnir ríkið þar lykilhlutverki með ábyrgri fjárlagagerð.

Sigurður Ingi spurði forsætisráðherra beint hvers vegna aðhaldskrafan væri ekki meiri, til dæmis 2%, á meðan heimili og fyrirtæki væru neydd til að hagræða af nauðsyn. Þá gagnrýndi hann sérstaklega að útgjöld hefðu hækkað um 18 milljarða milli umræðna um fjárlög á Alþingi og spurði hvernig það samræmdist yfirlýstum markmiðum um aðhald.

Að lokum vakti hann athygli á því að tekjuáætlanir fjárlaganna byggðust að verulegu leyti á forsendum sem væru „bersýnilega mjög viðkvæmar“ fyrir markaðsviðbrögðum, ekki síst í tengslum við vörugjöld af bifreiðum. Sú tekjuöflun muni að hans mati vart skila sér í ríkissjóð á næsta ári eins og ríkisstjórnin teikni upp í fjárlögum.

Með gagnrýninni dró formaður Framsóknar skýrar línur milli þess aga sem heimilin og atvinnulífið eru neydd til að gera og þess rúma svigrúms sem ríkisstjórnin leyfi sér í eigin rekstri.

Categories
Fréttir

„Digurbarkalegar lýsingar munu ekki eldast vel“

Deila grein

04/12/2025

„Digurbarkalegar lýsingar munu ekki eldast vel“

Ingibjörg Isaksen, alþingismaður og formaður þingflokks Framsóknar, gagnrýndi harðlega í óundirbúinni fyrirspurn á Alþingi að ný samgönguáætlun ríkisstjórnarinnar sé kynnt með stórkallalegum yfirlýsingum um að „ræsa vélarnar“ og „rjúfa kyrrstöðu“ í jarðgangagerð, á sama tíma og verið sé að tefja nauðsynlegar framkvæmdir og hunsa bæði faglegt mat og vilja heimamanna fyrir austan.

Ingibjörg segir í raun aðeins verið að „kasta ryki í augu almennings og farið með ansi digurbarkalegar lýsingar sem munu því miður sumar hverjar ekki eldast vel.“ Hún bendir á að um 600 milljónir króna hafi þegar verið varið í undirbúning Fjarðarheiðarganga, en nú sé þeirri vinnu hent út fyrir borð og verkefnið sett til hliðar. „Það er verið að hunsa vilja kjörinna fulltrúa sem hafa sammælst milli sveitarfélaga fyrir austan um þessa framkvæmd. Það er verið að hunsa vilja íbúa og samþykkt svæðisskipulag,“ sagði Ingibjörg og bendir jafnframt á að skýrslur frá Háskólanum á Akureyri og KPMG, unnar af fagfólki, séu lagðar til hliðar án þess að innihald þeirra verði virt.

Að hennar mati hefur ekki verið metið á faglegan hátt hvað sé hagkvæmast og mikilvægt fyrir fjórðunginn. Þrátt fyrir það sé málið ekki einu sinni sett í samráðsgátt stjórnvalda. „Þetta er einfaldlega pólitísk ákvörðun,“ segir Ingibjörg, og varar við því að í raun sé verið að fresta borun gangna um allt að þrjú ár, jafnvel lengur, þvert á það sem látið sé í veðri vaka í kynningum ráðherra.

Ingibjörg bendir á að hægt væri að hefja borun strax ef vilji væri fyrir hendi. „Það eru ein göng sem eru tilbúin og búin að fá þinglega meðferð. Þetta snýst um vilja,“ segir hún og nefnir þar Fjarðarheiðargöng. Þá gerir hún einnig að umtalsefni að áfram verði dregið að halda af krafti áfram með Fljótagöng sem hún segir vera gríðarlega mikilvæga framkvæmd fyrir svæðið og öryggi íbúa.

„Mig langar að spyrja hæstv. forsætisráðherra hvort landsmenn megi þá í rauninni núna reikna með því að á fjögurra ára fresti komi ný ríkisstjórn og hún stöðvi allan undirbúning framkvæmda og breyti algerlega forgangsröðuninni. Eru hugsanlega einhver áform uppi hjá ríkisstjórninni um að breyta ferli samgönguáætlunar? Er þetta eitthvert verkfæri sem sveitarfélög og íbúar í landinu geta treyst áfram eða á að gera breytingar á þessu? Þetta setur eflaust strik í reikninginn varðandi traust á framhaldinu á framkvæmdum hér í landinu.“

Categories
Fréttir Greinar

Ríkis­stjórnin bregst fólkinu í landinu

Deila grein

04/12/2025

Ríkis­stjórnin bregst fólkinu í landinu

Áróðursdeild ríkisstjórnarinnar situr ekki auðum höndum. Á liðnum dögum og vikum hefur birst nokkur fjöldi greina forvígismanna ríkisstjórnarinnar þar sem gerð er tilraun til að draga upp glansmynd af þessu fyrsta ári nýrrar ríkisstjórnar. Þeim til hróss verður að nefna að þau eru nokkuð lunkin í að draga upp myndir. Myndir sem eru ekki endilega í samræmi við viðurkennd gögn eða raunveruleikann, en þessi mikilvæga færni tryggði þeim glæsilega kosningu, sæti í ríkisstjórn og völd.

Óhóf og skattahækkanir

Þegar horft er yfir verkin á þessu fyrsta ári kemur í ljós óþægileg staðreynd. Stjórnin hefur brugðist loforðum sínum um hófsemi í skattheimtu og ráðdeild í ríkisrekstri. Í stað aðhalds og trúverðugrar stefnu í fjármálum eru útgjöld aukin með fordæmalausum hætti, eða um 143 milljarða króna á milli ára. Þá hlýtur það að teljast sérstakt metnaðarleysi að sitja í ríkisstjórn sem lofaði að hækka ekki skatta á venjulegt eða vinnandi fólk en boðar nú yfir 25 milljarða króna skattahækkun á næsta ári, en sú tala gæti jafnvel orðið hærri. Til að reyna að breiða yfir loforðasvikin er gripið til útúrsnúninga, nýyrða og orðaleikja. Talað um „tiltekt“ og „leiðréttingar“ í stað þess að viðurkenna berum orðum að verið sé að leggja á nýja skatta. Venjulegt fólk sér í gegnum slíkt orðagjálfur þegar upp verður staðið. Róðurinn þyngist.

Sleggjan sem hrökk af skaftinu

Eitt veigamesta verkefni nýrrar ríkisstjórnar var, og er, að hemja verðbólgu og skapa forsendur fyrir vaxtalækkun með trúverðugri ríkisfjármálastefnu. Þar voru stóru orðin ekki spöruð í aðdraganda kosninga. Í því verkefni hefur ríkisstjórnin gjörsamlega brugðist. Hagkerfið er vissulega að kólna, en það er ekki vegna trúverðugrar eða traustrar efnahagsstefnu heldur vegna þess að samdráttur og vandamál blasa víða við í atvinnulífinu. Ekki síst í útflutningsatvinnuvegum landsins sem eru grunnstoð farsældar landsmanna. Varnaðarorð eru hundsuð og eftir situr venjulegt fólk og fyrirtæki landsins með sárt ennið, með allt of háum vöxtum og vaxandi atvinnuleysi.

Verklaus verkstjórn

Eitt megin stefið hjá áróðursmeisturum ríkisstjórnarinnar var að nú væri loks tekin við stjórn sem ætlaði að láta verkin tala. Verkin hafa sannarlega talað síðustu mánuði og í þeim birtist ýmislegt áhugavert. Rauði þráðurinn er grímulaus andstyggð gagnvart atvinnulífi landsins og ekki síst landsbyggðinni og íbúum í dreifðum byggðum landsins.

Í upphafi fyrsta þings stjórnarinnar var málum dælt út eins og það væri hinn sanni mælikvarði á afköst, verkstjórn. Ítrekað kom í ljós að málin voru illa undirbúin, samráð var af skornum skammti og í mörgum veigamiklum málum var undirbúningur lagasetningar algerlega óviðunandi. Niðurstaðan á vorþingi var enda sú að ríkisstjórnin kastaði til hliðar á fimmta tug mála með undarlegri forgangsröðun í dagskrá þingsins.

Á yfirstandandi þingi hefur stefið verið annað. Útlit er fyrir að fá mál hljóti afgreiðslu fyrir áramót og svo virðist sem sí vaxandi núningur milli ríkisstjórnarflokkanna setji sand í tannhjólin. Þar dugar lítt að brosa á blaðamannafundum og vísa ítrekað í hvað allt sé nú æðislegt á stjórnarheimilinu. Minnir svolítið á óhamingjusöm hjón sem birta ítrekað færslur á samfélagsmiðlum til að sannfæra alla nema sjálfa sig um að allt sé í himnalagi.

Stóra núllið – vantar spýtu og sög

Tíðir blaðamannafundir ríkisstjórnarinnar hafa vakið nokkra athygli. Mantra þeirra funda hefur jafnan verið að kynna með glæsibrag og bros á vör innihaldslítil loforð um eitthvað sem koma muni síðar. Eftirminnilegur er fundurinn um fullkomlega innihaldslausan húsnæðispakka, aðgerðir sem engu máli skipta fyrir fólk í nútímanum. Fundurinn var enda svo innihaldslaus að þau hafa sjálf boðað framhaldsfund um sama málefni. Það vantaði víst spýtu og sög. Á blaðamannafundinum 3. desember þar sem kynnt var fyrsta samgönguáætlun nýrrar ríkisstjórnar, sem beðið hafði verið eftir með nokkurri eftirvæntingu, varð hið sama uppi á teningnum. Hið kunnuglega stef um umbúðir umfram innihald. Við áhorfið á fundinn fylltist venjulegt fólk ef til vill nokkurri bjartsýni, enda farið ansi fögrum orðum og frjálslega um ýmislegt. Þegar betur var að gáð kemur í ljós að megin þungi þeirra verkefna sem þar voru kynnt eru ýmist nú þegar í farvegi eða bíða síðari hluta áætlunarinnar þ.e. frá 2031-2040.

Þó var eitt sem vakti sérstaka athygli. Á síðustu árum var leiðtogum núverandi ríkisstjórnar tíðrætt um ,,stóra núllið í jarðgangnagerð“. Þau orð eru hjákátleg nú þegar við blasir með nýrri og illa rökstuddri forgangsröðun jarðgangna að ekkert minna en kraftaverk þarf til að borinn verði ræstur á þessu kjörtímabili. Fljótagöng sem nú eru fyrst í forgangsröðinni og eru vissulega mikilvæg eins og önnur, eiga eftir að fara í gegnum undirbúnings- og útboðsferli sem tekið getur 3-4 ár.

Fullkomin uppgjöf

Þegar litið er á liðið ár blasir við uppgjöf í verki. Ríkisstjórn sem bregst fólkinu í landinu.

Helgi Héðinsson, framkvæmdastjóri Framsóknarflokksins. 

Greinin birtist fyrst á visir.is 4. desember 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Fjarðarheiðargöng: Lífshætta, loforð og lokaðar dyr

Deila grein

04/12/2025

Fjarðarheiðargöng: Lífshætta, loforð og lokaðar dyr

Umræðan um jarðgangaáætlun hefur tekið nýja stefnu. Innviðaráðherra hefur lýst því yfir að náttúruvá sé forsenda nýrrar forgangsröðunar á samgönguáætlun. Þessi orð marka tímamót. Ef stjórnvöld ætla að standa við þessi orð, þá getur aðeins eitt verkefni verið efst á blaði: Fjarðarheiðargöng.

Varnarleysi á fjallvegi

Fyrir mér er þetta ekki bara spurning um malbik og steypu, heldur persónulegt öryggismál. Í nóvember 2017 lenti ég, ásamt eiginmanni mínum, í bílslysi á Fjarðarheiði þegar stjórnlaus bíll kom á móti okkur og lenti harkalega á bílnum okkar.

Sú upplifun sýndi mér svart á hvítu hversu varnarlaus við erum á þessum vegi. Það skiptir engu máli hversu varlega þú ekur sjálfur eða hversu vel búinn bíllinn þinn er; þegar aðstæður eru jafn varasamar og þær gerast á Fjarðarheiði er slysið alltaf handan við hornið. Við sluppum, en það gera ekki allir. Það er óásættanlegt að íbúar þurfi daglega að leggja líf sitt og limi að veði til að komast til vinnu, sækja þjónustu eða einfaldlega komast heim.

Náttúruváin kallar á undankomuleið

Seyðisfjörður býr við eina mestu náttúruvá á byggðu bóli á Íslandi. Við munum öll eftir aurskriðunum í desember 2020. Snjóflóðahætta er einnig viðvarandi ógn. Þegar vá ber að dyrum er lífsnauðsynlegt að íbúar hafi trygga undankomuleið. Fjarðarheiði er hins vegar veðravíti sem lokast oft á veturna – einmitt þegar hættan á ofanflóðum er mest. Að eina leiðin frá bænum sé fjallvegur, sem er oft ófær eða stórhættulegur þegar neyðarástand skapast, er öryggisleysi sem enginn ætti að búa við.

Falskar lausnir og Fannardalur

Í umræðunni hefur stundum verið ýjað að öðrum leiðum til að tengja firðina, til dæmis um Fannardal. En hvað á það að leysa, þegar Fjarðarheiðin er ófær, að beina fólki um annan fjallveg sem býr við sömu hættur?

Í Fannardal er veruleg snjóflóðahætta. Við sáum það skýrt þegar snjóflóðin féllu í Neskaupstað árið 2023; þá var hættuástand víða á svæðinu. Að ætla að leysa samgönguvanda Seyðisfjarðar með því að treysta á vegi sem lokast vegna sömu náttúruvár er engin lausn. Það er bara tilfærsla á vandanum. Örugg heilsársgöng undir Fjarðarheiði eru eina leiðin sem tryggir öryggi.

Atvinnulífið blæðir út

Óvissan í samgöngum hefur ekki bara áhrif á fólk, hún drepur niður atvinnulíf. Á síðustu árum höfum við horft upp á fyrirtæki loka eða flytja starfsemi sína. Skýrasta dæmið er brotthvarf Síldarvinnslunnar á síðustu tveimur árum. Fyrirtæki geta ekki treyst á flutningaleið sem er lokuð dögum saman.

Það má heldur ekki gleyma að Fjarðarheiði er hluti af Evrópuvegi nr. 1. Vegna Norrænu er Seyðisfjörður gátt Íslands til Evrópu. Lokanir á heiðinni stöðva vöruflutninga og skaða ferðaþjónustu, sem hefur áhrif á allt þjóðarbúið.

Forsendubrestur sameiningar

Það má heldur ekki gleyma grundvellinum sem sveitarfélagið okkar hvílir á. Þegar íbúar samþykktu sameiningu í Múlaþing árið 2020 var það gert með skýrum fyrirvara: Bættar samgöngur voru forsenda sameiningarinnar.

Við vorum að búa til stórt og öflugt samfélag, en það samfélag virkar ekki ef einn hluti þess er reglulega einangraður frá hinum og þjónustukjarnanum á Egilsstöðum. Án jarðganga er sameiningin í raun ófullkomnuð og íbúar upplifa nú forsendubrest á þeim samningi sem gerður var við þá.

Pólitísk loforð verða að standa

Fyrir kosningarnar á síðasta ári var tónninn skýr. Allir frambjóðendur í kjördæminu, að undanskildum Flokki fólksins, lýstu yfir stuðningi við Fjarðarheiðargöng. Kjósendur treystu þessum loforðum. Nú, þegar ráðherra setur náttúruvá á oddinn, er tækifærið til að sýna að orðum fylgi athafnir.

Stjórnmálamenn verða að horfast í augu við þann veruleika sem við búum við: Samfélag undir stöðugri ógn, tengt umheiminum með hættulegum fjallvegi sem bregst þegar mest á reynir. Göng undir Fjarðarheiði eru eina rökrétta svarið við nýrri forgangsröðun stjórnvalda.

Eygló Björg Jóhannsdóttir, íbúi á Seyðisfirði og formaður Framsóknarfélags Múlaþings.

Greinin birtist fyrst á austurfrett.is 4. desember 2025. 

Categories
Fréttir

Vill fjármagnaða innviðaáætlun fyrir íslenskuna – Landspítali tekinn til fyrirmyndar

Deila grein

04/12/2025

Vill fjármagnaða innviðaáætlun fyrir íslenskuna – Landspítali tekinn til fyrirmyndar

Halla Hrund Logadóttir, alþingismaður, vakti athygli í störfum þingsins á nýrri tungumálastefnu Landspítalans og sagði hana mikilvægt fordæmi fyrir aðrar stofnanir. Hún óskaði spítalanum til hamingju með „skýra afstöðu með íslenskunni“ og lagði áherslu á að slík stefna skipti verulegu máli fyrir samfélagið.

Halla Hrund benti á að á síðustu árum hefðu komið til landsins um 50 þúsund innflytjendur, sem sé mjög hátt hlutfall miðað við stærð þjóðarinnar. Í því ljósi dugi engin ein aðgerð til að efla íslenskuna; þvert á móti þurfi heildstæða, fjármagnaða innviðaáætlun fyrir tungumálið, á borð við samgönguáætlun. „Tungumálið er vegakerfið okkar á milli,“ sagði hún og minnti á að íslenskan geymdi menningu þjóðarinnar og væri forsenda samheldni.

Halla Hrund sagði að verið sé að leggja til viðbótarfjárframlag, tæplega 200 milljónir króna umfram það sem fram kemur í meirihlutaáliti fjárlaganefndar, til verkefna tengdra íslenskukennslu. Nemur heildarupphæðin þá 486 milljónum króna. Fjármununum eigi að verja í kennslu, kennslugögn, samtalsþjálfun og þróun mælitækja til að meta árangur í íslensku.

Nefndi Halla Hrund sérstaklega hugmynd um eins konar „TOEFL-próf í íslensku“, þar sem skýr viðmið yrðu sett um tungumálakunnáttu. Slíkt próf gæti, að hennar mati, nýst bæði við inngöngu í háskóla og í tengslum við veitingu dvalarleyfa og atvinnuréttinda, líkt og þekkist í ýmsum löndum. Með betri mælikvörðum væri auðveldara að fylgjast með árangri af auknum framlögum til íslenskunnar.

Í lok ræðunnar hvatti Halla Hrund til þess að áætlanir Landspítalans yrðu teknar sem fyrirmynd. Meira í þá átt, sagði hún, myndi skila meiri samheldni í íslensku samfélagi.

Categories
Fréttir

Fjárlög ríkisstjórnarinnar byggð á „of veikum grunni“

Deila grein

03/12/2025

Fjárlög ríkisstjórnarinnar byggð á „of veikum grunni“

Stefán Vagn Stefánsson, alþingismaður og 2. varaformaður fjárlaganefndar, segir „með ólíkindum að horfa upp á raun útgjaldaaukningu á milli fjárlaga um 143 m.kr. og hvernig má það ríma við markmið fjárlaga 2026 og peningastefnu Seðlabankans.“

Stefán Vagn mælti fyrir nefndaráliti 1. minni hluta fjárlaganefndar við 2. umræðu um frumvarp til fjárlaga, fyrir árið 2026, og sagði hann þau byggju á „of veikum grunni“ og endurspegluðu ekki lengur raunveruleg efnahagsskilyrði í landinu. Stefán Vagn varaði við því að afkomumarkmið fjármálastefnunnar, þar á meðal loforð um hallalausan ríkisrekstur árið 2027, séu í uppnámi nema gripið verði til markvissra aðgerða, bæði á tekju- og útgjaldahlið.

Stefán Vagn dró upp í máli sínu dökka mynd af stöðu þjóðarbúsins: hagvöxtur á árinu 2025 er nú metinn um 0,9% og Seðlabankinn gerir ráð fyrir því að árið 2026 geti orðið enn erfiðara, með viðvarandi slaka í hagkerfinu, auknu atvinnuleysi og veikari fjárfestingu en áður var talið. Jafnframt bent hann á röð áfalla í útflutningsgreinum, frá álframleiðslu og fiskeldi til ferðaþjónustu og tollaákvarðana Evrópusambandsins á kísilmálm. „Forsendur fjárlaga næsta árs byggi á of veikum grunni,“ sagði Stefán Vagn og varaði við því að stefnumörkun stjórnvalda í opinberum fjármálum njóti ekki tiltrúar almennings og markaðsaðila ef ekki sé brugðist hratt við breyttri stöðu.

Krefst varfærni í stað bjartsýni

Stefán Vagn leggur í nefndaráliti 1. minni hluta þunga áherslu á að fjárlögin verði að laga að breyttu efnahagsástandi. Nú sé ekki tími til að mála fallegar sviðsmyndir í fjármálum ríkisins heldur sýna raunsæi og aga.

Í nefndaráliti 1. minni hluta fjárlaganefndar er gagnrýnt að frumvarpið byggi enn á bjartsýnni spám um innlenda eftirspurn og útflutning, þrátt fyrir að tekjustofnar ríkisins séu augljóslega að veikjast. Sem dæmi er vísað til áforma um breytingar á vörugjöldum af bifreiðum sem eiga að skila um 8,5 milljörðum króna í ríkiskassann. Stefán Vagn bendir hins vegar á að bílaleigur og almenningur hafi þegar flýtt bílakaupum til að sleppa við hærri gjöld og að bílamarkaður sé mjög verðnæmur.

Slík framsetning „rýri trúverðugleika efnahagsstefnunnar í heild“ og grafi undan tiltrú á því að stjórnvöld og Seðlabankinn hafi samræmda og ábyrga hagstjórn til lengri tíma litið.

Fjárlög langt umfram fyrra ár – vaxtagjöld í sögulegu hámarki

Í nefndaráliti 1. minni hluta fjárlaganefndar er bent á að heildargjöld ríkisins séu nú áætluð um 1.626 milljarðar króna árið 2026, sem er tugum milljarða umfram fjárlög 2025. Á sama tíma er fjárlagahalli næsta árs metinn yfir 27 milljarða króna og vaxtagjöld nálgast 150 milljarða.

Minni hlutinn segir ljóst í nefndarálitinu að staða ríkissjóðs sé „afar viðkvæm“ og að óvissa hafi aukist í öllum helstu þáttum efnahagslífsins, frá útflutningsgreinum og lánamarkaði til húsnæðismarkaðar og gengis krónunnar.

Sérstaklega er gagnrýnt í nefndaráliti 1. minni hluta að almennur varasjóður ríkissjóðs sé skorinn niður í lágmark samkvæmt lögum um opinber fjármál, eða um 1%. Minni hlutinn telur að í ljósi aukinnar óvissu ætti varasjóður fremur að vera á bilinu 1,5–2% til að mæta hugsanlegum áföllum á næstu árum.

Fimm meginstoðir breytingatillagna

Tillögur 1. minni hluta fjárlaganefndar byggja á fimm meginstoðum sem eiga að mynda heildstæða nálgun að endurskoðun fjárlagafrumvarpsins:

1. Endurmat á útgjaldaáherslum og sjálfbærni þeirra
Útgjaldavöxtur ríkissjóðs á milli ára er tekinn til skoðunar í ljósi versnandi efnahagshorfa. Lögð er áhersla á varfærni og raunsæi í stað of bjartsýnna spáforsendna.

2. Markvissari framkvæmd fjárlaga með skýrum markmiðum
Minni hlutinn gagnrýnir harðlega að markmið 35 málefnasviða ríkisins séu víða loðin, tæknileg og illa mælanleg. Krafist er skýrra, mælanlegra og árangurstengdra markmiða sem gera Alþingi kleift að fylgjast raunverulega með því hvort fjárveitingar skili þeim árangri sem stefnt er að.

3. Metnaðarfullar, en markvissar breytingar á fjárlögum
Lagt er til að fjárheimildir verði auknar á lykilsviðum, sérstaklega þar sem samfélagsleg þörf er brýnust:

  • 400 m.kr. til geðheilbrigðisþjónustu barna
  • 500 m.kr. til að lækka lyfjakostnað almennings
  • 200 m.kr. til eflingar sérgreinalækna
  • 200 m.kr. til að efla lestrarfærni og íslenskukunnáttu barna, m.a. með þróun námsgagna og stuðningi við kennara
  • 500 m.kr. í nýsköpun, þar á meðal Nýsköpunarsjóð landsbyggðarinnar
  • 1.000 m.kr. í markaðsátak fyrir ferðaþjónustu
  • 500 m.kr. til að styrkja íslenskan iðnað og matvælaframleiðslu
  • 200 m.kr. til stuðnings ungu fólki á vinnumarkaði í ljósi áhrifa gervigreindar og stafrænnar þróunar

4. Ábyrgar sparnaðaraðgerðir til mótvægis
Til að mæta um 3,7 milljarða króna útgjaldaaukningu leggur minni hlutinn til sparnað og aðhald að fjárhæð 3,5-4,5 milljarða. Þar á meðal:

  • almenn 2% aðhaldskrafa í rekstri ríkisins, einkum með einföldun stjórnsýslu og hagræðingu, en án þess að skerða grunnþjónustu,
  • frestun óbrýnna framkvæmda, þar á meðal byggingar nýs nefndahúss Stjórnarráðsins.

5. Undirbúningur næstu fjármálaáætlunar
Endurskoðun markmiða málefnasviða er lykilforsenda þess að fjármálaáætlun 2027-2031 verði trúverðug og í takt við breyttar efnahagsforsendur. Sú vinna verður að hefjist strax.

„Alþingi getur ekki sinnt fjárstjórnarhlutverki sínu“

Einn harðasti tónn nefndarálits 1. minni hluta fjárlaganefndar beinist að því hvernig fjármálaáætlun og fjárlög hafi verið fram sett undanfarin ár. Minni hlutinn segir það grafalvarlegt að markmið málefnasviða hafi ekki verið skýr í fjármálaáætlun 2026-2030, heldur að hluti upplýsinganna hafi verið falinn í sérstöku „mælaborði“ á vef stjórnvalda.

Slíkt verklag, að mati 1. minni hluta fjárlaganefndar, sé „ekki lögmætt“ og í beinni andstöðu við anda og texta laga um opinber fjármál. Alþingi sé einfaldlega ekki veittar þær upplýsingar sem þurfi til að það geti sinnt stjórnskipulegu eftirlitshlutverki sínu með fjármálum ríkisins.

„Núverandi staða er sú að Alþingi getur ekki uppfyllt nægilega vel fjárstjórnarhlutverk sitt,“ segir Stefán Vagn, þar sem bent er á að óljós markmið og skortur á mælikvörðum geri það nánast ógerlegt að meta hvort fjárfest sé í réttum verkefnum og hvort markmið séu raunverulega fjármögnuð.

Krefjast gagnsærri fjárlagagerðar og sterkari grunns

Niðurstaða 1. minni hlutans í fjárlaganefnd er skýr: ekki sé forsvaranlegt að samþykkja fjárlagafrumvarpið óbreytt. Endurskoða verði forsendur þess, styrkja varasjóði, skýra markmið og færa Alþingi aftur raunverulegt vald yfir forgangsröðun og útgjöldum ríkisins.

Í nefndarálitinu er jafnframt lögð áhersla á að margt jákvætt sé að finna í fjárlagafrumvarpinu, sérstaklega þegar kemur að innviðauppbyggingu og tilteknum samfélagsverkefnum. En án skýrrar heildarsýnar, trúverðugra efnahagsforsenda og raunhæfrar tekjuáætlunar sé hætt við að fjárlögin verði enn ein bjartsýnisæfingin á pappír, á meðan raunveruleiki þjóðarbúsins segir allt annað.

Helstu tillögur 1. minni hluta fjárlaganefndar

Útgjaldatillögur (aukning um 3,7 ma.kr.):

  • Geðheilbrigðisþjónusta barna: 400 m.kr.
  • Lækkun lyfjakostnaðar: 500 m.kr.
  • Efling sérgreinalækna: 200 m.kr.
  • Lestrarfærni og íslenska: 200 m.kr.
  • Nýsköpun og Nýsköpunarsjóður landsbyggðarinnar: 500 m.kr.
  • Markaðsátak í ferðaþjónustu: 1.000 m.kr.
  • Markaðsátak fyrir íslenskan iðnað og matvæli: 500 m.kr.
  • Stuðningur við ungt fólk á vinnumarkaði: 200 m.kr.

Sparnaðaraðgerðir (3,5–4,5 ma.kr.):

  • Almenn 2% aðhaldskrafa í rekstri ríkisins, án skerðingar á grunnþjónustu.
  • Frestun óbrýnna framkvæmda, m.a. nýs nefndahúss Stjórnarráðsins.

***

Categories
Fréttir

„Horfum á það að halli hefur tvöfaldast á innan við mánuði“

Deila grein

03/12/2025

„Horfum á það að halli hefur tvöfaldast á innan við mánuði“

Ingibjörg Isaksen, alþingismaður og formaður þingflokks Framsóknar, spurði í óundirbúnum fyrirspurnum á Alþingi hvort markmið um hallalaus fjárlög 2027 standist. Sagði hún hallaspá ríkissjóðs nær tvöfaldast á örfáum vikum og varasjóði nánast þurrkaða út. Ingibjörg gagnrýndi forsendur fjárlagafrumvarpsins í umræðu á Alþingi um fjárlög næsta árs og spurði fjármálaráðherra hvaða skref hann hygðist stíga til að halda hallanum í skefjum.

Ingibjörg rakti að afkomaáætlun ríkissjóðs hafi breyst verulega á örfáum vikum. „Í september var talað um að hallinn væri um 15 milljarðar kr. og nú er ljóst samkvæmt meirihlutaáliti fjárlaganefndar að hallinn stefnir í 25-27 milljarða kr. Það er nær tvöföldun á áætlun á innan við mánuði.“

Á sama tíma hafi ríkisstjórnin lækkað almennan varasjóð í lágmark og í fjárlögum 2026 sé ekki lengur gert ráð fyrir varasjóðum einstakra málaflokka. „Þannig að nánast ekkert má út af bregða,“ sagði Ingibjörg og benti á að tekjuforsendur væru svo þandar að „það má engu muna að þær bregðist“.

„Þessi staða þýðir einfaldlega að öll áhættan hvílir á því að tekjur standist og að engin ófyrirséð útgjöld komi til, sem við vitum, búandi á Íslandi, að raungerist eflaust ekki,“ sagði Ingibjörg. Hún minnti á að ríkisstjórnin hefði ítrekað talað um stöðugleika og ábyrg fjármál, sem sé mikilvægt, en að ekki sé síður mikilvægt að fjárlögin „standist raunveruleikann“.

Ingibjörg vék einnig að því að lykilstærðir í hagkerfinu virðast ekki þróast í samræmi við forsendur fjárlagafrumvarpsins. „Þegar við horfum á það að varasjóður er tekinn í lágmark, þegar við horfum á það að halli hefur tvöfaldast á innan við mánuði, að tekjuáætlanir um breytingar á vörugjöldum standast ekki og að lykiltölur í hagkerfinu, atvinnuleysi, útflutningur, vaxtagjöld, þróast með allt öðrum hætti en frumvarpið gerir ráð fyrir.“

Í lok ræðu sinnar beindi Ingibjörg beinni spurningu til fjármálaráðherra um næstu skref. Hún spurði hvað hann hygðist gera til að tryggja að hallinn á næsta ári verði ekki meiri en 25-27 milljarðar króna og hvort hann teldi enn raunhæft að markmiðið um hallalaus fjárlög árið 2027 standist.