„Við Íslendingar höfum oft staðið frammi fyrir erfiðum verkefnum, og COVID -19 faraldurinn er eitt þeirra. Faraldurinn hefur haft mikil áhrif á daglegt líf okkar allra og við munum öll þurfa að fórna einhverju á næstu vikum og mánuðum. Um helgina kynntum við umfangsmiklar aðgerðir sem munu veita öflugt mótvægi vegna þeirra áhrifa sem faraldurinn mun hafa á efnahag heimila og fyrirtækja,“ segir Ásmundur Einar Daðason, félags- og barnamálaráðherra, í yfirlýsingu á Facebook í dag.

„Með æðruleysi, kjarki og dugnaði komumst við í gegnum þessa tímabundu erfileika. Pössum upp á þá sem standa okkur næst, nýtum tæknina til samskipta og pössum að rækta líkama og sál eins og við getum.
Og munum – við klárum þetta saman!“

Efnahagsaðgerðir ríkisstjórnarinnar vegna COVID-19 eru án hliðstæðu. Heildarumfang aðgerðanna gæti numið yfir 230 ma.kr., sem felst annars vegar í frestun greiddra gjalda og hins vegar auknum útgjöldum, skattalækkunum og lánafyrirgreiðslu með ríkisábyrgð. Auk þess mun ríkissjóður styðja við hagkerfið með lægri skatttekjum og auknum útgjöldum sem leiða af verri efnahagsaðstæðum. Þessar víðtæku aðgerðir leggjast á sveif með lækkun Seðlabanka Íslands á stýrivöxtum, bindiskyldu og sveiflujöfnunarauka.
Aðgerðunum er fyrst og fremst ætlað að vinna gegn atvinnuleysi og tímabundnum tekjumissi einstaklinga með hlutaatvinnuleysisbótum, aðgengi að séreignarsparnaði, frestun skattgreiðslna fyrirtækja og fyrirgreiðslu vegna rekstrarlána til þeirra. Þegar bein áhrif faraldursins verða í rénun verður stutt myndarlega við endurreisn hagkerfisins með auknum opinberum framkvæmdum sem stuðla að langtímahagvexti, skattaafslætti vegna vinnu á verkstað og átaki í markaðssetningu Íslands fyrir ferðamenn.
Hver eru áhrif COVID-19 á efnahagslífið?
COVID-19 faraldurinn hefur neikvæð áhrif á efnahagslífið um allan heim. Búast má við töluverðri fækkun ferðamanna sem koma hingað til lands á næstu mánuðum. Vegna faraldursins fara Íslendingar einnig sjaldnar í búðir og á veitingastaði og þá hefur þurft að fella niður ýmsa viðburði. Framleiðsla getur einnig dregist saman. Tekjur fjölda fyrirtækja skerðast vegna ástandsins, ekki síst í ferðaþjónustu. Líklegt er að mörg fyrirtæki grípi til uppsagna til að bregðast við þessu, en aðgerðir stjórnvalda miða að því að verja störf eins og kostur er. Faraldurinn hefur því töluverð áhrif á efnahagslífið á Íslandi en búist er við því að áhrifin gangi til baka þegar faraldurinn er genginn yfir, enda eru undirstöður hagkerfisins traustar.
Hvernig aðgerða eru stjórnvöld að grípa til?
Aðgerðir stjórnvalda eru afar umfangsmiklar og veita öflugt mótvægi við efnahagsáhrif faraldursins. Aðgerðirnar miða fyrst og fremst að því að auðvelda heimilum og fyrirtækjum að takast á við það tímabundna tekjutap sem þau kunna að verða fyrir. Þannig minnkum við óvissu og höldum hjólum atvinnulífsins gangandi ásamt því að koma í veg fyrir fjárhagserfiðleika eftir því sem frekast er unnt. Það má ekki gleyma því að ástandið er tímabundið og aðgerðir stjórnvalda munu styðja vel við efnahagslífið þegar faraldurinn er genginn yfir.
Mun verðbólga hækka?
Verðbólga er núna 2,4% sem er nálægt markmiði Seðlabanka Íslands um 2,5% verðbólgu. Eins og sakir standa er ekki búist við því að hún hækki verulega á næstu mánuðum. Seðlabanki Íslands hefur það hlutverk að tryggja stöðuga og lága verðbólgu og mun grípa til aðgerða til að tryggja það ef þess gerist þörf.
Munu lánin mín hækka?
Ekki er búist við því að verðbólga hækki verulega á næstu mánuðum og því er ekki gert ráð fyrir að verðtryggð lán hækki meira en í venjulegu árferði. Vextir á íbúðalánum hafa farið lækkandi og eru nú mjög lágir í samanburði við hvernig þeir hafa verið sögulega. Ekki er gert ráð fyrir vaxtahækkun á næstunni.
Mun atvinnuleysi aukast?
Aðgerðir stjórnvalda miða að því að draga úr aukningu atvinnuleysis eins og unnt er en það er fyrirsjáanlegt að aðstæður á vinnumarkaði verði erfiðar á meðan COVID-19 faraldurinn veldur fækkun ferðamanna og minni umsvifum í hagkerfinu. Þegar faraldrinum linnir er engin ástæða til að ætla annað en að hagkerfið taki við sér og þá mun atvinnuleysi minnka á ný.
Erum við komin aftur til ársins 2008?
Nei, ástandið er mjög ólíkt því sem var þá. Í kjölfar bankahrunsins gripu stjórnvöld til veigamikilla aðgerða til að treysta stoðir efnahagslífsins og koma í veg fyrir að álíka ástand geti skapast aftur. Skuldir hafa lækkað mikið og stjórnvöld hafa mun meira svigrúm til að styðja við efnahagslífið í þessari niðursveiflu. Það sama gildir um bankana sem standa afar traustum fótum. Ólíklegt er að verðbólga og lán hækki mikið eins og þau gerðu í kjölfar bankahrunsins. Einnig er ólíklegt að kaupmáttur minnki mikið eins og hann gerði í hruninu.
Hvað má búast við að niðursveiflan vari lengi?
Það er erfitt að segja en miðað við þær upplýsingar sem við höfum núna er líklegast að hagkerfið muni taka við sér á næsta ári.

Einstaklingar

Gripið er til ýmissa sérstakra aðgerða fyrir einstaklinga til að auðvelda þeim að standa af sér þetta tímabundna ástand, auk þeirra aðgerða sem snúa beint að því að viðhalda störfum:

• Laun í sóttkví

• Sérstakur barnabótaauki

• Hlutaatvinnuleysisbætur

• Aðgangur að séreignarsparnaði

• Aukin og útvíkkuð endurgreiðsla virðisaukaskatts af vinnu

Laun í sóttkví

Stjórnvöld hafa í samstarfi við Alþýðusamband Íslands og Samtök atvinnulífsins tryggt að einstaklingum í sóttkví séu tryggð laun á meðan hún varir, en á þeim tíma eiga önnur réttindi, s.s. veikindaréttur samkvæmt kjarasamningum ekki við. Á þetta við um tímabilið 1. febrúar 2020 til og með 30. apríl 2020 og er miðað við að þetta taki til þeirra sem ekki geta sinnt starfi sínu úr sóttkví. Gert er ráð fyrir að atvinnurekandi greiði launþega laun en geti svo gert kröfu á ríkissjóð til endurgreiðslu upp að vissri hámarksfjárhæð. Það sama gildir um sjálfstætt starfandi einstaklinga hafi þeir þurft að leggja niður störf vegna sóttkvíar á framangreindu tímabili.
Hversu háar greiðslur fæ ég ef ég sæti sóttkví og get ekki unnið?
Greiðslur taka mið af heildarlaunum í þeim almanaksmánuði eða almanaksmánuðum sem einstaklingur er í sóttkví. Greiðslurnar verða aldrei hærri en 633.000 kr. á mánuði, eða 21.100 kr. á dag.
Ég er sjálfstætt starfandi. Fæ ég greiðslur?
Já. Greiðslur til sjálfstætt starfandi einstaklinga sem sæta sóttkví taka mið af 80% af mánaðarlegum meðaltekjum árið 2019. Greiðslur nema að hámarki 633.000 kr. á mánuði eða 21.100 kr. á dag.
Meðaltekjurnar taka mið af meðaltali þess reiknaða endurgjalds sem myndaði stofn til tryggingagjalds á tekjuárinu 2019.
Hvaða rétt hef ég í sjálfskipaðri sóttkví?
Ákvörðun um sóttkví er tekin á grundvelli sóttvarnarlaga af viðeigandi yfirvöldum. Einstaklingar í sjálfskipaðri sóttkví eiga ekki rétt á greiðslum.

Sérstakur barnabótaauki

Hvað er gert fyrir barnafólk?
Sérstakur barnabótaauki verður greiddur út 1. júní 2020 sem nemur 40.000 kr. með hverju barni innan 18 ára aldurs sé tekjuskattstofn einstæðs foreldris og þess hjóna eða sambúðaraðila sem hærri tekjur hefur undir 11,1 m.kr. Ef tekjuskattstofn er hærri verður barnabótaaukinn 20.000 kr. Þessi sérstaki barnabótaauki telst ekki til skattskyldra tekna.

Hlutastarfaleiðin

Vegna þeirra þrenginga sem blasa við vilja stjórnvöld koma til móts við fyrirtæki og launþega með hlutabótum. Fyrirtækjum í rekstrarvanda verður þannig gert kleift að lækka starfshlutfall hjá launafólki tímabundið og viðhalda þar með ráðningarsambandi á meðan erfiðustu mánuðirnir ganga yfir.
Hvað eru hlutabætur?
Hlutabætur eru atvinnuleysisbætur sem launafólk getur sótt um hjá Vinnumálastofnun (https://www.vinnumalastofnun.is/) ef atvinnurekandi hefur óskað eftir minnkuðu starfshlutfalli vegna þess efnahagsástands sem nú ríkir. Viðkomandi fær þá greiddar hlutabætur á móti launum hjá atvinnurekanda.
Hvenær á ég rétt á hlutabótum?
Þegar starfshlutfall er minnkað að frumkvæði vinnuveitanda um a.m.k. 20% vegna samdráttar í starfsemi. Gert er að skilyrði að launþegi haldi að lágmarki 25% starfshlutfalli hjá vinnuveitanda.
Ákveði launþegi sjálfur að minnka starfshlutfall sitt á hann ekki rétt til hlutabóta.
Ef starfshlutfall mitt var minnkað fyrir gildistöku laganna – á ég þá ekki rétt á bótum?
Ef skilyrði laganna eru að öðru leyti uppfyllt gilda þau jafnframt um þá aðila sem fóru í minnkað starfshlutfall að beiðni vinnuveitenda fyrir gildistöku laganna.
Hversu háum greiðslum á ég rétt á ef ég fer í minnkað starfshlutfall?
Þeir sem fara niður í allt að 25% starfshlutfall munu eiga rétt á hlutaatvinnuleysisbótum á móti þeim launum sem þeir fá frá vinnuveitanda fyrir hlutastarfið.
Greiðsla til einstaklings sem er færður úr 100% starfshlutfalli í 50% verður þá 50% af 456.404.- kr. eða 228.202.- kr. ásamt 11,5% mótframlagi í lífeyrissjóð.
Þetta er með þeim fyrirvörum að laun frá vinnuveitanda og greiðslur atvinnuleysisbóta samanlagt geta ekki numið hærri fjárhæð en 700.000 kr. á mánuði og skulu ekki nema hærri fjárhæð en 90% af meðaltali heildarlauna launamanns.
Laun undir 400 000 kr. á mánuði, miðað við fullt starf, skerðast ekki.
Heildarlaun einstaklings geta ekki hækkað við það að fara í lægra starfshlutfall.

Dæmi I:
Launamaður í 100% starfi hefur 400 þús. í mánaðarlaun en vinnuveitandi ákveður að minnka starfshlutfall hans um 75% vegna erfiðleika í rekstri. Þessi einstaklingur sækir um 75% atvinnuleysisbætur hjá Vinnumálastofnun og vinnuveitandi greiðir honum 25% laun. Hann fær því 100 þús. frá vinnuveitanda og 300 þús. frá Vinnumálastofnun. Laun hans og atvinnuleysisbætur munu þá samanlagt jafngilda þeim launum sem hann hafði áður en hann fór í hið minnkaða starfshlutfall, eða 400 þús. á mánuði.

Dæmi II:
Launamaður í 100% starfi hefur 600 þús. í mánaðarlaun en vinnuveitandi ákveður að minnka starfshlutfall hans um 50% vegna erfiðleika í rekstri. Þessi einstaklingur sækir um 50% atvinnuleysisbætur hjá Vinnumálastofnun. Hann fær því 300 þús. frá vinnuveitenda og 228 þús. frá Vinnumálastofnun. Laun hans og atvinnuleysisbætur munu þá samanlagt nema 528 þús. á mánuði eða 84% af heildarlaunum.

Dæmi III:
Launamaður í 100% starfi hefur 900 þús. í mánaðarlaun en vinnuveitandi ákveður að minnka starfshlutfall hans niður í 60% vegna erfiðleika í rekstri. Þessi einstaklingur sækir um 40% atvinnuleysisbætur hjá Vinnumálastofnun. Hann fær því 540 þús. frá vinnuveitenda og 160 þús. frá Vinnumálastofnun. Laun hans og atvinnuleysisbætur munu þá samanlagt nema 700 þús. á mánuði eða tæpum 80% af heildarlaunum.

Dæmi IV:
Launamaður í 50% starfi hefur 250 þús. í mánaðarlaun en vinnuveitandi ákveður að minnka starfshlutfall hans um helming vegna erfiðleika í rekstri. Þessi einstaklingur sækir um 25% atvinnuleysisbætur hjá Vinnumálastofnun. Hann fær því 125 þús. frá vinnuveitenda og 114 þús. frá Vinnumálastofnun. Við þetta lækkar viðkomandi í heildartekjum en ekki vegna skerðingar bóta – hann fær óskert 25% af hámarkstekjutengingu atvinnuleysisbóta þar sem hann er með laun undir 400 þús.kr.

Ég er í hlutastarfi. Fæ ég greiðslur?
Já. Sömu reglur gilda um einstaklinga í hlutastarfi við útreikninga á hlutaatvinnuleysisbótum.
Ég er sjálfstætt starfandi. Fæ ég greiðslur?
Já, að uppfylltum ákveðnum skilyrðum – þ.e. sjálfstætt starfandi þurfa að hafa tilkynnt um verulegan samdrátt í rekstri og breytingu á reiknuðu endurgjaldi til launagreiðendaskrár Skattsins.
Ég er námsmaður. Fæ ég greiðslur?
Já, námsmenn sem uppfylla önnur skilyrði ákvæðisins eiga rétt til hlutabóta.
Skerðist réttur minn til atvinnuleysisbóta ef ég fer á hlutabætur og missi vinnuna í kjölfarið?
Nei. Greiðslur hlutaatvinnuleysisbóta skerða ekki áunnin réttindi samkvæmt lögum um atvinnuleysistryggingar.
Verður eitthvað eftirlit með þeim fyrirtækjum sem nýta úrræðið?
Vinnumálastofnun er heimilt að óska eftir upplýsingum og gögnum frá vinnuveitanda þar sem fram komi nánari rökstuðningur fyrir samdrætti í starfseminni, svo sem fækkun verkefna eða samdráttur í þjónustu.
Gildir úrræðið um hlutabætur til ákveðins tíma?
Já úrræðið er tímabundið og gildir til 1. júní nk.
Getur minnkað starfshlutfall í einhverjum aðstæðum verið einhliða ákvörðun atvinnurekanda?
Nei, launamaður þarf alltaf að samþykkja minnkað starfshlutfall og viðkomandi heldur öllum kjarasamningsbundnum réttindum.
Ef fyrirtæki sem ég vinn hjá verður gjaldþrota í kjölfar minnkaðs starfshlutfalls á ég þá minni rétt til greiðslna úr Ábyrgðasjóði launa?
Nei. Í tilvikum þegar starfshlutfall launamanns hefur verið lækkað að kröfu vinnuveitanda vegna samdráttar í starfsemi hans verður miðað við tekjur launamannsins líkt og þær voru áður en starfshlutfall var lækkað, við útreikning á kröfum.

Útgreiðsla séreignarsparnaðar

Get ég nýtt mér séreignarsparnaðinn minn til framfærslu?
Já. Allir þeir sem eiga séreignarsparnað geta fengið greitt út allt að 12 milljónir kr. Miðað er við stöðu á samanlögðum séreignarsparnaði einstaklings hinn 1. apríl 2020. Séreignarsparnaðurinn greiðist út á 15 mánaða tímabili frá því að umsókn berst. Ef um lægri fjárhæð en 12 milljónir kr. er að ræða styttist útgreiðslutími hlutfallslega.
Útgreiðsla hvers mánaðar getur að hámarki numið 800 þús. kr. og skattleggst líkt og tekjur. Lífeyrissjóður eða banki sem greiðir út sparnaðinn stendur skil á staðgreiðslu skattsins.
Hvernig sæki ég um útgreiðslu séreignarsparnaðar?
Einstaklingur leggur fram umsókn hjá þeim lífeyrissjóði eða banka sem heldur utan um séreignarsparnað hans.
Umsóknarfrestur er til 1. janúar 2021 og því getur einstaklingur sótt um að fá sparnaðinn greiddan út hvenær sem er á tímabilinu frá og með 1. apríl 2020 til og með 31. desember 2020.
Skiptir máli hvort ég hef tekið út sparnað eftir hrunið eða nýti séreignarsparnað inn á fasteignalán?
Ekki skiptir máli að eldri heimildir til útgreiðslu séreignarsparnaðar hafi verið nýttar eða að séreignarsparnaður hafi verið nýttur inn á fasteignaveðlán.

Endurgreiðsla virðisaukaskatts

Hvernig virkar endurgreiðsla virðisaukaskatts af vinnu við íbúðarhúsnæði?
Þeir sem eiga eða byggja íbúðarhúsnæði hafa fengið endurgreidd 60% af virðisaukaskatti á vinnu manna á vinnustað vegna nýbyggingar, endurbóta eða viðhalds. Það hlutfall verður nú hækkað í 100%, þ.e. allur virðisaukaskattur á þessa vinnu verður endurgreiddur. Heimildin verður einnig útvíkkuð þannig að hún nái líka til frístundahúsnæðis, t.d. sumarbústaða. Heimildin mun einnig ná til hönnunar og eftirlits með framkvæmdum. Þessar auknu heimildir munu gilda til ársloka 2020.
Hvernig virkar endurgreiðsla virðisaukaskatts vegna heimilisaðstoðar og reglulegrar umhirðu?
Þeir sem eiga eða leigja íbúðarhúsnæði geta fengið endurgreidd 100% þess virðisaukaskatts sem greiddur hefur verið af vinnu manna vegna heimilisaðstoðar eða reglulegrar umhirðu íbúðarhúsnæðis. Sem dæmi má nefna að einstaklingar eða leigjendur geta fengið endurgreiddan virðisaukaskatt sem fellur til vegna ræstingar, þrifa, snjómoksturs, garðsláttar o.fl. Heimildin nær einnig til skráðra húsfélaga vegna reglulegrar umhirðu í sameign íbúðarhúsnæðis. Þessar heimildir munu gilda til ársloka 2020.
Hvað þarf ég að gera til að fá endurgreiðsluna?
Þeir sem eiga rétt á endurgreiðslu vegna vinnu við íbúðarhúsnæði, heimilisaðstoðar eða reglulegrar umhirðu skulu senda Skattinum endurgreiðslubeiðni á rafrænu formi í gegnum þjónustusíðu sína skattur.is með rafrænum skilríkjum eða veflykli. Í kjölfarið skal senda Skattinum frumrit þeirra reikninga sem sótt er um endurgreiðslu fyrir og greiðslustaðfestingar vegna þeirra. Vanti umsækjanda upplýsingar um hvernig komast á inn á þjónustusíðuna er hægt að lesa sér til um rafræn skilríki eða óska eftir að fá veflykil sendan í heimabanka eða á lögheimilisfang umsækjanda.

Fyrirtæki

Frestun, dreifing, lækkun og niðurfelling skatta og gjalda
Hvaða greiðslum er verið að fresta, dreifa, lækka eða fella niður?

• Launagreiðendur geta óskað eftir greiðslufresti á allt að þremur greiðslum staðgreiðslu og tryggingagjalds með gjalddaga á tímabilinu 1. apríl 2020 til og með 1. desember 2020 að ákveðnum skilyrðum uppfylltum.

• Heimild veitt fyrir ráðherra til að fella niður eða lækka fyrirframgreiðslu á tekjuskatti hjá fyrirtækjum.

• Greiðendur fasteignaskatta geta að ákveðnum skilyrðum uppfylltum óskað eftir frestun á allt að þremur greiðslum fasteignaskatts á atvinnuhúsnæði sem eru á gjalddaga 1. apríl 2020 til og með 1. desember 2020.

• Gistináttaskattur verður felldur niður tímabundið á tímabilinu 1. apríl 2020 til og með 31. desember 2021 og gjalddaga skatts frá janúar og út mars 2020 verður frestað til 5. febrúar 2022.

• Tollafgreiðslugjald vegna skipa og flugvéla verður fellt niður tímabundið, til ársloka 2021.

• Gjalddögum aðflutningsgjalda vegna uppgjörstímabila frá mars 2020 hjá þeim fyrirtækjum sem njóta greiðslufrests verður dreift á tvo gjalddaga með heimild til færslu alls innskatts viðkomandi tímabils.

• Áður lögfestri lækkun bankaskatts sem taka átti gildi í skrefum 2021-2023 verður flýtt þannig að hún verði öll komin til framkvæmda árið 2021. Þannig verður svigrúm banka aukið til að styðja við heimilin og atvinnulífið.

• Endurgreiðsla virðisaukaskatts af vinnu fólks við íbúðarhúsnæði á byggingarstað verður tímabundið aukin úr 60% í 100%. Heimildin verður jafnframt látin ná til frístundahúsnæðis oghönnunar eða eftirlits.

Við hvaða aðstæður er heimilt að fresta staðgreiðslu og tryggingargjaldi?
Launagreiðendum sem eiga við tímabundna rekstrarörðugleika að stríða vegna tekjufalls er heimilt að óska eftir frestun á allt að þremur greiðslum staðgreiðslu launa og tryggingagjalds sem eru á gjalddaga á tímabilinu 1. apríl til 1. desember 2020.
Í framangreindu felast fjögur skilyrði sem öll þurfa að vera til staðar svo launagreiðanda sé heimilt að óska eftir frestun á greiðslu.

• Að launagreiðandi hafi orðið fyrir tekjufalli.

• Að um rekstrarörðugleika sé að ræða sem ekki voru tilkomnir fyrir upphaf ársins 2020.

• Að um tímabundna rekstrarörðugleika sé að ræða.

• Að skil hafi verið gerð á opinberum gjöldum og upplýsingum til Skattsins. Til viðbótar þeim frestum sem nefndir eru að ofan þá stendur þeim til boða sem verða fyrir miklu tekjufalli að fá aukinn frest á greiðslu þeirri sem er á gjalddaga 15. janúar 2021 þannig hún dreifist á gjalddaga í júní, júlí og ágúst það ár.

1) Hvernig er tekjufall metið?
Við mat á því hvort um tekjufall er að ræða skal miða við að minnsta kosti þriðjungs samdrátt í rekstrartekjum yfir heilan mánuð samanborið við sama mánuð árið 2019. Ef atvinnureksturinn hefur staðið í innan við tvö ár er heimilt að miða við þriðjungs samdrátt rekstrartekna samanborið við meðaltekjur síðastliðinna tólf mánaða. Samanburðurinn miðast við rekstrartekjur og því ber að horfa framhjá áhrifum af óreglulegum tekjum og, eftir atvikum, eignatekjum. Þá er gengið er út frá því að tekjufallið megi rekja beint til Covid-19 og ekki er því hægt að sækja um frestun ef tekjufallið má rekja til óskyldra orsaka.
2) Hvernig er lagt mat á hvort rekstrarörðugleikar séu til staðar?
Rekstrarörðugleikar eru skilgreindir í lögunum með neikvæðum formerkjum þannig að launagreiðandi telst ekki vera í þeim aðstæðum, jafnvel þótt um tekjufall sé að ræða, ef:

• Hann á nægt eigið fé til að sækja sér lánafyrirgreiðslu á almennum markaði.

• Hann á nægt handbært fé til að standa straum af útgjöldum til rekstrar þegar þau falla í gjalddaga.

Gengið er út frá því að stærri og stöndugri fyrirtæki eigi auðveldara með að fjármagna þær tímabundnu aðstæður sem uppi eru í þjóðfélaginu. Heimildunum um frestun er þannig fyrst og fremst beint að litlum og meðalstórum fyrirtækjum sem eiga erfiðara um vik að fjármagna sig.
3) Hvað eru tímabundnir rekstrarörðugleikar?
Heimild til greiðslufrests nær aðeins til þeirra launagreiðenda sem talið er að stríði við tímabundna rekstrarörðugleika. Þannig nær úrræðið ekki til þeirra sem voru komnir í varanlega rekstrarörðugleika fyrir upphaf ársins 2020 en við það mat er horft til þess hvort eigið fé launagreiðandans í árslok 2019 hafi verið neikvætt um fjárhæð sem er hærri en helmingur innborgaðs hlutafjár, stofnfjár eða framlags eiganda.
4) Hver eru formskilyrðin?
Formskilyrðin eru tvö:

• Að launagreiðandi hafi ekki verið í vanskilum með opinber gjöld, skatta og skattsektir sem komnar voru á eindaga í lok árs 2019. Hægt er að fá yfirlit yfir skuldastöðu við ríkissjóð hjá Skattinum.

• Að launagreiðandi hafi staðið skil á skattframtölum ásamt lögboðnum fylgigögnum til Skattsins. Hér er átt við að skattframtölum hafi verið skilað þannig að álagning byggist ekki á áætlun. Með lögboðnum fylgigögnum er einkum verið að vísa til þess að ársreikningi hafi verið skilað með skattframtali til Skattsins.

Hversu mörgum gjalddögum má fresta?
Allt að þremur greiðslum á gjalddögum á tímabilinu 1. apríl til 1. desember 2020.
Hvenær gjaldfalla frestaðar greiðslur?
Gjalddagi og eindagi greiðslna sem óskað er að fresta færist til 15. janúar 2021 að því gefnu að skilyrði fyrir frestun hafi verið fyrir hendi.
Hvað gerist ef greiðslu er frestað án þess að skilyrði hafi verið uppfyllt?
Sé greiðslu frestað án þess að skilyrðin hafi verið uppfyllt þá helst gjalddagi og eindagi óbreyttur, þ.e. gjalddagi miðast við 1. næsta mánaðar eftir að launatímabili lýkur og eindagi er 14 dögum síðar. Eigi greiðsla sér stað eftir eindaga reiknast álag jafnhátt dráttarvöxtum Seðlabanka Íslands frá og með gjalddaga. Á stofn til staðgreiðslu reiknast, auk dráttarvaxtaálags, 1% álag fyrir hvern dag sem greiðslur dragast fram yfir eindaga, þó ekki hærra en 10%.
Hvað gerist ef greiðslu er réttilega frestað en ekki greidd á eindaga?
Hafi greiðslu verið réttilega frestað þannig að öll skilyrði hafi verið uppfyllt þá færist gjalddagi og eindagi til 15. janúar 2021. Greiðsludráttur fram yfir eindaga hefur í för með sér álag (sjá umfjöllun að framan) sem reiknast frá og með 15. janúar 2021.
Hvar er sótt um frestun greiðslna og hvar eru frekari upplýsingar veittar um frestun skattgreiðslna?
Á vef Skattsins verður hlekkur á síðu sem heldur utan um umsóknir og yfirlýsingu launagreiðanda um að skilyrði um tímabundna rekstrarörðugleika séu uppfyllt ásamt öðrum samskiptum vegna frestunar.
Hver eru skilyrði þess að fá aukinn frest?
Þeir launagreiðendur sem hafa réttilega frestað greiðslu eða greiðslum geta sótt um aukinn frest á greiðslu á gjalddaga 15. janúar 2021. Séu skilyrði fyrir auknum fresti uppfyllt dreifist greiðsla á gjalddaga þann 15. janúar 2021 á gjalddaga í júní, júlí og ágúst.
Sækja skal um aukinn frest til Skattsins og er skilyrði fyrir því að fá aukinn frest að launagreiðandi hafi orðið fyrir miklu tekjufalli á öllu rekstrarárinu, samanborið við rekstrarárið þar á undan. Í lögunum er ekki skilgreint hvað átt sé við með miklu tekjufalli en í greinargerð kemur fram að jafnaði sé það þegar tekjur hafa dregist saman um helming að lágmarki.
Á hvaða tímabili fellur gistináttaskattur niður?
Greiðsla og innheimta gistináttaskatts verður felld niður á tímabilinu 1. apríl 2020 til og með 31. desember 2021. Því þarf ekki að greiða gistináttaskatt vegna gistingar sem á sér stað á því tímabili.
Hvað með gistináttaskatt fyrir 1. apríl?
Greiðslu er frestað á gistináttaskatti sem fellur til á tímabilinu 1. janúar til og með 31. mars 2020.
Gjalddaga gistináttaskatts vegna gistingar á þessu tímabili verður frestað til 5. febrúar 2022.
Hvað ef seljandi gistiþjónustu gefur út reikning fyrir 1. apríl en gistingin á sér stað eftir það tímamark?
Ef reikningur hefur verið gefinn út fyrir 1. apríl 2020 en gistingin á sér stað eftir það tímamark telst þjónustan engu að síður hafa verið veitt á útgáfudegi reiknings og afhending þjónustunnar farið fram á útgáfudegi hans. Gjalddagi gistináttaskatt í þessu tilfelli frestast hins vegar til 5. febrúar 2022.
Hvaða fasteignagjöldum verður frestað?
Sveitarfélög fá heimild til að fresta gjalddögum fasteignagjalda hjá fyrirtækjum sem hafa orðið fyrir verulegu tekjutapi. Sveitarfélög munu setja sér reglur um viðmið í því efni.
Hvað kosta skatta- og gjaldalækkanirnar?
Heildaráhrif þessara aðgerða nema um 13 ma.kr. Lækkun bankaskatts á árunum 2021-2023 nemur samtals 10,6 ma.kr., og áætlað er að niðurfelling gistináttaskatts nemi um 1,6 ma.kr. Loks er gert ráð fyrir að tekjur Skattsins af tollafgreiðslugjaldi lækki um 600 m. kr. árin 2020-21.
Af hverju er verið að lækka bankaskatt?
Markmiðið með lækkun bankaskatts er að gera bönkunum kleift að lækka vexti af útlánum í samræmi við vaxtalækkanir Seðlabankans. Skattalækkunin eykur einnig getu bankanna til að auka útlán þegar aðstæður skapast.

Aðgengi fyrirtækja að fjármagni

Ætla bankarnir að gera eitthvað til að hjálpa viðskiptavinum að standast áfallið?
Bankar, sparisjóðir og opinberir lánasjóðir¹ hafa gert með sér samkomulag um hvernig staðið verði að frestunum á innheimtu skulda fyrirtækja sem lenda í tímabundnum greiðsluvanda vegna
heimsfaraldursins. Gert er ráð fyrir að þau fyrirtæki sem uppfylli tiltekin skilyrði um mat á tímabundnum greiðsluvanda muni geta frestað afborgunum af höfuðstól og greiðslu vaxta um allt að sex mánuði.
Frestaðar greiðslur bætast við höfuðstól og samningstíminn lengist sem nemur fjölda frestaðra afborgana.
Munu stjórnvöld aðstoða bankana?
Fyrirtæki munu, að uppfylltum ákveðnum skilyrðum, geta fengið viðbótarrekstrarlán vegna áhrifa af heimsfaraldrinum. Ríkissjóður mun leggja fram ábyrgðir fyrir helmingi slíkra rekstrarlána og er gert ráð fyrir að heildaráhætta ríkissjóðs vegna þeirra geti að hámarki numið 35 mö.kr.
Hvernig sækir fyrirtæki um lán með ábyrgð?
Það verður í höndum lánastofnana að ákveða hvaða fyrirtæki geta fengið lán með ábyrgð. Lánin verða þó að uppfylla ákveðin skilyrði og vera til reksturs.
Hvaða skilyrði eru fyrir ábyrgðum ríkissjóðs?
Meðal skilyrða fyrir ábyrgðunum eru eftirfarandi:

• Ábyrgðir taka eingöngu til nýrra lána til fyrirtækja sem hafa orðið fyrir a.m.k. 40% tekjumissi milli ára vegna heimsfaraldurs kórónaveiru.

• Lán með ábyrgð geta að hámarki numið tvöföldum árslaunakostnaði fyrirtækis á liðnu ári.

• Lán takmarkast við fyrirtæki með launakostnað sem nam a.m.k. 25% af heildarútgjöldum ársins 2019.

• Heimilt verður að takmarka hagnýtingu lánsins þannig að það verði t.a.m. eingöngu nýtt til greiðslu launa, rekstraraðfanga og húsaleigu.

Er eitthvað gert til að auðvelda aðgengi að fjármagni?
Lán með ábyrgð ríkissjóðs koma til viðbótar við mikla lækkun vaxta Seðlabankans og aðrar aðgerðir sem auðvelda bönkunum að viðhalda lánveitingum til heimila og fyrirtækja, þ.m.t. lækkun sveiflujöfnunarauka og bindiskyldu.

Mannúðar- og líknarfélög, íþróttafélög og björgunarsveitir

Hvað með mannúðar- og líknarfélög, íþróttafélög og björgunarsveitir?
Mannúðar- og líknarfélög, íþróttafélög, björgunarsveitir, landssamtök björgunarsveita og slysavarnadeildir og einstakar félagseiningar sem starfa undir merkjum samtakanna geta fengið endurgreiddan 100% þess virðisaukaskatts sem þessir aðilar hafa greitt af vinnu fólks sem innt er af hendi á tímabilinu 1. mars 2020 til og með 31. desember 2020 á byggingarstað við byggingu, viðhald eða endurbætur á mannvirkjum sem alfarið eru í eigu þessara aðila, að ákveðnum skilyrðum uppfylltum.
Hvað með kaup á þjónustu í formi hönnunar eða eftirlits með byggingu mannvirkisins?
Virðisaukaskattur sem fellur til vegna kaupa á hönnun eða eftirliti með byggingu á mannvirkinu fellur einnig hér undir. Sem dæmi má nefna að ef íþróttafélag ákveður að kaupa þjónustu arkitekta og/eða verkfræðinga vegna hönnunar íþróttamannvirkis fellur virðisaukaskattur af slíkri þjónustu einnig undir endurgreiðsluheimildina.
Hvaða skilyrði eru til staðar fyrir endurgreiðslunni?
Uppfylla þarf ýmis skilyrði svo að heimild til endurgreiðslu sé til staðar. Sem dæmi má nefna að umsækjandi þarf að vera skráður í fyrirtækjaskrá Skattsins, hann má hvorki í heild eða hluta vera í eigu opinberra aðila og ekki í vanskilum vegna opinberra gjalda eða afdreginna lífeyrisiðgjalda. Þá er að finna frekari skilyrði í lögum um virðisaukaskatt fyrir endurgreiðslunni.
Hvernig eflum við hagkerfið að nýju?
Þegar það tímabundna áfall sem leiðir af COVID-19 líður hjá mun hagkerfið taka við sér að nýju, enda stuðla aðgerðir stjórnvalda að því að halda lífvænlegum fyrirtækjum starfandi auk þess sem undirstöður hagkerfisins eru traustar. Til þess að viðspyrnan verði öflug hyggst ríkisstjórnin grípa til sértækra aðgerða annars vegar til stuðnings ferðaþjónustunni og hins vegar auka opinbera fjárfestingu sem mun glæða hagkerfið til bæði skemmri og lengri tíma.
Hvað á að gera til að koma ferðaþjónustunni aftur af stað?
Í undirbúningi er samræmt kynningar- og markaðsstarf erlendis á árunum 2020-2021 til að bregðast við neikvæðum áhrifum heimsfaraldurs á íslenska ferðaþjónustu. Því verður hleypt af stokkunum þegar aðstæður skapast til þess og ætla má að ferðalög hefjist á ný.
Efnt verður til markaðsátaks til að hvetja landsmenn til að ferðast innanlands á næstu mánuðum og styðja þannig við innlenda ferðaþjónustu.
Aukin fjárfesting til að efla efnahagslífið
Ríkisstjórnin hefur lagt mikla áherslu á fjárfestingu og að efla innviði samfélagsins. Nú á að gera enn betur og fara í sérstakt flýtifjárfestingarátak. Sérstaklega er horft til framkvæmda sem hægt er að flýta eða annarra arðbærra verkefna sem skapa fjölbreytt störf með skömmum fyrirvara. Fjárfestingarnar eru m.a. á sviði vegagerðar, fasteigna og upplýsingatækni. Auk þess sem framlög eru aukin í ýmsa sjóði á sviði vísinda og nýsköpunar. Umfang átaksins er 20 ma.kr. sem skiptist á ríkissjóð (15 ma.kr.) og opinber fyrirtæki (5 ma.kr.)
Hvað tekur við eftir að fjárfestingarátakinu lýkur?
Í undirbúningi er annað átak sem tekur við á árunum 2021-2023 þar sem ráðist verður í viðameiri fjárfestingar sem krefjast meiri undirbúnings.
Hvernig hjálpar fjárfestingarátak að koma hagkerfinu aftur af stað?
Auknar fjárfestingar munu skapa störf og ýta undir eftirspurn í hagkerfinu. Auk þess mun fjárfestingin auka framleiðni í hagkerfinu sem byggir undir hagvöxt til lengri tíma.
———

¹ Lánasjóður sveitarfélaga, Húsnæðis- og mannvirkjastofnun, ÍL-sjóður, Nýsköpunarsjóður atvinnulífsins og Byggðastofnun.

Sigurður Ingi Jóhannsson, samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra og formaður Framsóknar, segir í yfirlýsingu á Facebook að að áætlun sú er var kynnt á blaðamannafundi í Hörpu á laugardaginn hafi það að markmiði að tryggja afkomu heimila og fyrirtækja, verja grunnstoðir samfélagsins og skapa öfluga viðspyrnu fyrir efnahagslífið.
„Umfang áætlunnar er metið á 230 milljarða króna eða tæp átta prósent af landsframleiðslu.“
„Ísland stendur í dag sterkt eftir ábyrga stjórn síðustu ára. Heimili og fyrirtæki hafa einnig meiri þrótt til að takast á við erfiðleika. Það gerir ríkisstjórninni kleift að bregðast hratt við þeim áföllum sem nú dynja yfir. Heilbrigðiskerfi okkar er öflugt og auknum fjármunum verður varið í að styrkja það í baráttunni við kórónuveiruna. Þegar hefur verið brugðist við og tryggt að fólk fái greidd laun í sóttkví sem er grundvallaratriði í því að berjast við veiruna.
Nú er mikilvægt að íslenskt samfélag standi saman. Við höfum áður tekist á við erfiðleika og staðið sterkari eftir. Við getum gert það aftur,“ segir Sigurður Ingi.

„Við lifum á ótrúlegum tímum, fordæmalausum í nútímasamfélagi, og við skulum vona að það sem þjóðin er að fara í gegnum núna muni styrkja hana og verða til þess að efla samhug og samvinnu fólks í framtíðinni — sem verður björt, því hef ég alla vega fulla trú á,“ sagði Þórarinn Ingi Pétursson, alþingismaður Framsóknar í Norðausturkjördæmi, í störfum þingsins á Alþingi í dag.

„En hvað er það sem við getum treyst á í þessum erfiðu aðstæðum? Eitt af því er okkar eigin landbúnaðarframleiðsla. Það er gott að vita til þess að hér er framleiðsla á mjólk, kjöti, eggjum og grænmeti sem við getum treyst á og á að vera í boði fyrir neytendur, og ekki þarf að treysta fullkomlega á aðrar þjóðir í því. Mjólk, egg og grænmeti er framleitt hér á hverjum degi og kjötbirgðir eru góðar,“ sagði Þórarinn Ingi.

„Afurðastöðvar og bændur munu gera sitt besta til að tryggja að dreifing matvæla verði eins hnökralaus og hægt er þannig að tryggja megi að afurðir komist á markað. Einnig er áhugavert að sjá að verslunin er farin að kalla eftir styrkingu landbúnaðarkerfisins í þessu ástandi hvað varðar innlenda framleiðslu, til að mynda í grænmeti. Fram kom á vef Morgunblaðsins í morgun að verslunarfyrirtækið Samkaup hefði skorað á hæstv. sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra að ýta undir innlenda grænmetisframleiðslu í boðuðum aðgerðum ríkisstjórnarinnar vegna ástandsins. Leiddar eru líkur að því í bréfi þessu, samkvæmt fréttinni, að grænmetisframleiðsla í heiminum muni dragast saman og nú þegar séu tafir á flutningsleiðum.“

„Þarna er sleginn nýr tónn hjá versluninni og hún er greinilega tilbúin að ganga í lið með bændum og fólkinu í landinu. Sá sem hér stendur lýsir hér með yfir stuðningi við þessar hugmyndir Samkaupa. Það á að nota tækifærið núna og inn í framtíðina og efla innlenda framleiðslu þjóðinni allri og landbúnaði til heilla,“ sagði Þórarinn Ingi.

„Í dag eru vorjafndægur. Nú eru dagur og nótt jafningjar, myrkur og ljós takast á. Á morgun nær dagurinn yfir. Vonin er að brátt heyrist vorfuglar kvaka. Við getum haldið í þá vissu á jafn skrýtnum tímum sem uppi eru núna. Það er líka þekkt að upp úr krísum myndast ný tækifæri, eins og kom í ljós í síðustu krísu. Þjóðarskútan mun rétta við og það þekkjum við öll sem búum á landi elds og ísa og stöndum saman nú sem fyrr,“ sagði Halla Signý Kristjánsdóttir, alþingismaður Framsóknar í Norðvesturkjördæmi, í störfum þingsins á Alþingi í dag.
„Í dag greiðum við atkvæði um tvö frumvörp sem koma frá ríkisstjórninni og taka utan um stóran hóp fólks sem má eiga von á nokkurri röskun á sínu daglega lífi, annars vegar frumvarp sem grípur þá sem lenda í samdrætti fyrirtækja og hins vegar frumvarp vegna tímabundinna greiðslna til fólks sem þarf að sæta sóttkví,“ sagði Halla Signý.

„Ég vil nota tækifærið og þakka velferðarnefnd fyrir góða umfjöllun og mikla vinnu við málið. Það var einhugur um að koma þessu máli sem fyrst í gegn. Með stuðningi ríkisstjórnarinnar náðust fram ítarlegri og öflugri aðgerðir en farið var af stað með. Gera má ráð fyrir því að Covid-19 muni ganga hér yfir á einhverjum mánuðum og eru stjórnvöld að taka málið föstum tökum. Fyrir liggur að einhverjar raskanir verða tímabundið á hefðbundnu lífi borgaranna en stjórnvöld stefna á að lágmarka þær. Samheldni þjóðarinnar skiptir máli og hefur hún sýnt það í verki með því að fara eftir leiðbeiningum Almannavarna og landlæknis sem er gríðarlega mikilvægt. Þannig komumst við standandi niður úr þessu falli. Þegar rykið sest verður hægt að fara af fullum krafti í að efla atvinnulífið. Verður það m.a. gert með þeim aðgerðum sem ríkisstjórnin hefur boðað, eins og með öflugu markaðsátaki í ferðaþjónustu og með því réttum við við einn stærsta atvinnuveg landsins,“ sagði Halla Signý.

Ásmundur Einar Daðason, félags- og barnamálaráðherra, mælti fyrir frumvarpi til laga um tímabundnar greiðslur vegna launa einstaklinga sem sæta sóttkví samkvæmt fyrirmælum heilbrigðisyfirvalda án þess að sýna merki þess að vera sýktir á Alþingi í gær.
Frumvarpið byggir á yfirlýsingu ríkisstjórnar Íslands, Alþýðusambands Íslands og Samtaka atvinnulífsins sem undirrituð var 5. mars sl. um samfélagslega nauðsyn þess að hægja á útbreiðslu veirunnar Covid-19.

• Frumvarp til laga um tímabundnar greiðslur vegna launa einstaklinga sem sæta sóttkví samkvæmt fyrirmælum heilbrigðisyfirvalda án þess að sýna merki þess að vera sýktir.

„Það var áskilið í yfirlýsingunni sem undirrituð var 5. mars að þetta frumvarp skyldi koma fram og var það lagt fram föstudaginn 13. mars. Í yfirlýsingunni kom fram að markmið sóttvarna væri að hægja á útbreiðslu veirunnar, vernda viðkvæma hópa fyrir smiti og draga úr álagi á heilbrigðiskerfið og innviði samfélagsins á meðan veiran gengur yfir. Sóttkví er mikilvægt úrræði í þessu skyni og þess vegna hefur því verið beint til almennings að hann virði fyrirmæli heilbrigðisyfirvalda um að dvelja í sóttkví fái fólk slík fyrirmæli. Ákvörðun um sóttkví er tekin með hagsmuni heildarinnar í huga og því mikilvægt að einstaklingar geti fylgt fyrirmælum heilbrigðisyfirvalda um að fara í sóttkví án þess að hafa áhyggjur af afkomu sinni,“ sagði Ásmundur Einar.
„Frumvarpinu er fyrst og fremst ætlað að koma til móts við atvinnurekendur sem greiða launamönnum laun á meðan þeir sæta sóttkví samkvæmt beinum fyrirmælum heilbrigðisyfirvalda. Ég held að það sé gríðarlega mikilvægt að árétta þetta sérstaklega vegna þess að yfirlýsingin sem undirrituð var á milli atvinnulífs, verkalýðsfélaga og ríkisstjórnarinnar fól það í sér að Samtök atvinnulífsins beina þeim tilmælum til félagsmanna sinna að greiða einstaklingum sem sæta sóttkví samkvæmt fyrirmælum heilbrigðisyfirvalda full laun en að atvinnurekandinn geti síðan sótt greiðslur til ríkisins upp að ákveðinni upphæð. Ljóst þykir að áhrif veirunnar á vinnumarkaðinn kunna að verða slík að einhverjum atvinnurekendum geti reynst ómögulegt að greiða laun starfsmanna vegna tekjufalls,“ sagði Ásmundur Einar.

„Frumvarpinu er því jafnframt ætlað að koma til móts við þá launamenn sem verða fyrir tekjufalli þar sem þeir fá ekki greidd laun frá atvinnurekanda á meðan þeir sæta sóttkví samkvæmt fyrirmælum heilbrigðisyfirvalda. Það er einfaldlega gert vegna þess að þetta eru bara tilmæli af hálfu Samtaka atvinnulífsins til félagsmanna sinna en þarna eru ákvæði um að einstaklingarnir geti líka sótt í þessar greiðslur. Það á þó að heyra til undantekningartilfella.
Þá er frumvarpinu ætlað að koma til móts við sjálfstætt starfandi einstaklinga sem verða fyrir tekjutapi þegar þeir sæta sóttkví samkvæmt fyrirmælum heilbrigðisyfirvalda. Í þessum tilteknu tilvikum verður því unnt að sækja um greiðslur úr ríkissjóði enda séu tiltekin skilyrði uppfyllt. Vinnumálastofnun mun annast afgreiðslu þessara umsókna.“
„Gert er ráð fyrir að hámarksgreiðsla verði sú sama, miðað við heilan almanaksmánuð, og hámarksábyrgð Ábyrgðasjóðs launa á kröfum launamanna, þ.e. 633.000 kr., sem þýðir þá að hámarki 21.000 kr. fyrir hvern dag sem launamaður sætir sóttkví.
Frumvarpið tekur til atvinnurekenda og einstaklinga á almennum vinnumarkaði þar sem ríki og sveitarfélög hafa lýst því yfir að starfsmenn þeirra fái greidd laun komi til þess að þeir sæti sóttkví. Þetta á bara við um almenna vinnumarkaðinn. Gert er ráð fyrir að tímabilið sem um ræðir miðist við 1. febrúar sl. en heilbrigðisyfirvöld gáfu fyrstu fyrirmælin um sóttkví í byrjun febrúar. Mikil óvissa ríkir þó um þróun þessa faraldurs og ómögulegt er að segja til um hversu lengi þurfi að grípa til sértækra aðgerða vegna hans. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að tímabilinu ljúki 30. apríl nk. Það yrði þá sjálfstæð ákvörðun ef tekin yrði ákvörðun um að framlengja það eftir þann tíma.“

Ásmundur Einar Daðason, félags- og barnamálaráðherra, mælti fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um atvinnuleysistryggingar og lögum um Ábyrgðasjóð launa í tengslum við minnkað starfshlutfall launamanna á Alþingi í gær.
„Það var alveg ljóst að við þyrftum að koma með aðgerðir til að bregðast við þeim þrengingum sem eru að verða, tímabundnum vil ég trúa, í íslensku efnahagslífi og íslensku atvinnulífi vegna Covid-19. Við höfðum gert ráð fyrir því og höfum átt samtal um það, m.a. við aðila vinnumarkaðar, að þessi úrræði yrðu teiknuð upp. Verið er að teikna upp fjölmörg önnur atriði til að koma til móts við þennan hóp fólks og fyrirtækja sem eru að ganga í gegnum þessar þrengingar. Við höfðum gert ráð fyrir að taka í það um tvær vikur sem er ekki sérstaklega langur tími til lagasetningar. Á fimmtudagsmorgun, þegar ljóst var að Bandaríkin höfðu lokað á allt flug frá Evrópu og þar með væri ferðaþjónustan í enn meira uppnámi en áætlanir gerðu ráð fyrir, ákváðum við síðan að við skyldum klára þetta frumvarp og reyna að koma því inn í þingið sem fyrst þannig að fyrirtæki sem væru að ráðast í endurskipulagningu, og eru að því bara þessa klukkutímana, gætu brugðist við. Rétt rúmum sólarhring síðar, um 30 klukkustundum síðar, var þetta frumvarp afgreitt úr ríkisstjórn, úr þingflokkum stjórnarflokkanna og var síðan dreift á Alþingi á föstudagskvöldið,“ sagði Ásmundur Einar.

• Frumvarp til laga um breytingu á lögum um atvinnuleysistryggingar og lögum um Ábyrgðasjóð launa (minnkað starfshlutfall).

„Það er alveg ljóst að við munum þurfa að gera breytingar á þessu frumvarpi og ganga lengra en hér er kynnt. Við getum rætt það í umræðunni á eftir. Eins og ég sagði er þetta frumvarp lagt fram í ljósi fordæmalausra aðstæðna á vinnumarkaði. Með frumvarpinu er m.a. leitast við að koma til móts við fyrirtæki sem eiga í tímabundnum rekstrarvanda og á sama tíma sporna gegn hópuppsögnum og auknu atvinnuleysi vegna samdráttar í ferðaþjónustu og fleiri atvinnugreinum hér á landi.“

Markmið frumvarpsins er að stuðla að því að vinnuveitendur haldi ráðningarsambandi við starfsmenn sína eins og frekast er unnt þótt það kunni að vera nauðsynlegt að minnka starfshlutfall þeirra að einhverju leyti. Frumvarpinu er líka ætlað að koma til móts við aðstæður launamanna sem þurfa að taka á sig kjaraskerðingu í formi minnkaðs starfshlutfalls vegna tímabundins rekstrarvanda fyrirtækis þess sem þeir starfa hjá. Það er ljóst að það er samfélaginu öllu til heilla að sem flestir haldi virku ráðningarsambandi við vinnuveitanda sinn þrátt fyrir tímabundinn samdrátt á vinnumarkaði.
Í þessu frumvarpi er gert ráð fyrir því að einstaklingur sem sækir um atvinnuleysisbætur samhliða minnkuðu starfshlutfalli geti átt rétt á greiðslu atvinnuleysisbóta fyrir hið skerta starfshlutfall án þess að laun fyrir það starfshlutfall sem hann heldur eftir komi til frádráttar atvinnuleysisbótum, enda séu tiltekin skilyrði uppfyllt.
Jafnframt er gert ráð fyrir því að sjálfstætt starfandi einstaklingi verði gert kleift að sækja um atvinnuleysisbætur hafi hann tilkynnt um verulegan samdrátt í rekstri og breytingu á reiknuðu endurgjaldi til launagreiðendaskrár ríkisskattstjóra. Þá er gert ráð fyrir breytingum á lögum um Ábyrgðasjóð launa þannig að í þeim tilfellum þegar starfshlutfall launamanns hefur verið lækkað vegna samdráttar í starfsemi vinnuveitanda verði miðað við tekjur launamannsins líkt og þær voru áður en starfshlutfall var lækkað við útreikninga á greiðslum úr sjóðnum.
„Þá vík ég aðeins að ákvæðum frumvarpsins. Gert er ráð fyrir því í frumvarpinu að starfshlutfall geti lækkað hlutfallslega um 20% hið minnsta og að launamaður geti haldið að lágmarki 50% starfshlutfalli. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir því að viðkomandi sé í 51–80% starfi en geti farið á hlutabætur á móti.
Jafnframt er gert ráð fyrir því að laun frá vinnuveitanda og greiðslur atvinnuleysisbóta samanlagt geti aldrei numið hærri fjárhæð en 80% af meðaltali heildarlauna launamanns og þrátt fyrir það eru ákvæði um að þessi upphæð samanlagt, þ.e. minnkaða starfshlutfallsins og atvinnuleysisbótanna, geti aldrei orðið hærri en 650.000 kr. á mánuði. Í ljósi aðstæðna og þeirra breytinga sem hafa orðið held ég að þessi ákvæði muni þurfa að rýmka. Við erum að reikna það út núna hvaða kostnað það kunni að hafa í för með sér og hvort það geti þá náð til fleiri fyrirtækja. Ég vænti þess að í þeirri vinnu munum við þurfa að eiga gott samstarf við velferðarnefnd og ég ítreka ánægju mína með að hafa fengið að kynna málið fyrir henni. Þegar við erum í aðstæðum sem eru fordæmalausar og þegar við erum að hlaupa hraðar en kerfið gerir ráð fyrir að við gerum er gríðarlega mikilvægt að samstarfið þarna á milli sé gott,“ sagði Ásmundur Einar.

• Atvinnuleysisbótaréttur aukinn – Rýmkun á greiðslu hlutabóta

Í október 2018 skipaði forseti Alþingis starfshóp um endurskoðun kosningalaga til að fara yfir fyrri tillögur um efnið með tilliti til hagkvæmni og skilvirkni. Jafnhliða skyldi starfshópurinn kanna kosti þess að setja heildarlöggjöf um framkvæmd allra almennra kosninga og skoða eftir því sem tími og aðstæður leyfa kosti rafrænnar kjörskrár. Í starfshópnum sitja fulltrúar landskjörstjórnar, dómsmálaráðuneytisins, Sambands íslenskra sveitarfélaga og Þjóðskrár Íslands auk fulltrúa forseta Alþingis.
Þau ákvæði kosningalaga sem lúta að undirbúningi og framkvæmd kosninga hér á landi hafa í raun lítið breyst um áratugaskeið. Má þar nefna að mörg ákvæði laga um kosningar til Alþingis eru nær eins og fyrir stofnun lýðveldisins. Helstu breytingar sem gerðar hafa verið á kosningalöggjöfinni síðustu ár ná til ákvæða sem bundin eru í stjórnarskrá, svo sem um kosningarrétt og kjörgengi, kjördæmaskipan, vægi atkvæða og úthlutun þingsæta. Aftur á móti hafa litlar breytingar orðið á ákvæðum er lúta að kjörstjórnum, framboðum stjórnmálasamtaka, réttindum og skyldum umboðsmanna stjórnmálasamtaka, meðferð kjörgagna og atkvæðagreiðslu utan kjörfundar og á kjördag.
Vegna tíðra kosninga á undanförnum árum hefur þeim sem að framkvæmd þeirra hafa komið orðið æ ljósari þörf til breytinga. Kjörbréfanefnd Alþingis hefur bent á að huga beri að almennri endurskoðun laga um kosningar til Alþingis og hefur það sama komið fram hjá landskjörstjórn, sem telur einnig að stefna beri að setningu nýrrar heildarlöggjafar um kosningar. Enn fremur hafa borist athugasemdir og ábendingar frá sérfræðinganefnd Öryggis- og samvinnustofnunar Evrópu (ÖSE) við kosningalöggjöfina hér á landi og framkvæmd við alþingiskosningar árin 2009, 2013 og 2017 sem aðallega snúa að stjórnsýslu kosninga og vikið verður að hér síðar. Fyrir Hæstarétti hefur reynt á kosningalöggjöfina vegna stjórnlagaþings og forsetakjörs og umboðsmaður Alþingis hefur sent frá sér úrlausnir vegna málsmeðferðarreglna yfirkjörstjórna. Eftir ákvarðanir Hæstaréttar og úrlausnir umboðsmanns Alþingis hafa vaknað spurningar um gildissvið kosningalaga gagnvart upplýsingalögum, stjórnsýslulögum og lögum um umboðsmann Alþingis.
Þá hefur verið bent á að annars staðar á Norðurlöndunum hafa verið tekin upp ákvæði í kosningalög sem heimila að beitt sé nýjustu tækni til að auðvelda alla framkvæmd kosninga, t.d. rafræn eyðublöð og form við ýmsar umsóknir í kosningaferlinu. Í því sambandi hafa enn fremur verið tekin upp ákvæði í löggjöf sumra nágrannalanda okkar sem heimila notkun rafrænnar kjörskrár, að sveitarfélög hafi val um að nota rafræna kjörskrá eða kjörskrá á pappír eða hvort tveggja samtímis.
Starfshópurinn hefur nú útbúið drög að frumvarpi til kosningalaga. Lagt er til að lögin gildi um kosningar til Alþingis og sveitarstjórna, um framboð og kjör forseta Íslands og um framkvæmd þjóðaratkvæðagreiðslna. Markmið frumvarpsins er að styrkja lýðræði með því að viðhalda trausti á framkvæmd kosninga og tryggja að beinar, frjálsar og leynilegar kosningar séu haldnar reglulega. Meginefni frumvarpsins lúta að breyttri stjórnsýslu kosninga og einföldun regluverks.
Helstu nýmæli sem frumvarpið felur í sér eru eftirfarandi:

1. Einn lagabálkur mun gilda um kosningar í stað fjögurra áður. Lög um kosningar til Alþingis, lög um kosningar til sveitarstjórna, lög um framboð og kjör forseta Íslands og lög um framkvæmd þjóðaratkvæðagreiðslna falla brott.
2. Stjórnsýsla kosningamála verður einfölduð og samræmd og einum aðila, landskjörstjórn, falið skýrt samræmingar- og yfirstjórnarhlutverk. Yfirkjörstjórnir kjördæma verða lagðar niður og landskjörstjórn tekur við hlutverki Hæstaréttar við forsetakjör.
3. Yfirstjórn kosningamála verður færð frá dómsmálaráðuneyti til sjálfstæðrar stjórnsýslunefndar (landskjörstjórnar) sem, auk þess að bera ábyrgð á framkvæmd kosninga, sinnir viðvarandi verkefnum milli kosninga. Komið verður á fót úrskurðarnefnd kosningamála sem tekur til úrskurðar ýmsar kærur á þessu sviði, m.a. um lögmæti forsetakjörs, sveitarstjórnarkosninga og þjóðaratkvæðagreiðslna.
4. Miðlæg vinnsla kjörskrár mun fara fram hjá Þjóðskrá Íslands og rafræn kjörskrá verður meginregla. Stjórnmálasamtök og frambjóðendur í forsetakjöri munu geta óskað eftir rafrænum aðgangi að kjörskrá.
5. Atkvæðagreiðsla utan kjörfundar mun ekki geta hafist fyrr en öll framboð hafa komið fram og heimilað verður að viðhafa bréfkosningu þegar greidd eru atkvæði utan kjörfundar. Henni lýkur erlendis daginn fyrir kjördag og kl. 17 innan lands á kjördag. Framkvæmd atkvæðagreiðslu utan kjörfundar verður einfölduð sem og utanumhald kjörstjóra.
6. Kjósandi mun eingöngu geta greitt atkvæði einu sinni í hverjum kosningum; annaðhvort utan kjörfundar eða á kjörfundi.
7. Kosningaathöfnin verður einfaldari og öruggari með því að kjörstjórn stimplar kjörseðil áður en kjósandi leggur hann í atkvæðakassa. Ekki verði haldið sérstakt bókhald eða uppgjör um fjölda notaðra og ónotaðra kjörseðla.
8. Talning mun fara fram á kjörstöðum í því skyni að einfalda talningu og auka öryggi í meðferð atkvæða.
9. Öllum sem þess þurfa verður heimilað að fá aðstoð við kosningar hvort sem er vegna fötlunar, veikinda, elli eða af öðrum ástæðum.
10. Kosningaréttur þeirra sem búsettir eru erlendis verður rýmkaður verulega í alþingiskosningum, forsetakjöri og þjóðaratkvæðagreiðslum. Fólk mun geta kosið í 16 ár eftir að það flytur lögheimili sitt af landinu, í stað átta ára nú, en á móti er lagt til að rétturinn falli niður að þeim tíma liðnum. Rétturinn endurnýjast aftur við flutning lögheimilis til landsins.
11. Útgáfu kjörbréfa verður hætt.

Vinsamlegast sendið umsagnir og athugasemdir til lagaskrifstofu Alþingis á netfangið kosningalog@althingi.is eigi síðar en 8. apríl 2020. Frumvarpið verður einnig sett inn á samráðsgátt stjórnvalda. Að loknu samráðsferli mun starfshópurinn fara yfir athugasemdir sem berast og í kjölfarið skila forseta Alþingis fullbúnu frumvarpi.

Ljósmynd: Rakel Guðmundsdóttir.

„Samheldni þjóðarinnar skiptir miklu máli og hefur hún sýnt það í verki með því að fara eftir leiðbeiningunum almannavarna og landlæknis sem er gríðarlega mikilvægt. Þannig komumst við standandi niður úr þessu falli,“ segir Halla Signý Kristjánsdóttir, alþingismaður Framsóknar í Norðvesturkjördæmi, í yfirlýsingu á Facebook, en lesa má greina hennar í Fréttablaðinu í dag.