Category: Greinar

Ástandið á leigumarkaðnum er slæmt. Mikil eftirspurn er eftir húsnæði, framboð of lítið og í flestum tilvikum er leiguverð mjög hátt. Margir sem búa á leigumarkaði búa jafnframt við mikið óöryggi, þar sem erfitt getur verið að fá langtímaleigusamninga. Undanfarin misseri hefur mikil og góð vinna farið fram í ráðuneyti félags – og húsnæðismálaráðherra við undirbúning að framlagningu húsnæðisfrumvarpa. Stefnt er að því að leggja þau fram á haustþingi. Auk þess er vinna hafin víðar innan ráðuneytanna til að vinna hratt og örugglega í samræmi við yfirlýsingu stjórnvalda frá 28. maí s.l. en hún varðar kjarasamninga á almennum vinnumarkaði. Hér á eftir er gerð grein fyrir þeim hluta yfirlýsingarinnar sem snýr að húsnæðismálum.

Fjölgum hagkvæmum og ódýrum íbúðum

Frumvarp um stofnstyrki er væntanlegt í þingið á haustþingi. Markmið frumvarpsins er að leggja grunn að nýju félagslegu leiguíbúðakerfi. Lögð er áhersla á að fjölga hagkvæmdum og ódýrum íbúðum til að tryggja tekjulágum fjölskyldum leiguhúsnæði til lengri tíma. Félagslega leigukerfið verður fjármagnað með stofnframlögum ríkis og sveitarfélaga og með beinum vaxtaniðurgreiðslum ríkisins. Þessi framlög eiga að leiða til þess að einstaklingur með lágar tekjur, borgi ekki hærra hlutfall af tekjum í leigu en 20 – 25 %.

Samkvæmt frumvarpinu geta sveitarfélög og félög eða félagasamtök sem ekki eru rekin í hagnaðarskyni, byggt og rekið félagslegt húsnæði. Þau verða að hafa það að langtímamarkmið að byggja, eiga og hafa umsjón með rekstri leiguhúsnæðis sem eingöngu er ætlað leigjendum undir ákveðnum tekju- og eignamörkum. Stefnt er að því að byggja 2300 íbúðir á næstu fjórum árum, þ.e. frá 2016 – 2019, þó að hámarki 600 íbúðir á ári.

Samkvæmt frumvarpinu verður tekjulágum fjölskyldum, sem hingað til hafa ekki átt kost á íbúðum í félagslegu kerfi sveitarfélaganna, veittur aðgangur að ódýru og öruggu leiguhúsnæði. Ekki er gert ráð fyrir breytingum á núverandi forgangsröðun sveitarfélaganna gagnvart skjólstæðingum félagsþjónustunnar eða forgangsröðun gagnvart námsmannaíbúðum, en við frekari forgangsröðun við úthlutun húsnæðis til fólks á vinnumarkaði verður horft sérstaklega til barnafjölskyldna og heimila í verulegum fjárhagsvanda.

Aukum framboð og lækkum byggingarkostnað

Til að hægt verði að auka framboð á leiguíbúðum og lækka byggingarkostnað, þá er mikilvægt að taka upp sem hagkvæmastar aðferðir við íbúðarbyggingar, með það að markmiði að lækka byggingarkostnað.  Því þarf að endurskoða byggingarreglugerð og skipulagslög. Við endurskoðun byggingareglugerðar er stefnt að því að taka inn nýjan flokk mannvirkja sem verður undanþeginn ákvæðum um altæka hönnun. Það á eingöngu við um smærri og ódýrari íbúðir. Einnig á að skoða gjaldtöku sveitarfélaga vegna lóða – og gatnagerðargjalda, til að lækka byggingarkostnað. Nauðsynlegt er að vinna þessa vinnu hratt en vel.

Aukum húsnæðisbætur

Frumvarp um húsnæðisbætur kemur inn í þingið á fyrstu vikum þess, núna í haust. Það hefur það að markmiði að lækka húsnæðiskostnað efnaminni leigjenda og því verða húsnæðisbætur hækkaðar á árinu 2016 og 2017. Grunnfjárhæð bótanna verður hækkuð og einnig frítekjumark. Bæturnar munu taka mið af fjölda heimilismanna. Auk þessa er unnið að tillögum um að lækka skatta á leigutekjur með það að markmiði að lækka leiguverð og auka framboð leiguíbúða.

Varanlegur húsnæðissparnaður

Eins og margir muna eflaust, fór ríkisstjórnin í skuldaaðgerð fyrir íslensk heimili með verðtryggðar húsnæðisskuldir. Aðgerðirnar snérust annars vegar um beina niðurfærslu lána og hins vegar heimild til skattfrjálsrar ráðstöfunar iðgjalda séreignasparnaðar inn á húsnæðislán eða til húsnæðiskaupa. Nú er heimildin til skattfrjálsrar ráðstöfunar tímabundin, það er fimm ár þegar um er að ræða húsnæðissparnað. Kallað hefur verið eftir því að húsnæðissparnaðurinn verði gerður að varanlegu sparnaðarformi. Nú er vinna hafin við að skoða möguleika þess efnis. Eins og sparnaðurinn er byggður upp í dag, þá er hann ætlaður þeim sem eru að kaupa sína fyrstu eign.

Unnið verður að framangreindum markmiðum í samráðshópi ríkis, sveitarfélaga og heildarsamtaka aðila á vinnumarkaði með hliðsjón af fyrirliggjandi vinnu stjórnvalda við umbætur á húsnæðismarkaði  og hugmyndum sem komið hafa upp í samráðshópnum. Óhætt er því að segja að ríkisstjórn Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar standi með heimilum í landinu.

 Elsa Lára Arnardóttir

Greinin birtist í DV 4. september 2015.

Haustið nálgast óðfluga og rútínan sem margir bíða eftir, er rétt handan við hornið. Þessa dagana eru skólarnir í startholunum og margir hafa snúið til baka til vinnu eftir sumarfrí. Þar á meðal  þingmenn sem undirbúa nú komandi þingvetur, með því að útbúa ýmis þingmál sem stefnt er að því að klára á næsta þingi. Jafnframt eru margir þingmenn á ferðalagi um landið, láta sjá sig og heyra hvað brennur á landsmönnum. Á þessum ferðalögum um landið má heyra að það eru mörg mikilvæg mál sem landsmenn vilja sjá fyrir endan á. Þar má m.a. nefna húsnæðisfrumvörp félags – og húsnæðismálaráðherra, verðtryggingarfrumvörpin og mörg önnur mikilvæg þingmál sem bíða afgreiðslu. Þessi þingmál, sem og mörg önnur er stefnt að því að klára á næsta þingi, sem hefst þann 8. september.

Höfum val og aukum öryggi
Óhætt er að segja að mikil og góð vinna hefur farið fram í ráðuneyti félags – og húsnæðismálaráðherra í allt sumar. Þar hafa allir lagst á eitt við að undirbúa frumvörp sem hafa það að markmiði að efla hér húsnæðismarkaðinn. Frumvörp sem taka á húsnæðissamvinnufélögum, húsaleigulögum, húsnæðisbótum og stofnstyrkjum til leigufélaga. Þessi frumvörp verða lögð fram á fyrstu vikum þingsins og kláruð á haustþingi. Afar mikilvægt er að þessi frumvörp fái skjóta afgreiðslu í meðferð þingsins og að samstaða ríki um þau. Þessi frumvörp tengjast samkomulagi um kjarasamninga á almennum vinnumarkaði. Auk þessa er mikil vinna í gangi sem snýr að stuðningi við þá sem eru að kaupa sína fyrstu íbúð. Unnið er að útfærslu varðandi skattaívilnanir fyrir þá sem leigja íbúðir til langtímaleigu og auk þessa er unnið að endurbótum á lánaumhverfi íbúðarlána, þar sem hagur neytandans er hafður í forgrunni. Öll þessi vinna hefur það að markmiði að auka húsnæðisöryggi landsmanna og vera með raunhæft val á húsnæðismarkaði. Það er val um hvort fólk vilji kaupa húsnæði, leigja eða fara millileiðina og búa í búsetuíbúðum.

Burt með verðtryggingu
Mikilvægt er að afnema verðtryggingu af húsnæðislánum til að minnka vægi verðtryggingar á lánamarkaði. Það er nauðsynlegt til að stöðva þá eignatilfærslu sem verður frá íslenskum heimilum til fjármálastofnana, þegar verðbólgan hækkar. Það verður að ganga til þessara verka, um er að ræða mikið hagsmuna – og réttlætismál, fyrir heimili landsins.

Það er nú svo að skýrsla sérfræðihóps um afnáms verðtryggingar af neytendalánum var birt í lok janúar 2014. Meirihluti sérfræðihópsins lagði til að frá og með 1. janúar 2015 yrðu stigin veigamikil skref í átt að fullu afnámi verðtryggingar nýrra neytendalána, en vinna við áætlun um fullt afnám yrði hafin eigi síðar en á árinu 2016. Mikil vinna hefur farið fram í ráðuneytunum þar sem tillögur minni- og meirihluta séfræðingahópsins eru hafðar til grundvallar.  Unnið er að frumvörpum sem hafa það að markmiði að óheimilt verði að bjóða verðtryggð lán með jöfnum greiðslum til lengri tíma en 25 ára, að lágmarkstími nýrra verðtryggðra neytendalána verði lengdur í allt að 10 ár og að takmarkanir verði gerðar á veðsetningu vegna verðtryggðra íbúðalána. Fjármálaráðherra hefur umsjón með þessum hluta verkefnisins. Vegna umfangs aðgerðarinnar þá hefur verkefnið tekið lengri tíma en áætlað var. Það þýðir aðeins eitt að núna er enn mikilvægara að láta hendur standa fram úr ermum og klára þetta stóra verkefni.

Elsa  Lára Arnardóttir

Greinin birtist í DV 21. ágúst 2015.

Sumarið er yfirleitt gúrkutíð í fréttamennsku. Þingstörf liggja niðri að mestu og þingmenn þeytast út um hvippinn og hvappinn. Sumir nýta tímann til að hitta fólk um land allt og taka púlsinn á ýmsum málum. Aðrir nota tímann með fjölskyldunni, slaka á heima fyrir, dytta að heimilinu og skella sér jafnvel í útilegu eða utanlandsferð. Batteríin eru hlaðin, bæði málefnalega fyrir komandi þingvetur sem og líkami og sál.

 Kleinuhringjaklikkunin

Sjálf hef ég nýtt tímann vel í sumar og gert allt ofantalið. Hef varla horft á sjónvarp en heyri útvarpsfréttir mátulega oft. Það sem hæst hefur borið í umræðunni, að mínu mati í sumar eru nokkur afar áhugaverð en þó ólík mál. Má þar nefna yfirvofandi viðskiptabann af hálfu Rússa gagnvart Íslendingum, afar sterk umræða um kynferðisbrot og kleinuhringjaæði. Hvað er þetta annars með Íslendinga og erlendar keðjur sem hingað koma? Það er eins og fólk hafi aldrei áður komist til þess að versla. Hvernig ætli höfundar áramótaskaupsins í ár tækli þetta allt, af nógu er að taka.

Ferðamannahægðir

Fjölgun erlendra ferðamanna, slys á ferðamönnum og ferðamannahægðir hafa til dæmis fengið all nokkra umfjöllun í sumar. Of fá klósett, ófullnægjandi merkingar, lélegir vegir, ökumenn oft illar upplýstir um færð og vegi og jafnvel á vanútbúnum bílum frá bílaleigum, fáir hjólastígar fyrir allt reiðhjólafólkið sem skapar verulega slysahættu, og svo framvegis. Þetta eru allt verkefni sem við verðum að taka föstum tökum og fjármagnið þarf að sjálfsögðu að fylgja. Út frá umræðum í þingsal í vetur heyrðist mér að flestir væru á þeirri skoðun að best væri að fara svokallaða blandaða leið til fjármögnunar en þau mál skýrast væntanlega á haustdögum.

Í lífshættu á reiðhjóli

Aðeins meira um hjólreiðafólkið. Við höfum mörg lent í því ítrekað, á þjóðvegum landsins, að þurfa nánast að hemla þegar maður lendir skyndilega fyrir aftan hjólreiðamann. Sumir hjóla hlið við hlið og aðrir eru með svo miklar pinkla að þeir taka heila akrein. Stundum er mögulegt að sveigja framhjá þeim en stundum ekki. Vegaxlir eru víða mjög lélegar og því eiga hjólreiðamennirnir heldur ekki möguleika á að víkja lengra út í kant. Maður bíður hreinlega eftir að dauðaslys verði við slíkar aðstæður. En hvað skal gjöra? Vegakerfinu hefur verið illa viðhaldið í mörg ár. Hjólreiðastígar eru að sjálfsögðu ekki í forgangi. Að mínu mati er tvennt í stöðunni, þ.e. að þegar vegir eru lagaðir að vegkantar séu hafðir ívið breiðari en venja er og myndu þannig nýtast hjólreiðafólki. Hin leiðin er að koma þeim skilaboðum til ferðafólks að ekki sé óhætt að hjóla á þjóðvegum. Við getum ekki boðið upp á þessa tegund ferðamennsku ef öryggi ferðamanna er ekki tryggara en raun ber vitni.

Fleiri gáttir til landsins

Þjónusta og umgjörð er eitt og náttúruverndin annað. Þar sem íslensk náttúra er einstaklega viðkvæm þá hefur lengi verið tala um að fjölga hliðum inn til landsins með það að markmiði að dreifa ferðamönnum betur um landið. Ríkisstjórnin hefur að tillögu forsætisráðherra samþykkt að skipa starfshóp sem fær það hlutverk að kanna hvernig koma megi á reglulegu millilandaflugi um flugvellina á Akureyri og Egilsstöðum. Starfshópurinn skal greina framkvæmdaratriði, kostnað, þátttöku einstakra ríkisstofnana/fyrirtækja, landshluta og fyrirtækja í viðkomandi landshluta og markaðssetningu. Starfshópurinn á að skila af sér tillögum í formi aðgerða- og kostnaðaráætlunar. Áhugavert verður að sjá hverjar niðurstöður starfshópsins verða.

Gæði umfram magn

Fjölgun innkomustaða myndi án efa styrkja byggðir landsins og innviði þeirra, og umfram allt, gefa ferðamanninum enn betri upplifun. Rannsóknir sýna að flestir ferðamenn sem hingað koma vilja njóta náttúrunnar. Náttúran stendur auðvitað alltaf fyrir sínu en fjölmennið á vinsælustu stöðunum getur dregið verulega úr gæðum upplifunarinnar. Bláa lónið hefur verið til mikillar fyrirmyndar á þessu sviði og lagt ofuráherslu á upplifun gesta. Nú er verið að stækka lónið en stjórnendur lónsins munu samt sem áður ekki selja fleiri aðgangsmiða sem því nemur. Þar er aðgangur að lóninu takmarkaður við ákveðinn fjölda hverju sinni. Mér finnst að aðrir vinsælir ferðamannastaðir ættu að taka Bláa lónið sér til fyrirmyndar og skoða það t.d. að hleypa bara visst mörgum hópferðabílum/einstaklingum inn á svæðið í einu, þá á ég til dæmis við staði eins og Þingvelli, Gullfoss og Geysi.

Íslensk náttúra rokkar

En svona að lokum þá hef ég virkilega notið þess að ferðast um landið í sumar. Ég hef notað tjaldsvæðin grimmt, vítt og breitt um landið og verið afar ánægð með þá þjónustu sem ég hef fengið. Það hefur einnig verið gaman að sjá hversu mikinn metnað ferðaþjónustuaðilar hafa til að standa sig sem best gagnvart sínum viðskiptavinum. Þeir erlendu ferðamenn sem ég hef hitt á tjaldstæðunum hafa allir verið mjög ánægðir með ferðalagið en það sem toppar sumarið algjörlega er  að sjálfsögðu sjálf móðir náttúra; mikilfengleg, stórbrotin og algerlega einstök.

Silja Dögg Gunnarsdóttir

Greinin birtist í DV 12. ágúst 2015.

Þegar Grikkir tóku upp evru árið 2001 hafði þar um nokkurra ára skeið ríkt sæmilegt jafnvægi í efnahags- og peningamálum, en áður hafði Grikkland iðulega þurft að glíma við verðbólgu og hátt vaxtastig. Aðild Grikklands að myntbandalaginu var því álitin mikilvægur áfangi í því að tryggja efnahagslegan stöðugleika landsins til framtíðar og skapa ný tækifæri. Forsætisráðherrann á þeim tíma dró upp þá líkingu að upptaka evru myndi færa Grikkland nær hjarta Evrópu.

Kannski hafa ekki margir séð fyrir að upptaka evru myndi leiða til ofþenslu gríska hagkerfisins, efnahagshruns og margra ára kreppu. En vart hefur nokkur Grikki getað séð fyrir þá gríðarlegu hörku sem aðildarríkin, með Þýskaland í broddi fylkingar, voru tilbúin að sýna Grikklandi í efnahagserfiðleikum þess. Í stað samstöðu og samhjálpar hafa vinaþjóðirnar látið Grikki sæta afarkostum og þvingunaraðgerðum. Jafnvel Alþjóðagjaldeyrissjóðnum virðist nóg um hörkuna.

Það eru engin fordæmi fyrir því að peningakerfi ríkis sé nánast tekið úr sambandi í þeim tilgangi að þvinga landsmenn til að ganga að afarkostum. Nú er ljóst að slík þvingunaraðgerð er ekki bara fræðilegur möguleiki heldur sá kaldi veruleiki sem Evrópusambandið hefur boðið Grikklandi. Ef grísk stjórnvöld hefðu ekki fallist á þá afarkosti sem ESB bauð þeim blasti við algert hrun hagkerfisins. Þannig hefur Evrópusambandið fengið sínu framgengt en harkan sem Grikkir voru beittir mun væntanlega seint gleymast.

Eftir þriggja vikna lokun grískra banka voru þeir opnaðir aftur síðastliðinn mánudag. Ekki má þó taka út meira en 60 evrur á dag og auk þess er lokað á millifærslur milli landa. Forseti samtaka grískra banka hvetur sparifjáreigendur til að leggja peninga sína í banka og fullyrðir að óhætt sé að treysta bönkunum. Geta Grikkir treyst því? Árið 2010 hvatti þáverandi fjármálaráðherra Grikklands almenning til að fjárfesta í ríkisskuldabréfum sem voru svo færð niður um 53% tveimur árum síðar. Grískir bankar eru rúnir trausti eftir þriggja vikna lokun og hverfandi líkur á að almenningur muni treysta bönkum fyrir sparifé sínu á næstunni. Fjármagnsflóttinn úr grískum bönkum mun því líklega halda áfram og kalla á frekari neyðaraðgerðir í náinni framtíð. Spurningin er hvaða skilyrði muni fylgja þeirri fyrirgreiðslu.

Þurfa að taka upp sjálfstæða mynt

Þótt grískir bankar séu ekki í ríkiseigu hefur seðlabanki evrusvæðisins neitað að leggja þeim til lausafé án ríkisábyrgðar. Skuldir einkabanka hafa þannig færst yfir á ríkissjóð og þá sem greiða skatta. Lánin til grísku bankanna hafa runnið til þess að gera upp við stóra erlenda kröfuhafa, aðallega evrópska banka. Eignafólk hefur líka getað forðað sínu fé úr grískum bönkum en almennt launafólk situr eftir með skuldugri ríkissjóð og þyngri skattbyrði. Erfitt er að sjá hvernig Grikkland á að komast upp úr kreppunni án verulegrar lækkunar skulda og upptöku sjálfstæðrar myntar.

Þegar ESB stillti Varufakis og Tzipras upp við vegg kom í ljós að þeir höfðu í raun ekkert „Plan B“ í raun. Haft er eftir Varufakis að þeir hafi ekki gert ráð fyrir að ESB myndi beita aðildarríki slíkri hörku. Hagfræðingar hafa bent á að ef Grikkland hefði átt tilbúna áætlun um upptöku drökmu hefði samningsstaða þess verið allt önnur og sterkari. Upptaka sjálfstæðrar myntar hefði með gengisfellingu leitt til lækkunar á stórum hluta skulda, samkeppnishæfni Grikklands hefði orðið gríðarsterk, hagvöxtur hefði tekið við sér, ekki síst ferðaþjónusta, atvinna hefði aukist og skattstofnar ríkisins tekið við sér. Fjárfestar hefðu séð tækifæri í Grikklandi og fjármagn byrjað að flæða til landsins að nýju. Myntbandalag Evrópusambandsins hefði hins vegar ekki mátt við slíku fordæmi enda gætu þá fleiri aðildarríki farið að íhuga útgöngu úr myntbandalaginu sem lausn á sínum efnahagsvanda.

Reiða sig á gæsku

Án sjálfstæðs gjaldmiðils getur Grikkland ekki komið hjólum atvinnulífsins í gang af sjálfsdáðum. Grikkland mun því áfram þurfa að reiða sig á gæsku Evrópusambandsins og efnahagsaðstoð sem nú er ljóst að ekki fæst nema gegn ströngum skilyrðum. Síðan ESB hóf „björgunaraðgerðir“ í Grikklandi árið 2010 hefur hagkerfi þess dregist saman um 25%. Laun hafa lækkað um 20% og atvinnuleysi aukist úr 10% í 25%. Ríkisskuldir, sem hlutfall af þjóðarframleiðslu, hafa aukist úr 113% í 170%. Heilbrigðis-, velferðar- og menntakerfi Grikklands eru í rúst. Fjármagns- og atgervisflótti er viðvarandi. Fjórðungur grunnskólabarna er vannærður vegna fátæktar. Sjúkir og aldraðir deyja vegna þess að lyf eru ekki til. Enn sér ekki fyrir endann á vanda Grikklands og lengi gæti vont versnað. Spurst hefur að tugþúsundir Breta hafi afbókað Grikklandsferðir sínar á meðan bankar voru lokaðir og þýskir ferðamenn óttist nú að þeir séu ekki lengur velkomnir í Grikklandi. Verði stjórnmálaástandið talið ótryggt í Grikklandi gæti ferðageirinn hrunið með skelfilegum afleiðingum.

Saga Grikklands sýnir hve mikilvægt það getur verið að eiga sjálfstæðan gjaldmiðil þegar á móti blæs. Þjóðir geta lent í efnahagsáföllum af ólíkum ástæðum, en dæmin sýna að hagkerfi sem byggja á sjálfstæðum gjaldmiðli eru margfalt fljótari að ná sér aftur á strik. Það er líka ljóst að vísasta leið þjóðar til að glata efnahagslegu sjálfstæði sínu er að færa erlendum aðila valdið til að skapa gjaldmiðilinn.

Frosti Sigurjónsson

Greinin birtist í DV 25. júlí 2015.