Category: Greinar

Á dögunum voru kynntar aðgerðir sem miða að því að styrkja stöðu íslenskrar tungu. Þær snerta ólíkar hliðar þjóðlífsins en markmið þeirra allra ber að sama brunni; að tryggja að íslenska verði áfram notuð á öllum sviðum íslensks samfélags. Heildstæð nálgun okkar til stuðnings íslenskunni tengist meðal annars íslenskum fjölmiðlum og þeirra hlutverki í framþróun tungumálsins okkar; þeir spegla sögu okkar og sjálfsmynd.

Aðgerðir stjórnvalda til styrktar einkareknum fjölmiðlum á Íslandi marka ákveðin vatnaskil en við ráðgerum að verja um 400 milljónum í beinar aðgerðir þeim til stuðnings frá og með næsta ári. Þar mun mestu muna um ritstjórnarsjóð sem veita mun endurgreiðslur vegna hluta ritstjórnarkostnaðar einkarekinna fjölmiðla. Skilyrði fyrir slíkum endurgreiðslum verða skýr og einföld og styrkveitingar hans fyrirsjáanlegar og óháðar tæknilegum útfærslum. Frumvarp þess efnis mun fara í opið samráð síðar í vetur og verður síðan lagt fyrir í ársbyrjun 2019.

Annað brýnt efni sem við höfum kynnt til þess að jafna hlut íslenskra fjölmiðla er að samræma gjaldtöku við kaup á auglýsingum svo íslenskir fjölmiðlar standi jafnfætis erlendum netmiðlum. Til skoðunar er að skattleggja kaup á erlendum netauglýsingum til þess að jafna stöðu innlendra fjölmiðla og erlendra vefmiðla sem taka til sín ört stækkandi hluta auglýsingamarkaðar. Í þessu horfum við til nágrannalanda okkar og Evrópuríkja sem einnig hafa sambærileg mál til skoðunar.

Aukinheldur munum við styðja betur við textun, talsetningu og táknmálstúlkun í myndmiðlum þar sem einkareknir fjölmiðlar munu geta sótt um endurgreiðslur til að mæta kostnaði vegna lögbundinnar textunar og talsetningar. Sérstök áhersla verður þar lögð á efni sem ætlað er börnum og ungmennum.

Þetta er í fyrsta sinn sem stjórnvöld grípa til beinna aðgerða til að styðja við rekstur einkarekinna fjölmiðla en slíkt hefur þekkst á Norðurlöndunum um áratuga skeið. Það er von mín og vissa að þessar aðgerðir muni breyta miklu fyrir rekstrarumhverfi þeirra strax á næsta ári.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, mennta- og menningarmálaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 14. september 2018.

Það er mikilvægt að allir hafi jöfn tækifæri til menntunar og geti fundið nám við sitt hæfi. Við viljum tryggja öllum börnum og ungmennum slík tækifæri og er það leiðarljósið við gerð nýrrar menntastefnu fyrir Ísland til ársins 2030. Markmiðið er einfalt; íslenskt menntakerfi á að vera framúrskarandi og byggja undir samkeppnishæfni hagkerfisins til langrar framtíðar. Liður í því er að halda áfram með þróa menntun fyrir alla eða menntun án aðgreiningar sem reynst hefur vel að mörgu leyti.

Íslenskir skólar mæta fjölbreyttum þörfum nemenda sinna og innan þeirra er unnið frábært starf. Við vitum hins vegar að hægt er að gera betur þegar kemur að samþættingu skólastiga. Þannig er raunin að fötluðum ungmennum sem útskrifast af starfsbrautum framhaldsskóla bjóðast fáir mennta- eða starfskostir að því námi loknu. Þessi staða var rædd á nýlegum fundi Þroskahjálpar með aðstandendum fatlaðra ungmenna á opinskáan og uppbyggilegan hátt og komu þar margar athyglisverðar hugmyndir fram.

Árið 2016 fullgiltu stjórnvöld samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks og var það mikið framfaraskref. Samningurinn er leiðarvísir að því hvernig tryggja skuli fötluðum mannréttindi og tækifæri til jafns við aðra en í 24. grein hans er sérstaklega fjallað um menntun. Það er mikilvægt að við leitum allra færra leiða til að uppfylla þær alþjóðlegu skuldbindingar sem við höfum undirgengist í þessum efnum.

Það er miður að útskrifuðum nemendum af starfsbrautum framhaldsskóla bjóðist ekki fjölbreyttari atvinnu- eða menntatækifæri að námi loknu og að því munum við keppa. Þegar hefur verið hrint af stað vinnu á vegum mennta- og menningarmálaráðuneytisins þar sem fram munu koma tillögur til úrbóta um aðgengi fatlaðs fólks að námi og/eða störfum að loknum framhaldsskóla. Mikilvægt verður að stilla saman strengi þeirra sem að þurfa að spila saman í þessum efnum m.a. með velferðarráðuneytinu, sveitarfélögum sem og öðrum hagsmunaaðilum. Ljóst er að bætt yfirsýn, upplýsingagjöf og aukin áhersla á samstarf og samfellu í skóla- og velferðarmálum mun hjálpa okkur að mæta þeim áskorunum sem bíða okkar og stuðla að betra samfélagi og tækifærum fyrir okkur öll.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, mennta- og menningarmálaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 7. september 2018.

Stór verkefni eru framundan í fræðslumálum á Akureyri. Eitt það viðamesta er að brúa bilið á milli fæðingarorlofs og leikskóla en Alþingi þarf einnig að koma að því verkefni með lengingu fæðingarorlofs. Meirihluti bæjarstjórnar hefur gert það að markmiði sínu að taka yngri börn inn á leikskóla og koma þannig betur til móts við barnafólk á Akureyri. Þar til búið verður að fjölga leikskólaplássum mun barnafjöldi í hverjum árgangi ráða för um hversu mörg börn verður hægt að innrita í leikskólana á hverju hausti en um leið og svigrúm gefst verða þessi mikilvægu skref tekin.

Nýr leikskóli við Glerárskóla
Hafin er vinna við hönnun á nýjum leikskóla á lóð Glerárskóla en þar er gert ráð fyrir rými fyrir 140-150 börn. Þar mun verða sérstaklega búin ungbarnadeild fyrir börn á aldrinum 1-2 ára.  Áætlað er að skólinn verði tekinn í notkun árið 2021. Um leið og það verður að veruleika leggst af starfsemi í efra húsinu á Pálmholti. Húsið er komið til ára sinna og hefur sinnt hlutverki sínu vel. Neðra húsið verður áfram í notkun en með þessu fyrirkomulagi fjölgar leikskólaplássum um 90. Það er að mörgu að hyggja við uppbyggingu leikskóla, s.s. að greina íbúaþörf og aldurssamsetningu í hverfum bæjarins.  Fræðslusvið mun vinna að því verkefni í samvinnu við skipulagssvið en út frá þeim gögnum verður hægt að taka ákvarðanir um næstu skref í uppbyggingu leikskóla.

Enn laust hjá dagforeldrum á Akureyri
Um leið og 12-18 mánaða börnum fjölgar í leikskólum þarf að breyta aðbúnaði og aðstöðu innandyra sem og aðlaga skólalóðir að þeirra þörfum. Með uppbyggingu leikskólans við Glerárskóla og mögulegri stækkun á Naustatjörn eða Lundarseli, mun okkur takast að stíga skref í þá átt að bjóða yngri börnum en nú er gert leikskólavist.

Samhliða þessu er vilji til að styrkja starfsumhverfi dagforeldra því þó svo að leikskólaplássum fjölgi verður áfram þörf fyrir þjónustu þeirra. Nú eru starfandi 25 dagforeldrar á Akureyri og fyrirséð að  a.m.k. 3 nýir bætist í hópinn á haustmánuðum.

Nemendafjöldi í leikskólum Akureyrarbæjar skólaárið 2018-2019 verður um 980. Nýir nemendur verða 276 en þar af eru 53 börn fædd í janúar–mars 2017. Stefnt er að því á næsta ári að bjóða börnum sem fædd eru fyrir 30. apríl 2018 leikskólapláss eða mánuði yngri börnum en áður hefur verið. Nemendafjöldi í leikskólum skólaárið 2018-2019 er áætlaður um 980.

Faglærðir eru 90% í leikskólum bæjarins
Mikil umræða hefur verið um mönnun starfsfólks í leikskólum á landinu og sveitarfélögunum gengur misjafnlega vel að ráða faglært starfsfólk.  Á Akureyri hefur verið gengið frá ráðningum fyrir nýhafið skólaár og er hlutfall leikskólamenntaðra sem starfa með börnunum rúmlega 90% sem er með því hæsta sem gerist á landinu. Hlutfall kennara og annarra háskólamenntaðra starfsmanna við kennslu grunnskóla er um 99%.

Akureyrarbær er stoltur af því starfi sem fram fer í skólum bæjarins og forystufólk í bæjarstjórn horfir björtum augum til framtíðar þar sem vandaðir starfshættir og fagmennska eru í fyrirrúmi.

Ingibjörg Isaksen, formaður fræðsluráðs og bæjarfulltrúi á Akureyri.

Greinin birtist fyrst á visir.is 5. september 2018.

Góðar og greiðar samgöngur eru undirstaða hagvaxtar og velmegunar þjóðfélaga. Ríkisstjórnin ætlar á næstu árum að bæta enn við þau fjárframlög til vegaframkvæmda og veitir ekki af og taka á uppsöfnuðum vanda hringinn í kringum landið. Áherslan er á umferðaröryggi því eitt slys er einu slysi of mikið.

Slitnir vegir

Vegakerfi okkar samfélags er yfir 12 þúsund kílómetrar að lengd. Umferð hefur stóraukist, ekki síst vegna komu ferðamanna sem flestir fara út á vegina yfir sumarið. Árið 2010 kom hingað um hálf milljón ferðamanna, sjö árum seinna voru þeir 2,2 milljónir. Á síðustu tíu árum hefur umferðin aukist um 30% á hringveginum. Á sama tíma hefur vegakerfið liðið fyrir stórfelldan niðurskurð fjármuna. Það er því víða laskað og þörf á viðhaldi og þjónustu afar aðkallandi.

Fækkum slysum

Við eigum ekki að sætta okkur við að banaslys sé eðlilegur hluti af samgöngukerfinu. Fyrir utan mannlegan harmleik sem umferðarslys valda hleypur kostnaður þeirra á tugum milljarða. Í nýrri samgönguáætlun verður forgangsraðað í þágu öryggis og viðhalds þar sem metnaðarfull og skilvirk markmið verða sett um öryggi samgangna og gerðar skilvirkar öryggisáætlanir fyrir samgöngur á landi, á sjó og í lofti. Framtíðarmarkmiðið er að lágmarka og draga úr alvarleika umferðarslysa.

Auknir fjármunir

Umferðaröryggi verður að tryggja sem best og hefur auknu fjármagni verið veitt til ýmissa úrbóta til að flýta vegabótum. Fjármagn til viðhalds og lagfæringa á vegum var 5,5 milljarðar 2016 og í ár er það 12 milljarðar. Auknir fjármunir hafa verið settir í vegaþjónustu og viðhald víðsvegar um landið. Fyrr í sumar var fjórum milljörðum bætt við gildandi áætlun þessa árs til að verja vegakerfið fyrir frekari skemmdum í kjölfar stóraukins umferðarþunga. Þá er í fjármálaáætlun gert ráð fyrir sérstöku 5,5 milljarða árlegu framlagi sem bætist við til næstu þriggja ára. Í heildina er gert ráð fyrir að 160 milljörðum verði varið í viðhald og framkvæmdir í vegakerfinu á næstu 5 árum (2019-2023). Viðhald á vegakerfinu hefur aldrei verið meira en nú. Við forgangsröðun fjármuna verður litið til ólíkrar stöðu svæða, ferðaþjónustu og öryggissjónarmiða. Slík vinna stendur nú sem hæst og mun birtast í samgönguáætlun sem verður lögð fram á Alþingi nú í haust.

Framkvæmdir á Suðurlandi

Sunnlendingar finna verulega fyrir aukinni umferð enda er fjölmargar náttúruperlur og sögustaði að finna í fjórðungnum. Meðal framkvæmda í sumar er styrking, breikkun og sementsfestun á kafla Laugarvatnsvegar, sementsfestun á Biskupstungnabraut, brú yfir Fullsæl og vegtenging brúar (Biskupstungnabraut-Reykjavegur og Laugarvatnsvegur), endursteypa á gólfi brúar yfir Ölfusá, miklar framkvæmdir við Suðurlandsveg, undirgöng og nærliggjandi vegtengingar milli Selfoss og Hveragerðis, svo eitthvað sé nefnt. Austar í fjórðungnum má nefna nýjar brýr yfir Brunná, Stigá, Hverfisfljót, Hólá og Kvíá sem og byrjun framkvæmda við Hornafjarðarfljót en í sumar stendur til við að ljúka vegtengingu við Hólm. Að lokum má nefna vegtengingu við gestastofu Vatnajökulsþjóðgarðs á Kirkjubæjarklaustri.

Framkvæmdalistinn er ekki tæmandi, en gefur engu að síður sterklega til kynna áherslu ríkisstjórnarinnar að bæta skuli samgöngukerfi landsins og þar með umferðaröryggi.

Silja Dögg Gunnarsdóttir, alþingsmaður Framsóknar

Greinin birtist fyrst í Suðra 30. ágúst 2018.

Við leggj­um mikla áherslu á að auka og bæta læsi, sér­stak­lega hjá börn­um og ung­menn­um. Lestr­ar­færni er lyk­ill að lífs­gæðum og raun­ar grund­völl­ur að flestu öðru námi. Við vit­um líka að lest­ur er ein flókn­asta hug­ræna aðgerðin sem börn þurfa að ná tök­um á í skól­an­um. Þekk­ing á grunnþátt­um læsis og hvaða viðfangs­efni eru best til þess að efla lestr­ar­færni hef­ur auk­ist mjög og hafa rann­sókn­ir á því sviði leitt til fram­fara í lestr­ar­kennslu, ekki síst fyr­ir börn sem glíma við lestr­ar­erfiðleika.

Á dög­un­um var hald­in fróðleg ráðstefna á veg­um Rann­sókn­ar­stofu um þroska, mál og læsi sem skipu­lögð var til heiðurs dr. Hrafn­hildi Ragn­ars­dótt­ur sem er einn merk­asti fræðimaður okk­ar og kenn­ari á sviði þroska- og mál­vís­inda. Ann­ar aðal­fyr­ir­les­ara ráðstefn­unn­ar var Vi­beke Gröver, pró­fess­or og fyrr­um for­seti Menntavís­inda­sviðs Osló­ar-há­skóla en hún kynnti meðal ann­ars merki­lega rann­sókn sína á tengsl­um orðaforða og lesskiln­ings. Að sögn Gröver er hægt að sjá mark­tæk­ar fram­far­ir í orðaforða, frá­sagn­ar­hæfni og skiln­ingi á sjón­ar­horn­um annarra með ákveðnum aðferðum og inn­gripi. Allt eru þetta al­ger­ir und­ir­stöðuþætt­ir lesskiln­ings. Þess­ar niður­stöður eiga er­indi við alla for­eldra barna sem vinna að því að auka lestr­ar­færni sína. For­eldr­ar eru fyr­ir­mynd­ir barna sinna, ekki síst þegar kem­ur að tungu­mál­inu og hvernig við not­um það. Góður orðaforði gagn­ast vel í námi og hann er auðvelt að auka. Það er göm­ul saga og ný að orð eru til alls fyrst.

Hinn aðal­fyr­ir­les­ar­inn á ráðstefn­unni var dr. Cat­her­ine Snow, pró­fess­or við Har­vard há­skóla. Hún er meðal virt­ustu fræðimanna heims á sviði málþroska og læsis og hef­ur stýrt tíma­mót­a­rann­sókn­um á læsi og lesskiln­ingi barna og ung­menna sem orðið hafa leiðarljós í stefnu­mót­un á öll­um skóla­stig­um í Banda­ríkj­un­um. Í sínu er­indi ræddi hún mik­il­vægi sam­ræðunn­ar fyr­ir þróun lesskiln­ings og orðaforða og nefndi að ein ár­ang­urs­rík­asta leiðin til þess að auka þá færni væri að virkja nem­end­ur í umræðum um al­vöru mál­efni í skóla­stof­unni.

Mennt­a­rann­sókn­ir á borð við þær sem kynnt­ar voru á fyrr­greindri ráðstefnu eru sam­fé­lag­inu afar mik­il­væg­ar. Í sínu stóra sam­hengi styðja þær við stefnu­mót­un og áhersl­ur við mót­un mennta­kerfa og þar með sam­fé­laga. Við stönd­um frammi fyr­ir mörg­um áskor­un­um um þess­ar mund­ir og ég tel mik­il­vægt að ís­lenskt mennta­kerfi sé hreyfiafl breyt­inga og fram­fara til framtíðar. For­senda þess að verða virk­ur þátt­tak­andi í lýðræðisþjóðfé­lagi er góð lestr­ar­færni; að geta lesið, skrifað og gert grein fyr­ir skoðunum sín­um með hjálp ólíkra miðla. Það er sam­fé­lags­legt verk­efni að bæta læsi og lestr­ar­færni á Íslandi, þar höf­um við allt að vinna.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, mennta- og menningarmálaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 29. ágúst 2018.

Vegakerfi okkar samfélags er yfir 12 þúsund kílómetrar að lengd. Umferð hefur stóraukist, ekki síst vegna komu ferðamanna sem flestir fara út á vegina yfir sumarið. Árið 2010 kom hingað um hálf milljón ferðamanna, sjö árum seinna voru þeir 2,2 milljónir. Á síðustu tíu árum hefur umferðin aukist um 30% á hringveginum. Á sama tíma hefur vegakerfið liðið fyrir stórfelldan niðurskurð fjármuna. Það er því víða laskað og þörf á viðhaldi og þjónustu afar aðkallandi.

Auknir fjármunir

Viðhald á vegakerfinu hefur aldrei verið meira en nú. Umferðaröryggi verður að tryggja sem best og hefur auknu fjármagni verið veitt til ýmissa úrbóta til að flýta vegabótum. Fjármagn til viðhalds og lagfæringa á vegum var 5,5 milljarðar 2016 og í ár er það 12 milljarðar. Auknir fjármunir hafa verið settir í vegaþjónustu og viðhald víðsvegar um landið. Fyrr í sumar var fjórum milljörðum bætt við gildandi áætlun þessa árs til að verja vegakerfið fyrir frekari skemmdum í kjölfar stóraukins umferðarþunga. Þá er í fjármálaáætlun gert ráð fyrir sérstöku 5,5 milljarða árlegu framlagi sem bætist við til næstu þriggja ára. Í heildina er gert ráð fyrir að 160 milljörðum verði varið í viðhald og framkvæmdir í vegakerfinu á næstu 5 árum (2019-2023). Við forgangsröðun fjármuna verður litið til ólíkrar stöðu svæða, ferðaþjónustu og öryggissjónarmiða. Slík vinna stendur nú sem hæst og mun birtast í samgönguáætlun sem verður lögð fram á Alþingi nú í haust.

Aukinn kostnaður

Aukinni umferð fylgir aukinn kostnaður. Á síðustu árum hafa framlög til vegakerfisins verið í öfugu hlutfalli við fjölda notenda og ekna kílómetra á vegum. Afleiðing þess er að ýmsar brýnar framkvæmdir til að auka umferðaröryggi, hafa setið á hakanum. Hægt yrði að tvöfalda þá upphæð sem rynni til vegakerfisins með sérstöku notendagjaldi af einstökum mannvirkjum, s.s. brúm og göngum. Það er ein þeirra leiða sem eru í skoðun til að tryggja aukið fjármagn í vegakerfið til framtíðar – til hagsbóta fyrir okkur öll.

Sigurður Ingi Jóhannsson, samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra

Haldið er upp á það í dag að 100 ár eru frá því að samn­ingn­um um full­veldi Íslands var lokið með und­ir­rit­un sam­bands­lag­anna sem tóku gildi 1. des­em­ber 1918. Sjálf­stæðis­bar­átt­an ein­kenndi 19. öld­ina og markaði end­ur­reisn Alþing­is Íslend­inga. Frels­isþráin var mik­il og sner­ist stjórn­má­laum­ræðan einkum um það hvernig Íslend­ing­ar myndu ráða sín­um mál­um sjálf­ir.

Sjálf­stæðis­bar­átt­an færði okk­ur betri lífs­kjör
Full­veld­is­árið 1918 var krefj­andi og stóð ís­lenska þjóðin frammi fyr­ir áskor­un­um af nátt­úr­unn­ar hendi sem settu svip á þjóðlífið. Þá var frosta­vet­ur­inn mikli og haf­ís tor­veldaði sigl­ing­ar víða um landið. Spánska veik­in tók sinn toll af þjóðinni og Katla hóf upp raust sína. Full­veld­inu var fagnað hóf­lega í ljósi þess sem á und­an hafði gengið en árið 1918 færði ís­lensku þjóðinni auk­inn rétt og varðaði mik­il­væg­an áfanga á leið okk­ar til sjálf­stæðis. Á þeim hundrað árum sem liðin eru höf­um við sem frjálst og full­valda ríki náð að bylta lífs­kjör­um í land­inu. Við höf­um borið gæfu til að nýta auðlind­ir lands­ins á sjálf­bær­an hátt og styðja við öfl­ugt vel­ferðarsam­fé­lag, þar sem all­ir eiga að fá tæki­færi til að lifa gæfu­ríku lífi óháð efna­hag. Hins veg­ar er það svo að þrátt fyr­ir að ís­lensku sam­fé­lagi hafi vegnað vel á full­veld­is­tím­an­um er ekki sjálf­gefið að svo verði næstu 100 árin. Því verðum við að vera meðvituð um þær áskor­an­ir sem við stönd­um frammi fyr­ir og tak­ast á við þær af festu. Mig lang­ar til að fjalla um þrjú grund­vall­ar­atriði sem oft eru nefnd sem for­send­ur full­veld­is, en þau eru fólk, land og lög­bundið skipu­lag. Öll þessi atriði skipta máli í fortíð, nútíð og framtíð.

Fólkið og tungu­málið
Ein af þeim áskor­un­um sem ég vil sér­stak­lega nefna er staða ís­lensk­unn­ar. Tung­an hef­ur átt und­ir högg að sækja í kjöl­far örra sam­fé­lags- og tækni­breyt­inga sem hafa breytt dag­legu lífi okk­ar. Til að mynda hef­ur snjall­tækja­bylt­ing­in aukið aðgang að er­lendu afþrey­ing­ar­efni. Þá get­ur fólk talað við tæk­in sín á ensku. Við vilj­um bregðast við þessu og liður í því er fram­kvæmd á mál­tækni­áætl­un fyr­ir ís­lensku 2018-2022. Mark­mið henn­ar er að tryggja að hægt sé að nota ís­lensku í sam­skipt­um við tæki og í allri upp­lýs­inga­vinnslu og gera tungu­málið okk­ar gild­andi í sta­f­ræn­um heimi til framtíðar. Það er hins veg­ar ekki nóg að snara öll­um snjall­tækj­um yfir á ís­lenska tungu. Við verðum sjálf að vera meðvituð um mik­il­vægi þess að leggja rækt við málið okk­ar og nota það. Það eru for­rétt­indi fyr­ir litla þjóð að tala eigið tungu­mál. Því vil ég brýna alla til þess að leggja sitt af mörk­um við að rækta það.

Landið okk­ar og eign­ar­hald
Önnur áskor­un sem ég vil nefna snýr að landi og eign­ar­haldi á því. Lög um eign­ar­rétt og af­nota­rétt fast­eigna kveða á um að eng­inn megi öðlast eign­ar­rétt eða af­nota­rétt yfir fast­eign­um á Íslandi nema viðkom­andi aðili sé ís­lensk­ur rík­is­borg­ari eða með lög­heim­ili á Íslandi. Hins veg­ar get­ur ráðherra vikið frá þessu skil­yrði sam­kvæmt um­sókn frá áhuga­söm­um aðilum, sem ger­ir nú­ver­andi lög­gjöf frem­ur ógagn­sæja. Heim­ild­ir og tak­mark­an­ir er­lendra aðila utan EES-svæðis­ins er lúta að fast­eign­um hér á landi eru einnig óskýr­ar. Það verður að koma í veg fyr­ir að landið hverfi smám sam­an úr eigu þjóðar­inn­ar og að nátt­úru­auðlind­ir glat­ist. Staðreynd­in er sú að land­fræðileg lega Íslands er afar dýr­mæt og mik­il­vægi henn­ar mun aukast í framtíðinni. Í rík­is­stjórn­arsátt­mál­an­um er kveðið á um að skoðaðar verði leiðir til að setja skil­yrði við kaup á landi sem taka mið af stefnu stjórn­valda um þróun byggða, land­nýt­ingu og um­gengni um auðlind­ir. Það er nauðsyn­legt að marka skýr­ari stefnu í þessu máli.

Mik­il­væg þrískipt­ing valds­ins
Í þriðja lagi lang­ar mig að nefna lög­bundið skipu­lag. Það sem felst í því að verða frjálst og full­valda ríki er einka­rétt­ur þjóðar­inn­ar til þess að fara með æðstu stjórn dómsvalds, lög­gjaf­ar- og fram­kvæmd­ar­valds. Það stjórn­ar­far sem reynst hef­ur far­sæl­ast er lýðræðið. Þess vegna er brýnt að efla Alþingi til að styðja við stjórn­skip­an lands­ins. Umboðið sem kjörn­ir full­trú­ar hljóta í kosn­ing­um er afar þýðing­ar­mikið og mik­il­vægt að styðja við það. Alþing­is­mönn­um ber að varðveita þetta umboð af mik­illi kost­gæfni og það er okk­ar hlut­verk að tryggja að op­in­ber stefnu­mót­un taki ávallt mið af því. Alþing­is­menn eru kjörn­ir til að fram­fylgja mál­um sem þeir fá umboð til í kosn­ing­um. Póli­tískt eign­ar­hald á stefnu­mót­un er lyk­il­atriði í því að hún sé far­sæl og sjálf­bær. Ef kjörn­ir full­trú­ar fram­kvæmda­valds­ins missa sjón­ar á umboði sínu og hlut­verki gagn­vart kjós­end­um er lýðræðið sjálft í hættu.

Full­veldið og sá rétt­ur sem því fylg­ir hef­ur gert okk­ur kleift að stýra mál­um okk­ar ásamt því að vera virk­ir þátt­tak­end­ur í alþjóðasam­fé­lag­inu. Á dög­um sem þess­um, þegar við horf­um 100 ár aft­ur í tím­ann, fyll­umst við flest þakk­læti fyr­ir þær ákv­arðanir sem tryggðu okk­ur þessi rétt­indi. Hug­ur­inn leit­ar síðan óneit­an­lega til framtíðar og þeirra verk­efna sem bíða okk­ar, það er okk­ar að tryggja þá far­sæld.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, mennta- og menn­ing­ar­málaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 18. júlí 2018.

Mikil íþróttaveisla hefst í dag norður á Sauðárkróki, þar sem fram fer Landsmót Ungmennafélags Íslands. Samhliða því verður Landsmót UMFÍ fyrir 50 ára og eldri haldið en Unglingalandsmótið fer síðan fram í Þorlákshöfn í ágúst. Þessi mót eru mikilvægur vettvangur fyrir íþróttafólk á öllum aldri og öllum getustigum og til vitnis um hversu líflegt og fjölbreytt íþróttalíf er í landinu. Landsmótið er með nýju sniði þetta árið, þar sem einstaklingar 18 ára og eldri geta nú skráð sig til leiks, hvort sem þeir eru í íþrótta- og ungmennafélagi eða ekki. Það verður keppt í ríflega 30 greinum en auk þess geta gestir prófað ýmsar íþróttagreinar og hreyfingu á mótinu því boðið verður upp á kennslu, opna tíma og kynningar fyrir áhugasama.

Ungmennafélögin lögðu grunninn að íþróttamenningu hér á landi og þau gegna enn í dag mikilsverðu hlutverki með því að stuðla að fjölbreyttri íþróttaiðkun almennings. Innan Landssambands ungmennafélaganna eru nú 340 félög og félagsmenn rúmlega 160 þúsund, eða um 47% landsmanna. Það var mikil framsýni af stofnendum ungmennafélaganna fyrir daga fullveldisins að leggja ríka áherslu á heilsueflingu í gegnum hreyfingu og félagsstarf. Rannsóknir hafa í seinni tíð sýnt fram á veigamikið samspil hreyfingar, sjálfstrausts og almennrar vellíðanar. Félagslíf ungs fólks á Íslandi var líka fremur fábrotið í árdaga ungmennafélaganna og segja má með sanni að þau hafi einnig lyft grettistaki þar.

Ungmennafélagshreyfingin kemur að ótal verkefnum sem tengjast forvarnarstarfi, menningarmálum og útivist. Einna dýrmætasta starf hennar að mínu mati felst í því að auka virkni fólks, hvort heldur í félagsstörfum eða á íþróttasviðinu. Þessi virkni verður okkur sífellt þýðingarmeiri, ekki síst á tímum þar sem vísbendingar eru um að félagsleg einangrun sé að aukast í samfélaginu.

Það er aðall ungmennafélaganna að allir séu velkomnir og geti tekið þátt í íþrótta- og félagsstarfi og fundið sér hreyfingu við hæfi. Mikilvægi hreyfingar allt lífið er óumdeilt en okkur sem stöndum að íþrótta- og æskulýðsmálum hér á landi er einnig félagslegt og menningarlegt gildi íþrótta afar hugleikið. Þetta nýja fyrirkomulag sem prófað verður á landsmótinu 2018 mun vonandi hvetja fleiri til þess að stíga fram á völlinn – hvort sem þau vilja keppa í fótbolta, frisbígolfi eða stígvélakasti, eða einfaldlega prófa eitthvað alveg nýtt. Það er aldrei of seint að byrja.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, mennta- og menningarmálaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 12. júlí 2018.

Mikilvægi lesturs og lesskilnings er ótvírætt. Við höfum lagt á það ríka áherslu síðustu ár að bæta læsi, ekki síst hjá börnunum okkar. Sumarið er tími samverunnar, útivistar og leikja en það er mikilvægt að minna á lesturinn líka. Það er staðreynd að ef barn les ekkert yfir sumartímann getur orðið allt að þriggja mánaða afturför á lestrarfærni þess í sumarfríinu. Góðu fréttirnar eru þó að það þarf ekki mikið til að börn viðhaldi færninni eða taki jafnvel framförum. Rannsóknir sýna að til þess að koma í veg fyrir þessa afturför dugar að lesa aðeins 4-5 bækur yfir sumarið eða lesa að jafnaði tvisvar til þrisvar í viku í um það bil 15 mínútur í senn.

Foreldrarnir besta fyrirmyndin

Sem hvatningu fyrir lesendur á grunnskólaaldri höfum við skipulagt sumarlestrarleik með góðri hjálp, meðal annars frá íslenska karlalandsliðinu í fótbolta og Menntamálastofnun. Það er framhald Söguboltans, samstarfsverkefnis mennta- og menningarmálaráðuneytis, barnabókahöfunda og RÚV sem skipulagt var í tengslum við þátttöku landsliðsins í heimsmeistaramótinu í júní en þar tvinnum við saman tvær ástríður landsmanna, fótbolta og bókmenntir. Söguboltaþættina má finna á vef KrakkaRÚV og lestrarleikurinn fór í loftið um helgina. Hann er einfaldur og til þess gerður að hvetja krakka til þess að lesa, á alla vegu og í allt sumar.

Gleymum því ekki að bestu fyrirmyndir barnanna þegar kemur að lestri eru foreldarnir. Það er vænlegra til árangurs ef fleiri taka sér bók í hönd á heimilinu en börnin. Sem fyrr læra þau það sem fyrir þeim er haft og þess vegna þurfum við öll að muna eftir því að lesa líka. Setjum lesturinn á dagskrá í sumar, leggjum frá okkur snjalltækin og finnum okkur tíma í sól eða regni til þess að njóta góðra bóka. Það eru kannski ekki verðlaun í boði fyrir okkur fullorðna fólkið önnur en lestraránægjan – en hún er líka heilmikils virði.

Lilja Alfreðsdóttir, mennta- og menningarmálaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 9. júlí 2018.

Í stjórn­arsátt­mála rík­is­stjórn­ar­inn­ar er lögð sér­stök áhersla á mennta­mál og upp­bygg­ingu á því sviði. Þar hef­ur margt áunn­ist og við erum þegar far­in að sjá vís­bend­ing­ar um ár­ang­ur ým­issa verk­efna sem hrundið var af stað í vet­ur.

Iðn- og verk­nám
Fyrst má nefna það mark­mið okk­ar að efla iðn-, starfs- og verk­nám. Þar er stefna okk­ar að styrkja ut­an­um­hald með verk- og starfsþjálf­un nem­enda og ein­falda aðgengi þeirra að nám­inu. Niður­fell­ing efn­is­gjalda var skref í þá átt. Mik­il­vægt er einnig að kynna bet­ur þá náms- og starfs­kosti sem eru í boði. Sú vinna fer einkar vel af stað og sem dæmi hef­ur inn­rituðum nem­end­um á verk- og starfs­náms­braut­um fram­halds­skóla fjölgað um 33% frá fyrra ári. Kost­ir verk- og starfs­mennt­un­ar eru ótví­ræðir og mik­il eft­ir­spurn er eft­ir fólki með slíka mennt­un á ýms­um sviðum at­vinnu­lífs­ins. Þessi þróun er því mjög ánægju­leg.

Kenn­ara­starfið
Annað brýnt verk­efni okk­ar er styrkja alla um­gjörð í kring­um kenn­ara og auka nýliðun í stétt­inni. Við tók­um í vor við til­lög­um um aðgerðir þar að lút­andi. Verið er að kostnaðarmeta þær þessa dag­ana og ráðgert að í haust muni liggja fyr­ir tíma­sett aðgerðaáætl­un um nýliðun kenn­ara á öll­um skóla­stig­um. Í því sam­hengi er gleðilegt að fá frétt­ir um aukna aðsókn í kenn­ara­nám, bæði í Há­skól­an­um á Ak­ur­eyri, þar sem aukn­ing­in er 53% í grunn­nám í kenn­ara­deild, og við Há­skóla Íslands, þar sem um­sókn­um um grunn­skóla­kenn­ara­nám fjölgaði um 6% og leik­skóla­kenn­ara­nám um 60%. Við höf­um unnið öt­ul­lega í góðu sam­starfi við hagaðila að því að kynna kenn­ara­námið og það er að skila ár­angri.

Brott­hvarf
Aðgerðir gegn brott­hvarfi nem­enda úr fram­halds­skól­um er þriðja stóra verk­efnið sem ég vil tæpa á hér. Mennta- og menn­ing­ar­málaráðuneytið vinn­ur að stöðuskýrslu í sér­stöku brott­hvarfs­verk­efni þar sem verið er að greina gögn og koma með til­lög­ur að áhersl­um sem nýta má til frek­ari stefnu­mót­un­ar. Reiknað er með að hún verði til­bú­in um miðjan júlí. Niður­stöður út­reikn­inga á ár­legu ný­nem­a­brott­hvarfi sýna að það hef­ur minnkað miðað við gögn síðustu þriggja ára og er það vel. Fjöl­marg­ar aðgerðir hafa þegar verið sett­ar af stað til að sporna við brott­hvarfi, m.a. auk­in fram­lög til fram­halds­skóla­stigs­ins, betri kort­lagn­ing á brott­hvarfs­vand­an­um og verk­efni er teng­ist efl­ingu geðheil­brigðisþjón­ustu.

Það eru því ýmis já­kvæð teikn á lofti þegar við skoðum stöðuna í ís­lensk­um mennta­mál­um. Eitt það mik­il­væg­asta tel ég þann áhuga og sam­vinnu­vilja sem ég skynja á ferðum mín­um og fund­um – ég hef eng­an hitt enn sem ekki hef­ur skoðun á skóla- og mennta­mál­um. Enda snerta mennta­mál okk­ur öll og ekki síst þegar horft er til þess sam­fé­lags sem við vilj­um skapa okk­ur til framtíðar.

Lilja Dögg Al­freðsdótt­ir

Höf­und­ur er mennta- og menn­ing­ar­málaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 3. júlí 2018.