Category: Greinar

Ég vil fjármálakerfi sem er hagkvæmt og traust og þjónar landsmönnum öllum, jafnt heimilum og atvinnulífi. Fjármálakerfi sem er stöðugt og getur tryggt nauðsynlega innviði öllum stundum. Aðstæður á íslenskum fjármálamarkaði eru einstakar til mótunar framtíðarskipan íslensks fjármálamarkaðar, þar sem eignarhald Ríkissjóðs Íslands á fjármálafyrirtækjum er með því umfangsmesta meðal ríkja í Evrópu. Ekki aðeins getur ríkisvaldið sett lagaumgjörð um bankana og þannig haft áhrif á framtíðarskipan fjármálakerfisins heldur getur það náð fram breytingum sem eigandi þeirra. Endurskipulagning bankakerfisins eftir fjármálaáfallið hefur tekist vel, bankarnir eru traustir og gæði eigna hafa aukist umtalsvert síðustu ár.

Engin framtíðarsýn í drögum að eigendastefnu
Hinn 10. febrúar sl. birti fjármála- og efnahagsráðherra uppfærð drög að eigendastefnu fyrir fjármálafyrirtæki. Engin framtíðarsýn er sett þar fram fyrir utan það að selja skuli eignarhluti í bönkunum. Ríkissjóður stefnir að því að eiga 34-40% eignarhlut í Landsbankanum hf. til langframa í því skyni að stuðla að stöðugleika í fjármálakerfi landsins og tryggja nauðsynlega innviði þess. Að öðru leyti er nefnt að 60-66% eignarhlutur í bankanum verði seldur á næstu árum þegar hagfelld og æskileg skilyrði eru fyrir hendi og jafnframt verði stefnt að skráningu á hlutabréfamarkaði. Ríkissjóður stefnir að því að selja allan eignarhlut sinn í Íslandsbanka og Arion banka þegar aðstæður leyfa.

Fjármálakerfið þjónusti heimili og fyrirtæki
Áður en lengra er haldið og tilkynnt er um umfangsmikla eignasölu á kerfislega mikilvægum fjármálafyrirtækjum þarf að ákveða hvernig fjármálakerfi hentar okkur best. Markmiðið hlýtur að vera að bankakerfið þjóni heimilum og atvinnulífi á hagkvæman hátt og að fjármálakerfið sé traust. Í þeirri vinnu þarf meðal annars að horfa til eftirtalinna sjónarmiða.
Heildarstærð bankakerfisins. Skoða þarf umfang bankakerfisins, meta hvort núverandi stærð þess sé æskileg og hvort hægt væri að ná fram frekari stærðarhagkvæmi í kerfinu. Ný eigendastefna skilar hér auðu.
Eignarhlutur og þátttaka á fjármálamarkaði. Meta þarf hversu stór eignarhlutur ríkissjóðs á að vera til skemmri og lengri tíma litið ásamt því að skoða hversu stór þátttakandi ríkissjóður á að vera á fjármálamarkaði. Í ljósi sögunnar er rétt að ríkissjóður sé leiðandi fjárfestir í a.m.k. einum banka.
Endurskipulagning fjármálakerfisins. Skoða þarf hvort hagkvæmt sé að sameina ákveðnar einingar eða skipta þeim upp. Í þessu gætu falist möguleikar til hagræðingar og lækkunar kostnaðarhlutfalla.
Aðskilnaður viðskiptabankastarfsemi og fjárfestingabankastarfsemi. Greina þarf leiðir til að draga úr áhættu fjármálakerfisins gagnvart ríkissjóði og kanna meðal annars hvort aðskilnaður á viðskiptabankastarfsemi og fjárfestingabankastarfsemi komi til með að vera heppilegt fyrirkomulag í því sambandi. Þennan þátt þarf sérstaklega að skoða með hliðsjón af því hver þróunin er hjá öðrum ríkjum.
Dreift eignarhald eða leiðandi fjárfestar. Skoða þarf gaumgæfilega hvaða form af eignarhaldi hentar best hagsmunum hagkerfisins og líta til þess hversu burðug eftirspurnarhliðin er í þeim efnum. Einnig ber að líta á fýsileika erlends eignarhalds, hvað sé farsælt til lengri tíma litið og skoða Norðurlandaríkin sérstaklega.
Erlend lánsfjármögnun. Með hækkandi lánshæfismati samhliða trúverðugri endurreisn hagkerfisins hefur fjármögnunarkostnaður bankakerfisins lækkað verulega. Hann er hins vegar ennþá í hærri kantinum. Greina þarf hvernig bankakerfi geti miðlað erlendri lánsfjármögnun í samkeppni við erlenda banka og hvernig samkeppnishæfni þeirra gæti aukist með skynsamlegu rekstrarfyrirkomulagi.
Alþjóðlegur samanburður. Afar brýnt er að líta til alþjóðlegrar þróunar og taka mið af því sem hefur reynst öðrum þjóðum vel.

Tillaga til stjórnvalda
Ég legg til að settur verði á laggirnar hópur sérfræðinga sem gerir drög að vegvísi fyrir framtíðarskipan íslensks fjármálamarkaðar þar sem ofangreindir þættir verði skoðaðir. Markmiðið verði að móta tillögu að skipulagi á fjármálamarkaði sem komi til með að þjónusta íslensk heimili og fyrirtæki á ábyrgan og farsælan hátt. Sérstaklega skal litið til annarra lítilla opinna hagkerfi og reynslunnar á Norðurlöndum. Einnig kann að vera skynsamlegt að ríkissjóður skilgreini fyrirfram hvaða skilyrði þurfi að vera til staðar á fjármálamarkaði áður en kemur til söluferlis í þeim tilgangi að auka fyrirsjáanleika og trúverðugleika á markaðnum.
Það er einstakt tækifæri og dauðafæri til að útfæra farsæla stefnu er varðar íslenskan fjármálamarkað og því er brýnt að nýta þetta tækifæri vel og vanda til verks.

Lilja Alfreðsdóttir

Greinin birtist í Morgunblaðinu 27. febrúar 2017. 

Öllum börnum er það mikilvægt að eiga góð samskipti við báða foreldra sína. Lagaþróunin síðustu áratugina hefur verið á þá leið að jafna stöðu foreldra  svo að foreldrar geti tekið jafna ábyrgð á umönnun og velferð barna sinna, má þar m.a. nefna breytingar á barnalögum frá árinu 1992 og ný lög um húsnæðisbætur.
Á síðustu árum hefur mikill meirihluti foreldra sem hafa skilið eða slitið samvistum, eða 85  – 95 % samið um sameiginlega forsjá. Er þá oft um að ræða að barn sé viku hjá föður og viku hjá móður.

Þrátt fyrir þessa staðreynd í okkar ágæta samfélagi og þau spor sem stigin hafa verið, þá er regluverk ríkisins enn talsvert brotakennt þegar kemur að þessum þáttum. Það getur haft áhrif víðar út í samfélagið, t.d. til sveitarfélaga sem reka þjónustu og haga störfum sínum eftir því regluverki sem að þeim er sett.

Þann 12. maí 2014 var samþykkt þingsályktunartillaga um að fela innanríkisráðherra og félags – og húsnæðismálaráðherra að skipa starfshóp sem kanni með hvaða leiðum megi jafna stöðu foreldra sem fara sameiginlega með forsjá barna sinna. Þann 24. september 2015 skilaði starfshópurinn niðurstöðum sínum. Niðurstöðurnar voru að gerðar verði breytingar á barnalögum til að jafna stöðu foreldra sem fara sameiginlega með forsjá barna sinna og ákveða að ala upp barn saman á tveimur heimilum. Þar komi inn nýtt ákvæði sem heimili skipta búsetu barns á grundvelli staðfests samkomulags foreldra, að uppfylltum ákveðnum skilyrðum.

Auk þessa eru lagðar til breytingar á ýmsum lögum varðandi opinberan stuðning, breytingar á lögum um lögheimili og breytingar á barnalögum. Ásamt því er lagt  til að sveitarfélög landsins lagi þjónustu sína að breyttum þjóðfélagsháttum og taki þannig virkt tillit til jafnrar ábyrgðar og skyldna foreldra á uppeldi og umönnun barna í málum sem þau varða og falla undir valdsvið sveitarfélaga.

Nú er komið um eitt og hálft ár síðan starfshópurinn skilaði niðurstöðum sínum. Einu breytingarnar sem komið hafa fram er að með nýjum lögum um húsnæðisbætur telst barn til heimilis hjá báðum foreldrum sínum og eru það afar jákvæð skref. En enn er beðið eftir öðrum aðgerðum sem starfshópurinn lagði til. Þess vegna lagði ég fram fyrirspurn á Alþingi á dögunum til dómsmálaráðherra. Þar spurði ég eftirfarandi spurninga: er unnið að lagabreytingum á grunni skýrslu innanríkisráðherra um jafnt búsetuform barna sem búa á tveimur heimilum sem lögð var fram á Alþingi í september 2015? Ef svo er, hvenær verða frumvörp um málið lögð fram? Ef ekki, hvenær ætlar ráðherra að hefja þá vinnu? Ég hef fulla trú á að ráðherra svari fyrirspurn minni fljótt, þar sem þetta mál er eitt af áherslumálum núverandi ríkisstjórnar.

En í stjórnarsáttmálanum segir m.a. að samfélagið eigi að styðja við ólíkar fjölskyldugerðir og hvetja til þess að foreldrar sem ekki búa saman ali upp börn sín í sátt. Þar kemur jafnframt fram að réttur barna skuli tryggður til að vera skráð í skiptri búsetu á tveimur lögheimilum og aðstaða umgengnisforeldra og lögheimilisforeldra jöfnuð.

Hér er linkur á fyrirspurnina sem lögð var fram: https://www.althingi.is/altext/146/s/0254.html

Elsa Lára Arnardóttir

Greinin birtist á visir.is 24. febrúar 2017.

Sjómenn og fjölskyldur þeirra finna verulega fyrir verkfallinu sem staðið hefur í yfir sjö vikur. Fiskverkafólk í landi er að lenda í alvarlegum vandræðum vegna tekjumissis. Að auki hefur verkfallið víðtæk áhrif á þau sveitarfélög sem eru háð sjávarútvegi. Í sumum tilfellum koma um 40% tekna sveitarfélaganna beint eða óbeint frá sjávarútvegi. Af þessu má ljóst vera að talsverð óvissa ríkir hjá mörgum sveitarfélögum, þar sem þau halda að sér höndum varðandi fjárfestingar og samneyslu. Erlendir markaðir eru að glatast þar sem afhendingaröryggi ferskra sjávarafurða er ekki lengur tryggt. Samkvæmt greiningu Sjávarklasans tapast á hverjum degi 640 milljónir króna í útflutningstekjum og daglegt heildartap er nærri milljarði króna, ef deilan leysist ekki von bráðar. Miklir þjóðhagslegir hagsmunir eru í húfi og tjónið mikið á meðan fiskiveiðiflotinn liggur óhreyfur við bryggju.

Óundirbúin ríkisstjórn

Í óundirbúnum fyrirspurnatíma á Alþingi í vikunni kom fram að sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra hefur ekki látið meta hve mikið þjóðhagslegt tjón hlýst af deilunni. Það er heldur ekki búið að kanna hvort þörf sé á mótvægisaðgerðum fyrir þau sveitarfélög sem koma verst út. Raunar er engu líkara en að sjómannaverkfallið komi ráðherra sjávarútvegsmála ekkert við, því þótt málið hafi ekki verið krufið til mergjar hefur ráðherra útilokað allar sértækar aðgerðir sem gætu liðkað fyrir lausn deilunnar. Slíkt kæruleysi er varasamt og getur valdið meiri þjóðhagslegum skaða af hinu langvinna verkfalli.

Mikilvægt að leysa deiluna án lagasetningar

Sjómenn hafa staðið vaktina fyrir íslenska þjóð í aldaraðir og því er mikilvægt að deilan leysist á farsælan og sanngjarnan hátt án lagasetningar. Allir hlutaðeigandi – útgerðarfyrirtæki, sjómenn og stjórnvöld – þurfa að skoða með opnum huga allar leiðir sem gætu liðkað fyrir lausn deilunnar. Mikil ábyrgð hvílir á þeim öllum og brýnt er að þessi meginstoð atvinnulífsins skaðist ekki til langframa. Stjórnvöld mega ekki stinga höfðinu í sandinn heldur verða þau að meta hið þjóðhagslega tjón strax. Sjómannadeilan ætti að vera helsta viðfangsefni stjórnvalda þessa dagana. Ríkisstjórnin getur ekki látið reka á reiðanum þegar helsta atvinnugrein landsins er í lamasessi og veldur þjóðbúinu ómældu tjóni. Sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra er skelegg í allri sinni framgöngu og lætur vonandi til sín taka í þessu erfiða deilumáli.

Lilja Alfreðsdóttir

Greinin birtist í Morgunblaðinu 3. febrúar 2017. 

Við áramót lítum við yfir farinn veg og hvert og eitt okkar vegur og metur hvernig árið sem er að líða hefur verið fyrir okkur og okkar nánustu. Fyrir suma hefur þetta verið ár vaxtar og gæfu, framfara, velmegunar og góðra minninga. Fyrir aðra ár sársauka, vonbrigða og trega. Flest upplifum við breytingar í einni eða annarri mynd, breytingar á persónulegum högum og breytingar á því umhverfi sem við lifum í. Sumum breytingum fögnum við, öðrum ekki. En flest reynum við að vera trú þeim verkefnum sem berast okkur í hendur og inna þau af hendi eins vel og unnt er.

Nútímamanninum er ásköpuð ákveðin framfaratrú sem meðal annars birtist í því að við trúum því að hver kynslóð hafi það betra en kynslóðin á undan. Þessi framfaratrú lifði góðu lífi alla 20. öldina, þegar Ísland nánast stökk úr stöðnuðum heimi fortíðar fram á sjónarsviðið sem frjáls og fullvalda þjóð. Framtíð þjóðarinnar var sem óskrifuð bók. Listamenn þjóðarinnar skynjuðu þetta og þegar Jóhannes Kjarval, Halldór Laxness og Jón Leifs tóku að þróa list sína varð þeim ljóst að þeir yrðu að skapa sig sjálfir sem listamenn. Menningararfurinn dugði ekki, þeir yrðu að finna sínar eigin leiðir. Leiðir sem fullnægðu þeim sjálfum sem listamönnum um leið og þeir ræktuðu erindi sitt við eigin þjóð. Og það voru ekki bara listamenn þjóðarinnar sem upplifðu tíðarandann með þessum hætti. Um allt land var verk að vinna. Atvinnulíf þjóðarinnar tók stakkaskiptum, bæði til sjávar og sveita. Vegir, hafnir, brýr, flugvellir, allt þetta varð að framkvæma frá grunni.

II.

Framsóknarflokkurinn fagnaði 100 ára afmæli sínu á árinu en flokkurinn var stofnaður 16. desember 1916. Þá var Ísland ekki sjálfstætt ríki en baráttuhugur aldamótakynslóðarinnar var farinn að skila árangri og frelsiskyndlar hugsjónamanna loguðu skært, ekki síst hjá ungmennafélögum og samvinnufélögum sem að verulegu leyti kusu Framsóknarflokkinn sem málsvara sinn. Við höfðum eignast Stjórnarráð, Háskóla og okkar eigið skipafélag og stutt var í sjálfstæðið. Íslendingar voru að gerast þjóð meðal þjóða.

Þegar landsmenn líta yfir síðustu hundrað ár geta þeir sannarlega fyllst stolti. Á flestum sviðum hefur þjóðin náð að nýta sjálfstæði sitt til framfara og þróunar. Það er nokkurn veginn sama hvar gripið er niður í alþjóðlegum samanburði. Allstaðar eru Íslendingar í fremstu röð. Þetta er ekki sagt til að hreykja sér en við getum ekki vitað hvert skal stefna ef vitum ekki hvaðan við komum. Ísland og hin norrænu ríkin eru þau þjóðfélög sem flestir líta til þegar meta á gæði samfélaga og hvar best hefur tekist til við að tryggja velferð sem flestra. Við Íslendingar höfum sýnt að við eigum heima í þeim hópi og getum borið höfuðið hátt.

III.

Engum dylst að horfur í efnahagslífinu á Íslandi eru bjartar um þessar mundir og hagvöxtur samfelldari en við höfum séð í langan tíma. Hann hvílir á styrkum stoðum í hagkerfinu og við sjáum birtingarmynd þess í því að kaupmáttur launa hefur aukist verulega á síðustu misserum, laun hafa hækkað mikið um leið og verðbólga hefur haldist lág. Almenningur finnur áhrifin í auknum ráðstöfunartekjum samfara lækkandi skuldum enda hafa skuldir heimilanna lækkað mikið á undanförnum árum. Hagur heimilanna hefur sjaldan verið betri en nú, miðað við stöðu og þróun helstu hagvísa og að flestra dómi er árangurinn einstakur. Augljóst er að skuldalækkunaraðgerðir ríkisstjórnarinnar tókust mjög vel og styrktu stöðu heimilanna í landinu eins og að var stefnt.

Erlend staða þjóðarbúsins er orðin jákvæð og í fyrsta sinn frá því mælingar hófust eigum við Íslendingar meiri eignir erlendis en við skuldum. Lánshæfismat Íslands hefur hækkað og er nú A3 samkvæmt Moody’s. Það er stór áfangi og sýnir svo ekki verður um villst að Ísland er á réttri leið. Íslensk fyrirtæki geta fjármagnað sig erlendis á ný og á hagstæðari kjörum en þekkst hafa um margra ára skeið. Ávöxtunarkrafa á erlend skuldabréf íslensku bankanna hefur lækkað umtalsvert og það skilar sér í bættum fjármögnunarkjörum. Almennt nýtur ríkissjóður betri kjara erlendis en íslensk fyrirtæki. Við njótum því öll betri kjara, bæði í gegnum ríkissjóð og ekki síður þar sem íslenskt atvinnulíf hefur bæði greiðari aðgang að erlendu lánsfé og greiðir minna fyrir það. Meginþorri almennings í landinu finnur ekki lengur fyrir fjármagnshöftum og fyrirtæki hafa meira svigrúm í sinni starfsemi. Á nýju ári rýmka heimildir til gjaldeyrisviðskipta enn frekar, þótt höftin verði líklega við lýði í einhverri mynd um sinn. Nú er mikilvægara en nokkru sinni áður, að vel sé haldið á spilunum, að verkefni séu leyst án eftirmála og við teflum ekki í tvísýnu þeim mikla árangri sem hefur náðst.

En þessi góða staða gerir það ekki endilega auðveldara að halda um stjórnartaumana. Verkefni stjórnmálanna lýkur aldrei. Alltaf er hægt að gera betur, hvort sem það er á sviði velferðarmála eða uppbyggingar innviða samfélagsins. Vissulega er það svo að hinn einstaki árangur sem náðst hefur í fjármálum ríkisins gerir það að verkum að hægt er að hafa væntingar um að á næstu árum verði unnt að búa enn frekar í haginn fyrir komandi kynslóðir.

IV.

Ungur var eg forðum,
fór eg einn saman:
þá varð eg villur vega.
Auðigur þóttumst
er eg annan fann:
Maður er manns gaman.

Hávamál minna okkur á þau fornu sannindi að við erum öll háð hvert öðru. Við lifum í samfélagi þar sem við verðum að taka tillit til náungans. Samfélagið grundvallast á samvinnu, allt frá sveitarstjórnarstigi upp til Alþingis og ríkisstjórnar. Undanfarið ár hefur verið okkur mörgum erfitt á hinu pólitíska sviði þar sem sundrung og tortryggni verða oft öllu yfirsterkari. Þó má segja að síðustu vikur hafi okkur stjórnmálamönnunum tekist að sýna nýtt andlit sem gefur vonandi fyrirheit um það sem koma skal. Vissulega greinir menn á um leiðir og stundum markmið en við verðum þó að trúa því að allir vilji landi og þjóð vel. Á því verður að byggja. Ný ríkisstjórn að loknum kosningum í október hefur ekki enn verið mynduð, önnur staða er uppi á Alþingi en við höfum átt að venjast. Úrslit kosninganna eru vísbending um að mynda verði ríkisstjórn með breiða skírskotun til hægri og vinstri. Ríkisstjórn sem horfir til efnahagslegrar og félagslegrar velsældar.

Framsóknarflokkurinn átti erindi við þjóðina fyrir hundrað árum og hann á enn erindi við þjóðina. Baráttan fyrir jafnrétti, þar sem hverjum manni er gert kleift að njóta sín í félagi manna, mun alltaf verða til staðar og á því sviði vitnar sagan um að Framsóknarflokkurinn stendur heill að störfum. Vissan um að samvinna manna skili okkur betur fram á veg, en hver fyrir sig, er grunnstefið í okkar starfi sem og einkunnarorðin sígildu; manngildi ofar auðgildi.

V.

Góðir landsmenn.
Framundan er nýtt ár; ár tækifæra, ár uppbyggingar, ár vaxtar og þroska. Ríkisstjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks hefur ráðist í mörg stór verkefni og árangurinn liggur fyrir. Það er bjart framundan, en verkefnin eru næg og á næsta ári tökumst við á við krefjandi og mikilvæg verkefni sem felast í áframhaldandi styrkingu grunneiningar þjóðfélagsins, fjölskyldunnar, og viðhald iog eflingu velferðarkerfisins. Ég þakka Íslendingum samfylgdina á árinu sem er að líða og óska þjóðinni gleðilegs árs.

Sigurður Ingi Jóhannssson

Greinin birtist í Morgunblaðinu 31. desember 2016.

Ýktar efnahags­sveiflur hafa í gegnum tíðina valdið Íslendingum miklu tjóni. Eftir markvissa endurreisn undanfarinna ára blasir nú við stjórnvöldum sögulegt tækifæri til að breyta efnahagskerfi Íslands til frambúðar. Stofnun Stöðugleikasjóðs gæti markað vatnaskil í sögu þjóðarinnar og tryggt hagsæld í sessi. Markmið slíks sjóðs er í mínum huga skýrt; að draga úr hagsveiflum og stuðla að efnahagslegum stöðugleika til langs tíma. Næsta ríkisstjórn er í dauðafæri til að hlaupa með bolt­ann í mark, ef hún hefur skýra sýn og dug til að hrinda henni í framkvæmd.

Stöðugleikaframlög nýtist allri þjóðinni

Grunninn að Stöðugleikasjóði Íslands mætti leggja með hluta af stöðugleikaframlögum slitabúanna. Raunar er verðmæti þeirra mun meira en upphaflega var talið og því mætti nota umframverðmætin til að koma Stöðugleikasjóðnum á fót. Féð mætti nýta að hluta til að kaupa gjaldeyri af Seðlabankanum og minnka þannig óþarflega stóran gjaldeyrisforða bankans. Slíkt myndi létta undir með Seðlabankanum, sem ber umtalsverðan kostnað af gjaldeyrisforðanum. Stöðugleikasjóðurinn gæti hins vegar látið gjaldeyrinn vinna fyrir sig, með svipuðum hætti og Norski olíusjóðurinn gerir fyrir frændur okkar í Noregi. Til lengri tíma litið yrði Stöðugleikasjóðurinn svo fjármagnaður af útflutningsgreinunum; með auðlindarentu frá fyrirtækjum í sjávarútvegi og ferðaþjónustu, arðgreiðslum frá opinberum orkufyrirtækjum og afgangi af fjárlögum þegar þannig árar. Þá gæti ríkissjóður lagt fasteignir sínar erlendis inn í sjóðinn í upphafi og leigt þær af sjóðnum eftir þörfum – t.d. undir starfsemi utanríkisþjónustunnar. Þar með yrði til grunnur að fasteignasafni íslenska Stöðugleikasjóðsins.

Fjárfest til lengri tíma með betri ávöxtun

Íslenski Stöðugleikasjóðurinn myndi fjárfesta til lengri tíma og fara að fordæmi Norska olíusjóðsins sem fjárfestir í erlendum skuldabréfum, hlutabréfum og fasteignum. Það gefur betri raun en að fjárfesta í ríkisvíxlum erlendra ríkja sem bera litla sem enga vexti nú um stundir. Að sama skapi þarf skýra umgjörð um Stöðugleikasjóðinn því freistnivandinn getur verið mikill, þegar kallað er á fjárveitingar í samfélaginu og nóg er til í stórum sjóði. Þannig þarf til dæmis að vera ljóst að slíkur Stöðugleikasjóður er ekki ætlaður til að styðja við bankakerfið þegar illa árar né heldur má nýta sjóðinn til verkefna á vegum ríkissjóðs, nema eftir ströngum reglum sem öllum eru ljósar fyrirfram og við vel skilgreindar aðstæður. Í Noregi má nýta að hámarki 4% af verðmæti olíusjóðsins í fjárlög, en aðeins ef raunávöxtun stendur undir því þar sem ekki má ganga á höfuðstólinn. Með vísan í þessa reglu voru um 180 milljarðar norskra króna færðar úr sjóðnum í fjárlögin á síðasta ári til að vega á móti erfiðleikum í olíuiðnaðinum. Á nákvæmlega sama hátt geta Íslendingar notað sinn stöðugleikasjóð sem sveiflujöfnunartæki og öryggispúða fyrir efnahagslífið.

Velsæld okkar byggir á útflutningi

Í gegnum tíðina hafa útflutningsgreinarnar skapað mikil verðmæti. Þessum verðmætum eigum við að safna þegar vel gengur og nýta til hagsbóta fyrir þjóðina alla þegar þörf krefur. Nú stendur okkar útflutningsdrifna hagkerfi á tímamótum vegna gríðarlegs vaxtar í ferðaþjónustu, sem hefur með öðrum útflutningsgreinum og háum innlánsvöxtum skapað meira innflæði erlends gjaldeyris en dæmi eru um í hagsögu Íslands. Þótt auknar útflutningstekjur séu góðs viti hefur þörfin fyrir varkárni, framsýni og skýra sýn í efnahagsmálum sjaldan verið brýnni en nú.

Til að vinna gegn áhrifum þessa mikla gjaldeyrisinnflæðis á íslensku krónuna hefur Seðlabanki Íslands kerfisbundið keypt gjaldeyri og safnað í góðan gjaldeyrisvaraforða, sem samsvarar nú um 40% af landsframleiðslu. Sá galli er á gjöf Njarðar, að kostnaður við slíkt forðahald er umtalsverður vegna þess vaxtamunar sem er milli Íslands og helstu viðskiptaríkja. Kostnaðurinn eykst eftir því sem forðinn stækkar og því er ljóst, að við getum ekki stuðst við þessa aðferðafræði til allrar framtíðar. Hafa ber í huga að forðinn er ávaxtaður til skamms tíma, t.d. í erlendum ríkisvíxlum sem bera lága vexti, á meðan ávöxtun til lengri tíma myndi skila þjóðinni umtalsvert betri árangri. Þannig gæti Stöðugleikasjóður fjárfest til hagsbóta fyrir þjóðina.

Grundvallarbreyting hefur orðið á efnahagskerfinu

Efnahagsleg endurreisn Íslands hefur gengið vel. Hagkerfið einkennist af þróttmiklum hagvexti, atvinnuleysi er lítið, skuldir heimila og fyrirtækja hafa minnkað verulega, góður afgangur er á viðskiptajöfnuði þjóðarbúsins, ríkissjóður er rekinn með afgangi fjórða árið í röð og með stöðugleikaframlögum frá slitabúum bankanna er um þúsund milljarða króna afgangur á fjárlögum ársins 2016. Þótt sumt í þessari haglýsingu hljómi kunnuglega hefur ein grundvallarbreyting orðið frá fyrri tímum, þar sem hrein erlend staða þjóðarbúsins er nú jákvæð í fyrsta sinn frá því mælingar hófust fyrir nærri 60 árum. Þetta þýðir að eignir Íslendinga í útlöndum eru meiri en skuldirnar, sem skapar mikil tækifæri fyrir land og þjóð. Hagkerfið er smám saman að laga sig að þessari breytingu, en við þurfum greina betur hverjar afleiðingarnar geta verið á útflutningsgreinarnar og uppbyggingu hagkerfisins alls.

Tökum saman höndum

Á undanförnum 15 árum hafa ýmsir viðrað hugmyndir um stofnun sjóðs með svipað hlutverk og Stöðugleikasjóðurinn. Þær hafa lítið verið ræddar en almennt hefur verið gengið út frá því að auðlindagjöld standi undir sjóðnum, bæði stofnframlagi og vexti hans. Slíkt er vissulega mögulegt en með þeirri leið myndi það taka langan tíma að byggja upp myndarlegan höfuðstól til ávöxtunar. Skilvirkara væri að nota hluta af stöðugleikaframlögunum sem höfuðstól Stöðugleikasjóðsins – kaupa upp hluta af gjaldeyrisforða Seðlabankans og stækka sjóðinn svo smám saman með tekjum af auðlindarentu frá ári til árs.

Stöðugleika, söfnunar, þróunar, lífeyrisauðlinda eða gjaldeyrisforðafjárfestingasjóðir gegna mikilvægu hlutverki í hagstjórn og peningastefnu margra ríkja. Hverrar tegundar sem sjóðirnir eru þurfa þeir að taka mið af stöðu viðkomandi hagkerfis, þarfa þess og framtíðarskuldbindinga. Mikilvægt er að fjárfestingastefnan sé í fullu samræmi við ríkisfjármálastefnuna, en sé ekki einangruð frá þeim veruleika sem sjóðurinn á að þjóna. Þannig ætti eitt meginmarkmiða íslenska Stöðuleikasjóðsins að vera að tryggja sjálfbæra ytri stöðu þjóðarbúsins og koma í veg fyrir „hollensku veikina,“ svo uppgangur í einni útflutningsgrein skerði ekki samkeppnishæfni annarra. Það er tímabært að við tökum saman höndum og breytum hugmyndinni í veruleika.

Spennandi efnahagsár framundan

Áramót marka nýtt upphaf, þar sem við segjum skilið við það liðna og horfum bjartsýn fram á við. Í þetta skiptið höfum við ríkari ástæðu til bjartsýni en oftast áður, þar sem sjaldan hefur árað eins vel í efnahagslegu tilliti. Það er mikilvægasta verkefni stjórnmálanna á efnahagsárinu 2017, að skapa efnahagslífinu umgjörð sem stuðlar að stöðugleika til langs tíma. Tækifærið hefur aldrei verið betra. Næstu skref í hagstjórninni miða að frekari losun fjármagnshafta, áframhaldandi niðurgreiðsla skulda ríkissjóðs og svo stofnun Stöðugleikasjóðs.

Lilja Alfreðsdóttir

Greinin birtist á www.kjarninn.is 30. desmeber 2016.[fusion_builder_container hundred_percent=”yes” overflow=”visible”][fusion_builder_row][/fusion_text][/fusion_builder_row][/fusion_builder_container]

Fréttamyndir sem bárust frá borginni Aleppo í Sýrlandi í síðustu viku voru óhugnanlegar. Stjórnarher Sýrlands, með stuðningi rússneska flughersins og stjórnvalda í Íran, tókst með vægðarlausum hætti að ná borginni úr höndum uppreisnarmanna og skeytti engu um afdrif óbreyttra borgara. Fréttir hafa borist um skipulagðar aftökur á almenningi og við blasir að stríðsglæpir hafi verið framdir í borginni.

Tilgangurinn virðist ekki eingöngu vera sá að ná borginni, heldur senda í leiðinni skilaboð til annarra borga og svæða um hernaðarmátt og grimmd stjórnvalda. Að sýna óbreyttum borgurum að þeir geti ekki staðið á hliðarlínunni og refsingin fyrir beinan eða óbeinan stuðning við uppreisnarmenn sé hörð. Að fá almenning til að þrýsta á uppreisnarmenn í sínum röðum til að leggja niður vopn, enda sé gjaldið fyrir áframhaldandi átök óbærilega hátt.

Íslensk stjórnvöld hafa í félagi við aðrar Norðurlandaþjóðir ítrekað kallað eftir því að alþjóðalög séu virt og mannúðarsamtök komist á átakasvæði til að veita aðstoð og hjúkra. Það er því mikið fagnaðarefni, að ályktun þar að lútandi skyldi vera samþykkt í öryggisráði Sameinuðu Þjóðanna á mánudaginn. Að auki er í henni kallað eftir vernd á hjúkrunarfólki og veitendum mannúðaraðstoðar og að eftirlitssveit á vegum Sameinuðu þjóðanna fari til Aleppo og fylgist þar með málum. Hitt er grátlegt, að öryggisráðið hafi ekki ályktað miklu fyrr í þessa veru því ástandið hefur lengið verið hræðilegt í Aleppo. Það er einlæg von mín, að ályktun mánudagsins marki tímamót og viðbrögð öryggisráðsins verði framvegis skilvirkari en hingað til.

Þörfin geigvænleg
Fjárstuðningur íslenskra stjórnvalda við mannúðarstarf Sameinuðu þjóðanna, Rauða krossins og annarra hjálparsamtaka sem aðstoða Sýrlendinga nemur um 600 milljónum króna á þessu ári, sem er tvöföldun frá síðasta ári. Þörfin fyrir aðstoð er geigvænleg, enda er landið sundurtætt eftir fimm ára stríð. Um hálf milljón manna hefur dáið, ríflega 11 milljónir manna hafa flúið heimili sitt og 13,5 milljónir þurfa á brýnni aðstoð að halda. Aðstæður þessa fólks eru slæmar, sérstaklega á köldum vetri þar sem börn og fullorðnir þurfa hlý föt, mat, húsaskjól og öryggi. Ekkert af þessu er auðvelt að tryggja við núverandi aðstæður og þess vegna er svo mikilvægt að mannúðarsamtök fái að athafna sig.

Ísland er í hópi þeirra ríkja sem hefur með milligöngu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna boðið Sýrlendingum alþjóðlega vernd og fasta búsetu. 70 manns eru þegar komnir til landsins og í janúar bætast 47 einstaklingar í hópinn, sem þá mun alls telja 117 manns. Í flestum tilvikum er um ræða barnmargar fjölskyldur sem hafa ríka þörf fyrir vernd. Þá eru ótaldir þeir sem hingað hafa ferðast á eigin vegum og fengið alþjóðlega vernd á grundvelli útlendingalaga. Alls hafa íslensk stjórnvöld varið 2 milljörðum króna til að mæta flóttamannavandanum sem á upptök sín í átökunum í Sýrlandi.

Hér í landi allsnægtanna styttist í jólin – hátíð ljóss og friðar. Í Aleppo blasa hins vegar við húsarústir, mannvonska og myrkur. Ljóstýra kann þó að hafa kviknað með þeim aðgerðum sem öryggisráð Sameinuðu þjóðanna hefur loksins ákveðið að grípa til, þótt þær séu aðeins hænuskref á langri leið.

Lilja Alfreðsdóttir

Grein birtist í Fréttablaðinu 21. desember 2016.[fusion_builder_container hundred_percent=”yes” overflow=”visible”][fusion_builder_row][/fusion_text][/fusion_builder_row][/fusion_builder_container]

Ólafur Arnarson, nýr formaður Neytendasamtakanna skrifaði opið bréf í vikunni til mín og annarra þingmanna þar sem að hann hvetur okkur til að falla frá „beinni aðför að íslenskum neytendum og heimilum landsins“ –  en þar vísar hann til 100 milljóna króna framlags á fjáraukalögum sem ætluð er til markaðssetningar á íslenskum sauðfjárafurðum.

Við þessar aðstæður þykir mér rétt að fara yfir feril málsins með staðreyndir að vopni.

Íslenskur landbúnaður skapar 10-12 þúsund bein og óbein störf á Íslandi og veltir hátt í 70 milljörðum á ári. Sauðfjárbúskapur er ein megin forsendan fyrir dreifðri byggð í landinu og saman mynda sauðfjárbúin menningarlegt, atvinnulegt og öryggislegt net vítt og breitt um landið. Sauðfjárafurðir frá íslenskum bændum eru einnig framúrskarandi vara hvað varðar  gæði, heilnæmi og aðbúnað dýra. en einhverra hluta vegna er það orðið vinsælt að gera lítið úr þessari eftirsóknarverðu stöðu sem við höfum náð.

Þrengingar hafa orðið hjá útflutningsgreinum á Íslandi í kjölfar styrkingar krónunar og í ofanálag hafa viðskiptadeilur Vesturvelda við Rússland leitt til lækkunar á mörkuðum fyrir landbúnaðarafurðir. Í kjölfarið tóku sauðfjárbændur á sig tekjuskerðingu uppá 600 milljónir síðasta haust þegar afurðastöðvar lækkuðu verð til bænda vegna fyrrnefndra aðstæðna. Í haust bárust svo þau tíðindi að Norðmenn myndu ekki taka sín 600 tonn af lambakjöti eins og þeir hafa gert undanfarin ár samkvæmt samningi þar um. Því var ljóst að ef ekki yrði brugðist við yrðu enn frekari verðlækkanir til sauðfjárbænda næsta haust með tilheyrandi tekjumissi fyrir bændur. Það taldi ég ekki ásættanlegt.

Í kjölfarið brugðumst við með því að samþykkja í ríkisstjórn sérstakt 100 milljón króna framlag í fjáraukalögum til markaðssetningar á íslensku lambakjöti til að koma í veg fyrir tekjuhrun sauðfjárbænda. Það má því öllum vera ljóst að fullyrðing Ólafs þess efnis að aðgerðin sé ekki í þágu bænda á við engin rök að styðjast. Ólafur hefur miklar áhyggjur af því að aðgerðin haldi verði á lambakjöti hér á landi of háu en rétt er að benda á að í alþjóðlegum samanburði er smásöluverð á lambakjöti  mjög lágt hér á landi, íslenska lambakjötið er hágæða vara á sanngjörnu verði. Það er því stórfurðulegt að það skuli vera forgangsatriði hjá Ólafi að tortryggja þessa einstöku aðgerð sem miðar af því að tryggja kjör bænda og halda byggð í landinu.  Ekki má gleyma því að þessi starfsstétt hefur tekið á sig launaskerðingu á sama tíma og allar aðrar stéttir hafa fengið töluverðar kjarabætur undanfarin misseri.

Það er rétt að benda á að við erum einnig að byggja upp til lengri tíma, í gangi er metnaðarfullt markaðsstarf á sauðfjárafurðum sem þegar er byrjað að skila árangri . Meðal annars er Landssamband sauðfjárbænda ásamt fleirum að vinna frábært starf við kynningu og markaðssetningu sem er ekki síst miðuð að þeim ferðamönnum sem koma til landsins. Árangurinn er byrjaður að skila sér og jókst sala á lambakjöti um 25% hér á landi, fyrsta ársfjórðung ársins 2016.

Ef nýr formaður Neytendasamtakanna vill sérstaklega skoða starfsumhverfi sauðfjárbænda gæti hann  beint spjótum sínum að versluninni og skoða hversu hátt hlutfall hún tekur af smásöluverðinu útí búð. Samkvæmt tölum Hagstofunnar fær hver bóndi einungis að meðaltali þriðjung af heildarverði kjöts í sinn hlut. Hann gæti líka skoðað hvernig  stendur á því að arðsemi af verslunarkeðjum hér á landi er mun meiri en á löndunum í kringum okkur og  athugað sérstaklega hvers vegna styrking krónunnar og niðurfelling á vörugjöldum og tollum skili sér ekki útí verðlagið? Ég bíð spenntur eftir öðru opnu bréfi þar sem hann fer yfir þátt verslunarinnar í of háu verðlagi hér á landi en jafnframt vona ég að hann kynni sér málin betur áður en hann skrifar fleiri opin bréf með órökstuddum fullyrðingum um íslenskan landbúnað.

Að endingu óska ég Ólafi og landsmönnum öllum gleðilegra jóla með fullvissu um að þeir munu njóta alls þess besta sem íslenskur landbúnaður hefur fram að færa um hátíðarnar.

Gunnar Bragi Sveinsson

Greinin birtist á visir.is 21. desember 2016.

Framfarasaga íslensks samfélags hefur á síðustu 100 árum verið samofin sögu Framsóknarflokksins. Í 62 ár af þessum 100 hefur flokkurinn setið í ríkisstjórn og haft mikil áhrif á þróun samfélagsins, allt frá því að Ísland var eitt fátækasta ríki Evrópu þar til nú að Ísland er meðal þeirra sem standa best. Árangur þjóðarinnar byggist á mörgum þáttum, en ekki síst þeirri framsýni að telja hagsmunum sínum betur borgið sem fullvalda þjóð sem réð sjálf sínum málum, í góðu samstarfi við alþjóðasamfélagið. Hagsæld lítilla opinna hagkerfa byggist á skynsamri nýtingu auðlinda og góðu aðgengi fyrir vörur- og þjónustu á erlendum mörkum. Íslendingum hefur tekist að samhæfa þetta tvennt, sem hefur skilað sjálfbærum greiðslujöfnuði þjóðarbúsins og skapað almenna velsæld.

Framsóknarflokkurinn stofnaður 

Framsóknarflokkurinn var stofnaður 16. desember 1916 og var í upphafi fyrst og fremst þingflokkur. Einn af forvígismönnum hans, Jónas Jónsson frá Hriflu í Suður-Þingeyjarsýslu, vildi á þeim tíma umbreyta íslenskum stjórnmálum sem höfðu að mestu snúist um sjálfstæðisbaráttuna og samband Íslands við Danmörku. Hann sá fyrir sér, að fólk skipaði sér í flokk eftir stétt líkt og þróunin hafði verið í öðrum þingræðislöndum. Að atvinnurekendur skyldu stofna til íhaldsflokks en alþýða manna skipaði sér í tvo flokka; annars vegar flokk sjómanna og verkamanna í þéttbýlinu (Alþýðuflokk) og hins vegar flokk alþýðu í sveitum landsins (Framsóknarflokk). Flokkarnir tveir ættu svo að vinna saman að hagsmunum almennings. Það fór svo, að báðir þessir flokkar auk Alþýðusambands voru stofnaðir þetta ár og vísir að fjölflokkakerfi á Íslandi varð til.

Fyrri heimsstyrjöldin og fullveldið 

Framsóknarflokkurinn var aðeins nokkurra vikna gamall þegar fulltrúi hans tók fyrst sæti í ríkisstjórn, því 4. janúar 1917 var Sigurður Jónsson frá Ystafelli skipaður í embætti atvinnu- og samgönguráðherra. Fyrri heimsstyrjöldin var í algleymingi og hafði mikil áhrif á samgöngur til og frá landinu. Landsverslun var stofnuð og tók yfir nánast alla utanríkisverslun landsins. Að stríði loknu dró úr starfseminni og á grunni Landsverslunar spruttu upp kaupfélög víða um land, ásamt því að samvinnuhreyfingin efldist mikið. Framsóknarflokkurinn lagði ríka áherslu á milliríkjaverslun til að tryggja nægt framboð af helstu nauðsynjum.

Þriðji áratugurinn og kreppan mikla 

Á þriðja áratug 20. aldar var Framsóknarflokkurinn í óformlegu kosningabandalagi við Alþýðuflokkinn. Í sumum tilvikum buðu þeir sig ekki fram hvor gegn öðrum og störfuðu þannig í anda þeirrar hugmyndafræði Jónasar frá Hriflu að um systurflokka væri að ræða. Árið 1927 urðu mikil tímamót í sögu Framsóknarflokksins en þá fékk hann í kosningum 19 þingmenn af 42. Alþýðuflokkurinn fékk 5 þingmenn og mynduðu flokkarnir meirihlutastjórn. Allir ráðherrar stjórnarinnar komu úr hópi framsóknarmanna og úr varð hrein framsóknarstjórn undir forystu Tryggva Þórhallssonar. Mikill efnahagslegur uppgangur einkenndi fyrstu ár stjórnarinnar og ráðist var í ýmsar samfélagslegar úrbætur. Má þar nefna stofnun Síldarbræðslu ríkisins á Siglufirði, Skipaútgerð ríkisins, stofnun Ríkisútvarps, eflingu Landhelgisgæslunnar og hafin var bygging Þjóðleikhúss. Alþýðuflokkurinn stóð fyrir því að sett voru lög um verkamannabústaði og að kosningaaldur væri færður úr 25 árum í 21. Gerð var stórsókn í skólamálum með stofnun gagnfræðaskóla í þéttbýli og héraðsskóla í strjálbýli.

Samvinna Framsóknarflokks og Alþýðuflokks hélt áfram eftir alþingiskosningarnar 1934. Stjórn hinna vinnandi stétta var mynduð og var meginmarkmiðið að bæta hag vinnandi fólks. Ýmsu var komið til leiðar, til dæmis lögum um fiskimálanefnd, lögum um vinnumiðlun og grunnur var lagður að rannsóknarstofnunum atvinnuveganna. Iðnaður var stórefldur og í fyrsta sinn var heildstæðu almannatryggingakerfi komið á.

Seinni heimsstyrjöldin og sjálfstætt Ísland 

Árið 1939 var þjóðstjórn mynduð á Íslandi undir forystu Hermanns Jónassonar, en auk Framsóknarflokks stóðu að henni Sjálfstæðisflokkur og Alþýðuflokkur. Meginmarkmiðið var að gera rekstrarskilyrði sjávarútvegs sjálfbær, en auk þess fékk stjórnin ærin verkefni að glíma við þar sem seinni heimsstyrjöldin skall á og landið svo hernumið af Bretum stuttu síðar. Efnahagsástandið breyttist hins vegar hratt til hins betra, þar sem útgerðin efldist og næga atvinnu var að fá, meðal annars vegna hernámsins. Þjóðstjórnin lifði fram að áramótum 1942 en þá tók við stjórn Ólafs Thors, svokölluð Ólafía. Hún starfaði í tvö ár eða að fram að utanþingsstjórn Björns Þórðarsonar. Nokkur óróleiki einkenndi þessi ár, sem kom þó ekki í veg fyrir að langþráðum áfanga um sjálfstæði þjóðarinnar yrði náð 17. júní 1944.

Kalt stríð og landhelgin stækkuð 

Framsóknarflokkurinn var utan ríkisstjórnar þar til Stefaníustjórnin var mynduð árið 1947. Að henni stóðu Alþýðuflokkur, Sjálfstæðisflokkur og Framsóknarflokkur. Talsverðar áskoranir biðu þessarar stjórnar, ekki síst vegna skorts á gjaldeyri eftir miklar fjárfestingar sem fyrri stjórn (Nýsköpunarstjórnin) hafði efnt til. Um þetta leyti var Íslandi boðin stofnaðild að Atlantshafsbandalaginu, sem var samþykkt á Alþingi 30. mars 1949. Innan Framsóknarflokksins voru mjög skiptar skoðanir á aðildinni og sat til að mynda Hermann Jónasson hjá í atkvæðagreiðslunni í þinginu.

Á árunum 1950-1956 sátu tvær samsteypustjórnir Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks. Nokkur ólga ríkti í upphafi þessa tímabilis, þar sem erfiðleikar í efnahagsmálum voru nokkrir og koma varnaliðsins 1951 olli deilum. Hermann Jónasson hvatti til samstarfs við Alþýðuflokkinn í áramótagrein 1954, sem varð svo vísir að kosningabandalagi þessara flokka 1956. Í kjölfarið var mynduð vinstri stjórn undir forystu Hermanns. Hún þótti oft ósamstíga, til dæmis í utanríkismálum þar sem hún vildi vinna að brotthvarfi varnarliðsins án þess að koma því til leiðar. Stærsta mál stjórnarinnar var útfærsla landhelginnar í 12 mílur árið 1958.

Eftir að hafa setið utan ríkisstjórnar í 12 ár myndaði Framsóknarflokkur ríkisstjórn með Alþýðubandalaginu og Samtökum frjálslyndra og vinstrimanna undir forystu Ólafs Jóhannessonar 1971. Aftur var stækkun landhelginnar stærsta málið, því ári síðar ákvað stjórnin einhliða að stækka landhelgina úr 12 mílum í 50. Hún var svo enn færð út árið 1975 og þá í 200 mílur. Útfærsla íslensku efnahagslögsögunnar var mikið hagsmunamál fyrir þjóðina og í öllum áföngum hennar sat Framsóknarflokkurinn í ríkisstjórn. Oft reyndi mikið á, því útfærslan olli hörðum deilum milli Íslands og Bretlands og í kjölfar átaka á miðunum ákvað Alþingi að slíta stjórnmálasambandi við Bretland. Sættir náðust hins vegar í málinu sumarið 1976, þegar ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks var við völd undir forsæti Geirs Hallgrímssonar.

Verðbólga, þjóðarsátt og staðgreiðslukerfi skatta 

Framsóknarflokkurinn sat samfellt í ríkisstjórn frá 1980-1991. Fyrst undir forystu Gunnars Thoroddsen og svo undir forystu Steingríms Hermannssonar. Mikil ólga ríkti í efnahagsmálum og verðbólga var mikil. Ráðist var í kerfisbreytingar á stjórn fiskveiða og kvótakerfi sett á laggirnar til að koma í veg fyrir ofveiði. Meðal annarra breytinga má nefna staðgreiðslu skatta og reglur um verðbréfaþing en mikilvægust var þjóðarsáttin svokallaða, milli stjórnvalda og aðila vinnumarkaðarins, sem leiddi til þess að böndum var komið á verðbólguna og grunnur lagður að auknum efnahagsstöðugleika.

Efnahagsuppgangur og kerfisbreytingar 

Árið 1995 hófst 12 ára ríkisstjórnarsamstarf Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks, lengst af undir forsæti Davíðs Oddssonar en síðar Halldórs Ásgrímssonar og að lokum Geirs Haarde. Í fyrstu var megináherslan lögð á atvinnuuppbyggingu, enda hafði atvinnuleysi í upphafi 10. áratugarins verið mikið og því var brýnt að fá hjól atvinnulífsins til að snúast á ný. Gerðir voru tímamótasamningar um erlenda fjárfestingu og orkuauðlindir nýttar til að skapa störf. Atvinnustig hækkaði, landsframleiðsla jókst og skuldir hins opinbera minnkuðu mikið. Ráðist var í kerfisbreytingar á húsnæðis- og fjármálamarkaði, ríkisfyrirtæki voru seld og lífskjör almennings bötnuðu. Að undanskildu tímabili kringum aldamótin einkenndist stjórnartíðin öll af miklum hagvexti og auknum kaupmætti almennings.

Samskipti við aðrar þjóðir tóku nokkrum breytingum á þessu tímabili, enda breyttist heimsmyndin mikið með lokum kalda stríðsins. Halldór Ásgrímsson stýrði för sem utanríkisráðherra í 9 ár og lagði m.a. ríka áherslu á málefni norðurslóða. Undir hans forystu voru tengsl Íslands og Evrópu efld á grundvelli samningsins um Evrópska efnahagssvæðið, þar sem áhersla var lögð á skilvirka hagsmunagæslu gagnvart Evrópuríkjum og opnun nýrra markaða. Þá voru öryggis- og varnarmál fyrirferðarmikil, ekki síst hin alþjóðlega barátta gegn hryðjuverkaógninni í kjölfar hryðjuverkaárásanna á Bandaríkin 11. september 2001. Þá varð eðlisbreyting á varnarsamstarfi Íslands og Bandaríkjanna með brotthvarfi varnarliðsins á Keflavíkurflugvelli árið 2006.

Efnahagsáfallið, Icesave, skuldir heimilanna og baráttan við kröfuhafana 

Framsóknarflokkurinn var í stjórnarandstöðu frá árinu 2007 til 2013. Eftir efnahagsáfallið 2008 beitti flokkurinn sér mjög fyrir endurreisn efnahagslífsins og lagði sérstaka áherslu á hag heimilanna. Hann tók skýra afstöðu gegn Icesave-samningunum svokölluðu og taldi ekki efnislegar forsendur fyrir þeim. Þar gekk Framsóknarflokkurinn í takt við þjóðina, sem hafnaði í tvígang samningum sem stjórnvöld gerðu um að ábyrgjast greiðslur vegna Icesave-málsins. Baráttan varði í nokkur ár en að lokum vannst fullnaðarsigur þegar EFTA-dómstóllinn dæmdi Íslandi í vil og tók undir sjónarmið Framsóknarflokksins.

Þegar samsteypustjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks tók við stjórnartaumunum vorið 2013 var endurreisn heimilanna meðal helstu forgangsmála. Sigmundur Davíð Gunnlaugsson fór fyrir stjórninni, sem lækkaði skuldir heimilanna með sérstökum aðgerðum sem lögðu grunninn að sterkari stöðu þeirra. Leiðréttingin var flókin í framkvæmd, en heppnaðist vel. Hún var bæði nauðsynleg og sanngjörn og árangurinn var mikill. Nú er svo komið, að skuldir heimilanna eru lægri en þær hafa verið í aldarfjórðung.

Eftir efnahagsáfallið 2008 var efnahagsleg staða landsins um margt óljós og raunar tók nokkur ár að skilja stöðuna til fulls. Smám saman kom í ljós að uppgjör föllnu bankanna gæti valdið miklu ójafnvægi, sem myndi bitna harkalega á almenningi ef ekki væri rétt haldið á málum. Ríkisstjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks tók þetta flókna mál föstum tökum og tryggði með stuðningi Alþingis farsæla lausn, sem varð til þess að kröfuhafar bankanna samþykktu að afhenda ríkinu umtalsverðar eignir svo stöðugleiki íslensks efnhagslífs væri tryggður. Fullyrða má að vel hafi tekist til, því skuldir ríkissjóðs lækka hratt og í fyrsta sinn síðan mælingar hófust eru eignir Íslendinga erlendis meiri en skuldirnar. Það er góður árangur, sem skilar aukinni hagsæld til allra.

Framsóknarflokkurinn er einn af burðarásunum í íslenskum stjórnmálum. Hann hefur verið samferða þjóðinni í 100 ár og á enn brýnt erindi, nú undir styrkri forystu Sigurðar Inga Jóhannssonar forsætisráðherra. Hann hefur sýnt í verki að hann getur unnið með öllum flokkum, sætt ólík sjónarmið og stuðlað að betri árangri fyrir alla.

Byggt m.a. á grein Guðjóns Friðrikssonar í Tímanum 16. desember 2016.

Lilja Alfreðsdóttir

Greinin birtist í Morgunblaðinu 17. desember 2016.