Tag: Lilja Dögg Alfreðsdóttir

Hag­sæld þjóða bygg­ist á sam­spili fjöl­margra þátta sem huga þarf að og stilla sam­an. Þar spila kjara­samn­ing­ar meðal ann­ars veiga­mikið hlut­verk. Íslenska hag­kerfið er þrótt­mikið og sag­an kenn­ir okk­ur að það á til að bregðast hratt við þegar áföll ríða yfir. Viðspyrna hag­kerf­is­ins í fram­haldi af heims­far­aldr­in­um er eng­inn und­an­tekn­ing. Hag­vöxt­ur hef­ur verið meiri en víða í ná­granna­ríkj­un­um frá því að draga tók úr áhrif­um heims­far­ald­urs­ins á ár­inu 2022.

Sam­kvæmt end­ur­skoðuðum töl­um Hag­stof­unn­ar mæld­ist hag­vöxt­ur 8,9% árið 2022 og 4,1% 2023. Þess­ar töl­ur voru tals­vert hærri en jafn­vel nýj­ustu spár gerðu ráð fyr­ir og hef­ur hag­vöxt­ur hér á landi verið með hæsta móti hjá OECD-ríkj­um.

Ísland var fljótt að jafna sig eft­ir heims­far­ald­ur­inn vegna þess þrótt­ar sem er í ís­lensku efna­hags­lífi. Að sama skapi virkuðu stuðningsaðgerðir stjórn­valda vel, eða eins og efna­hags­leg loft­brú. Ný­leg­ar leiðrétt­ing­ar Hag­stof­unn­ar á mann­fjölda­töl­um sýna jafn­framt að hag­vöxt­ur á mann hef­ur verið mik­ill og meiri en fyrstu töl­ur gerðu ráð fyr­ir, eða um 5,9% á ár­inu 2022 og 2,1% á ár­inu 2023, þannig að þær umræður sem urðu um að hag­vöxt­ur á mann væri lít­ill áttu sér ekki stoð í raun. Hag­kerfið hef­ur því í raun verið mun heit­ara en bú­ist var við.

Ný­leg­ar hag­töl­ur benda hins veg­ar til þess að jafn­vægi sé að nást, en sam­kvæmt nýj­ustu töl­um Seðlabanka Íslands var af­gang­ur á viðskipta­jöfnuði við út­lönd eft­ir nokk­urra ára hlé og hag­kerfið virðist vera að kólna hratt ef horft er til einka­neyslu. Auk­inn þjón­ustu­út­flutn­ing­ur, sem skýrist aðallega af fram­lagi ferðaþjón­ustu, hélt uppi hag­vexti á síðasta ári. Á síðustu vik­um og mánuðum hafa verið teikn uppi um að mögu­lega sé að hægja á starf­semi ferðaþjón­ustu og má einkum rekja það til áhrifa af elds­um­brot­un­um a Reykja­nesi. Þrátt fyr­ir þetta eru verðbólga og verðbólgu­vænt­ing­ar áfram þrálát­ar. Það er ljóst að það mun hægj­ast á hag­vexti á kom­andi miss­er­um eins og víða í ná­granna­lönd­un­um. Til að byggja und­ir al­menna hag­sæld er nauðsyn­legt að fara í aðgerðir sem snúa að hag­vexti til framtíðar og orku­skipt­un­um. Hag­kerfið býr yfir mun meiri fjöl­breytni en á árum áður og þarf ekki að vera áhyggju­efni þótt dragi tíma­bundið sam­an í hag­vexti. Hins veg­ar til að byggja und­ir al­menna hag­sæld fer að verða tíma­bært að hefja sam­tal um að huga að aðgerðum sem snúa að hag­vexti til framtíðar.

Lang­tíma kjara- samn­ing­ar í höfn

Nýir kjara­samn­ing­ar á al­menn­um vinnu­markaði sem und­ir­ritaðir voru til fjög­urra ára skipta hag­kerfið miklu máli. Með þeim er leiðin fram á við mörkuð í átt að bætt­um lífs­kjör­um, en stærsta verk­efni hag­stjórn­ar­inn­ar er að ná niður verðbólgu og þar með vöxt­um, sem mun skila sér í aukn­um kaup­mætti fólks. Eina raun­hæfa leiðin til þess að ná því mark­miði er sam­stillt átak hins op­in­bera, vinnu­markaðar­ins og pen­inga­stefn­unn­ar í land­inu. Það er já­kvætt að sam­komu­lag hafi náðst til fjög­urra ára en tíma­lengd samn­ing­anna stuðlar að aukn­um fyr­ir­sjá­an­leika á vinnu­markaði. Aðgerðir sem stjórn­völd kynntu til að greiða fyr­ir gerð kjara­samn­ing­anna eru margþætt­ar og er mark­mið þeirra að stuðla að vax­andi vel­sæld í land­inu. Um er að ræða um­fangs­mikl­ar aðgerðir sem nema allt að 80 millj­örðum króna á samn­ings­tím­an­um. Þannig hafa stjórn­völd tekið ákvörðun um að for­gangsraða fjár­mun­um rík­is­ins með skýr­um hætti í þágu stöðug­leika á vinnu­markaði næstu árin. Á sama tíma er mik­il­vægt að ríkið rýni í eig­in rekst­ur, til dæm­is með því að nýta fjár­muni bet­ur, stuðla að auk­inni hag­kvæmni hjá hinu op­in­bera og tryggja sam­keppn­is­hæfa um­gjörð um at­vinnu­lífið til þess að standa und­ir verðmæta­sköp­un fyr­ir sam­fé­lagið.

Veru­leg­ur stuðning­ur á hús­næðismarkaði

Aðgerðir stjórn­valda snerta lífs­kjör fólks með bein­um hætti. Þannig er aðgerðunum ætlað að auka ráðstöf­un­ar­tekj­ur fjöl­skyldna um að allt 500 þúsund krón­ur á ári. Þannig verður sjö millj­örðum varið í ár í sér­stak­an vaxt­astuðning til heim­ila með íbúðalán til að koma til móts við auk­inn vaxta­kostnað, en stuðning­ur­inn kem­ur til viðbót­ar al­menn­um vaxta­bót­um. Gert er ráð fyr­ir að sér­stak­ur vaxt­astuðning­ur greiðist beint inn á höfuðstól hús­næðisláns en heim­ilt verði að óska eft­ir að nýta hann til lækk­un­ar á af­borg­un­um í til­tek­inn tíma. Að sama skapi verður dregið úr íþyngj­andi hús­næðis­kostnaði leigj­enda með hærri hús­næðis­bót­um en grunn­fjár­hæðir hús­næðis­bóta til leigj­enda hækka um 25% þann 1. júní næst­kom­andi og aukið til­lit verður tekið til fjöl­skyldu­stærðar þannig að greidd­ar verða hús­næðis­bæt­ur fyr­ir allt að 6 heim­il­is­menn í stað 4 áður. Kostnaður vegna þessa er um 2,5 millj­arðar króna á árs­grund­velli. Að sama skapi verður hús­næðis­ör­yggi leigj­enda aukið og skýr­ari rammi sett­ur um ákvörðun og fyr­ir­sjá­an­leika leigu­fjár­hæðar með breyt­ing­um á húsa­leigu­lög­um auk bættr­ar ráðgjaf­ar og upp­lýs­inga til leigj­enda. Að sama skapi verður sett­ur enn meiri kraft­ur í upp­bygg­ingu íbúðar­hús­næðis á samn­ings­tím­an­um með stofn­fram­lög­um og hlut­deild­ar­lán­um til upp­bygg­ingu 1.000 íbúða á ári. Sveit­ar­fé­lög­in munu leggja til bygg­ing­ar­hæf­ar lóðir og stofn­fram­lög til að mæta upp­bygg­ing­arþörf og líf­eyr­is­sjóðum verða veitt­ar rýmri heim­ild­ir til fjár­fest­inga í íbúðar­hús­næði.

Stutt við barna­fjöl­skyld­ur

Ráðist verður í um­fangs­mikl­ar aðgerðir til þess að styðja bet­ur við barna­fjöl­skyld­ur á samn­ings­tím­an­um. Þannig verða barna­bæt­ur hækkaðar og dregið verður úr tekju­skerðing­um, sem mun fjölga þeim for­eldr­um sem fá stuðning um 10.000. Fram­lög til barna­bóta verða auk­in um 18 millj­arða króna á samn­ings­tím­an­um. Þá verða há­marks­greiðslur úr Fæðing­ar­or­lofs­sjóði hækkaðar í þrem­ur áföng­um á næstu tveim­ur árum, þann 1. apríl 2024 úr 600.000 þúsund krón­um á mánuði í 700.000 kr., frá og með 1. janú­ar 2025 í 800.000 kr. og frá og með 1. janú­ar 2026 í 900.000 kr. Það er um tíma­bæra breyt­ingu að ræða sem mun ýta und­ir aukn­ar sam­vist­ir barna með báðum for­eldr­um. Ráðist verður í sam­hent átak til að brúa bilið milli fæðing­ar­or­lofs og leik­skóla með það að mark­miði að tryggja öll­um börn­um pláss á leik­skól­um. Þá verða skóla­máltíðir grunn­skóla­barna gerðar gjald­frjáls­ar frá og með ág­úst 2024 til loka samn­ings­tím­ans.

Sam­fé­lag er sam­vinnu­verk­efni

Heim­sókn nó­bels­verðlauna­haf­ans Jós­efs Stig­litz í síðustu viku minnti okk­ur á hvað sú efna­hags­skip­an sem við búum við á Íslandi hef­ur reynst gæfu­rík. Þó að okk­ur greini á um ýmis mál varðandi stjórn efna­hags­mála og skipt­ingu gæða höf­um við sem þjóðfé­lag náð sam­stöðu um fjár­fest­ingu í al­manna­gæðum, mennt­un, sjúkra­trygg­ing­um og fé­lags­lega kerf­inu og með sam­vinnu náð að skapa grund­völl fyr­ir fram­sækið markaðshag­kerfi þar sem frelsi ein­stak­lings­ins er í for­grunni.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 9. mars 2024.

Það var fal­legt að fljúga inn til lend­ing­ar á Ísaf­irði í gær þar sem ég varði deg­in­um í að funda með Vest­f­irðing­um um hin ýmsu mál. Það er eng­um blöðum um það að fletta að mik­il breyt­ing hef­ur orðið til batnaðar á Vest­fjörðum á und­an­förn­um árum; kraft­mik­il upp­bygg­ing hef­ur átt sér stað í at­vinnu­líf­inu á svæðinu, fjár­fest­ing hef­ur verið í betri vega­sam­göng­um og auk­in bjart­sýni og til­trú á framtíð svæðis­ins er til­finn­an­leg.

Ferðaþjón­usta hef­ur vaxið á Vest­fjörðum líkt og ann­ars staðar á land­inu. Það var mik­il viður­kenn­ing fyr­ir lands­hlut­ann þegar alþjóðlegi ferðabóka­út­gef­and­inn Lonely Pla­net valdi Vest­f­irði sem besta áfangastað í heimi árið 2022. Slíkt varð til þess að beina hinu alþjóðlega ferðak­ast­ljósi að svæðinu með já­kvæðum áhrif­um enda hef­ur svæðið upp á margt að bjóða. Hef­ur þetta meðal ann­ars birst í mik­illi ásókn í að heim­sækja Vest­f­irði und­an­far­in sum­ur og hef­ur gist­ing selst upp í fjórðungn­um.

Brýn­asta áskor­un­in í ferðaþjón­ustu í lands­fjórðungn­um er hins veg­ar að lengja ferðatíma­bilið, en mark­miðið er að heils­árs­ferðaþjón­usta verði starf­rækt á svæðinu. Lögð hef­ur verið áhersla á að draga úr árstíðasveiflu í öll­um lands­hlut­um und­an­far­inn ára­tug með þónokkr­um ár­angri, þó við get­um gert tals­vert bet­ur í þeim efn­um. Leng­ing ferðatíma­bils­ins stuðlar að betri nýt­ingu innviða, eins og hót­ela og veit­ingastaða, og skap­ar betri skil­yrði fyr­ir auk­inni fjár­fest­ingu í ferðaþjón­ustu.

Á opn­um fund­um mín­um að und­an­förnu um nýja ferðaþjón­ustu­stefnu til árs­ins 2030 og aðgerðaáætl­un henni tengda, sem farið hafa fram um allt land, hef­ur átt sér stað gagn­legt sam­tal við hag­hafa í grein­inni. Þar hafa fyrr­nefnd sjón­ar­mið meðal ann­ars verið reifuð sem mik­il­vægt er að hlýða á og nýta í því verk­efni að styrkja um­gjörð ferðaþjón­ust­unn­ar. Þannig hafa Vest­f­irðing­ar til dæm­is sam­mælst um að vinna að og kynna hina svo­kölluðu Vest­fjarðaleið, 950 kíló­metra langa ferðamanna­leið um Vest­f­irði og Dal­ina sem opnaðist með til­komu Dýra­fjarðarganga í októ­ber 2020. Á leiðinni er að finna marga af fal­leg­ustu áfanga­stöðum Vest­fjarða sem gam­an er að heim­sækja.

Stjórn­völd munu leggja sín lóð á vog­ar­skál­arn­ar til að styðja heima­menn í því að klára verk­efnið með sóma en metnaðarfull vinna ligg­ur að baki verk­efn­inu sem verður til þess að vekja auk­inn áhuga á að heim­sækja Vest­f­irði.

Vest­f­irðing­ar hafa einnig lagt kapp á að hlúa að tungu­mál­inu og aðgengi að því í gegn­um verk­efni Gef­um ís­lensku séns. Með því er leit­ast við að virkja fólk í nærsam­fé­lag­inu sem er til­búið að veita fólki af er­lend­um upp­runa hjálp við að til­einka sér ís­lensku í sam­vinnu við fyr­ir­tæki, stofn­an­ir og ein­stak­linga. Það skipt­ir meðal ann­ars at­vinnu­lífið miklu máli sem og sam­fé­lagið allt.

Tæki­fær­in eru sann­ar­lega til staðar vest­ur á fjörðum sem og út um allt land, nú er bara að vinna sam­an að því að nýta þau til hags­bóta fyr­ir sam­fé­lagið.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtis fyrst í Morgunblaðinu 5. mars 2024.

Tvö ár eru liðin í dag frá því að við fylgd­umst agndofa með því þegar Rúss­ar hófu ólög­lega inn­rás sína inn í frjálsa og full­valda Úkraínu. Stríð var hafið í Evr­ópu. Dag­legu lífi Úkraínu­manna, þess­ar­ar fjöl­mennu Evr­ópuþjóðar, var á einni nóttu snúið á hvolf, með þeim af­leiðing­um að millj­ón­ir hafa neyðst til að rífa sig upp með rót­um og flýja heim­ili sín vegna árása Rúss­lands­hers.

Þó að upp­haf­leg­ar áætlan­ir Rússa um að her­taka alla Úkraínu á nokkr­um dög­um hafi bless­un­ar­lega eng­an veg­inn gengið eft­ir hef­ur þeim tek­ist að her­taka um 18% af landsvæði Úkraínu. Úkraínu­mönn­um tókst að hrekja Rússa á brott frá stór­um landsvæðum fram­an af en á und­an­förn­um mánuðum hef­ur víg­lín­an lítið hreyfst í hörðum átök­um, þar sem mann­fall hef­ur verið mikið.

Áhrif inn­rás­ar­inn­ar hafa hríslast út um víða ver­öld með nei­kvæðum efna­hags­áhrif­um og varpað ljósi á and­vara­leysi í varn­ar­mál­um Evr­ópu­ríkja. Veru­leiki í ör­ygg­is- og varn­ar­mál­um gjör­breytt­ist á svip­stundu og í fyrsta sinn í ára­tugi var mála­flokk­ur­inn aft­ur kom­inn á dag­skrá í þjóðfé­lagsum­ræðunni. Þannig hafa ríki Evr­ópu stór­aukið sam­starf og fram­lög til varn­ar­mála og aðild­ar­ríkj­um Atlants­hafs­banda­lags­ins hef­ur fjölgað með inn­göngu Finna og inn­göngu­ferli Svía sem er á loka­metr­un­um en þau skref telj­ast til sögu­legra stefnu­breyt­inga í lönd­un­um tveim­ur. Þær ákv­arðanir sem tekn­ar hafa verið í ör­ygg­is- og varn­ar­mál­um Íslend­inga hafa verið far­sæl­ar og staðist tím­ans tönn, má þar nefnda stofnaðild okk­ar að Atlants­hafs­banda­lag­inu árið 1949 og tví­hliða varn­ar­samn­ing­inn við Banda­rík­in árið 1951.

Ísland hef­ur tekið virk­an þátt í sam­hæfðum aðgerðum vest­rænna ríkja til að styðja við Úkraínu. Tekið hef­ur verið á móti öll­um þeim Úkraínu­mönn­um sem hingað hafa leitað í skjól, ásamt því að margþætt­ur efna­hags­leg­ur og póli­tísk­ur stuðning­ur hef­ur verið veitt­ur svo dæmi séu tek­in. Það er gríðarlega mik­il­vægt að það verði ekki rof í stuðningi Vest­ur­landa við Úkraínu og sér­stak­lega brýnt að fundn­ar verði leiðir til þess að tryggja öfl­uga hernaðaraðstoð til Úkraínu­manna. Þar eru meðal ann­ars bundn­ar von­ir við að sátt ná­ist milli Re­públi­kana og Demó­krata í full­trúa­deild Banda­ríkjaþings um 60 millj­arða dala hernaðaraðstoð við Úkraínu.

Lang­tíma­hugs­un með marg­háttuðum stuðningi við Úkraínu skipt­ir máli. Sag­an kenn­ir okk­ur að ef ein­ræðis­herr­ar verða ekki stöðvaðir, halda þeir yf­ir­gangi sín­um ótrauðir áfram. Í amstri hvers­dags­ins vill það kannski gleym­ast að sú þjóðfé­lags­gerð sem við og þjóðirn­ar í kring­um okk­ur þekkj­um er ekki sjálf­sögð. Tug­millj­ón­ir manna létu lífið í seinni heims­styrj­öld­inni í bar­átt­unni fyr­ir því frelsi, lýðræði og mann­rétt­ind­um sem við búum við í dag. Inn­rás­in í Úkraínu er grimmi­leg áminn­ing um að þessi gildi eiga und­ir högg að sækja í heim­in­um. Það er óheillaþróun sem sporna verður við.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 24. febrúar 2024.

Greiðslumiðlun er einn af grunn­innviðum hag­kerf­is­ins. Það fer ekki mikið fyr­ir greiðslumiðlun dags­dag­lega en henni má líkja við pípu­lagn­ir fyr­ir greiðslur. Það fer ekki mikið fyr­ir lagna­kerf­inu, eins og fyr­ir hefðbundn­um pípu­lögn­um, en það stuðlar að því að pen­ing­ar kom­ast frá punkti A til punkts B þegar ein­stak­ling­ar og fyr­ir­tæki greiða fyr­ir vör­ur og þjón­ustu svo dæmi sé tekið. Greiðslumiðlun er þannig grund­vall­ar­stoð í sam­fé­lag­inu og telst vera mik­il­væg al­manna­gæði.

Það er því hlut­verk stjórn­valda að tryggja að hér landi sé starf­rækt traust og ör­ugg greiðslumiðlun. Seðlabank­inn rek­ur svo­kallað milli­banka­kerfi sem er vett­vang­ur fyr­ir jöfn­un og upp­gjör á milli fjár­mála­stofn­ana. Einnig fer fram í þessu kerfi upp­gjör fyr­ir greiðslu­kort og viðskipti sem tengj­ast verðbréf­um. Á und­an­förn­um tveim­ur ára­tug­um hef­ur verið unnið tals­vert að bættu fyr­ir­komu­lagi greiðslumiðlun­ar hér á landi. Á Alþingi ný­verið var til að mynda mælt fyr­ir frum­varpi um inn­lenda greiðslumiðlun sem myndi auka efna­hags­legt þjóðarör­yggi Íslands. Já­kvæð hliðaráhrif slíkra breyt­inga væru um­tals­verður sparnaður fyr­ir þjóðfé­lagið, sem ætti að skila sér í lægra vöru­verði til neyt­enda.

Rík þjóðarör­ygg­is­sjón­ar­mið í breytt­um heimi

Það er eng­um blöðum um það að fletta að greiðslumiðlun­in er órjúf­an­leg­ur hluti af nú­tíma­sam­fé­lagi. Árið 2019 vakti Seðlabanki Íslands at­hygli þjóðarör­ygg­is­ráðs á því að ís­lensk stjórn­völd þyrftu að sjá til þess að traust inn­lend ra­f­ræn smá­greiðslumiðlun væri til staðar. Vanda­málið var að ra­f­ræn greiðslumiðlun var háð er­lend­um aðilum og tækni­innviðum. Eft­ir hrun bank­anna haustið 2008 var ráðist í stefnu­mót­un til að tryggja fulla virkni inn­lendr­ar greiðslumiðlun­ar. Á þeim tíma tóku inn­lend­ir aðilar ábyrgð á innviðum ra­f­rænn­ar greiðslumiðlun­ar og þar með gátu er­lend­ir aðilar ekki haft áhrif á kerf­is­læga virkni henn­ar. Á síðustu árum hef­ur orðið mik­il breyt­ing á hvernig greiðslur með greiðslu­kort­um, bæði de­bet- og kred­it­kort­um, eru fram­kvæmd­ar. Nú til dags fara yfir 90% af öll­um de­bet- og kred­it­korta­greiðslum fram í gegn­um alþjóðleg korta­fyr­ir­tæki sem eru staðsett utan Íslands. Í út­tekt­um sín­um á ár­inu 2022 tók þjóðarör­ygg­is­ráð Íslands fyr­ir ábend­ing­ar og hætt­ur sem tengj­ast þjóðarör­yggi, með áherslu á greiðslumiðlun. Það benti meðal ann­ars á mik­il­vægi þess að hafa í boði áreiðan­leg­ar inn­lend­ar greiðslu­lausn­ir sem ekki eru háðar er­lend­um fjar­skipt­um. Áhersla var lögð á að hafa fleiri en eina slíka lausn, þar sem bæði greiðslur og upp­gjör eiga sér stað inn­an kerfa sem eru und­ir inn­lendri stjórn. Einnig var lagt til að auka eft­ir­lit með net- og fjar­skipta­ógn­un­um sem steðja að fjár­mála­kerf­inu, bæta skil­virkni boðleiða í til­felli netárása og skipu­leggja til­búnað við slík­um ógn­um. Þar gegn­ir Seðlabanki Íslands lyk­il­hlut­verki. Á síðustu árum hef­ur áhætta vegna greiðslu­kerfa á Íslandi auk­ist. Vax­andi hætta í heim­in­um, bæði hvað varðar netör­yggi, ástand stríðs í Evr­ópu og alþjóðlega sundr­ung, hef­ur enn frek­ar und­ir­strikað mik­il­vægi þess að styrkja viðnám og ör­yggi greiðslu­kerfa. Ísland, eins og aðrar þjóðir, þarf einnig að bregðast við þess­ari þörf.

Hag­kvæm­ara kerfi fyr­ir fólk og fyr­ir­tæki

Verði fyrr­nefnt frum­varp um inn­lenda greiðslumiðlun samþykkt á Alþingi mun Seðlabank­inn öðlast skýr­ar heim­ild­ir til að koma á fót inn­lendri greiðslumiðlun. Til viðbót­ar við bætt þjóðarör­yggi yrðu já­kvæð hliðahrif þeirra breyt­inga að kostnaður fyr­ir neyt­end­ur og ís­lenska söluaðila myndi lækka. Með frum­varp­inu yrði sköpuð for­senda fyr­ir nýj­um innviðum á sviði greiðslumiðlun­ar sem gerðu neyt­end­um kleift að greiða fyr­ir vöru og þjón­ustu með milli­færslu milli tveggja banka­reikn­inga með skil­virk­um hætti. Má ráðgera að slíkt myndi stuðla að auk­inni sam­keppni á greiðslu­markaði og skapa tæki­færi til hagræðing­ar í kerf­inu og þar með lægri kostnaði fyr­ir söluaðila og neyt­end­ur.

Það er ljóst að nú­ver­andi fyr­ir­komu­lag greiðslumiðlun­ar er allt of dýrt. Í skýrslu um gjald­töku og arðsemi ís­lensku bank­anna sem ég lét vinna á síðasta ári kom meðal ann­ars fram að Seðlabank­inn áætlaði að kostnaður sam­fé­lags­ins af notk­un greiðslumiðla hér á landi á ár­inu 2021 hefði verið um 47 ma.kr. eða um 1,43% af vergri lands­fram­leiðslu. Þar af var kostnaður vegna greiðslu­korta ríf­lega 20 ma.kr.

Lít­um til Nor­egs – og spör­um!

Í grein­ingu Seðlabank­ans kem­ur fram að Nor­eg­ur sé eina landið sem telja má sam­an­b­urðar­hæft við Ísland sem ný­lega hef­ur birt niður­stöður úr kostnaðargrein­ingu í greiðslumiðlun. Í Nor­egi var sam­fé­lags­kostnaður á ár­inu 2020 um 0,79% af vergri lands­fram­leiðslu. Væri kostnaðar­hlut­fallið það sama hér á landi og í Nor­egi væri kostnaður­inn tæp­ir 26 millj­arðar eða 21 millj­arði króna lægri. Það ligg­ur í aug­um uppi að hægt er að gera bet­ur í þess­um mál­um hér heima og í nýju fyr­ir­komu­lagi fel­ast tæki­færi til að bæta hag fólks og fyr­ir­tækja á Íslandi.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 17. febrúar 2024.

Það var hátíðleg stund hinn 11. fe­brú­ar síðastliðinn, þegar dag­ur ís­lenska tákn­máls­ins var hald­inn með metnaðarfullri dag­skrá. Íslenskt tákn­mál er fyrsta mál þeirra sem þurfa að reiða sig á það til tján­ing­ar og sam­skipta og barna þeirra. Þannig er ís­lenskt tákn­mál eina hefðbundna minni­hluta­málið á Íslandi og eina málið sem á sér laga­lega stöðu utan ís­lenskr­ar tungu, líkt og kem­ur fram í lög­um um stöðu ís­lenskr­ar tungu og ís­lensks tákn­máls. Á Íslandi er orðið döff notað um heyrn­ar­laust fólk sem tal­ar tákn­mál, en það að vera döff er að líta á tákn­mál sem sitt fyrsta mál og til­heyra sam­fé­lagi heyrn­ar­lausra.

Frá­bært starf er unnið í þágu ís­lensks tákn­máls á hverj­um degi, eins og glögg­lega kom fram á degi ís­lensks tákn­máls. Ein­stak­ling­arn­ir í döff sam­fé­lag­inu eru framúrsk­ar­andi og fékk ég þann heiður að af­henda Önnu Jónu Lár­us­dótt­ur sér­staka heiður­sviður­kenn­ingu Sam­skiptamiðstöðvar heyrn­ar­lausra og heyrn­ar­skertra (SHH) fyr­ir fram­lag til varðveislu ís­lensks tákn­máls, en Anna hef­ur verið öfl­ug í fé­lags­starfi og hags­muna­bar­áttu döff fólks en hún gegndi for­mennsku í Fé­lagi heyrn­ar­lausra um ára­bil og sat í stjórn fé­lags­ins og fé­lagi Döff 55+ í fjölda ára. Þá hlaut Val­gerður Stef­áns­dótt­ir viður­kenn­ingu dags ís­lensks tákn­máls fyr­ir hönd Mál­nefnd­ar um ís­lenskt tákn­mál. Viður­kenn­ing­una hlaut hún fyr­ir ómet­an­legt fram­lag sitt til ís­lensks tákn­máls og mál­sam­fé­lags þess en þetta var í fyrsta skipti sem viður­kenn­ing­in er af­hent. Val­gerður varði í des­em­ber síðastliðnum doktors­rit­gerð í mann­fræði við Há­skóla Íslands sem er frum­kvöðlarann­sókn og fyrsta heild­stæða yf­ir­litið hér­lend­is yfir ís­lenskt tákn­mál og þróun döff menn­ing­ar. Mun rit­gerðin þjóna sem mik­il­væg heim­ild fyr­ir kom­andi kyn­slóðir um upp­runa og þróun ís­lensks tákn­máls og fólkið sem bjó það til, döff Íslend­inga.

Það er skylda ís­lenskra stjórn­valda að hlúa að ís­lensku tákn­máli og styðja við það. Nú hef­ur Alþingi til meðferðar þings­álykt­un og aðgerðaáætl­un í mál­stefnu ís­lensks tákn­máls sem ég mælti fyr­ir á Alþingi á yf­ir­stand­andi þingi. Mál­stefn­an, sem er sú fyrsta fyr­ir ís­lenskt tákn­mál, tek­ur til sex meg­in­stoða sem skipta máli fyr­ir mál­stefnu minni­hluta­máls­ins og áhersluþætti inn­an hverr­ar meg­in­stoðar, en þær eru: mál­taka tákn­máls­barna, rann­sókn­ir og varðveisla, já­kvætt viðhorf, fjölg­un um­dæma ís­lensks tákn­máls, lagaum­hverfi og mál­tækni. Aðgerðaáætl­un­in inni­held­ur aðgerðir sem miðast við að koma þurfi til fram­kvæmda á næstu þrem­ur árum og hafa stjórn­völd nú þegar tryggt fjár­muni til að fylgja þeirri áherslu eft­ir. Við get­um gert ís­lensku tákn­máli hærra und­ir höfði og það ætl­um við að gera með ýms­um hætti. Í þings­álykt­un­inni er meðal ann­ars lagt til að dag­ur ís­lensks tákn­máls verði fánadag­ur, líkt og tíðast fyr­ir dag ís­lenskr­ar tungu. Það er viðeig­andi fyr­ir dag ís­lensks tákn­máls. Ég vil þakka döff sam­fé­lag­inu fyr­ir virki­lega ánægju­legt sam­starf og ég lít björt­um aug­um til framtíðar þegar kem­ur að ís­lensku tákn­máli.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 15. febrúar 2024.

Veiga­mesta hags­muna­mál ís­lenskra heim­ila og fyr­ir­tækja er að verðbólg­an haldi áfram að minnka. Mik­il verðbólga bitn­ar ávallt á þeim sem síst skyldi, það er þeim efnam­inni. Fólk jafnt sem fyr­ir­tæki hafa jafn­framt fundið vel fyr­ir háu vaxta­stigi. Með sam­stilltri stefnu­mót­un rík­is og sveit­ar­fé­laga, Seðlabanka Íslands og aðila vinnu­markaðar­ins – gæt­um við loks­ins náð að sjá til lands í glím­unni við verðbólg­una.

Vísi­tala neyslu­verðs án hús­næðis um 5,2%

Verðbólg­an hef­ur verið yfir 2,5% verðbólgu­mark­miði Seðlabanka Íslands í meira en þrjú ár. Vísi­tala neyslu­verðs hef­ur hækkað um 6,7% og vísi­tala neyslu­verðs án hús­næðis um 5,2%. Verðbólg­an hef­ur því lækkað um 1,3 pró­sentu­stig á tveim­ur mánuðum. Því miður var það reiknaða húsa­leig­an sem hafði mest áhrif til hækk­un­ar og jókst um 0,9%. Þetta sýn­ir áfram, svart á hvítu, hvar helsta upp­spretta frek­ari verðbólguþrýst­ings er í hag­kerfi okk­ar. Markaðsaðilar gera ráð fyr­ir að verðbólga haldi áfram að hjaðna og afar mik­il­vægt er að sú verði raun­in. Því er ekki hægt að leggja nægj­an­lega mikla áherslu á mik­il­vægi þess að lang­tíma­kjara­samn­ing­ar séu sniðnir á þá vegu að verðbólgu­mark­mið Seðlabanka Íslands ná­ist á næst­unni.

Hús­næðisliður­inn end­ur­skoðaður

Gleðileg tíðindi bár­ust í vik­unni um að Hag­stofa Íslands hefði um hríð unnið að því að end­ur­skoða aðferðir við mat á reiknaðri leigu í vísi­tölu neyslu­verðs. Sam­kvæmt Hag­stof­unni eru for­send­ur að skap­ast fyr­ir því að breyta um aðferð við mat á hús­næðisliðnum með það að mark­miði að búa til betri gögn. Afar brýnt er að mæl­ing­ar Hag­stof­unn­ar end­ur­spegli sem best raun­veru­lega þróun á hús­næðismarkaði. Breyt­ing­arn­ar munu hafa það í för með sér ann­ars veg­ar að sveifl­ur í reiknuðum hús­næðislið munu minnka og hins veg­ar mun þróun stýri­vaxta Seðlabanka Íslands ekki hafa sömu áhrif og verið hef­ur. Um er að ræða löngu tíma­bæra breyt­ingu.

Horf­ur í heims­bú­skapn­um hafa batnað

Upp­færð spá Alþjóðagjald­eyr­is­sjóðsins um horf­ur í heims­bú­skapn­um sem birt­ist í vik­unni er bjart­ari en spár að und­an­förnu. Gert er ráð fyr­ir meiri hag­vexti, eða rúm­um 3%, árin 2024-25. Hagspá­in hef­ur hækkað vegna auk­ins viðnámsþrótt­ar í Banda­ríkj­un­um og hjá stór­um ný­markaðs- og þró­un­ar­ríkj­um. Verðbólga á heimsvísu hef­ur hjaðnað hraðar en bú­ist var við, sem er já­kvætt upp á hagþróun, en á móti koma skell­ir á fram­boðshliðinni og hef­ur Alþjóðagjald­eyr­is­sjóður­inn áhyggj­ur af áhrif­um af vax­andi hafta­stefnu. Gert er ráð fyr­ir að verðbólga í heim­in­um lækki í 5,8% árið 2024 og í 4,4% árið 2025, en verðbólgu­spá­in fyr­ir árið 2025 er end­ur­skoðuð til lækk­un­ar. Með minnk­andi verðbólgu og stöðugum hag­vexti hafa lík­ur á mjúkri lend­ingu auk­ist veru­lega. Þessi hag­fellda þróun get­ur leitt til þess að vext­ir lækki hraðar en gert hef­ur verið ráð fyr­ir. Skila­boð banda­ríska Seðlabank­ans hafa þó verið afar skýr eða að vaxta­lækk­un­ar­ferli muni ekki hefjast fyrr en mjög traust­ar vís­bend­ing­ar liggja fyr­ir um lækk­un verðbólgu. Vinnu­markaður­inn í Banda­ríkj­un­um held­ur áfram að vera sterk­ur og störf­um fjölg­ar ört. Markaðir hafa brugðist við vænt­ing­um um mjúka lend­ingu heimbú­skap­ar­ins und­an­farn­ar vik­ur og hafa hluta­bréfa­vísi­töl­ur tekið við sér og vext­ir á skulda­bréfa­mörkuðum al­mennt lækkað. Það eru áfram skipt­ar skoðanir um hvort verðhækk­an­ir nú séu skamm­vinn­ar eða vís­bend­ing um viðvar­andi þróun. Seðlabank­ar beggja vegna Atlantsála hafa gefið til kynna að ein­hver bið kunni að verða á vaxta­lækk­un­um.

Póli­tísk spenna og átök vega áfram þungt

Viðskipta­spenna, svæðis­bund­in átök og póli­tísk­ur óstöðug­leiki skap­ar áskor­an­ir í alþjóðlegu sam­starfi og mun áfram lita spár um framþróun efna­hags­mála. Vax­andi póli­tísk­ur órói í Mið-Aust­ur­lönd­um og árás­ir á flutn­inga­skip í Rauðahafi geta þó hæg­lega leitt til hækk­un­ar á hrávöru, sem aft­ur eyk­ur verðbólguþrýst­ing. Þröng staða á kín­verska fast­eigna­markaðnum er lík­leg til að draga úr þrótti hag­kerf­is­ins þar en vegna stærðar markaðar­ins geta áhrif­in verið mun víðtæk­ari. Bú­ast má við að Kín­verj­ar leggi auk­inn kraft í út­flutn­ing, sem gæti aft­ur haft áhrif á viðskipta­höft og vernd­artolla víða um heim. Útlitið á heimsvísu horf­ir þó í heild til betri veg­ar og það eru einkum þrír þætt­ir sem eru þar veiga­mest­ir. Aðfanga­keðja heims­ins er að ná betra jafn­vægi, verðbólga er að hjaðna hraðar en spár gerðu ráð fyr­ir og að lok­um þá gera markaðsaðilar ráð fyr­ir að vaxta­lækk­un­ar­ferlið hefj­ist fyrr en ella. Hag­vöxt­ur hef­ur verið kröft­ugri en bú­ist var við þrátt fyr­ir háa vexti. Hins veg­ar er hag­vaxt­ar­spá­in fyr­ir næstu ár nokkuð lægri en meðaltal síðustu 20 ára og vega þar vænt­an­lega mest háir raun­vext­ir, minnk­andi stuðning­ur rík­is­fjár­mála, m.a. í ljósi hærri rík­is­skulda, og spár um að fram­leiðni muni minnka.

Mesta áskor­un­in að tryggja nægt fram­boð á hús­næði

Áhrif hús­næðismarkaðar hafa verið viðamik­il í verðbólgu und­an­far­inna ára. Mik­il­vægt er að stjórn­völd bregðist við því að hús­næðismarkaður­inn verði ekki til þess að snúa við hag­stæðri verðbólguþróun. Stjórn­völd eiga að styðja við fram­boðshlið hús­næðismarkaðar­ins og ráðast í aðgerðir sem auka fram­boð. Mitt ráðuneyti hef­ur sent frá sér frum­varp um tak­mörk­un á rekstr­ar­leyf­is­skyldri gisti­starf­semi við at­vinnu­hús­næði. Mark­mið frum­varps­ins er að losa íbúðir sem nýtt­ar eru í skamm­tíma­leigu og or­lofs­í­búðir í þétt­býli. Frek­ari skref stjórn­valda í þessa átt gætu verið að koma íbúðum sem eru í svo­kölluðu „stoppi“ í upp­bygg­ingu af stað á ný. Þá má vinna að því að skapa skil­yrði fyr­ir aukna íbúðaupp­bygg­ingu til lengri tíma með fjár­hags­leg­um hvöt­um og síðast en ekki síst að tryggt verði nægt fram­boð bygg­ing­ar­hæfra lóða til framtíðar. Skref­in sem Reykja­vík­ur­borg hef­ur þegar tekið eru já­kvæð og verða til þess fall­in að auka fram­boð á hús­næðismarkaði.

Í litlu opnu hag­kerfi eins og hér á Íslandi skipta bæði ytri og innri þætt­ir miklu máli í hag­stjórn. Það er já­kvætt að sjá heims­bú­skap­inn þró­ast í rétta átt, bæði hvað varðar hag­vöxt og verðbólgu. Á tím­um eins og þess­um, þegar stjórn­völd standa frammi fyr­ir mikl­um áskor­un­um inn­an­lands, er ákveðinn létt­ir að þurfa ekki nauðsyn­lega að glíma við inn­flutta þætti sem gætu haft nei­kvæð áhrif, t.d. inn­flutt verðlag. Hins veg­ar er það áhyggju­efni til lengri tíma fyr­ir út­flutn­ingsþjóð, ef út­lit er fyr­ir að alþjóðaviðskipti muni í aukn­um mæli ein­kenn­ast af höft­um og toll­múr­um. Ein­ar Bene­dikts­son, skáld og frum­kvöðull, sagði eitt sinn: „Þeim sem vilja, vakna og skilja – vaxa þúsund ráð.“ Þess vegna ríður á að sam­stillt átak stjórn­valda, sveit­ar­fé­laga, Seðlabanka og aðila vinnu­markaðar­ins – fólks jafnt sem fyr­ir­tækja – verði far­sælt og skili okk­ur sem best­um ár­angri.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 3. febrúar 2024.

Lykillinn að hverju samfélagi er tungumálið. Eitt af því sem ráðherranefnd um íslenskt mál hefur lagt ríka áherslu á er að stórauka aðgengi að menntun í íslensku. Fjarnám í íslensku á BA-stigi, sameiginlegt fjarnám í íslensku sem öðru máli og háskólabrú fyrir innflytjendur eru meðal aðgerða í aðgerðaráætlun í málefnum íslenskrar tungu sem ráðherranefndin kynnti í desember sl. Framangreindar aðgerðir eru á ábyrgð háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytisins og hafa þær þegar verið fjármagnaðar í gegnum Samstarf háskóla, en samstarf til eflingar íslensku og máltækni var eitt af áhersluatriðum í Samstarfi háskóla þegar það var kynnt á síðasta ári. Aðgerðirnar hafa það að markmiði að bæta aðgengi að námi í íslensku og að undirstrika samfélagslegt mikilvægi háskóla.

Nú þegar er byrjað að vinna að nokkrum verkþáttum í aðgerðaráætlun sem kynnt var í lok síðasta árs og er nú til umfjöllunar sem þingsályktunartillaga á Alþingi. Það er fagnaðarefni hvernig háskólarnir hafa tekið höndum saman í þessu mikilvæga samfélagslega verkefni að bæta aðgengi að íslenskukennslu fyrir fjölbreytta nemendahópa. Það er sérstök ástæða til að hrósa háskólamálaráðherranum fyrir hversu góður gangur eru í málefnum íslenskunnar á hennar ábyrgðarsviði.

Ein aðgerðin snýr að sameiginlegu fjarnámi í íslensku sem öðru máli sem þróað er í samvinnu Háskóla Íslands, Háskólans á Bifröst, Háskólans á Akureyri og Háskólaseturs Vestfjarða. Innflytjendum gefst með þessu tækifæri til að stunda fjarnám í hagnýtri íslensku sem öðru máli og kennsla á hluta námsleiðarinnar hófst haustið 2023.

Aðgengi að íslenskunámi á háskólastigi verður bætt með því að bjóða upp á fjarnám í íslensku til BA-prófs, samstarf Hugvísindasviðs og Menntavísindasviðs Háskóla Íslands við Háskólann á Akureyri. Fyrstu námskeið voru kennd síðasta haust og stefnt er á að námsbrautin verði að fullu starfandi síðar á þessu ári.

Í haust verður svo farið af stað með nýja námsleið fyrir nemendur sem hafa grunn í íslensku máli en þurfa stuðning til þess að sækja frekara háskólanám á íslensku. Með þessu verður aðgengi innflytjenda að almennu háskólanámi bætt til muna en að þessu koma Háskólinn á Akureyri, Háskóli Íslands og Háskólinn á Bifröst.

Tunga hverrar þjóðar er spegill og andlit hennar er menntun. Orðin eru undirstaða tungumálsins en orðin geta ekki verið án einhverrar hugmyndar eða skilnings, viljum við sjá framfarir. Af því orðin leiða hugmyndir fólks í ljós, geta þau hvorki verið fleiri eða öðruvísi en hugmyndunum er samboðið. Séu hugmyndirnar þróttlitlar, óskýrar og á reiki, hljóta orðin að vera það líka. Þannig stendur mál hverrar þjóðar í nauðsynlegu hlutfalli við þá menntun sem hún hefur öðlast. Sé mál hennar orðfátt, má ganga að því vísu að sú þjóð sé ekki komin langt í menntun. Því hefur verið haldið fram að engin þjóð getur átt fagurt og vandað mál sem ekki leggi mikla alúð við menntun. Þannig skrifaði Þórður Jónasson, ritstjóri og dómstjóri, í fyrstu blaðgreininni um íslenskt mál, sem rituð var árið 1847 í Reykjavíkurpósti. Þessar hugleiðingar eru sígildar og eiga enn við í dag. Við verðum að halda áfram að auka framboðið að menntun í íslensku til þess að við sjáum Ísland þróast í þá átt sem við viljum, sem er hiklaust að allir hafi jöfn tækifæri í lífinu.

Tillaga til þingsályktunar um aðgerðaáætlun í málefnum íslenskrar tungu er nú til umfjöllunar á Alþingi.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menningar- og viðskiptaráðherra.

Greinin birtist fyrst á visir.is 1. febrúar 2024.