Category: Fréttir

Categories
Fréttir Greinar

Samvinnuhreyfingin á alþjóðavísu

Deila grein

05/05/2025

Samvinnuhreyfingin á alþjóðavísu

Árið 2025 hjá Sam­einuðu þjóðunum er til­einkað sam­vinnu­hreyf­ing­um um heim all­an und­ir yf­ir­skrift­inni: „Sam­vinna um betri heim“. Lögð er áhersla á já­kvæð áhrif sam­vinnu­fé­laga og hvernig þeim hef­ur tek­ist að koma lausn­ir á mörg­um áskor­un­um sam­tím­ans.

Sam­vinnu­hreyf­ing­in á ræt­ur sín­ar að rekja til þess upp­róts sem kom í kjöl­far iðnbylt­ing­ar­inn­ar. Mestu efna­hags­legu fram­far­ir hag­sög­unn­ar eiga upp­runa sinn að rekja til iðnbylt­ing­ar­inn­ar en þar fer hag­vöxt­ur sam­fé­laga fyrst af stað. Hins veg­ar voru vinnuaðstæður og kjör verka­fólks­ins oft afar bág­bor­in og sem svar við þessu ástandi tók fólk sig sam­an og stofnaði sam­vinnu­fé­lög, þ.e. fyr­ir­tæki í eigu og und­ir stjórn fé­lag­anna, sem tóku ákv­arðanir og deildu jafnt arði fé­lags­ins. Fæðing­arstaður sam­vinnu­hreyf­ing­ar­inn­ar er í Rochdale á Eng­land en árið 1844 stofnaði hóp­ur 28 vefara og hand­verks­manna versl­un sem seldi gæðavör­ur á sann­gjörnu verði. Í Frakklandi boðaði Char­les Fourier sam­fé­lags­lega sam­hjálp og sam­vinnu. Í Þýskalandi störfuðu Friedrich Raif­feisen og Her­mann Schulze-Delitzsch að stofn­un lána­sam­vinnu­fé­laga til stuðnings bænd­um og hand­verks­mönn­um. Í Banda­ríkj­un­um voru sett á lagg­irn­ar sam­vinnu­fé­lög í tengsl­um við land­búnað, þar sem bænd­ur tóku sig sam­an til að fá betra verð á vör­um sín­um og samn­inga um inn­kaup og dreif­ingu. Sam­vinnu­hreyf­ing­in á Íslandi á ræt­ur sín­ar að rekja til árs­ins 1882, þegar stofnað var Kaup­fé­lag Þing­ey­inga. Kjör bænda höfðu farið versn­andi, og ein­kennd­ust af háu vöru­verði og ein­ok­un kaup­manna. Sam­vinnu­hreyf­ing­in á Íslandi hef­ur verið veiga­mik­ill þátt­ur í at­vinnu- og fé­lags­mál­um þjóðar­inn­ar í yfir eina og hálfa öld. Níu kaup­fé­lög eru starf­rækt á Íslandi í dag.

Um 3 millj­ón­ir sam­vinnu­fé­laga eru starf­andi í heim­in­um í dag. Allt frá stór­fyr­ir­tækj­um í vel­ferðarsam­fé­lög­um til sam­yrkju­fé­laga í fá­tæk­um lönd­um. Fé­lags­menn eru um 1,2 millj­arðar og starfs­fólk er um 280 millj­ón­ir. Til hins fé­lags­lega hag­kerf­is telj­ast svo marg­vís­leg önn­ur fé­lags­drif­in fyr­ir­tæki og óhagnaðardrif­in fé­lög sem sam­an­lagt eru veru­leg­ur hluti af efna­hags­um­svif­um heims­ins.

Sam­vinnu­formið má nýta mun bet­ur. Á síðasta þing­vetri var samþykkt lög­gjöf um sam­vinnu­fé­lög. Þetta er fyrsta heild­ar­end­ur­skoðunin á lög­un­um í ára­tugi. Ein veiga­mesta breyt­ing­in var að auðvelda stofn­un sam­vinnu­fé­lags. Lág­marks­fjöldi stofn­enda var lækkaður í þrjá úr 15. Þessi breyt­ing end­ur­spegl­ar að sum verk­efni nú­tím­ans geta haf­ist með fá­menn­um hópi sem þó hef­ur þörf fyr­ir sam­vinnu­formið. Ég hvet lands­menn til að kynna sér sam­vinnu­hreyf­ing­una bet­ur á ári henn­ar hjá Sam­einuðu þjóðunum og hvaða tæki­færi fel­ast í henni. Sam­einuðu þjóðirn­ar leggja mikið upp úr getu sam­vinnu­fé­laga til að stuðla að vel­sæld sem flestra í sam­fé­lag­inu.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, vara­formaður Fram­sókn­ar og fv. viðskiptaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 3. maí 2025.

Categories
Fréttir Greinar

140 ára fæðingarafmæli Jónasar Jónssonar frá Hriflu

Deila grein

01/05/2025

140 ára fæðingarafmæli Jónasar Jónssonar frá Hriflu

Við minn­umst 140 ára fæðing­araf­mæl­is Jónas­ar Jóns­son­ar frá Hriflu, sem var einn áhrifa­mesti stjórn­mála­maður og hugsuður Íslands á sinni tíð. Jón­as frá Hriflu, eins og hann er jafn­an kallaður, var leiðandi afl í Fram­sókn­ar­flokkn­um og gegndi lyk­il­hlut­verki á um­brota­tím­um ís­lenskr­ar þjóðar. Jón­as var tákn og and­lit flokks­ins í huga Íslend­inga á 20. öld­inni.

Jón­as frá Hriflu

Jón­as Jóns­son fædd­ist í Bárðar­dal árið 1885, 1. maí. Hann ólst upp við sveita­störf á bæn­um Hriflu, æsku­heim­ili sínu, og kynnt­ist þar af eig­in raun þeim lífs­kjör­um og áskor­un­um sem ís­lensk­ir bænd­ur og alþýða stóðu frammi fyr­ir á þess­um tíma. Þrátt fyr­ir bág kjör sótt­ist Jón­as eft­ir mennt­un. Hann stundaði nám bæði í Dan­mörku og Englandi. Mennta­veg­ur hans var nokkuð óhefðbund­inn en mótaði hann og varð til þess að hann fékk brenn­andi áhuga á upp­bygg­ingu ís­lensks sam­fé­lags. Að námi loknu sneri Jón­as aft­ur heim upp­full­ur af hug­mynd­um um fé­lags­leg­ar fram­far­ir og fram­sókn. Hann hóf störf sem kenn­ari og fræðimaður og lét strax að sér kveða í umræðu um þjóðfé­lags­mál.

Stofn­un Fram­sókn­ar­flokks­ins og póli­tísk­ar lín­ur lagðar

Póli­tísk arf­leifð Jónas­ar frá Hriflu spann­ar marga þætti sam­fé­lags­ins og má skil­greina hann sem rót­tæk­an um­bóta­mann. Jón­as Jóns­son fæðist um svipað leyti og sam­vinnu­hug­sjón­in festi hér ræt­ur. Hann lagðist snemma á sveif með henni. Sam­vinnu­hreyf­ing­in var í hans aug­um meg­in­stoð fé­lags­hyggjuþjóðfé­lags­ins. „Stofn­un Fram­sókn­ar­flokks­ins var bein­lín­is skipu­lögð af hon­um,“ sagði Jón Sig­urðsson í Ysta­felli um Jón­as Jóns­son frá Hriflu. Fram­sókn­ar­flokk­ur­inn var stofnaður 16. des­em­ber árið 1916. Að auki var hann einn af frum­kvöðlun­um að stofn­un Alþýðusam­bands Íslands og Alþýðuflokks­ins haustið 1916. Jón­as hafði mjög skýra sýn á það hvernig hið póli­tíska lands­lag ætti að vera á Íslandi á þess­um tíma. Hann taldi að það sem myndi henta Íslandi best væri „eðli­leg flokka­skipt­ing“, þ.e. þrískipt­ing í íhalds­flokk, frjáls­lynd­an flokk og jafnaðarmanna­flokk.

Póli­tísk­ur fer­ill Jónas­ar

Jón­as fer að starfa með Fram­sókn­ar­flokkn­um og var driffjöðrin að stofn­un dag­blaðsins Tím­ans, 17. mars 1917. Jón­as var kjör­inn á Alþingi fyr­ir Fram­sókn­ar­flokk­inn árið 1922. Jón­as var þekkt­ur fyr­ir skel­egg viðhorf sín og kröft­ug­ar ræður þar sem hann mælti fyr­ir fé­lags­legu rétt­læti, mennt­un al­menn­ings og fullu sjálf­stæði Íslands. Árið 1927 varð hann dóms- og kirkju­málaráðherra í rík­is­stjórn og gegndi því embætti til 1932. Sem for­ystumaður í Fram­sókn­ar­flokkn­um mótaði Jón­as stefn­una á þess­um um­brota­tím­um. Hann var formaður flokks­ins árin 1934 til 1944 og stýrði Fram­sókn í gegn­um kreppu­ár­in og síðari heims­styrj­öld­ina. Á þeim tíma festi flokk­ur­inn sig í sessi sem einn af burðarás­um ís­lenskra stjórn­mála.

Mennt­un þjóðar­inn­ar

Mennta­mál þjóðar­inn­ar voru Jónasi einkum hug­leik­in og upp­bygg­ing mennta­kerf­is­ins. Hann átti stór­an þátt í stofn­un og efl­ingu margra mennta­stofn­ana. Má þar nefna Mennta­skól­ann á Ak­ur­eyri, Mennta­skól­ann á Laug­ar­vatni, Sam­vinnu­skól­ann og Héraðsskól­ann á Laug­um. Þá gegndi hann um tíma starfi skóla­stjóra Sam­vinnu­skól­ans, fræðslu­stofn­un sam­vinnu­hreyf­ing­ar­inn­ar. Hús­næðismál Há­skóla Íslands voru hon­um einnig mik­il­væg og í byrj­un fjórða ára­tug­ar­ins beitti hann sér fyr­ir setn­ingu laga sem heim­iluðu bygg­ingu nýs há­skóla­húss. Með þessu lagði Jón­as sitt af mörk­um til að auka mennt­un bæði í þétt­býli og dreif­býli, í sam­ræmi við þá sann­fær­ingu sína að þekk­ing og fram­far­ir ættu að ná til allra lands­manna.

Menn­ing­ar­mál ætíð veiga­mik­il

Menn­ing­ar­mál þjóðar­inn­ar voru hon­um ætíð of­ar­lega í huga. Hann var ein­dreg­inn talsmaður ís­lenskr­ar tungu, bók­mennta og lista og lagði áherslu á að menn­ing þjóðar­inn­ar byggðist á þjóðleg­um grunni. Oft var Jón­as gagn­rýn­inn á lista­menn eða strauma í menn­ingu sem hon­um þóttu of fram­andleg­ir eða í and­stöðu við hefðir þjóðar­inn­ar. Deil­ur hans við ýmsa fræðimenn og rit­höf­unda vöktu tals­verða at­hygli á sín­um tíma, enda þótti sum­um sem Jón­as gengi of langt í menn­ing­ar­mál­um. Hins veg­ar beitti hann sér öt­ul­lega fyr­ir því að styrkja um­gjörð menn­ing­ar­mála og má nefna Menn­ing­ar­sjóð, stofn­un Rík­is­út­varps­ins, styrki til lista­manna úr rík­is­sjóði og að reist yrði Þjóðleik­hús.

Loka­orð

Nú, 140 árum eft­ir fæðingu Jónas­ar frá Hriflu, má sjá að margt í framtíðar­sýn hans hef­ur orðið að veru­leika og var til þess fallið að efla ís­lenskt sam­fé­lag. Auðvitað hef­ur tím­inn einnig fært sam­fé­lag­inu breyt­ing­ar sem Jón­as gat vart séð fyr­ir, en grunn­stef hans um mennt­un, sam­vinnu og þjóðlega sjálfs­virðingu má enn greina víða. Arf­leifð Jónas­ar lif­ir þannig góðu lífi og minn­ir okk­ur á mik­il­vægi framtíðar­sýn­ar og hug­sjóna við upp­bygg­ingu þjóðar. Segja má að áhrif Jónas­ar á ís­lenskt sam­fé­lag á mik­il­vægu mót­un­ar­skeiði eigi sér fáar hliðstæður.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, vara­formaður Fram­sókn­ar og fv. mennta- og menn­ing­ar­málaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 1. maí 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Reykur og speglar – Sjónhverfingar í Árborg

Deila grein

28/04/2025

Reykur og speglar – Sjónhverfingar í Árborg

Á núlíðandi kjörtímabili hefur mikið verið rætt og ritað um rekstur í Sveitarfélaginu Árborg. Margt misjafnt verið sett fram og misgáfulegt.

Við lok síðasta kjörtímabils var sjálfstæðismönnum tíðrætt um að rekstur Sveitarfélagsins Árborgar væri á versta veg og að reksturinn væri ekki sjálfbær og að fráfarandi meirihluti hefði búið svo um hnútana að eftirlitsnefnd sveitarfélaganna væri í startholunum í Innviðaráðuneytinu til að taka yfir reksturinn. Því var haldið fram að í Árborg hefði verið farið of geist í framkvæmdir og að aðhald í rekstri væri slakt. Það sem gerðist var að ráðist var í byggingu skóla, leikskóla og íþróttahöll var byggð fyrir rúmar 1.300 mkr. Var það allur glæpurinn en sennilega gleymdist að senda inn spurningarlista upp í Valhöll hvort þetta væri í lagi og hvort ekki væru réttir verktakar ráðnir til verkanna.

Hvað sem því líður þá er rétt að halda sig við staðreyndir mála. Skuldaviðmið sveitarfélagsins fór í 156,6% í lok árs 2022 en var 147,4% árið 2023 og er nú 107,6% samkvæmt ársreikningi fyrir árið 2024. Skuldaviðmið skv. reglugerð sem er sett í þeim tilgangi að setja skýr viðmið um rekstur og fjárhagsstöðu sveitarfélaga, svo þau uppfylli kröfur um fjárhagslega sjálfbærni skv. sveitarstjórnarlögum.

Skuldahlutfallið sem reiknast sem heildarskuldir af reglulegum tekjum skal ekki vera hærra en 150% enda ef hlutfallið er umfram fyrrnefnt hámark til lengri tíma er rekstur sveitarfélaga ekki sjálfbær. Hinsvegar er vert að hafa í huga að á tímum mikilla fjárfestinga kann hlutfallið að kíkja tímabundið yfir hámarksviðmiðið en ef horfur eru á að tekjur aukist í náinni framtíð þá er mögulegt að réttlæta slíka ráðstöfun.

Hvað gerðist eiginlega í Árborg?

Er nú von að fólk spyrji sig þeirrar spurningar. Hvernig gat staða sveitarfélagsins farið úr því að vera ágæt, í hræðilega og aftur í ágæta á innan við einu kjörtímabili? Undirritaður ætlar að gera tilraun til að svara þessari ágætu spurningu.

Á síðasta kjörtímabili var fjárfest verulega í innviðum og íþróttaaðstöðu til handa íbúum sveitarfélagsins. Vel var í lagt til að mæta fyrirsjáanlegri þörf á innviðum vegna fólksfjölgunar og fyrirhugaðri fólksfjölgun. Núverandi meirihluti málaði upp svo dökka mynd af fjárhagsstöðunni að ritað var um bága fjárhagsstöðu í Málgagninu og öðrum fréttamiðlum eins og að sveitarfélagið væri nánast gjaldþrota. Með 156,6% skuldaviðmið. Er það mjög hæpin túlkun á alvarleika stöðunnar.

Nefna ber að lánveitendur héldu mjög að sér höndum í lánveitingum til sveitarfélagsins, svo mjög, að sveitarfélagið þurfti að glíma tímabundið við lausafjárkreppu. Má segja að lausafjárkreppa sveitarfélagsins hafi eingöngu verið meirihluta sjálfstæðismanna um að kenna því svo dökk mynd var á borð borin. Þessi atlaga sjálfstæðismanna að sveitarfélaginu hefur haft það í för með sér að lánakjör sem sveitarfélagið hefur þurft að una við hafa verið mun óhagstæðari en efni stóðu til um og má því segja að málflutningur þeirra hafi stórskaðað lánshæfismat sveitarfélagsins til lengri tíma.

Á undanförnum árum hefur sveitarfélagið því greitt hærri vexti en eðlilegt getur talist vegna lækkaðs lánshæfismats lánveitenda. Vert er að benda á að lánveitendur eru ekki einhverjar ónafngreindar verur. Lánveitendur eru venjulegt fólk úti í bæ sem les sömu fréttir og þú, lesandi góður, og verður fyrir sömu áhrifum og allir aðrir sem fylgja fréttum líðandi stundar. Því ber að tala um rekstur Sveitarfélagsins af yfirvegun en ekki léttúð.

Tilgangurinn helgar meðalið, allir áttu að fá það á tilfinninguna að rekstrarvandi sveitarfélagsins væri alvarlegur en nú væru sjálfstæðismenn komnir í verkið og það yrði lagað. Þó var það svo að þegar rætt var um leiðir benti núverandi meirihluti ávallt á ráðgjafa KPMG og firrtu sig allri ábyrgð á lausnunum. Þau væru einfaldlega að gera það sem sérfræðingarnir væru að leggja til. Hinsvegar ber einnig að nefna í samhengi við rekstraraðhald hjá sveitarfélaginu þá hafa starfsmenn Árborgar sýnt mikla þrautsegju og bera að þakka þeim fyrir einstakt framlag á kjörtímabilinu.

Reksturinn stökkbreytist með íbúafjölgun

Nú er svo komið að fréttir um andlát sveitarfélagsins hafa verið stórlega ýktar. Svo komst skáldið góða að orði um eigið andlát og má beita sömu kómík um málflutninginn sem að framan er rakin. Skuldaviðmið hefur lækkað niður í 107%. Rekstrartekjur hafa tvöfaldast á fjórum árum. Á árinu 2020 voru heildar rekstrartekjur Sveitarfélagsins 11.000 mkr. en voru 23.000 mkr. á árinu 2024. Hér er mismunur um 12.000 mkr. eða ríflega tvöföldun á fjórum árum. Eru breytingarnar núverandi meirihluta að þakka? Svarið er einfalt, nei. Hér er um að ræða breytingar vegna verulegrar aukningar á skattheimtu og vegna íbúafjölgunar. Til viðbótar, njótum við fjárfestinga sem ráðist var í á síðasta kjörtímabili því svigrúmið til að taka við fjölgun íbúa á núverandi kjörtímabili er mögulegt án verulegra fjárútláta.

Sjálfstæðismenn hafa á kjörtímabilinu staðið fyrir stóraukinni skattlagningu á íbúa og fyrirtæki í formi útsvarshækkunar, hækkunar á fasteignaskatti og gjaldskrám. Nefna ber að einskiptisgreiðslur sem sveitarfélaginu bárust á árinu 2024 voru aukaútsvar vegna tímabundinnar hækkunar, sem nam 1.200 mkr. og nam sala á byggingarétti í Björkurstykkinu svokallaða um 1.200 ma.kr. Samanlagt eru þessir skattar um 2.400 mkr. sem innheimtir voru á árinu 2024 í eitt skipti. Langtímaskuldir hafa jafnframt verið auknar um tæpar 1.900 mkr. á kjörtímabilinu, frá árinu 2022.

Byggingaréttargjaldinu hefur nú verið breytt á miðbæjarsvæði Selfoss til lækkunar og tekin hefur verið ákvörðun um að halda ekki áfram með innheimtu á viðbótarálagi á útsvar á núlíðandi ári. Enda er tæplega lagaheimild fyrir því.

Það má spyrja sig hvort slíkar íþyngjandi álögur fyrir íbúa hafi verið nauðsynlegar í ljósi stöðunnar nú eða hvað heldur þú lesandi góður?

Arnar Freyr Ólafsson, oddviti Framsóknar og bæjarfulltrúi í Árborg.

Greinin birtist fyrst á sunnlenska.is 28. apríl 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Lægjum öldurnar

Deila grein

28/04/2025

Lægjum öldurnar

Er sanngjarnt að greitt sé gjald fyrir notkun á sjávarauðlind þjóðarinnar? Já það er sanngjarnt. Auðlindagjöld sem nálgun í nýtingu takmarkaðra auðlinda er alþjóðlega viðurkennd leið og það er réttlátt að þjóðin fái arð af verðmætum náttúruauðlindum sínum líkt og fisknum í sjónum.

Þá er það næsta stóra spurning: Er svigrúm til að hækka veiðigjaldið? Já, það er svigrúm. Það er hins vegar mjög misjafnt eftir stærð útgerða, eðli vinnslunnar – og ekki sama hvernig það er útfært. Útfærslan hefur ólík áhrif á bæjarfélög og landshluta sem ríkisstjórninni ber skylda að horfa til.

Greiningar og gögn skipta máli

Þess vegna skipta greiningar og gögn máli; þær eru grunnur að því hvert ákvarðanir leiða okkur og hvort markmið, sem verða að vera vel skilgreind, náist. Þessu þarf ríkisstjórnin að sinna þannig að vel sé að verki staðið. Í rekstri er fyrirsjáanleiki líka grundvallaratriði. Því er eðlilegt að mikil breyting á veiðigjaldi með stuttum fyrirvara valdi titringi. Við verðum að tryggja að útflutningsgreinar Íslands séu sterkar, ekki síst nú þegar að óvissa í heiminum er mikil. Samkeppnishæfur aðgangur að alþjóðamörkuðum þrífst best í lygnu viðskiptaumhverfi en ekki í ólgusjó.

Hótanir og herská orðræða er engum til gagns

En það að útgerðin hóti lokun vinnslu; að skella í lás á landsbyggðinni um leið og hækkun gjalda eru nefnd á nafn myndar djúpa gjá í umræðunni og sú gjá er engum til góða. Hún er vatn á myllu frekari deilna. Hún mun ýta undir að sjávarútvegurinn verði talaður niður, í stað upp, í samfélaginu og auka pólitískt umrót hans og áskoranir. Saga margra byggðarlaga, eftir að kvótakerfinu var komið á, er oftar en ekki saga missis og deilna í stað sögu sóknar og trausts. Því þarf sjávarútvegurinn að nálgast orðræðu um gjöld af nýtingu auðlindarinnar af auðmýkt.

Stjórnmálin mega heldur ekki með orðræðu sinni og yfirlýsingum nánast vinna að því að gera sjávarútveginn, hryggjarstykki í efnahagslífi Íslands, að einhvers konar sameiginlegum óvin þjóðarinnar. Það er hvorki gagnlegt né við hæfi. Það að hræða fólk – hvort sem er af útgerðinni eða ríkisstjórninni eins og umræðan er núna – er ekki góð leið til sátta almennt.

Kjölfesta byggðarlaga á marga vegu

Þar sem útgerðir hafa byggt upp og fest rætur hafa samfélög vissulega dafnað á marga vegu. Nægir að nefna Höfn, Dalvík og Vestmannaeyjar. Tekjur sveitarfélaga eru meiri vegna afleiddra starfa sem tengjast sjávarútvegi svo sem í vinnslu, hafnarstarfsemi og iðnaði. Þá eru fjölmargar þjónustugreinar, mennta- og menningarlíf háðar blómlegu atvinnulífi í sjávarbyggðum. Þetta víðfeðma net sem samfélög um allt land treysta á hvílir á grunni sjávarútvegsins og hefur þróun hans og styrkur til skemmri og lengri tíma því áhrif langt út fyrir starfsemi sjálfar útgerðirnar. Þess vegna skipta greiningar og samvinna máli svo að ákvarðanataka sé upplýst og vönduð, og áhættur við allar breytingar lágmarkaðar.

Finnum farveg til samvinnu og samheldni

Því miður er tilfinningin sú að endurtekin átök tengd þessum grunnatvinnuvegi hafi leitt af sér að fólki almennt þyki almennt minna vænt um sjávarútveginn en áður; grein sem ætti að vera sterkara sameinandi afl. Saga okkar er samofin sjósókn og þar höfum við höfum byggt upp einstaka þekkingu á heimsvísu. Í störfum mínum hjá utanríkisráðuneytinu og Harvard sótti ég reglulega stærstu sjávarútvegssýningar heims, fyrst í Brussel og síðar Boston, og upplifði svo sterkt að það horfa allir til Íslands í þessari mikilvægu grein.

Verðmætasköpun og hátækni fyrir Ísland

Mörg af áhugaverðustu hátæknifyrirtækjum sem Ísland hefur gefið af sér, svo sem Marel og Kerecis, hafa einmitt sprottið fram í gegnum sjávarútveginn. Sjá má gróskuna í nýsköpun tengd sjávarauðlindinni í starfsemi Sjávarklasans sem hýsir fjölmörg fyrirtæki. Sóknartækifærin eru mörg ekki síst á landsbyggðinni líkt og líftæknifyrirtækin Genís og Primex á Siglufirði, sem bæði bæta nýtingu sjávarafurða og auka verðmætasköpun, eru dæmi um. Greinin hefur líka náð árangri í loftslagsmálum í gegnum bætta orkunýtni fiskiskipa og er sú vegferð rétt að hefjast. Margt hefur áunnist og tækifærin sem rækta má og þróa eru óteljandi.

Lægjum öldurnar

Við höfum verið og verðum að vera áfram stolt af sjávarútveginum. Dýpri gjá og átök munu ekki leiða það af sér. Deilurnar snúast fyrst og fremst um veiðigjöldin; gjöld fyrir aðgengi að sameiginlegri auðlind íslensku þjóðarinnar og þangað á umræðan umfram allt að beinast. Þar bera ríkisstjórn og hagaðilar mikla ábyrgð á að ná lendingu sem stækkar kökuna fyrir samfélagið.

Lægjum öldurnar. Hættum herskárri orðræðu og leitum vandaðra lausna í samvinnu og af yfirvegun. Fyrir þá sem sótt hafa sjóinn og þá sem sækja hann enn. Fyrir atvinnulíf um allt land. Fyrir okkur öll; fólkið í landinu, en ekki síst fyrir framtíðina.

Halla Hrund Logadóttir, þingmaður Framsóknarflokksins.

Greini birtist fyrst á visir.is 27. apríl 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Spá 15% samdrætti í hagvexti 2025

Deila grein

26/04/2025

Spá 15% samdrætti í hagvexti 2025

Alþjóðamarkaðir ein­kenn­ast nú af mikl­um sveifl­um og tauga­titr­ingi. Helsta ástæða er ný og óstöðug tolla­stefna Banda­ríkja­stjórn­ar, ásamt óvissu í efna­hags­stjórn og stjórn­festu. Af­leiðing­arn­ar eru víðtæk­ar, enda hef­ur heims­mynd alþjóðaviðskipta verið gjör­bylt á fáum vik­um og í raun 100 ár aft­ur í tím­ann.

Í þess­um aðstæðum fer fram vor­fund­ur Alþjóðagjald­eyr­is­sjóðsins (AGS), þar sem kynnt var ný hag­vaxt­ar­spá. AGS spá­ir nú að hag­vöxt­ur á heimsvísu verði 2,8% árið 2025 og 3,0% árið 2026 – niður úr 3,3%. Þetta jafn­gild­ir sam­tals 0,8 pró­sentu­stiga lækk­un, eða um 15% sam­drætti, sem er veru­lega und­ir meðaltali ár­anna 2000-2019, sem nam 3,7%. Þetta eru mik­il tíðindi, einkum í kjöl­far efna­hags­legs áfalls covid-19 og stríðsins í Úkraínu.

Krist­al­ina Georgieva fram­kvæmda­stjóri AGS nefndi þrjár megin­á­stæður þessa sam­drátt­ar:

Í fyrsta lagi, þá er óvissa kostnaðar­söm. Nú­tíma­fram­leiðsla bygg­ist á flókn­um virðiskeðjum, þar sem inn­flutt hrá­efni og hlut­ir koma frá mörg­um ríkj­um. Verð á einni vöru get­ur ráðist af toll­um í tug­um landa. Þegar toll­ar hækka eða lækka fyr­ir­vara­laust verður skipu­lagn­ing erfið. Skip á hafi úti vita jafn­vel ekki í hvaða höfn þau eiga að leggj­ast. All­ir verða óör­ugg­ir, fjár­fest­ar fresta ákvörðunum og all­ur viðnámsþrótt­ur er auk­inn.

Í öðru lagi, þá hafa aukn­ar viðskipta­hindr­an­ir strax nei­kvæð áhrif á hag­vöxt. Toll­ar, líkt og aðrir skatt­ar, afla tekna en minnka fram­leiðslu. Hag­sag­an sýn­ir að toll­ar bitna ekki aðeins á viðskipta­lönd­um held­ur einnig á inn­flytj­end­um og neyt­end­um, þ.e. með lægri hagnaði og hærra vöru­verði. Þegar kostnaður aðfanga hækk­ar minnk­ar hag­vöxt­ur.

Í þriðja lagi, þegar fram­leiðsla fær skjól fyr­ir sam­keppni minnka hvat­ar til hagræðing­ar og ný­sköp­un­ar. Frum­kvöðla­starf­semi vík­ur fyr­ir beiðnum um und­anþágur, rík­isaðstoð og vernd. Þetta bitn­ar sér­stak­lega á litl­um, opn­um hag­kerf­um, eins og Íslandi. Alþjóðagjald­eyr­is­sjóður­inn hvet­ur aðild­ar­rík­in sín að greiða fyr­ir alþjóðaviðskipt­um, tryggja efna­hags­leg­an og fjár­mála­leg­an stöðug­leika og hrinda af stað um­bót­um sem stuðla að hag­vexti.

Ég hvet for­sæt­is­ráðherra til að taka mið af þess­ari ráðgjöf Alþjóðagjald­eyr­is­sjóðsins og gjör­breyttu lands­lagi heimsviðskipta. Nauðsyn­legt er að minnka þá óvissu sem rík­ir í lyk­ilút­flutn­ings­grein­um þjóðar­inn­ar. Eðli­legt er að auðlinda­gjöld séu sann­gjörn en um­gjörðin verður að byggj­ast á gagn­sæi og fyr­ir­sjá­an­leika. Far­sæl­ast er að vinna með fólki og aðilum vinnu­markaðar­ins. Þannig er hægt að ná sam­eig­in­leg­um mark­miðum sam­fé­lags­ins um að auka vel­sæld á Íslandi.

Þessi heima­til­búna óvissa rík­is­stjórn­ar­inn­ar mun draga úr fjár­fest­ingu og minnka hag­vöxt, því geta tekj­ur rík­is­sjóðs lækkað í stað þess að hækka. Hið fornkveðna á hér við: „Í upp­hafi skal end­inn skoða.“

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, vara­formaður Fram­sókn­ar­flokks­ins og fv. viðskiptaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 26. apríl 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast?

Deila grein

23/04/2025

Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast?

Í nýlegri könnun Gallup kom fram að Framsóknarfólk er hamingjusamast þeirra er svöruðu, þrátt fyrir tímabundið lélegt gengi í skoðanakönnunum og síðstu kosningum. Þetta vakti athygli mína.

Hverjir eru hamingjusamir?

Fyrst ber að nefna hvað einkennir fólk sem er almennt hamingjusamt? Það er sátt, hefur náð árangri í lífi og starfi, er í góðum samskiptum við aðra og líður almennt vel. Þegar fólk er með gott sjálfstraust, er jákvætt og líður vel tekur það betri ákvarðanir.

Hamingjan er öfgalaus

Framsókn hefur á löngum ferli sínum haft veruleg áhrif á íslenskt samfélag. Flokkurinn hefur tekið þátt í mörgum ríkisstjórnum og haft mótandi áhrif á íslenskt samfélag. Framsókn er miðjuflokkur sem byggir stefnu sína á frjálslyndri félagshyggju, jöfnuði, samvinnu og hófsemi. Flokkurinn leggur áherslu á að finna raunhæfar lausnir í gegnum samráð og samvinnu ólíkra hagsmuna. Framsóknarfólk hefur oftar en ekki verið límið á miðjunni sem sættir ólík sjónarhorn innan ríkisstjórna og sveitastjórna öfgalaust.

Framsókn hefur tekið þátt í að skapa stöðugt og traust efnahagsumhverfi sem styður við atvinnusköpun. Hann hefur lagt áherslu á að efla innviði og tryggja jafnvægi landsbyggðar og höfuðborgarsvæðis. Þannig hefur hann stutt við ferðaþjónustu, landbúnað og sterkar byggðir. Matvælaframleiðsla er um þessar mundir eitt mikilvægasta öryggis- og varnarmál landsins. Flokkurinn hefur verið leiðandi í málefnum innflytjenda á Íslandi. Framsóknarfólk velur að vera hófsamt, skynsamt og ná árangri.

Hamingjan felst í góðum samskiptum

Frá vöggu til grafar þurfum við á hvort öðru að halda. Mest við upphaf og lok ævinnar. Hamingja okkar veltur að stórum hluta á hversu vel okkur gengur að tengjast fólkinu í kringum okkur. Framsókn í Reykjavíkur hefur lagt áherslu á að byggja upp leikskóla með raunhæfum markmiðum. Húsnæðisuppbyggingu sem bíður fólki upp á valkosti og að tryggja samgöngur miðað við núverandi ástand. Framsóknarflokkurinn hefur lagt áherslu á mannréttindi og velferð. Tryggja heimilislausum þak yfir höfuðið og stóreflt forvarnastarf gagnvart auknu ofbeldi ungmenna. Framsókn stuðlar að því að fólk eigi í góðum samskiptum með menningu, menntun og umbyrðarlyndi.

Árelía Eydís Guðmundsdóttir, borgarfulltrúi Framsóknarflokksins

Greinin birtist fyrst á visir.is 23. apríl 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Passíusálmarnir eru þjóðarauður

Deila grein

19/04/2025

Passíusálmarnir eru þjóðarauður

Ísland er auðugt land. Ríki­dæmi okk­ar felst meðal ann­ars í tungu­mál­inu okk­ar sem sam­ein­ar þjóðina og varðveit­ir heims­bók­mennt­ir miðalda. Þessi stór­brotni menn­ing­ar­arf­ur hef­ur lagt grunn að þeirri vel­sæld og vel­ferð sem við njót­um í dag. Það er lofs­vert að sjá hversu mikla rækt Íslend­ing­ar leggja við skap­andi grein­ar og hvað við njót­um þeirra ríku­lega í okk­ar dag­lega lífi. Einnig er til­komu­mikið að fylgj­ast með lista­mönn­um okk­ar ná góðum ár­angri á sínu sviði, hvort held­ur hér heima eða á heimsvísu. All­ar list­grein­ar okk­ar eiga framúrsk­ar­andi ein­stak­linga – hvort sem um er að ræða mynd­list, tónlist, bók­mennt­ir, kvik­mynd­ir eða hönn­un.

Páska­hátíðin er kjör­inn tími fyr­ir sam­vist­ir við sína nán­ustu og njóta þess sem er í boði á vett­vangi hinna skap­andi greina. Vita­skuld er þetta einnig til­val­inn tími til að íhuga boðskap þess­ar­ar trú­ar­hátíðar. Pass­íusálm­ar Hall­gríms Pét­urs­son­ar eru órjúf­an­lega tengd­ir pásk­um og hafa fylgt ís­lensku þjóðinni um ald­ir. Að mínu mati eru þetta feg­urstu sálm­ar sem ort­ir hafa verið. Ég les þá ávallt í aðdrag­anda hátíðar­inn­ar, enda fjalla þeir um síðustu daga Jesú Krists – píslar­sög­una, dauðann og upprisuna.

Eitt af því sem heill­ar mig við sálm­ana er hversu per­sónu­leg­ir þeir eru. Það er eins og höf­und­ur­inn vefji eig­in ör­lög og reynslu inn í text­ann. Í Pass­íusálm­un­um öðlast ís­lenskt mál nýj­ar vídd­ir feg­urðar og næmni, sem skýr­ir djúp áhrif þeirra á þjóðarsál­ina. Orð eins og ást­vina­hugg­un, hjarta­geð, dá­semd­ar­kraft­ur, kær­leiks­hót og hryggðarspor fylla text­ann af hlýju og von um betri tíð.

Pass­íusálm­arn­ir eru mikið verk. Í fimm­tíu sálm­um er dreg­in upp drama­tísk mynd af síðustu dög­um Jesú Krists. Hápunkt­ur verks­ins er í 25. sálm­in­um, þar sem Jesús er leidd­ur út og Pílatus legg­ur til að hann verði náðaður, en mann­fjöld­inn heimt­ar að hann verði kross­fest­ur. Þetta er jafn­framt talið eitt feg­ursta versið í öll­um sálm­un­um og dreg­ur það sam­an meg­in­boðskap verks­ins – að mann­kynið allt hlaut þá gjöf að vera leitt inn til Guðs með fórn son­ar­ins. Hér kem­ur 25. sálm­ur­inn, 10. vers:

Út geng ég ætíð síðan

í trausti frels­ar­ans

und­ir blæ him­ins blíðan

blessaður víst til sanns.

Nú fyr­ir nafnið hans

út borið lík mitt liðið

leggst og hvíl­ist í friði,

sál fer til sælu­ranns.

Við erum rík sem þjóð að geta hallað okk­ur aft­ur um páska­hátíðina og notið þessa auðuga menn­ing­ar­arfs. Við erum líka afar lán­söm að búa í landi þar sem friður og frelsi eru ríkj­andi.

Gleðilega páska!

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, vara­formaður Fram­sókn­ar og fv. menn­ing­ar­málaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 17. apríl 2025.

Categories
Fréttir

Stjórnmálaályktun KFNV

Deila grein

14/04/2025

Stjórnmálaályktun KFNV

25. Kjördæmisþing Kjördæmissambands Framsóknarmanna í Norðvesturkjördæmi ályktar:

Fyrstu skref nýrrar ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur hafa verið landsbyggðarfólki gríðarleg vonbrigði þrátt fyrir fögur loforð um að hagsmunum landsbyggðar yrði gætt.

Á þeim tíma síðan ný ríkisstjórn tók við má sjá að stór hluti þeirra mála sem hún hefur kynnt eru í raun mál frá fyrri ríkisstjórn, sem hún virðist tileinka sér. Þau mál sem eiga rætur að rekja til núverandi ríkisstjórnar eru hins vegar illa unnin, lítt ígrunduð og skortir greiningu og mat á áhrifum.

Sem dæmi má nefna nýja fjármálaáætlun, sem bersýnilega var unnin í flýti en henni fylgja hvorki lögbundnir mælikvarðar né mat á áhrifum. Ríkisstjórnin hefur nú þegar boðað niðurskurð í mikilvægum málaflokkum. Fjárframlög til vegamála og menntamála verða skert, auk – þess sem góð verkefni fyrri ríkisstjórnar verða stöðvuð, eins og í heilbrigðisþjónustu, samanber stuðning við Janus endurhæfingu.

Norðvesturkjördæmi er víðfemt svæði þar sem margir hafa lífsviðurværi sitt af landbúnaði, sjávarútvegi, ferðaþjónustu og iðnaði. Á fyrstu mánuðum nýrrar ríkisstjórnar hafa verið teknar ákvarðanir sem gera rekstur í þessum atvinnugreinum enn erfiðari. Þar má nefna illa útfært veiðigjald, aukna skattlagningu á ferðaþjónustu sem bitnar sérstaklega á litlum og meðalstórum ferðaþjónustufyrirtækjum, og nýlega hækkun raforkuverðs sem hefur sérstaklega neikvæð áhrif á iðnað, garðyrkjubændur og köld svæði.

Þá hafa verið teknar ákvarðanir – og fleiri eru í burðarliðnum – sem munu leiða til fækkunar sérhæfðra opinberra starfa utan höfuðborgarsvæðisins. Það kemur sérlega illa við íbúa í Norðvesturkjördæmi og má þar meðal annars nefna uppsagnir hjá Vinnumálastofnun og sameiningu sýslumannsembætta.

Kjördæmisþingið vill sérstaklega árétta að það harmar þá neikvæðu umræðu á Alþingi er varðar kynjajafnrétti og stöðu minnihlutahópa. Bakslag hefur orðið í mannréttindabaráttunni, einkum á Vesturlöndum, og hafa neikvæðar breytingar í því samhengi orðið augljósari.

Ísland hefur unnið mikilvægt starf til að jafna stöðu kynjanna og bæta réttindi minnihlutahópa. Því skiptir miklu máli að kjörnir fulltrúar sýni ábyrgð og stuðli ekki að hatursorðræðu. Kjörnir fulltrúar eru fyrirmyndir . og bera ríka ábyrgð á málflutningi sínum. Alþingismenn eiga ekki að vera boðberar bakslags í mannréttindum.

Samþykkt á 25. Kjördæmisþingi Kjördæmissambands Framsóknarmanna í Norðvesturkjördæmi 12. apríl 2025 í Dæli í Víðidal.

Categories
Fréttir

Framsókn krefst svara fyrir niðurskurð í framhaldsskólum

Deila grein

11/04/2025

Framsókn krefst svara fyrir niðurskurð í framhaldsskólum

Ingibjörg Isaksen, alþingismaður og formaður þingflokks Framsóknar, kallar eftir því að mennta- og barnamálaráðherra útskýri fyrirhugaðan niðurskurð á framhaldsskólastiginu. Hún lagði fram beiðni á fundi allsherjar- og menntamálanefndar þess efnis að ráðherra mætti tafarlaust á fund nefndarinnar – en beiðninni var hafnað.

„Tillögur hagræðingarhóps stjórnvalda fela í sér breytingar sem gætu raskað starfsemi framhaldsskóla verulega ef þær eru innleiddar án samráðs og stuðnings,“ segir Ingibjörg.

Samkvæmt áætlunum fjölgar nemendum um tæplega 650 næstu tvö ár – sem samsvarar einum meðalstórum skóla. Þetta gerist á sama tíma og skerðing framlaga stendur fyrir dyrum, þrátt fyrir auknar kröfur um kennslu í íslensku, einstaklingsmiðaðan stuðning og aðlögun nemenda.

Ég óskaði eftir því í morgun á fundi Allsherjar – og menntamálanefndar að mennta- og barnamálaráðherra myndi mæti á fund…

Posted by Ingibjörg Isaksen on Fimmtudagur, 10. apríl 2025

***

Minnisblað

– Niðurskurður á framhaldsskólastiginu í fjármálaáætlun 2026–2030

Helstu niðurstöður úr fjármálaáætlun
  • Gert er ráð fyrir niðurskurði upp á 2,5 milljarða kr. á tímabilinu 2026–2030.
  • Þetta samsvarar meira en 5% samdrætti í fjárframlögum til framhaldsskólanna, miðað við núverandi útgjöld.
  • Á sama tíma er gert ráð fyrir fjölgun nemenda – um 650 nemendur á næstu tveimur árum – auk aukins kostnaðar við verknám og stuðning við fjölbreyttan nemendahóp.
Gagnrýni og áhyggjur
  • Félag framhaldsskólakennara hefur lýst yfir miklum áhyggjum og telur að niðurskurðurinn geti haft áhrif á:
    • gæði kennslu
    • framboð námsleiða og valfaga
    • starfsskilyrði kennara
    • aðgengi að sértækum úrræðum fyrir nemendur með sérþarfir
  • Stefán Vagn Stefánsson alþingismaður hefur bent á alvarlegan skort á markmiðum og mælikvörðum í fjármálaáætluninni, sem brýtur gegn lögum um opinber fjármál.
Viðbótarathuganir og samhengi
Samanburður við önnur skólastig
  • Nauðsynlegt er að meta hvort sambærilegur niðurskurður sé fyrirhugaður í grunn- og háskólastigi – ef ekki, þarf að skýra hvers vegna framhaldsskólar dragast sérstaklega saman.
Áhrif á framtíðarmöguleika
  • Gæti dregið úr möguleikum nemenda til að velja fjölbreyttar námsleiðir, sérstaklega í verknámi.
  • Aukið brottfall eða lakari námsárangur til lengri tíma, sem getur haft áhrif á atvinnulíf og samfélag.
Starfsskilyrði kennara
  • Hætta á auknu álagi, fækkun starfa og minni sveigjanleika í skipulagi náms.

***

Categories
Fréttir

Gjaldtaka fyrir nýtingu á heitu vatni

Deila grein

11/04/2025

Gjaldtaka fyrir nýtingu á heitu vatni

Halla Hrund Logadóttir, alþingismaður, ræddi Alþingi um deilur ríkisins og Landsvirkjunar varðandi rentu fyrir nýtingu auðlinda vatns og vinds í tilfelli Hvammsvirkjunar og Búrfellslundar. Hún spurði í óundirbúnum fyrirspurnum umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, um gjaldtöku fyrir nýtingu á heitu vatni.

Halla Hrund benti á að heita vatnið hefur að ákveðnu leyti verið undanskilið í umræðunni um auðlindagjaldtöku. Hún spurði ráðherra hvernig gjaldtöku fyrir nýtingu á heitu vatni verði háttað, sérstaklega á þjóðlendum og ríkisjörðum.

„Hver er sýn ráðherra þegar kemur að gjaldtöku fyrir nýtingu á heitu vatni, ekki síst á þjóðlendum sem eru um 40% af landinu okkar og þeim hundruðum ríkisjarða sem við eigum?“ spurði Halla Hrund.

Hún vísaði til uppbyggingar baðlóna sem nota töluvert magn af heitu vatni og spurði hvort sömu lögmál gildi um rentu fyrir heita vatnið og í tilfelli vatnsafls og vindorku.

Umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra svaraði að gjaldtakan fyrir heita vatnið heyri undir fleiri ráðherra og kalli á samhæfða stefnu þvert á ríkisstjórn. Ráðherra viðurkenndi að skýr, heildstæð sýn á gjaldtöku fyrir heita vatnið vanti enn og að stefnumótunarvinna sé nauðsynleg. Hann benti á að í stjórnarsáttmála sé kveðið á um mótun heildrænnar auðlindastefnu á þessu kjörtímabili.

Halla Hrund hvatti ráðherra í andsvari til að horfa á heita vatnið í heildarsamhengi. Hún benti á mikilvægi skýrleika fyrir fjárfesta, sveitarfélög og almenning. Hún spurði einnig um rentu af jarðefnanýtingu og benti á að ásókn í jarðefni sé að aukast á heimsvísu. Ráðherra svaraði að skýr lagarammi um jarðefnanýtingu vanti og að það sé nauðsynlegt að horfa til lagaumgjarðarinnar í heildstæðri auðlindastefnuvinnu.