Author: Einar Gunnar

Mikilvægt er að hefja skimun á ristil- og endaþarmskrabbameini sem fyrst. Sýnt hefur verið framá að slík skimun lækki dánartíðni hjá körlum um 73 prósent og hjá konum um 82 prósent. Krabbamein í ristli og endaþarmi er þriðja algengasta krabbameinið hjá Íslendingum og önnur algengasta dánarorsök af völdum krabbameina. Að meðaltali greinast um 130 einstaklingar með krabbamein í ristli og endaþarmi á hverju ári og 52 deyja úr sjúkdóminum árlega. Ekki er vitað hvers vegna tíðni ristilkrabbameins hefur aukist svona hratt sem raun ber vitni.

Eitt algengasta krabbameinið
Nýgengi sjúkdómsins fer vaxandi samkvæmt nýlegri spá um nýgengi krabbameina á Norðurlöndum til 2020. Hér á landi er spáð fjölgun greindra tilvika um 85% hjá körlum en um 70%. Ristilkrabbamein er eitt algengasta krabbameinið í Evrópu skv. nýlegum upplýsingum frá WHO Globocan, en það er hærra nýgengi en nýgengi lungakrabbameins. Áhættuþættir þessa sjúkdóms eru vel þekktir en þeir vega ekki allir jafn þungt. Flest krabbameinanna greinast hjá einstaklingum sem eru komnir yfir fimmtugt. Margir þeirra eru engu að síður á besta aldri þegar áfallið kemur. Árlega greinast um 50 einstaklingar með sjúkdóminn á aldrinum 45-65 ára.

Skimun er hagkvæm forvörn
Í mörg ár var deilt vel og lengi um réttmæti skimunar (kembileitar) og markvissra forvarna gegn krabbameini í ristli og endaþarmi. Ítarlegar og vandaðar rannsóknir hafa nú verið gerðar og niðurstöður þessara rannsókna benda eindregið til að með skipulagðri skimun fyrir ristilkrabbameini megi fækka dauðsföllum vegna þessa sjúkdóms um 15% til 40%. Jafnframt hefur verið sýnt framá að leit að þessu krabbameini er hagkvæm forvarnaríhlutun. Þessum sömu aðferðum beita heilbrigðisyfirvöld víða í vaxandi mæli þegar teknar eru ákvarðanir um forgangsröðun í heilbrigðismálum.

Kostnaður sem borgar sig
Árlega kostar tæpan einn og hálfan milljarð að greina og meðhöndla þá rúmlega hundrað og þrjátíu einstaklinga sem greinast með ristilkrabbamein. Þá er ótalinn sá kostnaður sem til fellur vegna vinnutaps, minni þjóðfélagslegrar framleiðni einstaklinga og afleiður þess fyrir þjóðfélagið. Árlegur kostnaður við skimun hjá skilgreindum aldurshópum hér á Íslandi hefur verið áætlaður um 100 milljónir króna.

Áríðandi að hefjast handa
Eins og fyrr segir þá samþykkti Alþingis þingsályktun árið 2007 um að hefja skimun og þáverandi heilbrigðisráðherra var falið að undirbúa skimun. Áformað var að hefja skimun í ársbyrjun 2009. Ekki varð úr því en nú vinnur heilbrigðisráðherra að gerða krabbameinsáætlunar.

Í raun erum við í sömu sporum hvað þetta varðar og fyrir 30 árum. Það er gríðarlega mikilvægt að ráðist sé í þetta verkefni án tafar. Kallað hefur verið eftir skimun fyrir ristilkrabbameini í áratug. Alþingi hefur ályktað um málið og sýnt hefur verið framá kostnaðarhagræði auk þess sem hægt verður að bjarga mannslífum og lækka dánartíðni af völdum þessa illvíga sjúkdóms.

Silja Dögg Gunnarsdóttir

Greinin birtist í Fréttablaðinu 18. október 2014.

PS: Ertu á Facebook? Því ekki að verða aðdáandi Framsóknar.

Fyrsta þingmannamál Framsóknarflokksins á þessum þingvetri, var að leggja fram þingsályktunartillögu þess efnis, að fela félags – og húsnæðismálaráðherra, að hefja útreikning nýrra neysluviðmiða fyrir íslensk heimili. Mælt var fyrir þingmannamálinu í þingsal þann 25. september s.l.  og nú hefur málinu verið vísað til Velferðarnefndar þingsins.

Samkvæmt tillögunni er lagt til að útreikningarnir verði unnir í samráði við hlutaðeigandi aðila. Þessir hlutaðeigandi aðilar geta t.d. verið frá ríki, sveitarfélögum, Hagsmunasamtökum heimilanna og verkalýðshreyfingunni. Eflaust eru fleiri aðilar sem gagnlegt væri að fá að borðinu. Við útreikning nýrra neysluviðmiða skal taka tillit til þeirra þátta sem núverandi neysluviðmið byggjast á en auk þess verði húsnæðiskostnaður tekinn með inn í dæmið. Í því samhengi verði horft til mismunandi búsetuforma og staðsetningar húsnæðis. Með húsnæðiskostnaði er átt við allan kostnað sem fellur til vegna eigin húsnæðis og leiguhúsnæðis.

Í þingsályktunartillögunni er m.a. lagt til að gerð verði könnun á raunframfærslukostnaði einstaklinga og fjölskyldna í landinu. Þessi raunframfærslukostnaður verði síðan nýttur til að finna út lágmarksneysluviðmið. Reiknilíkanið verði opinbert eins og það er í þeim löndum sem við berum okkur oft saman við og má nefna Norðurlöndin í því samhengi.

Í störfum þingsins þann 15. október, minnti ég, fyrsti flutningsmaður tillögunnar á mikilvægi þess  að endurútreikningar á neysluviðmiðum fari fram. Ástæðan er sú að mikil umræða hefur verið í þjóðfélaginu og á samfélagsmiðlum undanfarna daga, m.a. vegna útreikninga á matarkostnaði í fjárlagafrumvarpi.  En fram hefur komið í fjölmiðlum að talsverður munur sé á milli þeirra útreikninga sem Fjármálaráðuneytið styðst við og þess sem Hagstofa Íslands miðar við. Það væri til bóta í allri umræðunni ef til væri tala sem hægt væri að vera sammála um að væri sú rétta um þennan kostnaðarlið sem öll heimili þurfa að bera.

Afar brýnt er að tillagan nái fram að ganga. Ný neysluviðmið eru mikilvæg fyrir heimilin í landinu.

Elsa Lára Arnardóttir

Greinin birtist í Feyki 16. október 2014.

PS: Ertu á Facebook? Því ekki að verða aðdáandi Framsóknar.

Allt frá stofnun Atlantshafsbandalagsins árið 1949 hefur Ísland verið aðildarríki. Aðildin ásamt varnarsamningnum við Bandaríkin hefur því verið hornsteinn íslenskra öryggis- og varnarmála í 65 ár. Samstarf við okkar nánustu bandalags- og vinaríki hefur gert það að verkum að uppbygging varnargetu landsins hefur ekki orðið Íslandi ofviða.

Sem aðildarþjóð getum við ekki verið eingöngu í hlutverki þiggjandans heldur ber okkur að taka þátt í víðtæku samstarfi sem fram fer á vettvangi bandalagsins og leggja okkar af mörkum með ýmsu móti.

Á nýafstöðnum leiðtogafundi Atlantshafsbandalagsins í Wales tilkynnti forsætisráðherra um fyrirætlanir íslenskra stjórnvalda að efla þátttöku og framlög í þágu eigin varna og bandalagsins. Efld þátttaka Íslands verður á sviði borgaralegrar sérfræðiþekkingar á þeim sviðum sem okkur hugnast og farnast best.

Aukið framlag verður m.a. nýtt til eflingar þyrlubjörgunarsveitar Landhelgisgæslu vegna loftrýmisgæslu, sem einnig kemur til góða almennri björgunarþjónustu í landinu.

Boðnir verða fram borgaralegir sérfræðingar til starfa á vettvangi bandalagsins þar sem það á við, til dæmis á sviði almannavarna, jafnréttismála, sprengjuleitar, vefvarna, upplýsingamiðlunar og öryggis á hafi.

Einnig verður lagt til fé í sjóði til styrktar uppbyggingu í Úkraínu og til framfylgdar ályktunar öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna nr. 1325 um konur, frið og öryggi. Þátttaka íslenskra starfsmanna í samstarfi af þessu tagi eykur þeim einnig þekkingu, innsýn og tengslanet sem aftur nýtist þegar heim er komið.

Þjóðaröryggi Íslands verður eingöngu tryggt með ábyrgum hætti með alþjóðasamstarfi við bandalagsríki okkar. Þó að engar beinar ógnir steðji að landi og þjóð væri það mikil skammsýni og beinlínis óábyrgt að standa berskjölduð gagnvart utanaðkomandi hættum.

Því hefur frá upphafi ríkt þverpólitísk samstaða um aðild Íslands að Atlantshafsbandalaginu, þó ekki hafi aðildin verið óumdeild.

Þórunn Egilsdóttir

Greinin birtist í Fréttablaðinu 15. október 2014.

PS: Ertu á Facebook? Því ekki að verða aðdáandi Framsóknar.

Í aðdraganda síðustu sveitarstjórnarkosninga lýsti ég því yfir að rétt væri að afturkalla ákvörðun Reykjavíkurborgar um að úthluta Félagi múslima á Íslandi lóð undir mosku. Afstaða mín sætti gagnrýni oddvita þeirra stjórnmálaflokka sem sóttust eftir því að halda meirihluta sínum í borgarstjórn. Viðbrögðin komu mér ekki á óvart enda þótt áhugi og pólitísk hagsmunagæsla sumra fjölmiðla kæmi mér í opna skjöldu. Oddvitarnir sögðust vera boðberar „umburðarlyndisins“ en markmiðið var að halda meirihlutanum.

Boðberar „umburðarlyndisins“
Hvað svo sem leið raunverulegum skoðunum oddvitanna er augljóst að mestu máli skipti fyrir þá að „misstíga sig ekki“ svo skömmu fyrir kosningar. S. Björn Blöndal kvað ummælin dæma sig sjálf á meðan Sóley Tómasdóttir taldi ummælin undarleg. Dagur B. Eggertsson og Halldór Auðar Svansson virtust líta svo á að lóðarúthlutunin tengdist trúfrelsi. Fylgismenn þeirra voru síðan sendir út af örkinni til að láta þau boð berast að afstaða mín fæli í sér fordóma. Þannig féllu margir í þá gryfju að „fordæma“ skoðanir mínar án þess að nokkur málefnaleg umræða færi fram. Á þennan hátt var reynt að gera mig tortryggilega í hugum kjósenda. Viðbrögðin báru vott um upphafna sjálfsmynd þeirra sem telja sig vera frjálslynda, upplýsta og víðsýna þegar raunveruleikinn er allt annar. Kjörnir fulltrúar almennings verða að þora að ræða viðkvæm mál og mega ekki láta hagsmuni einstakra aðila koma í veg fyrir að þeir fari að lögum í störfum sínum.

Viðbrögð oddvita þeirra stjórnmálaflokka sem sátu í meirihluta borgarstjórnar voru hins vegar skiljanleg í ljósi þess að lóðarúthlutunin var viðkvæm fyrir þá. Innan Samfylkingarinnar hafði lengi verið þrýst á að Félag múslima á Íslandi fengi úthlutað lóð undir mosku. Besti flokkurinn var hins vegar ekki jafn hallur undir trúfélagið auk þess sem hann hafði það að markmiði að gera Reykjavík að leiðandi borg í réttindum samkynhneigðra. Í samræmi við þessa stefnu hafði Besti flokkurinn staðið að því að synja Kristskirkjunni um styrk úr borgarsjóði vegna afstöðu trúfélagsins til samkynhneigðra. Það samræmdist því illa slíkri stefnu að úthluta ókeypis lóð úr borgarsjóði til trúarsafnaðar þar sem litið er á samkynhneigð sem synd.

Ólögmæt lóðarúthlutun
Samkvæmt lögum um Kristnisjóð er sveitarfélögum aðeins skylt að láta kirkjum þjóðkirkjunnar í té lóðir án endurgjalds. Skyldan nær ekki til lóða undir kirkjur eða bænahús annarra trúfélaga. Á þetta hafa fjölmargir valinkunnir lögfræðingar bent, meðal annars þeir Davíð Þór Björgvinsson, prófessor og fyrrverandi dómari við Mannréttindadómstól Evrópu, og Brynjar Níelsson, hrl. og fyrrverandi formaður Lögmannafélags Íslands.

Til að leysa þann vanda sem Samfylkingin og Besta flokkurinn voru komin í ákváðu þáverandi borgarstjóri og formaður borgarráðs að grípa til þess ráðs að bera undirmenn sína fyrir því að borginni væri skylt að úthluta öllum trúfélögum ókeypis lóðum. Af óútskýrðum ástæðum var lögfræðingum borgarinnar ekki kunnugt um að í máli Ásatrúarfélagsins höfðu hvort tveggja Hæstiréttur og Mannréttindadómstóll Evópu staðfest að heimilt væri að gera þjóðkirkjunni hærra undir höfði en öðrum trúfélögum. Eins og hendi væri veifað var „kirkja“ orðin að „mosku“. Þetta heimatilbúna leikrit meirihlutans fékk síðan trúverðugra yfirbragð er hann samþykkti að skora skyldi á Alþingi að breyta lögunum. Reykjavíkurborg hefur hins vegar ekki enn sent Alþingi slíka áskorun. Í borgarstjórn virtust sofandi sjálfstæðismenn ekki átta sig á því að verið var að leika á þá.

Lóðarúthlutunin hafði því ekkert með skyldu sveitarfélaga að gera. Saman hafa Samfylkingin og Besti flokkurinn (Björt framtíð) nú staðið fyrir því að fjölmargar lóðir hafa verið gefnar úr borgarsjóði án þess að gert sé ráð fyrir því í lögum. Ákvarðanir sem eru ekki reistar á lögum eru ógildanlegar og því heimilt að afturkalla þær.

Borgarstjóra ber að fara að lögum
Í ljósi þess að lóðarúthlutun til Félags múslima á Íslandi er ekki reist á lögum er ljóst að vilji er allt sem þarf svo afturkalla megi ákvörðunina sem og ákvarðanir um aðrar sambærilegar lóðarúthlutanir.

Samkvæmt nýrri skoðanakönnun MMR eru 73,7% þeirra sem svara andvígir eða mjög andvígir því að sveitarfélög úthluti trúfélögum ókeypis lóðum. Áberandi stærsti hópur þeirra sem er fylgjandi slíkum lóðurúthlutunum kemur úr röðum Samfylkingarinnar. Ég spyr því hvort borgarstjóri ætli að fara að lögum eða hvort hann ætli að halda áfram á „ætluðum“ atkvæðaveiðum? Ekki kæmi á óvart þótt ákveðnir fjölmiðlar láti borgarstjóra komast upp með að fara með sömu þuluna um trúfrelsi og skyldu sveitarfélaga til að úthluta trúfélögum ókeypis lóðum án þess að spyrja hann hvort afstaða hans samræmist lögum svo sem þau hafa verið skýrð í úrlausnum dómstóla og af hálfu lögmanna og dómara.

Sveinbjörg Birna Sveinbjörnsdóttir

Greinin birtist í Morgunblaðinu 14. október 2014.

PS: Ertu á Facebook? Því ekki að verða aðdáandi Framsóknar.

Titill þessa greinarstúfs vísar í vikulangt kynningarátak um þróunarsamvinnu sem hefst í dag, þar sem unglingsstúlkur í þróunarríkjum verða í brennidepli.

Á hverjum degi glíma stúlkur í fátækari löndum heims við fjölmargar hindranir og víðast hvar verða þær fyrir kerfisbundnum mannréttindabrotum sökum kynferðis og aldurs. Félagsleg staða velflestra þeirra er veik, og fátækt og erfiðar aðstæður gera þær enn varnarlausari og rödd þeirra veikari. Í flestum þróunarlöndum hallar verulega á stúlkur þegar kemur að menntun. Þó þær gangi í vaxandi mæli í grunnskóla er brottfall algengt vandamál, enda gegna þær margvíslegum skyldum heima við sem látnar eru ganga fyrir, auk þess sem hjónaband og ótímabærar barneignir binda enda á skólagöngu þeirra. Framhaldsmenntun ljúka þær sjaldan og því tækifæri til atvinnu og tekjuöflunar takmarkaðar.

Þá getur þungun og barnsfæðing meðal unglingsstúlkna skapað mikla hættu, en ár hvert fæða 16 milljónir stúlkna á aldrinum 15-19 ára barn. Vandkvæði á meðgöngu og í fæðingu er meginástæða dauðsfalla meðal stúlkna í þessum aldurshópi. Þá eru ótalin varanleg heilsufarsvandamál svo sem fistill, auk þess sem ungar mæður og börn þeirra deyja frekar í fæðingu en þegar mæðurnar eru líkamlega tilbúnar til að ala barn.

Þess vegna er mikilvægt að réttindi ungs fólks og aðgangur að upplýsingum og þjónustu sé tryggður svo stuðla megi að bættu kyn- og frjósemisheilbrigði og -réttindum. Aukin þekking getur dregið úr ótímabærum þungunum stúlkubarna og átt þátt í að binda enda á kynbundið og kynferðislegt ofbeldi og skaðlegar hefðir. Þar er átt við hefðir líkt og limlesting á kynfærum og nauðungarhjónabönd sem bitna oftast sérstaklega á stúlkum auk þess sem kynbundið og kynferðislegt ofbeldi gegn unglingsstúlkum er víða landlægt, látið óátalið og fær ekki meðferð í réttarkerfinu.

Á sama tíma og við gerum okkur grein fyrir því ójafnrétti sem viðgengst í garð unglingsstúlkna og þeim margvíslegu hindrunum sem þær takast á við dag hvern, vitum við að í valdeflingu þeirra felast mýmörg og mikilvæg tækifæri. Í rauninni má segja að unglingsstúlkur séu sjálfur lykillinn að framförum. Fyrir þær sjálfar og samfélagið í heild sinni.

Það hefur sýnt sig að menntun er ekki aðeins lykilþáttur í að bæta stöðu stúlkna heldur árangursrík leið til að draga úr fátækt og stuðla að þróun samfélaga. Hún hefur jafnframt margfeldisáhrif. Menntaðar stúlkur eru líklegri til að ganga seinna í hjónaband og eiga færri börn, sem aftur eru líklegri til að lifa af, búa við betra heilsufar og ganga menntaveginn. Menntaðar konur hafa betri tök á að þekkja og standa vörð um réttindi sín og stöðu og njóta fleiri tækifæra til að hafa áhrif og vera virkir þátttakendur innan veggja heimilisins og úti í samfélaginu.

Þá er lykilatriði að vinna markvisst að því að breyta viðhorfum sem víða eru ríkjandi í garð stúlkna og kvenna. Vinna þarf gegn mismunun og mannréttindabrotum og afnámi skaðlegra hefða sem standa jafnrétti og þróun samfélaga fyrir þrifum. Sérhver stúlka, óháð búsetu eða fjárhagsstöðu, á tilkall til að geta nýtt hæfileika sína og getu til fullnustu. Í dag er of mörgum stúlkum neitað um þann rétt. Vítahring misréttis og mismununar verður að rjúfa.

Það er því ánægjulegt að geta sagt frá því að stuðningur við unglingsstúlkur er mikilvægur þáttur í alþjóðlegri þróunarsamvinnu Íslands. Bæði í gegnum stuðning við menntun þeirra og heilsufar í samstarfslöndum Þróunarsamvinnustofnunar Íslands, sem og í gegnum verkefni alþjóðastofnana á borð við UNICEF og UN Women þar sem einnig er barist gegn ofbeldi gegn stúlkum og fyrir afnámi skaðlegra hefða líkt og limlestinga á kynfærum stúlkna.

Áfram stelpur!

Gunnar Bragi Sveinsson

Greinin birtist í Morgunblaðinu 6. október 2014.

PS: Ertu á Facebook? Því ekki að verða aðdáandi Framsóknar.