Category: Fréttir

Stærsta hags­muna­mál ís­lenskra heim­ila og fyr­ir­tækja í dag er að ná verðbólgu niður. Það er göm­ul saga og ný að há verðbólga bitn­ar einna helst á þeim sem síst skyldi, það er þeim efnam­inni. Fólk jafnt sem fyr­ir­tæki finna vel fyr­ir háu vaxta­stigi með til­heyr­andi áhrif­um á kaup- og fjár­fest­inga­getu sína. Það er í mín­um huga ljóst að glím­an við verðbólgu verður ekki unn­in af ein­um aðila held­ur þurfa ríki og sveit­ar­fé­lög, Seðlabanki Íslands og aðilar vinnu­markaðar­ins að leggj­ast sam­an á ár­arn­ar til þess að ná henni niður.

Verðbólguþró­un­in vara­söm en ljós við enda gang­anna

Því miður hef­ur verðbólg­an verið yfir 2,5% verðbólgu­mark­miði Seðlabanka Íslands í meira en þrjú ár. Verðbólg­an var 7,9% í októ­ber og und­ir­liggj­andi 6,3%. Um­fang hækk­ana er enn út­breitt og í októ­ber höfðu rúm­lega 40% neyslukörf­unn­ar hækkað um meira en 10% frá því á sama tíma í fyrra. Sam­kvæmt Seðlabanka Íslands hafa aðeins um 20% af neyslukörf­unni hækkað um minna en 5% frá fyrra ári. Enn er mik­il þensla á vinnu­markaði og at­vinnu­leysi minni­hátt­ar, því eru áhrif kostnaðar­hækk­ana enn sjá­an­leg. Verð inn­lendr­ar vöru hef­ur hækkað um tæp 11%. Á sama tíma hef­ur verðbólga á heimsvísu verið að drag­ast sam­an og er skýr­inga einkum að leita í lægra hrávöru- og orku­verði. Þá var ánægju­legt að sjá í grein­ingu Seðlabank­ans í síðustu Pen­inga­mál­um að auk­in verðbólga virðist ekki til­kom­in vegna hækk­andi álagn­ing­ar­hlut­falls fyr­ir­tækja.

Of háar verðbólgu- vænt­ing­ar á Ísland

Verðbólgu­vænt­ing­ar markaðsaðila til eins og tveggja ára eru 5,5% eft­ir ár en 4,2% eft­ir tvö ár. Markaðsaðilar telja að til lengri tíma verði verðbólga 4% að meðaltali næstu fimm ár og 3,5% að meðaltali. Talið er að kjöl­festa verðbólgu­vænt­inga sé veik­ari á Íslandi, sem get­ur valdið því að óvænt­ar verðhækk­an­ir hafi meiri og dýpri áhrif á verðbólgu en í ríkj­um þar sem kjöl­fest­an er meiri. Sögu­lega hef­ur verðbólga verð þrálát og veikt kjöl­fest­una.

Verðbólgu­vænt­ing­ar eru afar mik­il­væg mælistærð, þar sem þær gefa vís­bend­ingu um stig verðbólgu sem ein­stak­ling­ar, fyr­ir­tæki og fjár­fest­ar bú­ast við að sjá í næstu framtíð. Þess­ar vænt­ing­ar hafa áhrif á efna­hags­leg­ar ákv­arðanir, þ.e. eyðslu, sparnað og fjár­fest­ing­ar, og geta þannig haft af­ger­andi áhrif á raun­veru­lega verðbólgu. Inn­an hag­fræðinn­ar á þátt­ur verðbólgu­vænt­inga sér í raun ekki langa sögu, en það var ekki fyrr en á átt­unda ára­tugn­um að hag­fræðing­arn­ir Milt­on Friedm­an og Ed­mund Phelps hófu hvor í sínu lagi að vekja at­hygli á mik­il­vægi þeirra til að skilja verðbólguþróun, en fram að því hafði at­hygl­in beinst að svo­kallaðri „Phillips-kúrfu“ sem er í sinni ein­föld­ustu mynd sam­band verðbólgu og at­vinnu­leys­is. Áttundi ára­tug­ur­inn ein­kennd­ist ein­mitt af mik­illi verðbólgu og var það und­ir for­ystu Volkers seðlabanka­stjóra Banda­ríkj­anna að seðlabank­ar fóru að taka mið af verðbólgu­vænt­ing­um með það að mark­miði að ná tök­um á vænt­ing­um. Á þess­um tíma voru stýri­vext­ir í hæstu hæðum og með tím­an­um leiddi sú pen­inga­stefna ásamt kerf­is­um­bót­um á fram­boðshliðinni í hag­kerf­inu til viðvar­andi lækk­un­ar verðbólgu í flest­um þróuðum hag­kerf­um. Íslend­ing­ar voru seinni til og náðist ekki ár­ang­ur í glím­unni við verðbólgu fyrr en með þjóðarsátt­inni og í kjöl­farið kerf­is­um­bót­um í hag­kerf­inu um ára­tug síðar.

Verðbólgu­vænt­ing­ar og pen­inga­stefna

Seðlabank­ar nota verðbólgu­mark­mið, stý­ritæki bank­ans og sam­skipti við al­menn­ing til að stýra vænt­ing­um. Ef al­menn­ing­ur á von á hærri verðbólgu í framtíðinni get­ur hann brugðist við með aðgerðum sem auka á verðbólg­una, til dæm­is með því að krefjast hærri launa. Ef ein­stak­ling­ar bú­ast við að verðlag hækki er jafn­framt lík­legra að þeir eyði frek­ar nú en seinna. Á sama hátt aðlaga fyr­ir­tæki verðlags- og fjár­fest­ing­ar­ákv­arðanir sín­ar út frá vænt­ing­um um verðbólgu í framtíðinni. Verðbólgu­vænt­ing­ar hafa þannig áhrif á ákv­arðanir neyt­enda og fyr­ir­tækja. Þetta er hegðun sem eldri Íslend­ing­ar kann­ast við og má að sumu leyti líkja þeirri kaup­hegðun við viðvar­andi „svart­an föstu­dag“. Verðbólgu­vænt­ing­ar skipta því afar miklu máli við ákvörðun vaxta. Seðlabank­ar geta aðlagað vexti eft­ir því hvort þeir vilja örva efna­hags­starf­semi eða draga úr verðbólgu. Vænt­ing­ar um meiri verðbólgu í framtíðinni geta leitt til hærri nafn­vaxta, en vænt­ing­ar um lægri verðbólgu geta hins veg­ar leitt til þess að vext­ir lækki fyrr en ella.

Mark­viss hag­stjórn get­ur minnkað verðbólgu­vænt­ing­ar

Óvissa um verðbólgu­horf­ur til skamms tíma hef­ur auk­ist vegna veik­ing­ar krón­unn­ar og jarðhrær­inga á Reykja­nesi. Seðlabank­inn hef­ur áhyggj­ur af því að áhrif ný­legra kostnaðar­hækk­ana séu van­met­in, þar sem kjöl­festa verðbólgu­vænt­inga er veik.

Kjara­samn­ing­ar losna í byrj­un næsta árs og það er afar mik­il­vægt að öll hag­stjórn­in rói á sömu mið. Laun æðstu emb­ætt­is­manna hækkuðu í sum­ar um 2,5% og fyr­ir­hugaðar gjald­skrár­hækk­an­ir rík­is­valds­ins eru 3,5%. Ákveðið var að fara þessa leið til að vinna að því að minnka verðbólgu­vænt­ing­ar. Því er brýnt að fyr­ir­hugaðar gjald­skrár­hækk­an­ir sveit­ar­fé­lag­anna séu afar hóf­leg­ar til að hægt sé að vinna að lang­tíma­kjara­samn­ing­um. Ef sveit­ar­fé­lög­in fara í mikl­ar hækk­an­ir, þá fest­ast kostnaðar­hækk­an­ir í sessi og afar erfitt verður að ná niður verðbólg­unni.

Sam­stillt hag­stjórn er lyk­il­atriði fyr­ir þjóðarbúið. Sterk­ar vís­bend­ing­ar eru um að inn­lend um­svif hag­kerf­is­ins séu að kólna hratt. Einka­neysla hef­ur minnkað ásamt fjár­fest­ing­um. Jafn­vægi er einnig að nást í ut­an­rík­is­viðskipt­um á ný. Ég er sann­færð um tak­ist að sporna gegn frek­ari hækk­un­um muni nást ár­ang­ur í glím­unni við verðbólgu.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Á þessu ári eru liðin 40 ár frá því að fyrsta ís­lenska dæg­ur­tón­list­in náði inn á alþjóðlega vin­sældal­ista þegar Mezzof­orte náði hæst 17. sæti á breska vin­sældal­ist­an­um. Fram að þeim tíma höfðu verið gerðar marg­vís­leg­ar til­raun­ir til að afla vin­sælda á er­lendri grundu. Á lýðveld­is­tím­an­um hef­ur orðið mik­il þróun á ís­lenskri dæg­ur­tónlist. Gunn­ar Hjálm­ars­son hef­ur gert þess­ari sögu ágæt skil í bók­um sín­um og sjón­varpsþátt­um þeim tengd­um. Ein­hverj­ir ís­lensk­ir tón­list­ar­menn náðu að ferðast um og flytja tónlist sína á Norður­lönd­un­um og Norður-Evr­ópu á sjötta og sjö­unda ára­tugn­um, þ. á m. Ragn­ar Bjarna­son, Hauk­ur Mort­hens og KK-sex­t­ett­inn. Þessi út­rás var ekki ein­ung­is karllæg, þar sem upp úr miðjum sjötta ára­tugn­um fór laga­smiður­inn og söng­kon­an Ingi­björg Þor­bergs til Banda­ríkj­anna með lög sín. Aðrar til­raun­ir til út­rás­ar voru gerðar á sjötta og sjö­unda ára­tugn­um og þekkt­ustu dæmi þess lík­lega Thor’s Hammers og Change í Bretlandi. Það var þó ekki fyrr en með djass­blend­inni tónlist Mezzof­orte árið 1983 að ís­lensk tónlist náði eyr­um er­lenda hlust­enda og sautjánda sæt­inu á breska vin­sældal­ist­an­um. Það leið síðan ekki á löngu þar til Syk­ur­mol­arn­ir fylgdu þessu eft­ir árið 1987 og náðu mikl­um vin­sæld­um beggja vegna Atlantsála og hin ein­staka Björk kom þar síðan í beinu fram­haldi.

Við eig­um frá­bæra tón­list­ar­menn á Íslandi og tónlist þeirra stend­ur fyr­ir sínu, en það gleym­ist stund­um að horfa til vinn­unn­ar baksviðs við að koma tón­list­inni á fram­færi og hafa marg­ir í gegn­um tíðina unnið öt­ul­lega að því með ágæt­um ár­angri. Hið op­in­bera hef­ur stutt við út­rás ís­lenskr­ar tón­list­ar með marg­vís­leg­um hætti frá ár­inu 1995. Í ný­stofnaðri Tón­list­armiðstöð hef­ur öll­um öng­um tón­list­ar verið safnað sam­an und­ir einn hatt og er þar meðal ann­ars að finna Útón, sem stutt hef­ur við kynn­ingu ís­lenskr­ar tón­list­ar á er­lendri grund frá ár­inu 2006.

Frá þeim tíma að Mezzof­orte náði inn á vin­sældal­ista er­lend­is hef­ur fjöldi ís­lenskra dæg­ur­tón­list­ar­manna náð fót­festu er­lend­is og má þar meðal ann­ars nefna Syk­ur­mola, Björk, Em­ilíönu Torr­ini, Sig­ur­rós, Gusgus, Jó­hann Jó­hanns­son, OMAM, Kal­eo, Hildi Guðna­dótt­ur, ADHD, Vík­ing Heiðar, Ásgeir Trausta, Ólaf Arn­alds, Ásdísi, Daða Frey og nú síðast Lauf­eyju. Það sem vek­ur at­hygli er fjöl­breytn­in í þess­um hópi lista­manna og seg­ir það til um þá miklu gerj­un sem er að finna í tón­list­ar­líf­inu á Íslandi. Í þeim efn­um ber sér­stak­lega að minn­ast á fram­lag þeirra tón­list­ar­manna sem kosið hafa að starfa ein­ung­is inn­an­lands. Ef litið er til þessa hóps vek­ur styrk­ur kvenna jafn­framt at­hygli.

Við til­nefn­ingu til Grammy-verðlauna fyrr í þess­um mánuði kom fram að tveir ís­lensk­ir lista­menn auk Sin­fón­íu Nord á Ak­ur­eyri voru til­nefnd­ir til verðlauna, sem eru auðvitað frá­bær­ar frétt­ir, en þykir í raun ekki leng­ur mikið til­töku­mál þar sem nokk­ur hóp­ur ís­lenskra lista­manna hef­ur áður fengið til­nefn­ing­ar og jafn­vel hreppt verðlaun. Það seg­ir jafn­framt ým­is­legt að ef ein­ung­is er horft til streym­isveit­unn­ar Spotify nálg­ast fimm efstu ís­lensku lista­menn­irn­ir nærri 40 millj­ón­ir mánaðarlegra hlust­enda. Það er ekki slæm­ur ár­ang­ur á 40 árum fyr­ir þjóð sem nú tel­ur 400 þúsund manns.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 18. nóvember 2023.

Nú er vika íslenskunnar. Markmið með henni er að auka umræðu um málefni íslenskrar tungu og fagna því sem vel er gert í þágu tungumálsins. Við fögnum degi íslenskrar tungu í 28. skipti og munu hátíðarhöldin að þessu sinni fara fram í nýju húsi íslenskunnar – Eddu. Mörgu er að fagna en að þessu sinni er vika íslenskunnar einnig nýtt til þess að vekja máls á þróun tungumálsins og sýni- og heyranleika þess og höfum við þegar fengið frekar hressileg viðbrögð við þeirri vitundarvakningu. Markmið hennar er að spyrja hvar við viljum draga mörkin varðandi áhrif enskunnar í okkar daglega umhverfi. Ætlar Jón Johnsson að halda concert á Eagle Hill á næstu Culture Night?

Hið sjálfsagða mál

Þeim fjölgar ört sem benda á fáránleika þess að auglýsingum og markaðsefni á ensku sé beint að íslenskumælandi neytendum, að þjónusta sé ekki í boði á íslensku og að almannarými séu uppfull af skilaboðum á ensku og íslenskan þar í öðru sæti eða hreint ekki sýnileg. Ég hef sagt að við þurfum alvöru viðhorfsbreytingu gagnvart tungumálinu okkar – það er stórt samfélagslegt verkefni að vinda ofan af þeirri misskildu þjónustulund sem hefur orðið til þess að enska er álitin sjálfsagt mál svo víða í samfélaginu. Ég fagna öllum sem vilja leggjast á sveif með okkur í því verkefni að auka sýni- og heyranleika tungumálsins, þar á meðal fulltrúum Samtaka ferðaþjónustunnar sem á dögunum stigu fram og lýstu yfir vilja til að stíga inn af krafti í það verkefni að vinna gegn þýðingu íslenskra örnefna yfir á ensku. Íslenska á alls staðarað vera sýni­legá opinberum vettvangiog upplýsingar alltaf aðgengilegar á íslensku. Þótt enska og önnur mál geti víða þurft að vera áberandi á það ekki að vera á kostnað íslensku.

Aðgerða er þörf

Við vitum að það er langtímaverkefni að tryggja verndun og þróun íslenskrar tungu. Það er samfélagslegt verkefni sem við náum árangri í með fjölþættum aðgerðum og breiðri samvinnu. Að vinna að framgangi íslenskunnar og tryggja stöðu hennar í heimi örra tæknibreytinga og fólksflutninga er samvinnuverkefni sem kallar ótal hendur til góðra verka. Unnið hefur verið að mótun aðgerða í þágu tungumálsins á vettvangi þeirra fimm ráðuneyta sem aðkomu eiga að ráðherranefnd um málefni íslenskrar tungu. Nefndin var sett á laggirnar að frumkvæði forsætisráðherra í nóvember í fyrra og á næstu dögum mun ég leggja fram þingsályktunartillögu um sameiginlega aðgerðaáætlun sem telur alls 19 aðgerðir. Aðgerðirnar snerta flest svið samfélagsins og eru misumfangsmiklar en í þeim er meðal annars lögð áhersla á málefni íslenskukennslu fyrir fullorðna innflytjendur og aukið samstarf við atvinnulífið og þriðja geirann. Sumar aðgerðanna fela í sér umfangsmiklar kerfisbreytingar en áætlunin hefur tengsl við mörg önnur áhersluverkefni stjórnvalda sem unnið er að í samstarfi ráðuneyta og stofnana, þar á meðal stefnumótun í málefnum innflytjenda og flóttafólks, menntastefnu 2030, heildarendurskoðun framhaldsfræðslukerfisins og aðgerðaáætlun ferðaþjónustu til 2030.

„Sorry með allar þessar slettur“

Við getum öll gert betur. Ég viðurkenni fúslega að ég er ekki barnanna best þegar kemur að enskuskotnu málfari. Þetta er mjög lúmsk þróun. Slettur hafa vitanlega verið hluti af tungumálinu og sögulega höfum við aðlagað heilmikið af slettum og gert þær að hluta af okkar orðaforða, en þegar fólk – og þá er ég ekki síst að hugsa um börnin – fer að hugsa, skapa og leika sér á öðru tungumáli en sínu eigin móðurmáli verðum við að staldra við.

Tungumál eru mikilvægustu verkfæri hvers samfélags – án þess eru engin samskipti. Við eigum íslenskuna – notum hana, hún er málið.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menningar- og viðskiptaráðherra.

Greinin birtist fyrst á visir.is 16. nóvember 2023.