Category: Greinar

Leiðari Fréttablaðsins 25. febrúar undirstrikar þekkingarleysi á málefnum Laugarvatns og að höfundur hefur einungis kynnt sér 101-hlið málsins. Háskóli Íslands er sjálfstæð stofnun en er ekki hafin yfir gagnrýni. Sérstaklega ekki af hálfu þeirra sem veittu Háskólanum 12,5 milljarða króna í síðustu fjárlögum. Þingmenn Suðurkjördæmis, sem og margir aðrir þingmenn, vilja bjóða upp á nám á Laugarvatni eins og hefur reyndar verið boðið upp á síðastliðin 84 ár. Gagnrýni á ákvörðun Háskólans er því ekki einhver popúlismi. Þetta snýst um mikið áfall fyrir litla byggð úti á landi, sem er samofin háskólasamfélaginu og byggir að stórum hluta sína starfsemi í kringum Háskólann og fékk engan fyrirvara. Námið á Laugarvatni er hluti af merkri menntasögu landsins. Laugarvatn hefur verið byggt upp sem menntaþorp, þekkingarsamfélag. Því miður virðast margir ekki bera nokkra virðingu fyrir því. Ákvörðunin um að loka á þessa merku sögu er áfall, ekki bara fyrir Laugarvatn heldur fyrir landið allt.

Nemendur, núverandi og fyrrverandi vilja halda náminu á Laugarvatni. Stjórnendur vilja breyta náminu til að tryggja aukinn áhuga sem og að aðlaga námið að breyttum áherslum samfélagsins. Háskólinn hefur ekki sinnt viðhaldi á fasteignum skólans á Laugarvatni undanfarin ár. Ekkert samtal var við fjárveitingavaldið til að koma til móts við Laugarvatn. Reiknireglan fyrir Laugarvatn miðast við að námið sé í Reykjavík. Allt þetta er gagnrýnivert en ekki popúlismi. Sérstaklega í ljósi þess að mikill stuðningur er við háskólanám í háskólaþorpinu Laugarvatni.

Fækkun nemenda hefur verið töluverð frá árinu 2010, eða frá því námið var lengt úr þremur árum í fimm. Fækkunin hefur þó ekki verið meiri í íþróttanámi en öðru kennaranámi. Aðrar kennaragreinar hafa komið verr út en íþróttakennaranám, þrátt fyrir að vera kenndar í höfuðborginni. Háskólinn hefur ekki gert greiningu á þessari fækkun hjá menntavísindasviði. Ljóst er því að fækkunin hefur ekkert með staðsetninguna að gera heldur kerfisbreytingar á kennaranámi almennt.

Málamyndagjörningur
Markmiðið var aldrei af hálfu Háskólans að halda náminu á Laugarvatni. Annars hefði verið ráðist í breytingar og eflingu á náminu á Laugarvatni líkt og gert var við leikskólakennaranám þegar skráning þar var hvað verst. Það var mikill áhugi heimamanna og velunnara námsins að fara í öfluga kynningu á náminu. Auðvitað hefði átt að vera í gangi alvöru samtal við Alþingi, Bláskógabyggð og háskólafélag Suðurlands, en ekki byrjað á því daginn eftir að ákvörðun Háskólaráðs var frestað, þó það hafi bara verið málamyndagjörningur.

Það er alfarið rangt hjá leiðarahöfundi að það sé einungis hægt að stunda íþróttakennaranám á Laugarvatni. Höfundur ætti að athuga heimasíðu Háskóla Reykjavíkur og endurskrifa greinina. Núna hins vegar verður ekki hægt að stunda íþróttakennaranám á landsbyggðinni. Einnig fer leiðarahöfundur ranglega með gæði náms á Laugarvatni, þar ætti hún að tala við rektor sjálfan enda námið mjög gott og mikil ánægja með það.

Ég fullyrði að nánast allir á Alþingi vilji stuðla að námi úti á landi samhliða uppbyggingu náms í höfuðborginni. Það virðist hins vegar ekki vera hægt í samstarfi við Háskóla Íslands. Háskólinn hefur rofið sátt um að Háskólinn eigi að vera Háskóli allra landsmanna.

Fréttamenn eiga að vera gagnrýnir á ákvarðanir og upplýsandi, ekki gagnrýnir á einstaka stjórnmálaflokka og taka afstöðu með eða á móti ákvörðunum. Það taldi ég vera markmiðið eða er markmiðið 101 Popúlismi?

Haraldur Einarsson

Greinin birtist í Fréttablaðinu 27. febrúar 2016.

Öll viljum við búa í fjölskylduvænu samfélagi. Samvera fjölskyldunnar er mikilvægur þáttur í þroska og velferð barna og unglinga og því er gleðilegt að sjá hvað samverustundum hefur fjölgað síðustu 10 ár. Í nýbirtum Félagsvísum sem Velferðarráðuneytið gefur út kemur þessi afgerandi þróun í ljós. Á einungis 10 árum hefur fjöldi barna á aldrinum 14 – 15 ára, sem segjast verja tíma með foreldrum sínum oft eða nær alltaf um helgar, farið úr 37% árið 2006 og í 63% árið 2014.

Minnkandi notkun áfengis og tóbaks
Lífsvenjur barna og unglinga á Íslandi hafa tekið miklum breytingum til hins betra síðasta áratuginn. Regluleg íþróttaiðkun barna á aldrinum 14 – 15 ára hefur aukist úr 31,8% árið 2006 í 39% árið 2014 og á sama tíma hefur notkun áfengis og tóbaks dregist saman. Fyrir 10 árum sögðust 12% 15 ára barna reykja eina eða fleiri sígarettur á dag en árið 2015 var hlutfallið farið niður í 2,5%. Þróunin er þó enn jákvæðari þegar þróun á notkun áfengis er skoðuð. Á þessum sama tíma hefur notkun áfengis 15 ára unglinga farið úr 26% niður í 4,6%. Ætla má að hér séu mismunandi áhrifavaldar að verkum. Forvarnir og fræðsla hefur aukist til muna og heilbrigði og hreysti hefur blessunarlega komist í tísku, ef svo má segja. Aukin samvera fjölskyldunnar er einnig stór þáttur í breyttu lífsmynstri og hafa breytingar á vinnumarkaði, t.a.m. sveigjanlegir vinnutímar og fjölskyldustefnur fyrirtækja, mikið að segja.

Fjölskylduvænna samfélag
Það er ekki sjálfgefið að þróunin sé með þessum þætti og við megum alls ekki sofna á verðinum. Það er mikilvægt að stjórnvöld hverju sinni leggi áherslu á að viðhalda og bæta það fjölskylduvæna samfélag sem hér hefur skapast. Heildarvinnuálag hjá íslenskum fjölskyldum er meira hér á landi en annars staðar á Norðurlöndunum og þurfum við að gera betur í þeim efnum. Þar má nefna styttingu vinnuvikunnar og samfellu milli fæðingarorlofs og leikskóla, eins og kom fram í tillögum verkefnisstjórnar Velferðarráðuneytisins sem miða að samþættingu fjölskyldu – og atvinnulífs.

Við getum þó sannarlega glaðst yfir því hve langt við höfum náð nú þegar og það er ljóst að framtíðin er í góðum höndum hjá þessari frábæru kynslóð sem nú er að vaxa úr grasi.

Elsa Lára Arnardóttir

Greinin birtist á visir.is 26. febrúar 2016.

Fyrir kosningarnar árið 2013 var ljóst að mörg stór mál biðu úrlausnar á komandi því kjörtímabili. Það er óhætt að halda því fram að stóru málin hafi verið skuldamál heimilanna, afnám hafta, húsnæðismál og verðtryggingin. Það er því góður tímapunktur núna, þegar árið 2016 er gengið í garð, að horfa yfir farinn veg og meta stöðuna. Höfum við gengið götuna til góðs? Hefur eitthvað mjakast áfram og hvað stendur eftir.

„Móðir“ allra kosningaloforða efnt

Allt frá árinu 2009 höfðum við framsóknarmenn talað um mikilvægi þess að leiðrétta stökkbreytt lán heimilanna. Leiðréttingin var unnin af fagmennsku, af sérfræðingum og tókst framkvæmd hennar frábærlega. Tveimur árum eftir kosningar höfðu heimili með verðtryggð húsnæðislán, sem var sá hópur sem hafði beðið hvað lengst eftir leiðréttingu sinna mála, fengið leiðréttingu á allri verðbólgu áranna 2008 og 2009 fyrir ofan 4% vikmörk Seðlabankans. Það er nauðsynlegt að ítreka það að  4 milljóna króna þak var á leiðréttingafjárhæð til að tryggja það að fjármagn leiðréttingarinnar dreifðist fremur á hina tekjulægri. Ekki var hugsað fyrir slíku þaki á 110% leið bankanna og síðustu ríkisstjórnar þar sem um 20 milljarðar fóru til 1% heimila í landinu, eða um 775 heimila.

Staðfesta við afnám hafta

„Hvernig getur þú talað svona með allt öðrum hætti en allir aðrir flokkar sem eru í framboði þings?“ Svona spurði Sigmar Guðmundsson, Sigmund Davíð Gunnlaugsson, í þættinum Forystusætið á RÚV fyrir síðustu kosningar. Staðreyndin er einfaldlega sú að Framsóknarflokkurinn talaði einn flokka um að mögulegt væri að afnema höftin á kjörtímabilinu og af því gæti hlotist verulegur ávinningur fyrir ríkissjóð. Nú er svo komið að trúverðug áætlun um losun fjármagnshafta liggur fyrir. Ástæða fyrir trúverðuleika og góðum undirtektum kröfuhafa er augljóslega það að þeim voru gefnir upp valkostir ásamt því að réttir hvatar voru til staðar. Talað var um málflutning framsóknarmanna sem „popúlisma“. Nú er hinsvegar gert ráð fyrir að ráðstafanir slitabúanna til þess að uppfylla stöðugleikaskilyrðin nemi um 850 milljörðum og þar af nema greiðslur til stjórnvalda 5-600 milljörðum. Ekki er hægt að nefna eina ákveðna tölu þar sem framlagið er að stórum hluta í formi eigna, en ljóst er að ávinningurinn er gríðarlegur.

Heimilin, verðtryggingin og almannatryggingar

Fjögur húsnæðisfrumvörp eru nú komin til velferðarnefndar. Í þeim má meðal annars finna nauðsynlegar úrbætur í húsnæðismálum tekjulægri fjölskyldna og fjölgun félagslegs húsnæðis. Það má heldur ekki gleyma því að húsnæðisfrumvörpin spiluðu veigamikinn þátt í gerð kjarasamninga síðastliðið vor og því nauðsynlegt að þingið standi saman í því að afgreiða þau sem fyrst. Unnið er að afnámi verðtryggingar í takt við þá áætlun sem starfshópur lagði til árið 2014. Það er hins vegar alveg ljóst að sú barátta verður erfið þar sem við erum ekki einungis að kljást við pólitíkina á Alþingi heldur einnig varðhunda fjármagnseigenda.

Við erum á réttri leið og höfum unnið statt og stöðugt að því að bæta hag heimilanna á kjörtímabilinu. Að bæta hag heimilanna er ekki einhver kosningafrasi eins og heyrst svo oft frá þeim sem ekki treystu sér í þann slag á síðasta kjörtímabili. Það þurfa allir að hafa þak yfir höfuðið og eiga fyrir salti í grautinn. Kaupmáttur launa hefur aukist verulega á kjörtímabilinu. Hann er ekki bara einhver tala á blaði, heldur mælir hann raunverulega kaupgetu fólks. Það er einfaldlega staðreynd að Íslendingar fá meira fyrir launin sín í dag en nokkru sinni áður. Þann 1. janúar síðastliðinn hækkuðu bætur um 9,7%. Frítekjumark hefur hækkað og sú skerðing frá síðustu ríkisstjórn, oft verið kölluð Árna Páls skerðingin, hefur verið dregin að fullu til baka. Bætur almannatrygginga hafa hækkað töluvert meira en verðlag og þannig hefur kaupmáttur lífeyrisþega aukist. Það verður þó ekki sagt að nóg sé að gert. Því fer fjarri. Nú verðum við að halda áfram að gera vel, byggja ofan á því sem þegar hefur náðst og gera samfélagið í heild betra.

Haraldur Einarsson

Greinin birtist í Suðra febrúar 2016.

Lengi hef ég haft trú á því að hægt væri að tryggja Vestfirðingum næga og stöðuga orku eða allt frá því að fulltrúar Vesturverks kynntu mér sínar hugmyndir um virkjunaráform í Hvalá.

Um nokkurn tíma hefur verið unnið að því að láta þetta verða að veruleika.

Hvalárvirkjun ein og sér er um 55 MW virkjun en með öðrum virkjunum, Austurgilsvirkjun og Skúfnavatnavirkjun, má ætla að um 100 MW framleiðsla sé raunhæf.  Síðan má nefna aðra kosti í Ísafjarðardjúpi sem minna eru rannsakaðir en geta talið allt að 35-40 MW. Í ljósi þess að virkjanir á Vestfjörðum framleiða einungis um 15 MW er um verulega aukningu á raforkuframleiðslu að ræða.

Vesturverk og HS Orka hafa sýnt mikla framsýni og keyrt þetta verkefni áfram af rökfestu og fagmennsku.

Forsenda þess að geta nýtt þessa kosti er að hægt sé að tengja framleiðsluna við raforkukerfið og koma henni um Vestfirði sem og inná landskerfið. Jákvæð teikn eru um að Nauteyri í Ísafjarðardjúpi sé góður kostur sem afhendingarstaður raforkunnar sem þýðir að verkefnið er framkvæmanlegt og arðbært.

Enginn þarf að efast um hve gríðarlega mikilvægt það er að geta nýtt þá raforkukosti sem til staðar eru á Vestfjörðum.

Aukin framleiðsla orku inná veitukerfi Vestfjarða eykur um leið hagkvæmni þess að ráðast í línulagnir og um leið möguleika á að nýta orkuna til atvinnuuppbyggingar s.s. kalkþörungaverksmiðju sem og að tryggja raforkuöryggi til fyrirtækja og heimila.

Með því að tengja frá Nauteyri til Ísafjarðar er komin á hringtenging raforku um Vestfirði sem er lykilatriði til að tryggja öryggi og dreifingu.

Ég held það sé óhætt að vera bjartsýnn á að þessi áform nái fram að ganga. Framkvæmdaaðilar hafa sýnt mikinn dugnað og framsýni og haft óbilandi trú á verkefninu og tel ég að nú sé kominn ágætur skilningur og trú á það hjá stjórnmálamönnum og embættismönnum.

Frá því að ég fór að fylgja þessu máli eftir hef ég sannfærst meir og meir um mikilvægi þess og fyrir um tveimur árum varð ég sannfærður um að þarna sé eitt af mörgum tækifærum Vestfjarða til að blómstra á ný.

Það má því segja að það sjáist til lands í raforkumálum Vestfjarða.

Gunnar Bragi Sveinsson

Greinin birtist í www.bb.is 23. febrúar 2016.

Í leiðara Fréttablaðsins, Skoðun, þann 1. febrúar sl., skrifar Magnús Guðmundsson lipurlega um áfengisfrumvarpið sem nú liggur fyrir Alþingi. Rati frumvarpið í atkvæðagreiðslu segir hann svo um þingmenn: „Hver um sig getur sagt já og sett hagsmuni frjálsrar smávöruverslunar á oddinn eða greitt atkvæði á forsendum lýðheilsu og minni kostnaðar fyrir heilbrigðiskerfið og sagt nei.“ Takk, Magnús, fyrir þessi orð. Í þeim hverfist sannleikur þessa máls.

Allar rannsóknir benda til þess sama, að með auknu aðgengi fylgi aukinn áfengisvandi og minni lýðheilsa. Aðgengi er því lykilorð. Rannsóknir þessar hafa haft áhrif á stefnumótun í flestöllum þróuðum ríkjum, þ. á m. á Íslandi. Hvaða stefnu hafa stjórnvöld á Íslandi þá hvað varðar aðgengi að áfengi? Jú, sú stefna er skýr og endurspeglast í þeirri stefnu sem heilbrigðisráðherra hefur samþykkt og birt undir heitinu Stefna í áfengis- og vímuvörnum til ársins 2020. Stefna þessi er auðfundin á veraldarvefnum fyrir þá sem hafa áhuga. Í stefnunni eru sex yfirmarkmið og er það fyrsta eftirtalið: „Að takmarka aðgengi að áfengi og öðrum vímugjöfum.“ Aðgengi er því lykilorð í stefnu Íslands. Aðgengi á að takmarka en ekki auka.

Hagsmunir
Aukið aðgengi að áfengi og þar með aukin neysla er í mótsögn við bætta lýðheilsu. Verri lýðheilsa mun íþyngja heilbrigðiskerfinu og leiða til aukins kostnaðar fyrir ríkissjóð. Það eru því ekki hagsmunir skattgreiðenda að frumvarpið verði samþykkt. Skattgreiðendum þykir flestum að þeir séu píndir nóg nú þegar. Hverjir græða þá á samþykkt frumvarpsins? Jú, þær verslanir sem ætla sér að selja áfengið, það blasir við. Verði frumvarpið samþykkt verður gríðarleg pressa á að aflétta auglýsingabanni á áfengi. Tekjur af áfengisauglýsingum eru einn stærsti tekjuliður dagblaða erlendis. Því hlýtur það að vera freistandi fyrir fjölmiðla að leggjast á sveif með þeim sem vilja að frumvarpið nái fram að ganga. Það er því þeim mun meiri ástæða til að þakka Magnúsi og Fréttablaðinu fyrir ofangreindan leiðara.

Silja Dögg Gunnarsdóttir

Greinin birtist í Fréttablaðinu 10. febrúar 2016.

Flestir vilja eignast eigið húsnæði á einhverjum tímapunkti í lífi sínu. En það mun alltaf vera til sá hópur sem getur ekki eða vill ekki eiga húsnæði. Íslenskur húsnæðismarkaður er í dag, bæði hvað varðar kaup og leigu ómögulegur. Ríkisstjórnarflokkarnir eru samstíga í ályktunum sínum að nauðsynlegt sé að bæta húsnæðiskerfið. Auk þess samþykkti Alþingi  þingsályktun sumarið 2013 um aðgerðaáætlun í tíu liðum. Samkvæmt henni átti að taka á skuldavanda heimila, með því að leiðrétta stökkbreytt húsnæðislán og opna tækifæri til að nýta séreignasparnað til niðurgreiðslu á höfuðstól húsnæðislána. Áætlunin kveður einnig á um að auka stöðugleika og gagnsæi á húsnæðislánamarkaði og vinna að framtíðarskipan húsnæðismála, þar á meðal úrbótum á leigumarkaði.  Markmið ríkisstjórnarflokkanna eru skýr. Við ætlum að bæta hag heimila landsins. Ekki bara húseigenda, heldur allra heimila. Við gleypum ekki fílinn í heilu lagi, en við erum svo sannarlega byrjuð.

Öruggt húsnæði fyrir alla

Umfangsmikið samráð var haft við hagsmunaaðila þegar frumvörpin fjögur um húsnæðismál voru unnin. Þar sem grunnur þeirra er vandaður þá er mjög líklegt að góð samstaða náist um afgreiðslu þeirra á Alþingi. Velferðarnefnd hefur þau nú til meðferðar og sú vinna gengur vel. En um hvað fjalla þessi frumvörp?

1. Frumvarp til laga um almennar íbúðir felur í sér að byggja samtals 2.300 íbúðir á þessu ári og næstu þremur árum fyrir efnaminni leigjendur. Markmiðið er að fólk geti búið í öruggu húsnæði og að kostnaður fari ekki yfir 20-25% af tekjum. Með auknu framboði og breyttu fjármögnunarformi, lækkar leiguverð.
2. Frumvarp til laga um húsnæðisbætur felur í sér stóraukinn stuðning fyrir leigjendur. Þar eru frítekjumörk hækkuð og stuðningur miðast við fjölskyldustærð. Verið er að jafna stuðning milli ólíkra búsetuforma svo einstaklingar og fjölskyldur hafi raunverulegt val um búsetuform.
3. Frumvarp um breytingu á lögum um húsnæðissamvinnufélög (sbr. Búseti og Búmenn). Markmið þess er að styrkja rekstur húsnæðissamvinnufélaga, gagnsæi í rekstri þeirra, auka réttindi íbúa og koma á íbúalýðræði innan félaganna.
4. Frumvarp um breytingu á húsaleigulögum sem felur í sér aukin réttindi leigjenda og leigusala. Auk þess er verið að skerpa á atriðum, sem deilumál hafa orðið um í leigusamningum undanfarin ár.

Næstu skref

Í framhaldi af þessari vinnu við ofangreind frumvörp þarf að taka á verðtryggingunni og endurskoða fjármálakerfið í heild sinni, með neytendavernd og gagnsæi í huga. Með það að markmiði að fólk geti eignast húsnæði á sanngjörnum kjörum. Horfa þarf til þess að fjölga hvötum til sparnaðar og endurskoða þau skilyrði sem sett eru fram um greiðslumat. Sú vinna er hafin í efnahags – og viðskiptanefnd þingsins.

Silja Dögg Gunnarsdóttir

Greinin birtist í Víkurfréttum 5. febrúar 2016.

Á sumarþingi 2013 samþykkti Alþingi þingsályktunartillögu í 10 liðum. Um var að ræða aðgerðaáætlun sem fól það m.a. í sér að taka á skuldavanda heimila, auka stöðugleika og gagnsæi á húsnæðislánamarkaði og vinna að framtíðarskipan húsnæðismála, þar á meðal úrbótum á leigumarkaði.

Einn liður tillögunnar fjallaði um að félags – og og húsnæðismálaráðherra ætti að skipa verkefnastjórn um framtíðarskipan húsnæðismála. Verkefnastjórnin hafi m.a. það hlutverk að koma með tillögur að nýju húsnæðislánakerfi með það í huga að tryggja virkan leigumarkað og skilvirk félagsleg úrræði fyrir þá sem slíkt þurfa.  Verkefnastjórnin skilaði af sér tillögum árið 2014. Út frá þeirri vinnu komu síðar frumvörp sem nú er unnið að  í velferðarnefnd þingsins.

Aukum framboð og stuðning

Um er að ræða fjögur frumvörp, sem öll varða leigumarkaðinn. Margar umsagnir hafa borist um málin og eru flestar þeirra jákvæðar. Því ber að þakka því viðamikla samráði sem málin fóru í gegnum, við vinnslu þeirra. Unnið er hratt og vel að því að klára þessi mál svo þau verði sem fyrst að mikilvægum húsnæðisumbótum. En um hvað fjalla þessi frumvörp?

1. Frumvarp til laga um almennar íbúðir felur í sér að byggja samtals 2.300 íbúðir á þessu ári og næstu þremur árum fyrir efnaminni leigjendur. Markmiðið er að fólk geti búið í öruggu húsnæði og að leigan fari ekki yfir 20-25% af ráðstöfunartekjum.
2. Frumvarp til laga um húsnæðisbætur felur í sér stóraukinn stuðning fyrir leigjendur. Þar eru frítekjumörk hækkuð verulega og húsnæðisstuðningur miðast við fjölskyldustærð. Ætlunin er að jafna stuðning milli ólíkra búsetuforma svo einstaklingar og fjölskyldur hafi raunverulegt val um búsetuform.
3. Frumvarp um breytingu á lögum um húsnæðissamvinnufélög hefur það markmið að styrkja rekstur húsnæðissamvinnufélaga, auka gagnsæi í rekstri þeirra og koma á auknu íbúalýðræði.
4. Frumvarp um breytingu á húsaleigulögum sem felur í sér aukin réttindi leigjenda og leigusala. Auk þess er verið að skerpa á atriðum, sem deilumál hafa orðið um í leigusamningum undanfarin ár.

Fjölgun á leigumarkaði

En hvers vegna eru þessi frumvörp svona mikilvæg fyrir einstaklinga og fjölskyldur á leigumarkaði? Hvers vegna er svona mikilvægt að þau nái fram að ganga? Jú það er vegna þess að

• það er staðreynd að veruleg fjölgun hefur átt sér stað á leigumarkaði frá árinu 2008. Þannig voru 20,8 % heimila á Íslandi á leigumarkaði árið 2014, samanborið við 12,9 % árið 2008.
• leigjendur á almennum leigumarkaði eru líklegastir til að hafa verulega íþyngjandi húsnæðiskostnað, samanborið við aðra hópa á húsnæðismarkaði. Það er um verulega íþyngjandi húsnæðiskostnað er að ræða þegar 40% eða hærra hlutfalli af ráðstöfunartekjum er varið í húsnæðiskostnað.

Auk þessa er óhætt að halda því fram að þær aðgerðir sem farið hefur verið í frá árinu 2008 og kostað 237 milljarða, hafa ekki komið til þessa hóps sem umrædd frumvörp eiga að ná til. Um er að ræða útgjöld til Íbúðarlánasjóðs, í vaxtabætur, sérstakar vaxtabætur og til niðurfellingar á verðtryggðum húsnæðisskuldum heimilanna.

Lækkum húsnæðiskostnað

Sumir vilja halda því fram að auknar húsnæðisbætur muni hækka leiguverð. Sem mótvægisaðgerð við þau sjónarmið var ákveðið að lækka fjármagnstekjuskatt á leigutekjur um 4 %, en þeirri aðgerð er m.a. ætlað að draga úr hækkunaráhrifum bótanna á leiguverð. Í umsögn Seðlabankans um málið segir að umrætt frumvarp muni skila sér í lægri húsnæðiskostnaði fyrir einstaklinga og fjölskyldur á leigumarkaði. Það passar vel við þær athugasemdir sem ráðgjafafyrirtækið Analityca hefur lagt fram um málið.

Heildarsamhengið mikilvægt

Þegar umrædd húsnæðisfrumvörp hafa verið afgreidd þá taka verðtryggingarmálin við. Í því samhengi þarf að horfa til vaxtabyrði lána og greiðslubyrði fólks af húsnæðislánum. Festa þarf í sessi hvata til húsnæðissparnaðar, t.d. í formi séreignasparnaðar. Jafnframt þarf að endurskoða þau úrræði sem sett eru fram í greiðslumati. Óhætt er að halda því fram að ríkisstjórn Framsóknar – og Sjálfstæðisflokksins vinni að heilum hug fyrir heimili landsins. Hvort sem um er að ræða þau heimili sem falla undir séreignastefnuna, heimili á leigumarkaði eða þau heimili sem falla undir húsnæðissamvinnufélög. Það er markmið ríkisstjórnarinnar að landsmenn hafi raunverulegt val um búsetuform og því er mikilvægt að allar þessar aðgerðir nái fram að ganga.

Elsa Lára Arnardóttir

Greinin birtist í Morgunblaðinu 5. febrúar 2016.

Ríkið á í dag 98,2% hlut í Landsbankanum, 22,6% hlut í Arion banka og fljótlega mun ríkið eignast Íslandsbanka að fullu. Þá verður bankakerfið í landinu að ¾ hlutum í eigu ríkisins. Er það gott eða slæmt? Hver eru rökin með og á móti einkavæðingu í þetta sinn?

Það er gjarnan bent á að vaxtagjöld ríkisins eru mikil og nota mætti andvirði seldra hluta í bönkunum til að lækka skuldir og vaxtagjöld. Heildarvaxtagjöld ríkisins árið 2016 eru áætluð 74 ma. kr. og þar er vaxtakostnaður vegna framlags ríkisins til bankanna metinn á 7,6 ma. kr. Með því að selja hlut ríkisins í bönkunum mætti vissulega draga úr skuldum og þar með vaxtagjöldum en um leið hættir ríkið að fá arð af bönkunum og hlutdeild í hækkandi verðmæti þeirra. Að meðaltali hefur ríkið fengið 9,4 ma. kr. í arð sem er 2 ma. kr. hærri en vaxtakostnaðurinn af framlaginu.

Eigið fé aukist hratt
Á þessu ári gæti Landsbankinn greitt óvenju mikinn arð, allt að 63 ma. kr. Og þótt arðurinn á næstu árum verði hóflegri verður hann að öllum líkindum hærri en vaxtakostnaðurinn. Það virðist því koma betur út fyrir ríkissjóð að eiga bankana áfram.

Eigið fé bankana hefur aukist hratt frá stofnun þeirra. Hlutdeild ríkisins í aukningunni hefur numið alls um 116 ma. kr. og þá er stöðugleikaframlagið ekki meðtalið. Ef bankarnir skila hagnaði áfram mun eigið fé bankanna líka vaxa. Söluverðmæti bankana getur aukist verulega á næstu árum því nú er verðmat á bönkum almennt lágt miðað við sögulegt meðaltal og væntanleg sala Arion banka kemur í veg fyrir að besta verð fáist fyrir hlut ríkisins í Landsbanka á sama tíma.

Það getur tekið nokkur ár fyrir markaðinn að ná sér á strik aftur og á meðan væri skynsamlegt fyrir ríkið að bíða með öll söluáform. Að selja við núverandi aðstæður getur vel leitt til þess að ríkið fái tugmilljörðum lægra verð fyrir hlut sinn en ella.

Öruggast að eiga bankana
Í öðru lagi hefur verið nefnt að það sé áhættusamt fyrir ríkið að eiga stóran hlut í bönkunum og því liggi á að selja. Það er vissulega rétt en vandinn er hins vegar sá að þótt ríkið einkavæði bankana situr áhættan eftir sem áður að verulegu leyti á ríkissjóði. Bankarnir eru hver um sig of stórir og mikilvægir til að fá að fara á hausinn eins og venjuleg einkafyrirtæki. Ríkið myndi ávallt koma þeim til bjargar á kostnað skattgreiðenda. Þar til fundin er lausn á þeim vanda er öruggast fyrir ríkissjóð að eiga bankana og setja þeim eigendastefnu sem takmarkar áhættu þeirra og dregur þannig á hættu á frekari skakkaföllum ríkissjóðs vegna falls bankanna.

Ef bankarnir yrðu einkavæddir núna munu nýir eigendur vilja hámarka arðsemi sinnar fjárfestingar. Þeir myndu setja bankanum stefnu sem þýddi töluvert meiri áhættutöku en ríkið hefði gert sem eigandi. Nýir eigendur myndu einnig vilja hámarka vaxtamun bankans og hækka þjónustugjöld en hvorugt kæmi sér vel fyrir viðskiptavini bankanna, fyrirtækin og heimilin í landinu. Vegna þess að hér ríkir fákeppni á bankamarkaði er mjög hætt við því að einkavæddir bankar geti dregið til sín óeðlilega mikinn hagnað út úr hagkerfinu. Við slíkar aðstæður virðist betra fyrir landsmenn og einnig ríkissjóð að eiga bankana enn um sinn og setja þeim stefnu um hóflegan hagnað, hóflega áhættu og hagkvæmni í rekstri.

Liggur ekki á að selja
Sem betur fer liggur ekkert á að selja bankana og því ætti að gefast góður tími til að ræða kosti og galla einkavæðingar á þeim og treysta umgjörð þeirra. Næstu misseri mætti nýta til að skipta bönkunum upp í viðskiptabanka, fjárfestingabanka og íbúðalánabanka til að draga úr áhættu þessara ólíku sviða. Peningamyndun þyrfti að færast alfarið frá bönkum til Seðlabankans þannig að peningakerfið, sem aldrei má bregðast, verði ekki lengur háð fjárhag einstakra banka eins og nú er. Eftir þessar breytingar væru bankarnir áfram stöndug og verðmæt fjármálafyrirtæki sem ríkið gæti einkavætt án þess að sitja áfram uppi með áhættuna.

Frosti Sigurjónsson

Greinin birtist í DV 29. janúar 2016.