Category: Greinar

Categories
Fréttir Greinar

Langþráðir samningar fyrir fólkið í landinu

Deila grein

29/06/2023

Langþráðir samningar fyrir fólkið í landinu

Í vikunni bárust þau gleðilegu tíðindi að Sjúkratryggingar Íslands og Læknafélag Reykjavíkur hafi náð samkomulagi um þjónustu sérgreinalækna. Hér er um að ræða langtímasamning til 5 ára og mun hann taka að fullu gildi þann 1. september næstkomandi. Samningurinn markar tímamót sem tryggir gott og jafnt aðgengi að mikilvægri læknisþjónustu óháð efnahag í samræmi við stefnu stjórnvalda. Það má með sanni segja að hér hafi verið lyft grettistaki en líkt og flestir vita hafa sérgreinalæknar verið samningslausir síðan í janúar 2019. Willum Þór Þórsson, heilbrigðisráðherra, hefur lagt ríka áherslu á að finna samningsgrundvöll við sérfræðilækna og það hefur nú tekist með góðum árangri. Það að samningar hafi náðst er farsælt fyrir alla er koma að borðinu, þó sérstaklega fólkið í landinu.

Ávinningur fyrir samfélagið allt

Einn helsti ávinningur samningsins sem nú hefur verið undirritaður er umtalsverð lækkun á greiðsluþátttöku almennings í þjónustu sérfræðilækna. Ætla má að með nýjum samningi muni greiðsluþátttaka almennings lækka um allt að 3 milljarða króna á ári. Hér er um að ræða mikilvægt skref í þá átt að stuðla að heilbrigðisjöfnuði og tryggja að allir hafi jafnan aðgang að sérfræðilæknum. Þess utan verður komið á fót samráðsnefnd aðila frá Sjúkratryggingum Íslands og Læknafélagi Reykjavíkur sem mun vinna í sameiningu að heildstæðri þjónustu- og kostnaðargreiningu og reglulegri endurskoðun gjaldskrár. Auk þess myndar samningurinn sterka umgjörð utan um starfsemi sérfræðilækna sem mun aftur stuðla að framþróun og nýsköpun þjónustunnar. Það er óhætt að segja að þessir samningar marki nýtt upphaf frá stöðnun síðustu ára.

Aukið aðgengi að þjónustu sérfræðilækna á landsbyggðinni

Í kjölfarið á þessum samningum telur undirrituð afar brýnt að áfram verði haldið í samningagerð við sérfræðilækna svo þeir sjái hag sinn í því að sinna þjónustu einnig út á land. Markmiði með þeim samningum ætti að vera að jafna aðgengi að þjónustu sérfræðilækna á landsbyggðinni þannig að treysta megi að þjónusta þeirra sé einnig hluti af heilbrigðisþjónustu í nærumhverfi. Þá þarf að skilgreina hvaða þjónusta eigi að vera hluti af nærumhverfi og efla þjónustuna í samvinnu við lækna, sjúkratryggingar og heilbrigðisumdæmi á hverjum stað.

Staðreyndin er sú að þjónusta sérfræðilækna á landsbyggðinni hefur átt undir högg að sækja síðustu ár sökum lítillar nýliðunar og óhagstæðra skilyrða. Staðan er nú þannig að íbúar landsbyggðarinnar þurfa að miklu leyti að sækja sér þjónustu sérfræðilækna á höfuðborgarsvæðið. Undirrituð telur afar mikilvægt að skoða verði af fullri alvöru hvort færa megi þjónustu sérfræðilækna í auknum mæli á heilbrigðisstofnanir á landsbyggðinni einhverja daga á ári, vikur eða mánuði, allt eftir eðli og þörf þjónustunnar á hverjum stað fyrir sig. Þannig má spara bæði ferðalög sjúklinga, ferðakostnað og kolefnisspor ásamt því að bæta þjónustu.

Svo það sé mögulegt að veita þjónustu með þessum hætti þarf að kortleggja og greina þörf eftir þjónustu sérfræðilækna á landsbyggðinni meðal annars eftir fólksfjölda og aldursgreiningu og gera heilbrigðisstofnunum á landsbyggðinni færi á að bjóða upp á þjónustu sérfræðilækna í samræmi við þarfir íbúa í hverju heilbrigðisumdæmi. Má í því samhengi nefna aðgengi að barnalæknum, geðlæknum, háls- nef- og eyrnalæknum, fæðingar- og kvensjúkdómalæknum, öldrunarlæknum, hjartalæknum og innkirtlalæknum. Er hér ekki tæmandi talið. Miklir möguleikar eru fólgnir í fjarheilbrigðisþjónustu en sumt er þó þess eðlis að best væri ef þjónustan væri veitt í nærumhverfi.

Sparnaður fyrir samfélagið

Víða í kringum landið eru heilbrigðisstofnanir þar sem sérfræðilæknar gætu nýtt aðstöðu til þess að taka á móti sjúklingum í viðtöl eða eftir atvikum í aðgerðir. Þá mætti einnig byggja upp skilgreinda sérfræðiklasa á landsbyggðinni þar sem þjónusta sérfræðilækna færi fram t.d. fyrir vestan, austan og norðan. Sú sem hér skrifar leggur ekki mat á það hverslags rekstrarform væri ákjósanlegast fyrir klasa sem þessa. Mestu máli skiptir að þjónustan sé til staðar á hverjum stað og skapaður sé hvati fyrir sérfræðilækna til þess að bjóða upp á þjónustu sína á landsbyggðinni.

Með því að auka aðgengi að þjónustu sérfræðilækna á landsbyggðinni bætum við þjónustu við íbúa á stóru svæði sem og búsetuskilyrði. Það er bæði hagræði fyrir sjúkratryggingar sem og sjúklingana sjálfa að flytja frekar þjónustu sérfræðilækna á landsbyggðina þar sem því verður við komið í stað þess að flytja fjölda sjúklinga á höfuðborgarsvæðið.

Ingibjörg Isaksen, þingflokksformaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst á visir.is 29. júní 2023.

Categories
Fréttir Greinar

Stór­felld upp­bygging hag­kvæmra í­búða

Deila grein

23/06/2023

Stór­felld upp­bygging hag­kvæmra í­búða

Miklar áskoranir hafa verið á húsnæðismarkaði síðustu misseri meðal annars vegna mikillar fólksfjölgunar og nú síðast vegna samdráttar á markaði vegna verðbólgu. Sigurður Ingi Jóhannsson, innviðaráðherra, kynnti fyrr í vikunni áætlun um stórfellda uppbyggingu hagkvæmra íbúða fyrir tekju- og eignaminni. Um er að ræða aðgerðir sem hafa það að markmiði að bregðast við krefjandi stöðu sem skapast hafa vegna verðbólgu. Fyrirhugað er að byggja töluvert fleiri íbúðir á árunum 2023-2025 frá því sem áður var áætlað eða alls 2.800 íbúðir í stað 1.250 og af þeim verða byggðar 800 íbúðir strax á þessu ári. Þá hefur ríkisstjórnin ákveðið að tvöfalda framlög til stofnlána til leiguíbúða innan almenna íbúðakerfisins og hlutdeildarlána til íbúðarkaupa. Fjármögnun hefur verið tryggð með svigrúmi í fjármálaáætlun og hliðrun annarra verkefna, því ekkert til fyrirstöðu en að taka fram verkfærin og fara af stað.

Stofnframlög og hlutdeildarlán

Stofnlánakerfið hefur þann tilgang að styðja við uppbyggingu leiguíbúða með stofnframlögum frá ríki og sveitarfélögum við uppbyggingu leiguíbúða innan almenna húsnæðiskerfisins. Þegar ríki og sveitarfélög leggja fram stofnframlag til uppbyggingar á vegum óhagnaðardrifinna leigufélaga er mögulegt að skapa grunn fyrir lægra leiguverði. Markmiðið með stofnlánakerfinu er að leigufjárhæð sé í samræmi við greiðslugetu og að hún fari að jafnaði ekki umfram fjórðung tekna. Stofnlánakerfið hefur reynst vel og það er sérstakt fagnaðarefni hvernig verið er með þessum aðgerðum að stórauka fjármagn til bygginu hagkvæmra íbúða fyrir tekju- og eignaminni. Undirrituð telur þessa leið vera bæði skynsamlega og góða.

Þá hefur reglugerð um hlutdeildarlán verið breytt með það að markmiði að auðvelda fólki að kaupa íbúðir. Um er að ræða lánafyrirkomulag þar sem ríkið fjárfestir 20% í eigninni á móti kaupanda. Þetta eru lán sem eru aðeins í boði fyrir fyrstu kaupendur og þá sem hafa ekki átt íbúð undanfarið fimm ár og eru undir tilteknum tekjumörkum. Engir vextir eða afborganir eru af hlutdeildarláni og þegar eignin er seld þá fær ríkið sinn 20% hluta til baka. Með breytingum á reglugerðinni nú hefur hámarksverð íbúða verið hækkað, verðflokkar sveitarfélaga endurskoðaðir og tekjumörk lántaka uppfærð. Þess utan verða hlutdeildarlánum úthlutað mánaðarlega í stað annan hvers mánuð líkt og áður var. Hlutdeildarlán er góður kostur fyrir þá einstaklinga sem vilja eignast eigið húsnæði í stað þess að vera á leigumarkaði.

Samfélagslega mikilvægt

Stjórnvöld og sveitarfélög hafa mikilvægu hlutverki að gegna þegar kemur að uppbyggingu húsnæðis fyrir tekjulægri hópa samfélagsins og eru þessar aðgerðir ríkisstjórnarinnar liður í því að minnka ójöfnuð í samfélaginu. Hér er verið að tryggja húsnæði fyrir þann hóp sem annars ætti erfitt með að koma sér upp heimili og það er næsta víst að það kemur til með að hafa jákvæð áhrif á samfélagið í heild hvort sem er til skemmri eða lengri tíma litið. Með uppbyggingu hagkvæms húsnæðis fyrir tekjulága eru skapaðar aðstæður fyrir einstaklinga að bæta lífskjör sín og stöðu í samfélaginu. Þannig getum við betur stuðlað að því sem samfélag að allir hafi jöfn tækifæri til þess að vaxa og dafna.

Ingibjörg Isaksen, þingflokksformaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst á visir.is 23. júní 2023.

Categories
Fréttir Greinar

2.800 íbúðir fyrir tekju- og eignaminni

Deila grein

22/06/2023

2.800 íbúðir fyrir tekju- og eignaminni

Á þriðju­dag var stór stund í húsa­kynn­um Hús­næðis- og mann­virkja­stofn­un­ar þegar kynnt var þriggja millj­arða út­hlut­un til upp­bygg­ing­ar hag­kvæmra íbúða fyr­ir tekju- og eignam­inni. Á ár­un­um 2023-2025 verða byggðar 2.800 íbúðir fyr­ir þenn­an hóp sem er veru­leg aukn­ing frá fyrri áætl­un­um. Þar af verða 800 byggðar á þessu ári. Þessi út­hlut­un er liður í aðgerðum rík­is­stjórn­ar­inn­ar til að mæta þrýst­ingi á hús­næðismarkaði á krefj­andi verðbólgu­tím­um. Rík­is­stjórn­in hef­ur ákveðið að tvö­falda fram­lög til stofn­lána til leigu­íbúða inn­an al­menna íbúðakerf­is­ins og hlut­deild­ar­lána til íbúðakaupa. Fjár­mögn­un er tryggð með svig­rúmi í fjár­mála­áætl­un og hliðrun annarra verk­efna.

Minni sveifl­ur – meira jafn­vægi

Mik­il­væg­asta verk­efni þess­ara miss­era er að skapa jafn­vægi á hús­næðismarkaði. Við höf­um á síðustu árum og ára­tug­um upp­lifað gríðarleg­ar sveifl­ur á hús­næðismarkaðinum sem hafa ákaf­lega mik­il áhrif á verðbólgu og þar af leiðandi vaxtaum­hverfi fjöl­skyldna og fyr­ir­tækja. Þess­ar miklu sveifl­ur koma verst niður á þeim sem minnst hafa á milli hand­anna.

Stuðning­ur til að eign­ast eða leigja

Við höf­um á síðustu árum verið að búa til nýja um­gjörð til að styðja við ungt fólk og aðra tekju­lága hópa við að eign­ast eða leigja hús­næði á viðráðan­legu verði. Skipta má kerf­inu í tvo hluta. Ann­ars veg­ar er það stofn­lána­kerfið þar sem stutt er við upp­bygg­ingu leigu­íbúða inn­an al­menna hús­næðis­kerf­is­ins. Með því að ríki og sveit­ar­fé­lög leggi til stofn­fram­lög til upp­bygg­ing­ar á veg­um óhagnaðardrif­inna leigu­fé­laga á borð við Bjarg og Bríeti þá er lagður grunn­ur að öfl­ugu al­mennu íbúðakerfi þar sem áhersl­an er lögð á að leigu­fjár­hæð sé að jafnaði ekki um­fram fjórðung tekna. Þar sem ekki er greidd­ur út arður úr leigu­fé­lag­inu þá munu fjár­mun­ir sem safn­ast upp inn­an þeirra verða nýtt­ir til frek­ari upp­bygg­ing­ar á leigu­íbúðum til tekju- og eignam­inni hópa.

Hins veg­ar er það hlut­deild­ar­lána­kerfið. Hlut­deild­ar­lán fel­ast í því að ríkið fjár­fest­ir 20% í eign­inni með fyrsta kaup­anda eða kaup­anda sem hef­ur ekki átt eign í til­tek­inn tíma og því þarf kaup­and­inn ein­ung­is að reiða fram 5% kaup­verðs í út­borg­un. Eng­ir vext­ir eða af­borg­an­ir eru af hlut­deild­ar­láni og þegar eign­in er seld þá fær ríkið sinn 20% hluta til baka. Há­marks­verð er á íbúðunum þannig að þær verði eins hag­kvæm­ar eins og kost­ur er með til­skil­inni stærð og her­bergja­fjölda. Þessi sér­eign­ar­leið höfðar til þeirra sem frek­ar vilja eiga en leigja.

Mark­mið að minnka þrýst­ing

Nú er tím­inn fyr­ir stjórn­völd til að stíga inn með stuðning við þá hópa sem erfiðast eiga með að eign­ast hús­næði eða leigja. Auk­inn stuðning­ur við upp­bygg­ingu hús­næðis fyr­ir þessa hópa er sveiflu­jöfn­un­araðgerð sem lækk­ar þrýst­ing­inn sem er á hús­næðismarkaði og minnk­ar lík­urn­ar á mikl­um hækk­un­um þegar fram í sæk­ir. Í fyrsta skipti eru stjórn­völd kom­in með heild­ar­y­f­ir­sýn yfir hús­næðismál­in. Nú liggja fyr­ir upp­lýs­ing­ar um hvernig hús­næði þarf að byggja, fyr­ir hverja og hvar, en einnig hvaða áform eru fyr­ir hendi um íbúðaupp­bygg­ingu. Sú yf­ir­sýn sem hef­ur náðst með nýju innviðaráðuneyti sem hús­næðis-, skipu­lags- og sveit­ar­stjórn­ar­mál heyra und­ir er gríðarlega mik­il­væg. Hið góða sam­starf á milli Hús­næðis- og mann­virkja­stof­un­un­ar, Skipu­lags­stofn­un­ar í sam­starfi við sveit­ar­fé­lög um að gera fer­il hús­næðis­upp­bygg­ing­ar að einu og skil­virku ferli er hryggj­ar­stykkið í því að okk­ur tak­ist að vinda ofan af því ójafn­vægi sem nú rík­ir í hús­næðismál­un­um.

Rétt­læti á hús­næðismarkaði

Nú er rétt ár síðan ég und­ir­ritaði ramma­sam­komu­lag við Sam­band ís­lenskra sveit­ar­fé­laga um sam­eig­in­lega sýn um upp­bygg­ingu íbúðar­hús­næðis og mark­mið um 35 þúsund nýj­ar íbúðir á næstu tíu árum. Hálft ár er liðið frá fyrsta sam­komu­lagi innviðaráðuneyt­is­ins og HMS við Reykja­vík­ur­borg. Þetta þétta sam­starf rík­is og sveit­ar­fé­laga mark­ar tíma­mót í upp­bygg­ingu hús­næðis og mark­ar leiðina að jafn­vægi á hús­næðismarkaði. Jafn­vægi sem mun tryggja meira rétt­læti og ör­yggi á hús­næðismarkaði.

Sigurður Ingi Jóhannsson, innviðaráðherra og formaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 22. júní 2023.

Categories
Greinar

Fjögur þúsund manna samfélag án heilbrigðisþjónustu

Deila grein

22/06/2023

Fjögur þúsund manna samfélag án heilbrigðisþjónustu

Suður­nesja­bær, sem varð til við sam­ein­ingu Sand­gerðis og Garðs árið 2018, hýs­ir nú tæp­lega 4.000 íbúa. Þar er hins veg­ar ekki um neina heilsu­gæslu að ræða né hjúkr­un­ar­heim­ili og þurfa því íbú­ar að leita til annarra sveit­ar­fé­laga eft­ir heil­brigðisþjón­ustu. Ef mið er tekið af stærð er bæj­ar­fé­lagið eina sveit­ar­fé­lagið á Íslandi sem stend­ur í þeim spor­um. Gríðarlega hef­ur fjölgað í sveit­ar­fé­lag­inu á und­an­förn­um árum og er sveit­ar­fé­lagið með stórt og mikið verk­efni í fang­inu sem snýr að vega­laus­um börn­um þar sem flug­stöð Leifs Ei­ríks­son­ar er staðsett í Suður­nesja­bæ og fell­ur því þessi mála­flokk­ur sjálf­krafa á barna­vernd sveit­ar­fé­lags­ins með til­heyr­andi kostnaði sem það hef­ur í för með sér.

Bæj­ar­yf­ir­völd og íbú­ar í Suður­nesja­bæ hafa lengi kallað eft­ir því að þjón­ust­an verði end­ur­vak­in líkt og hún var hér á árum áður til að tryggja grunnþjón­ustu í vax­andi sam­fé­lagi sem er nú orðið næst­stærsta sveit­ar­fé­lag Suður­nesja. Sveit­ar­fé­lagið hef­ur nú þegar boðið fram hent­ugt hús­næði und­ir starf­sem­ina sem bæði er vel staðsett, með næg­um bíla­stæðum og fyrsta flokks aðgengi á jarðhæð.

Í álykt­un Alþing­is um heil­brigðis­stefnu til árs­ins 2030 kem­ur fram að heilsu­gæsluþjón­usta sé veitt öll­um. Heilsu­gæsl­unni er ætlað stórt hlut­verk í heil­brigðisþjón­ustu við lands­menn sam­kvæmt lög­um. Hún á að vera fyrsti viðkomu­staður fólks í heil­brigðis­kerf­inu þar sem not­end­ur eiga kost á al­menn­um lækn­ing­um, hjúkr­un, end­ur­hæf­ingu, heilsu­vernd og for­vörn­um. Jafn­framt kem­ur fram að heilsu­gæsluþjón­usta er veitt í öll­um heil­brigðisum­dæm­um og skipu­lögð af heil­brigðis­stofn­un hvers heil­brigðisum­dæm­is. Starfs­stöðvar heilsu­gæslu eru víða og aðgengi að jafnaði nokkuð gott á lands­byggðinni.

Í skýrslu Rík­is­end­ur­skoðunar um heilsu­gæsl­ur á lands­byggðinni sem kom út 2018 kem­ur fram að 18 heilsu­gæslu­sel séu staðsett á land­inu og eru þau rek­in af heil­brigðis­stofn­un­um hvers heil­brigðisum­dæm­is. Sem stend­ur er HSS eina heil­brigðis­stofn­un­in á lands­byggðinni sem ekki starf­ræk­ir heilsu­gæslu­sel. Nauðsyn­legt er að tryggja getu HSS til þess að opna á ný þjón­ust­ur heilsu­gæslu­sela á Suður­nesj­um sam­fara aukn­um áhersl­um á aðgengi og fyr­ir­byggj­andi þjón­ustu í heil­brigðis­kerf­inu.

Bæj­ar­yf­ir­völd í Suður­nesja­bæ eru öll boðin og búin að hefja form­leg­ar viðræður við heil­brigðisráðuneytið og for­svars­menn HSS við fyrsta tæki­færi svo að hægt sé að und­ir­búa hús­næðið sem Suður­nesja­bær hef­ur upp á að bjóða und­ir slíka starf­semi.

Um er að ræða stórt rétt­læt­is­mál fyr­ir íbúa Suður­nesja­bæj­ar, að heil­brigðisþjón­usta verði í boði í sveit­ar­fé­lag­inu líkt og í öll­um öðrum sveit­ar­fé­lög­um á Íslandi af þess­ari stærð.

Það er ein­læg von mín að heil­brigðisráðherra og þing­menn í Suður­kjör­dæmi muni beita sér fyr­ir því að hafn­ar verði form­leg­ar viðræður við Suður­nesja­bæ við fyrsta tæki­færi svo að hægt sé að marka skýra stefnu og sýn sem mun stuðla að opn­un heil­brigðisþjón­ustu í Suður­nesja­bæ.

Anton Guðmundsson, odd­viti Fram­sókn­ar og formaður bæj­ar­ráðs í Suður­nesja­bæ.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 22. júní 2023.

Categories
Fréttir Greinar

Björg í þjóðarbú

Deila grein

21/06/2023

Björg í þjóðarbú

Það mun­ar um ferðaþjón­ust­una. Hlut­ur ferðaþjón­ustu í lands­fram­leiðslu árs­ins 2022 nem­ur 7,8% og út­gjöld er­lendra ferðamanna námu 390,4 millj­örðum króna og er áætlað að rúm­lega 18 þúsund ein­stak­ling­ar hafi starfað við ferðaþjón­ustu í fyrra. Það gef­ur auga­leið að fyr­ir lítið opið hag­kerfi er nauðsyn­legt að hafa öfl­ug­ar út­flutn­ings­stoðir eins og ferðaþjón­ust­una. Eft­ir mik­inn sam­drátt er ferðaþjón­ust­an aft­ur orðin sú at­vinnu­grein sem skap­ar mest­an er­lend­an gjald­eyri fyr­ir þjóðarbúið. Síðustu fjóra árs­fjórðunga skilaði grein­in 411 millj­örðum króna í út­flutn­ings­tekj­ur eða tæp­um fjórðungi heild­ar­út­flutn­ingstekna þjóðarbús­ins. Það ger­ir grein­ina að stærstu gjald­eyr­is­skap­andi at­vinnu­grein lands­ins.

Ferðaþjón­ust­an er ein ár­ang­urs­rík­asta byggðaaðgerð Íslands­sög­unn­ar – sjálfsprott­in at­vinnu­upp­bygg­ing um allt land. Á ár­un­um 2009-2019 skapaði ferðaþjón­usta að jafnaði 500 ný störf á ári á lands­byggðinni. Það er gríðarlega mik­il­vægt að þessi þróun tap­ist ekki. Ferðaþjón­ust­an hef­ur einnig átt stór­an þátt í að auka lífs­gæði okk­ar með ríku­legra mann­lífi, ný­stár­legu fram­boði af afþrey­ingu og góðum mat og gefið Íslend­ing­um tæki­færi til að víkka út tengslanet sín svo dæmi séu tek­in. Sá aukni áhugi á Íslandi sem fylg­ir ferðaþjón­ust­unni hef­ur einnig aukið skiln­ing lands­manna á eig­in landi – og varpað ljósi á hversu sér­stakt það er fyr­ir margra hluta sak­ir. Það er ánægju­legt að geta tekið á móti fjölda gesta og deilt með þeim nátt­úru okk­ar, sögu og menn­ingu. Það er mik­il­vægt að ferðaþjón­ust­an fái svig­rúm og tæki­færi til að vaxa enn frek­ar en mark­miðið er sjálf­bær upp­bygg­ing ferðaþjón­ustu til lengri tíma í sátt við nátt­úr­una og menn, sem áfram­hald­andi lyk­il­stoð í okk­ar efna­hags­lífi. Sam­hliða end­ur­reisn ferðaþjón­ust­unn­ar hef­ur fyr­ir­komu­lag gjald­töku í grein­inni verið skoðað með það að mark­miði breikka skatt­stofn­inn og tryggja jafn­ræði aðila á markaði, meðal ann­ars fyr­ir­komu­lag gistinátta­gjalds í sam­vinnu við ferðaþjón­ust­una og sveit­ar­fé­lög­in með það að mark­miði að sveit­ar­fé­lög­in njóti góðs af gjald­tök­unni.

Ýmsir í sam­fé­lag­inu hafa talið að allt það sem ferðaþjón­ust­an legg­ur til sam­fé­lags­legr­ar upp­bygg­ing­ar sé ekki um­tals­vert og líta svo á að vas­ar at­vinnu­grein­ar­inn­ar séu óþrjót­andi. Þeir hinir sömu eru jafn­vel til­bún­ir að stíga skref sem ógna sam­keppn­is­hæfni ferðaþjón­ust­unn­ar og átta sig ekki á hinni þjóðhags­legu heild­ar­mynd. Það er úti­lokað í mín­um huga að samþykkja til­lög­ur um aukna gjald­heimtu eins og OECD legg­ur til í nýrri skýrslu, séu þær þess eðlis að þær stefni í hættu sam­keppn­is­hæfni ferðaþjón­ust­unn­ar.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, ferðamálaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 21. júní 2023.

Categories
Fréttir Greinar

Lýðveldið og framtíðin

Deila grein

17/06/2023

Lýðveldið og framtíðin

Það var fram­sýnt og þýðing­ar­mikið skref sem Alþingi Íslend­inga steig fyr­ir 79 árum, þegar tek­in var ákvörðun um stofn­un lýðveld­is­ins Íslands. Þar með lauk bar­áttu þjóðar­inn­ar fyr­ir fullu frelsi og nýr kafli í sögu henn­ar hófst. Það er enn rík ástæða til þess að fagna þess­um tíma­mót­um. Við fögn­um þess­um áfanga í dag en hverj­um þjóðhátíðar­degi má líkja við vörðu á veg­ferð frels­is og fram­fara til þess að gera ís­lenskt þjóðfé­lag betra í dag en það var í gær.

Saga fram­fara

Sum­um þótti það svaðilför og fjar­stæðukennt á sín­um tíma að þjóð sem taldi inn­an við 130 þúsund manns í svo stóru og víðfeðmu landi gæti dafnað og vaxið sem sjálf­stæð þjóð. Þegar litið er yfir tíma­bilið frá lýðveldis­töku þá er niðurstaðan skýr og ótví­ræð. Íslend­ing­um hef­ur farn­ast vel við að reisa þrótt­mikið og öfl­ugt sam­fé­lag sem þykir einkar far­sælt til bú­setu. All­ar göt­ur frá lýðveld­is­stofn­un hafa alþjóðateng­ing­ar verið sterk­ar og þjóðar­tekj­ur á hvern íbúa eru með þeim mestu í ver­öld­inni og lífs­kjör mjög góð í alþjóðleg­um sam­an­b­urði. Staða Íslands er sterk í sögu­legu sam­hengi þegar flest­ir vel­sæld­ar­mæli­kv­arðar eru kannaðir og skap­andi grein­ar blómastra. Slík­ur ár­ang­ur er ekki sjálf­gef­inn held­ur ligg­ur að baki þrot­laus vinna kyn­slóðanna sem byggt hef­ur landið.

Ábyrgð stjórn­mál­anna

Stjórn­mála­mönn­um hvers tíma er fal­in mik­il ábyrgð að halda á því fjör­eggi sem stjórn lands­ins er. Her­mann Jónas­son, fyrr­ver­andi formaður Fram­sókn­ar­flokks­ins og for­sæt­is­ráðherra, komst vel að orði í blaðagrein sinni Lýðveldið og framtíðin í 17. júní út­gáfu Tím­ans árið 1944. Þar rit­ar Her­mann; „Í stað bar­átt­unn­ar fyr­ir því að öðlast sjálf­stæðið, hefst ný bar­átta því til varn­ar. Það er sá þátt­ur, sem nú er að hefjast. Það verður meg­in­hlut­verk okk­ar, er nú lif­um, – að tryggja hinu fengna frelsi ör­ugg­an, efna­leg­an og menn­ing­ar­leg­an grund­völl og skila því síðan óskertu til óbor­inna kyn­slóða“. Þetta eru orð að sönnu sem ávallt eiga er­indi við stjórn­mál­in. Að und­an­förnu höf­um við verið minnt á að frjáls sam­fé­lags­gerð er ekki sjálf­gef­in, meðal ann­ars með ófyr­ir­leit­inni og ólög­legri inn­rás Rúss­lands í Úkraínu. Árás­in vek­ur upp ófriðardrauga fortíðar frá tím­um seinni heims­styrj­ald­ar­inn­ar og kalda stríðsins. Þessi ógn­vekj­andi at­b­urðarás alþjóðamál­anna hef­ur sýnt enn frek­ar fram á mik­il­vægi breiðrar sam­vinnu þjóða til að rækta þau grunn­gildi sem mestu máli skipta: Frelsi, lýðræði og mann­rétt­indi.

Aðals­merki þjóðar­inn­ar

Tveir af horn­stein­um lýðræðis­sam­fé­lags­ins eru frjáls­ar kosn­ing­ar og öfl­ug­ir fjöl­miðlar. Það er eng­um vafa und­ir­orpið að öfl­ug­ir fjöl­miðlar skiptu sköp­um í sjálf­stæðis­bar­áttu þjóðar­inn­ar. Miðlun frétta á þjóðtung­unni okk­ar, ís­lensku, var ein helsta rök­semd þess að Íslend­ing­ar væru sér­stök þjóð og að sjálf­stæðis­kröf­ur okk­ar væru rétt­mæt­ar. Vék Her­mann Jónas­son einnig að þessu í fyrr­nefndri þjóðhátíðarút­gáfu Tím­ans árið 1944: „Eitt er víst. Blaðakost­ur á Íslandi er til­tölu­lega sterk­ur. Hann mót­ar móður­málið okk­ar, sem er aðals­merki þjóðar­inn­ar og grund­vall­ar­rétt­ur henn­ar til sjálf­stæðis. Það eru og blöðin sem ráða lang­mestu um góðvilja milli manna og flokka. Blöðin ráða miklu um það, hvaða stefnu áhuga­mál al­menn­ings taka. Þau hafa eins, eins og nú er komið, mik­il áhrif á hugs­an­ir alls al­menn­ings, móta þær eða setja á þær sinn blæ viðkom­andi mönn­um og mál­efn­um. Þau eru skóli og upp­eld­is­stofn­un þjóðar – góður eða vond­ur.“ Það er áhuga­vert að lesa þessi orð Her­manns, 79 árum eft­ir að hann ritaði þau, og heim­færa upp á sam­tím­ann þar sem örar tækni­breyt­ing­ar, eins og í gervi­greind, hafa leitt af sér stór­ar áskor­an­ir fyr­ir fjöl­miðla hér á landi sem og tungu­málið okk­ar.

Stærsta sam­vinnu­verk­efni okk­ar kyn­slóða

Það er mik­il­vægt fyr­ir grund­völl lýðræðis­ins að tak­ast á við slík­ar áskor­an­ir af festu. Her­mann Jónas­son gerði sér grein fyr­ir nauðsyn þess að sjá fyr­ir hætt­ur og tak­ast á við þær frá fyrsta degi. Með það fyr­ir aug­um ritaði hann eft­ir­far­andi: „Það er ekki vanda­laust svo fá­mennri þjóð að vernda sjálf­stæði sitt og lifa menn­ing­ar­lífi sem sjálf­stæð þjóð. Þess­um vanda vilj­um við gera okk­ur grein fyr­ir þegar í upp­hafi. Hætt­urn­ar hverfa því aðeins að menn sjái þær nógu snemma til að af­stýra þeim.“ Í þess­um anda hafa þýðing­ar­mik­il skref verið tek­in á und­an­förn­um árum til þess að styðja við rit­stýrða einka­rekna fjöl­miðla til þess að gera þá bet­ur í stakk búna til þess að tak­ast á við hið breytta lands­lag, sinna lýðræðis­legu hlut­verki sínu og miðla efni á ís­lenskri tungu. Fjöl­miðlastefna og aðgerðir henni tengd­ar verða kynnt­ar í haust. Að sama skapi hef­ur ís­lensk tunga verið sett í önd­vegi með marg­háttuðum aðgerðum til þess að snúa vörn í sókn í henn­ar nafni, meðal ann­ars með mál­tækni­áætl­un stjórn­valda sem stuðlar að því að ís­lensk­an verði gerð gjald­geng í heimi tækn­inn­ar. Viðhald og vöxt­ur ís­lensk­unn­ar er um­fangs­mikið verk­efni sem er mik­il­vægt að heppn­ist vel. Ljóst er að það er ekki á færi ör­fárra ein­stak­linga að vinna slíkt verk, held­ur er um að ræða helsta sam­vinnu­verk­efni okk­ar kyn­slóða. Það er mik­il­vægt að vel tak­ist til enda geym­ir ís­lensk tunga sjálfs­mynd okk­ar sem þjóðar og er und­ir­staða lýðræðis­legr­ar umræðu hér á landi.

Lær­dóm­ar forfeðranna

Til­koma lýðveld­is­ins fyr­ir 79 árum síðan var heilla­drjúgt skref og aflvaki fram­fara. Sú staðreynd, að við get­um fjöl­mennt í hátíðarskapi til þess að fagna þess­um merka áfanga í sögu þjóðar­inn­ar, er ekki sjálf­sögð. Það bar­áttuþrek, sú þraut­seigja og bjart­sýni á framtíð Íslands, sem end­ur­speglaðist í orðum og gjörðum forfeðra okk­ar í sjálf­stæðis­bar­átt­unni, geym­ir mik­il­væga lær­dóma. Þar voru öfl­ug­ir fjöl­miðlarn­ir og þjóðtung­an í lyk­il­hlut­verki. Með sam­vinn­una að leiðarljósi ætl­um við í Fram­sókn að halda áfram að leggja okk­ar af mörk­um til þess að treysta stoðir Íslands, líkt og flokk­ur­inn hef­ur gert í tæp 107 ár, enda skipt­ir lýðveldið og framtíðin okk­ur öll miklu máli. Við ósk­um lands­mönn­um öll­um gleðilegr­ar þjóðhátíðar.

Sig­urður Ingi Jó­hanns­son, Lilja Dögg Al­freðsdótt­ir og Ásmund­ur Ein­ar Daðason.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 17. júní 2023.

Categories
Greinar

Eldra fólk – stefna til framtíðar

Deila grein

15/06/2023

Eldra fólk – stefna til framtíðar

Á nýliðnu þingi var samþykkt þingsályktunartillaga um aðgerðaráætlun um þjónustu við eldra fólk til fjögurra ára, árin 2023-2027. Áætlunin hefur fengið nafnið Gott að eldastog er á ábyrgð heilbrigðisráðuneytis og félags- og vinnumarkaðsráðuneytis. Tilgangurinn með áætluninni er að tryggja eldra fólki þjónustu við hæfi, hvort sem um ræðir heimaþjónustu á vegum sveitarfélaga eða heilbrigðisþjónustu. Markmiðið er að þjónustan sé veitt þegar hennar er þörf, á forsendum fólksins sjálfs og á réttu þjónustustigi. Á tímabilinu verður farið í þróunarverkefni og prófanir semkoma til með að nýtast til ákvarðanatöku um þjónustu við eldra fólk til framtíðar. Nú þegar hafa ráðuneytin auglýst eftir samstarfi við sveitarfélög og heilbrigðisstofnanir sem vilja vinna að þróunarverkefnum um samþættingu félags- og heilbrigðisþjónustu fyrir eldra fólk í heimahúsum. 

Ólíkar þarfir

Breytingar í aldurssamsetningu þjóðarinnar er ein af stóru áskorunum íslensks samfélags. Fjöldi eldra fólks eykst og hlutfall aldraðra af heildarmannfjölda fer ört hækkandi á næstu árum og áratugum auk þess sem eldra fólk lifir lengur með betri heilsu. Kröfur eldra fólks til þjónustu hafa að sama skapi breyst verulega frá því sem áður var því er þörf er á breyttum viðhorfum í þjónustu við eldra fólk með áherslu á aldursvænt, heilsueflandi og styðjandi samfélag. Eldra fólk er fjölbreyttur hópur, það sem hentar einum, hentar ekki endilega öðrum. Það er afar mikilvægt að geta mætt einstaklingum á þeim stað þar sem þeir eru og þróa úrræði til þess að mæta mismunandi þörfum eldra fólks. Markmið allra aðgerða ætti ávallt að vera að bæta lífsgæði ásamt því að viðhalda færni og virkni einstaklingsins en forvarnir, heilsuefling og endurhæfing spila stóran þátt í heilbrigðri öldrun þjóðarinnar. 

Gagnvirkt mælaborð

Í haust mælti undirrituð fyrir þingsályktunartillögu um markvissa öflun gagna um líðan, velferð og efnahag eldra fólks eða svokallað gagnvirkt mælaborð. Það er ánægjulegt að sú hugmynd hafi nú verið tekin upp sem hluti af þessari áætlun. Gagnvirkt mælaborð hefur það að markmiði að halda utan um og safna tölfræðilegum upplýsingum um líðan, velferð og efnahag eldra fólks og ná þannig fram heildarmynd af almennri stöðu eldra fólks í samfélaginu svo hægt sé að forgangsraða verkefnum sem brýnt er að takast á við. Hingað til hafa ekki legið fyrir markvissar, samræmdar og tímanlegar upplýsingar um líðan, stöðu og velferð eldra fólks á hverjum tíma. Með mælaborði sem þessu getum við náð fram heildarmynd af stöðu eldra fólks á hverjum tíma fyrir sig og þannig geta stjórnvöld beint sjónum sínum að þeim verkefnum sem brýnast liggja við og forgangsraðað í rétta átt. 

Ég fagna því góða verkefni sem hér er farið af stað með Gott að eldast og er viss um að það sé heillaspor til framtíðar. Eldra fólk þarf fjölbreytta og ólíka þjónustu og það er mikilvægt að þau fái að vera þátttakendur í öllum málum sem þau snerta.

Ingibjörg Isaksen Þingflokksformaður Framsóknar

Greinin birtist fyrst á vikurbladid.is 14. júní 2023.

Categories
Greinar

Verið undir­búin fyrir flug­tak

Deila grein

13/06/2023

Verið undir­búin fyrir flug­tak

Það er fagnaðarefni að eitt af þeim málum sem varð að lögum á Alþingi Íslendinga í síðustu viku hafi verið frumvarp Sigurðar Inga Jóhannssonar innviðaráðherra um varaflugvallagjald. Í því felst að lagðar eru 200 krónur á flugfargjöld og munu þær renna til uppbyggingar varaflugvalla landsins. Alls er búist við því að gjaldið skili 1,3 milljörðum króna í ríkissjóð á næsta ári sem mun nýtast vel í brýna uppbyggingu flugvallanna á Akureyri, Egilsstöðum og í Reykjavík.

Fjármögnun nauðsynlegra framkvæmda

Uppbygging varaflugvalla á Íslandi hafa ekki verið í samræmi við vöxt alþjóðaflugs síðustu misseri. Það liggur fyrir að ráðast þarf í nauðsynlegar framkvæmdir svo flugvellirnir geti sinnt hlutverki sínu sem mikilvægar gáttir inn í landið. Þessi skref sem stigin eru með bættri fjármögnun eru mikilvæg og leggja grunninn að því sem lengi hefur verið talað um, það er að opna fleiri gáttir inn til landsins og dreifa þannig ferðamönnum víðar um landið okkar. Á Egilsstöðum er stærsta framkvæmdin uppbygging á flughlaði og akbraut. Á Akureyri verður framkvæmdum lokið við stækkun flugstöðvar og í Reykjavík verður ráðist í endurbyggingu flugstöðvar. Framlög til viðhalds flugvalla um land allt aukast með þessu til muna.

Skynsamleg gjaldtaka

Ísland er eitt af fáum ríkjum í heiminum sem hefur ekki lagt neinn skatt á flugferðir, en skattheimta sem þessi er mjög sambærileg í flestum öðrum ríkjum innan EES. Það er mikilvægt að við nýtum skynsamlegar leiðir til þess að fjármagna uppbygging á nauðsynlegum innviðum. Undirrituð telur afar skynsamlegt að fara í gjaldtöku sem þessa og tryggja þannig fjármagn til þess að fara í nauðsynlega uppbyggingu á innanlandsflugvöllum. Í stóra samhenginu er þetta afskaplega hóflegt gjald á hvern farþega, minna en ígildi kaffibolla.

Stuðningur við ferðaþjónustu

Fyrir utan að varaflugvellir eru mikilvægir í tillit til öryggissjónarmiða, opna þeir einnig möguleika á að fjölga farþegum til landsins, auknir farþegar þýða auknar tekjur til landsins. Flugvellir á landsbyggðinni styðja við ferðaþjónustu og fyrirtæki. Innviðaráðherra og Lilja Dögg Alfreðsdóttir ferðamálaráðherra hafa lagt mikla áherslu á það í sínum störfum að opna gáttirnar á Akureyri og Egilsstöðum fyrir beinu flugi frá Evrópu, bæði með markvissri uppbyggingu og með stuðningi Flugþróunarsjóðs. Heimafólk á Norðausturlandi hafa sýnt ótrúlega framsýni og dugnað í störfum sínum og við sjáum árangurinn koma í ljós smátt og smátt.

Það er bjart fram undan í fluginu. Þau skref sem stigin hafa verið leggja grunninn að fjölbreyttara og öflugra atvinnulífi á Norðausturlandi.

Ingibjörg Isaksen, þingflokksformaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst á visir.is 13. júní 2023.

Categories
Fréttir Greinar

Dýrmætasta auðlind þjóðarinnar

Deila grein

12/06/2023

Dýrmætasta auðlind þjóðarinnar

Íslensk­an er ein dýr­mæt­asta auðlind þjóðar­inn­ar. Fjár­fest hef­ur verið í henni í yfir 1.000 ár og perl­ur heims­bók­mennt­anna ritaðar á ís­lensku.

Stjórn­völd hafa sett mál­efni ís­lenskr­ar tungu á odd­inn á und­an­förn­um árum með marg­háttuðum aðgerðum. Það að vinna að fram­gangi ís­lensk­unn­ar og tryggja stöðu henn­ar í heimi örra tækni­breyt­inga og fólks­flutn­inga er verk­efni sem þarf að sinna af kost­gæfni og atorku. Í vik­unni var ný aðgerðaáætl­un í mál­efn­um ís­lenskr­ar tungu sett í Sam­ráðsgátt stjórn­valda til kynn­ing­ar og um­sagn­ar.

Alls er um að ræða 18 aðgerðir sem mótaðar eru í sam­starfi fimm ráðuneyta, en mark­mið þeirra er að for­gangsraða verk­efn­um stjórn­valda árin 2023-2026 þegar kem­ur að vernd­un og þróun tungu­máls­ins. Hef­ur meðal ann­ars verið unnið að þeim á vett­vangi ráðherra­nefnd­ar um ís­lenska tungu sem sett var á lagg­irn­ar í nóv­em­ber 2022 að til­lögu for­sæt­is­ráðherra. Hlut­verk nefnd­ar­inn­ar er að efla sam­ráð og sam­starf milli ráðuneyta um mál­efni ís­lenskr­ar tungu og tryggja sam­hæf­ingu þar sem mál­efni skar­ast.

Hin nýja aðgerðaáætl­un kall­ast á við áhersl­ur stjórn­arsátt­mála rík­is­stjórn­ar­inn­ar, þar sem lögð er rík áhersla á að styðja við ís­lenska tungu. Börn og ung­menni skipa sér­stak­an sess og stuðning­ur við börn af er­lend­um upp­runa verður auk­inn. Þá á áfram að vinna að því að styrkja stöðu ís­lensk­unn­ar í sta­f­ræn­um heimi með áherslu á mál­tækni.

Ýmsar lyk­ilaðgerðir í áætl­un­inni und­ir­strika þetta en þær eru meðal ann­ars: starfstengt ís­lensku­nám fyr­ir inn­flytj­end­ur sam­hliða vinnu, auk­in gæði ís­lensku­kennslu fyr­ir inn­flytj­end­ur, inn­leiðing ra­f­rænna stöðuprófa í ís­lensku, sam­eig­in­legt fjar­nám í hag­nýtri ís­lensku sem öðru máli og ís­lenska handa öll­um.

Ný­mæli eru að gerðar verði kröf­ur um að inn­flytj­end­ur öðlist grunn­færni í ís­lensku og hvat­ar til þess efld­ir. Ásamt því verður ís­lensku­hæfni starfs­fólks í leik- og grunn­skól­um og frí­stund­a­starfi efld. Að sama skapi verður gerð ís­lensku­vef­gátt fyr­ir miðlun ra­f­ræns náms­efn­is fyr­ir öll skóla­stig, sam­ræmt verklag um mót­töku, kennslu og þjón­ustu við börn með fjöl­breytt­an tungu­mála- og menn­ing­ar­bak­grunn með sér­stakri áherslu á ís­lensku sem annað mál, og reglu­leg­ar mæl­ing­ar á viðhorfi til tungu­máls­ins.

Við þurf­um mikla viðhorfs­breyt­ingu gagn­vart tungu­mál­inu okk­ar. Íslensk­an er fjör­egg okk­ar og and­leg eign. Tungu­málið er rík­ur þátt­ur í sjálfs­mynd okk­ar, tján­ingu og sögu­skiln­ingi. Með nýrri aðgerðaáætl­un skerp­um við á for­gangs­röðun í þágu ís­lenskr­ar tungu. Ég hvet alla til þess að kynna sér málið í sam­ráðsgátt­inni.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 12. júní 2023.

Categories
Fréttir Greinar

Skýr skilaboð í ríkisfjármálum

Deila grein

11/06/2023

Skýr skilaboð í ríkisfjármálum

Al­var­leg­ur heims­far­ald­ur er að baki, en hag­kerfið á Íslandi náði að rétta út kútn­um á skemmri tíma en nokk­ur þorði að vona og það er áfram góður gang­ur í efna­hags­kerf­inu. Hér er mik­ill hag­vöxt­ur og hátt at­vinnu­stig, en hins veg­ar lædd­ist inn óvel­kom­inn gest­ur í formi verðbólgu. Stærsta verk­efni hag­stjórn­ar­inn­ar er að ná tök­um á henni. Þetta er verk­efni núm­er eitt, tvö og þrjú. Mestu máli skipt­ir fyr­ir sam­fé­lagið okk­ar að verðbólg­an lækki.

Sögu­lega skaðleg áhrif verðbólgu

Áhrif mik­ill­ar verðbólgu eru nei­kvæð, kaup­mátt­ur launa dvín­ar og verðskyn dofn­ar. Íslend­ing­ar þurfa ekki að leita langt aft­ur í tím­ann til að rifja upp af­leiðing­ar þess að þjóðfé­lagið missti tök á verðbólg­unni. Fyr­ir fjöru­tíu árum mæld­ist verðbólga á 12 mánaða tíma­bili um 100% með til­heyr­andi geng­is­fell­ing­um og óróa í sam­fé­lag­inu. Tveim­ur árum áður, árið 1981, höfðu farið fram gjald­miðils­skipti þar sem verðgildi krón­unn­ar var hundraðfaldað og ný mynt og seðlar kynnt til sög­unn­ar. Á þess­um tíma horfði al­menn­ing­ur upp á virði þess­ar­ar nýju mynt­ar hverfa hratt. Ég get full­yrt að eng­inn sem man þá tíma vill hverfa þangað aft­ur. Sama ástand er ekki upp á ten­ingn­um núna, en við verðum hins veg­ar að taka á verðbólgu­vænt­ing­um til að vernda heim­il­in. Verðbólg­an mæld­ist 9,5% í síðasta mánuði. Ég er sann­færð um að með aðgerðum Seðlabanka Íslands og stjórn­valda muni draga úr verðbólg­unni. Pen­inga­mál­in og fjár­mál hins op­in­bera eru far­in að vinna bet­ur sam­an. Það styður einnig við þessi mark­mið að rík­is­fjár­mál­in eru þannig hönnuð að þau búa yfir sjálf­virkri sveiflu­jöfn­un og grípa þenn­an mikla hag­vöxt eins og sjá má í aukn­um tekj­um rík­is­sjóðs og vinna þannig á móti hagsveifl­unni og styðja við bar­átt­una við verðbólg­una. Útflutn­ings­at­vinnu­veg­irn­ir hafa staðið sig vel og krón­an hef­ur verið stöðug og með hjaðnandi verðbólgu er­lend­is ætti að nást jafn­vægi og við get­um smám sam­an kvatt þenn­an óvel­komna gest.

Aðgerðir rík­is­stjórn­ar­inn­ar styðja við lækk­un verðbólgu

Eitt helsta mark­mið rík­is­stjórn­ar­inn­ar er að auka vel­sæld og ná tök­um á verðbólg­unni. Þess vegna hef­ur verið lagt fram frum­varp þar sem lagt er til að lög­um verði breytt þannig að laun þjóðkjör­inna full­trúa og æðstu emb­ætt­is­manna rík­is­ins hækki um 2,5% í stað 6% hinn 1. júlí nk. Þannig verði tryggt að laun æðstu emb­ætt­is­manna skapi ekki auk­inn verðbólguþrýst­ing, enda miðar breyt­ing­in við verðbólgu­mark­mið Seðlabank­ans. Þessi aðgerð er mjög mik­il­væg til að vinna gegn háum verðbólgu­vænt­ing­um. Til að treysta enn frek­ar sjálf­bær­ar verðbólgu­vænt­ing­ar hef­ur verið ákveðið að flýta gildis­töku fjár­mála­regl­unn­ar, sem þýðir að há­mark skulda rík­is­sjóðs get­ur ekki verið meira en 30% og að sama skapi þarf að vera já­kvæður heild­ar­jöfnuður á hverju fimm ára tíma­bili. Skuld­astaða rík­is­sjóðs Íslands hef­ur verið að þró­ast í rétta átt, skuld­ir rík­is­sjóðs eru ekki mikl­ar í sam­an­b­urði við aðrar þjóðir og er það mik­il­vægt fyr­ir láns­hæfið að svo verði áfram.

Auk þessa er verið að bæta af­komu rík­is­sjóðs um 36,2 millj­arða króna á næsta ári með sparnaði í rekstri rík­is­ins, þar með talið niður­skurði í ferðakostnaði, frest­un fram­kvæmda, nýj­um tekj­um og með því að draga úr þenslu­hvetj­andi skattaí­viln­un­um. Tekj­ur rík­is­sjóðs eru einnig rúm­lega 90 millj­örðum meiri en fyrri áætlan­ir gerðu ráð fyr­ir. Vegna þessa tekju­auka er aðhalds­stigið að aukast. Í þessu felst meðal ann­ars að fram­kvæmd­um fyr­ir um 3,6 millj­arða króna er frestað til að draga úr þenslu. Sök­um skaðlegra áhrifa mik­ill­ar verðbólgu á okk­ar viðkvæm­ustu hópa ákvað rík­is­stjórn­in að verja kaup­mátt ör­orku- og elli­líf­eyr­isþega og því hef­ur líf­eyr­ir al­manna­trygg­inga verið hækkaður um tæp 10% frá upp­hafi árs. Einnig hef­ur frí­tekju­mark hús­næðis­bóta leigj­enda verið hækkað um 10%. Þess­ar aðgerðir eru afar mik­il­væg­ar til að verja kaup­mátt þeirra sem standa verst.

Mik­il­vægi rík­is­fjár­mála í vænt­inga­stjórn­un

Eitt það markverðasta sem fram hef­ur komið á vett­vangi hag­fræðinn­ar á þessu ári er bók hag­fræðings­ins Johns F. Cochra­nes, en í ný­út­gef­inni bók sinni Rík­is­fjár­mála­kenn­ing­in og verðlag (e. Fiscal Theory and the Price Level) bein­ir hann spjót­um sín­um að verðbólgu­vænt­ing­um á sviði rík­is­fjár­mála. Kjarni rík­is­fjár­mála­kenn­ing­ar­inn­ar er að verðlag ráðist af stefnu stjórn­valda í op­in­ber­um fjár­mál­um. Sam­kvæmt þess­ari kenn­ingu hef­ur rík­is­fjár­mála­stefna, þar með talið út­gjalda- og skatta­stefna, bein áhrif á verðlagið. Minni halli á rík­is­rekstri ætti að leiða til lægra raun­vaxta­stigs sem ætti síðan að ýta und­ir meiri fjár­fest­ing­ar. Þar með verða til aukn­ar fjár­magn­s­tekj­ur, sem mynd­ast við meiri fjár­fest­ingu, sem er ein helsta upp­spretta fram­leiðni vinnu­afls. Þetta skap­ar svo grunn­inn að hærri raun­laun­um og þannig má segja að minni fjár­laga­halli sé óbein leið til að auka raun­laun og bæta lífs­kjör. Staðreynd­in er sú að ef rík­is­sjóður er rek­inn með halla, þá þarf hann að fjár­magna þann halla með út­gáfu nýrra skulda­bréfa. Þannig eykst fram­boð rík­is­skulda­bréfa á markaði, sem aft­ur lækk­ar verð þeirra og leiðir til þess að vext­ir hækka. Eitt skýr­asta dæmið um að til­tekt í rík­is­fjár­mál­um og trú­verðug stefna hafi skilað vaxta­lækk­un var að finna í for­setatíð Bills Cl­int­ons, fyrr­ver­andi for­seta Banda­ríkj­anna. Aðgerðir rík­is­stjórn­ar­inn­ar í rík­is­fjár­mál­um und­an­farna mánuði vinna ein­mitt að því að styðja við lækk­un vaxta og hef­ur ávöxt­un rík­is­skulda­bréfa verið á niður­leið.

Fram­boðshlið hag­kerf­is­ins

Ég hef áður ritað um að meira þurfi að gera á fram­boðshliðinni í hag­kerf­inu til að koma til móts við eft­ir­spurn­ina til að milda högg aðhaldsaðgerða og leysa úr læðingi krafta í hag­kerf­inu. Það má gera með aðgerðum í hús­næðismál­um og aðgerðum á at­vinnu­markaðnum, t.d. gera auðveldra að fá sér­fræðinga til lands­ins og með því að hækka ald­ur þeirra sem vilja vinna. Það má einnig liðka til frek­ar í al­manna­trygg­inga­kerf­inu til að fá fólk frek­ar út á at­vinnu­markaðinn, en rík­is­stjórn­in hef­ur verið að fram­kvæma ým­is­legt í þessa veru á und­an­förn­um mánuðum.

Já­kvæð teikn á lofti í bar­átt­unni gegn verðbólgu

Hag­vöxt­ur árið 2022 mæld­ist 6,4% og hef­ur ekki verið meiri en síðan 2007 og Seðlabank­inn spá­ir nærri 5% hag­vexti á þessu ári. Þessi mik­il þrótt­ur í hag­kerf­inu er já­kvæður en verðbólg­an er enn of há. Hag­vöxt­ur­inn var knú­inn áfram af mikl­um vexti inn­lendr­ar eft­ir­spurn­ar en hún óx á síðasta ári um 8,6%. Allt bend­ir til þess að það hæg­ist á vexti einka­neyslu, meðal ann­ars vegna versn­andi aðgeng­is heim­ila og fyr­ir­tækja að láns­fé. Teikn eru á lofti um að það sé að raun­ger­ast, þar sem einka­neysla jókst hóf­lega á fyrsta árs­fjórðungi eða um 2,5%. Að sama skapi hef­ur at­vinnu­vega­fjár­fest­ing dreg­ist sam­an um 14%. Að lok­um má nefna að korta­velta hef­ur dreg­ist sam­an að raun­v­irði og er það í fyrsta sinn í lang­an tíma. Það er jafn­framt mik­il­vægt að halda því til haga að gengi krón­unn­ar hef­ur verið stöðugt og held­ur að styrkj­ast. Það er meðal ann­ars vegna öfl­ugra út­flutn­ings­greina og ekki síst vegna ferðaþjón­ust­unn­ar. Af þeim sök­um ætti hjöðnun verðbólgu á er­lend­um mörkuðum að skila sér beint inn í ís­lenska hag­kerfið. Mik­il­vægt er að all­ir taki hönd­um sam­an um að svo verði.

Loka­orð

Verðbólg­an er mesti vand­inn sem stjórn­völd standa frammi fyr­ir og mik­il­vægt er að ná niður verðbólgu­vænt­ing­um. Ólíkt því sem áður gerðist er Ísland hins veg­ar ekki ey­land þegar kem­ur að verðbólgu um þess­ar mund­ir. Verðbólg­an í Evr­ópu er á bil­inu 3-24%, en það eru ákveðin merki um að verðbólga fari hjaðnandi er­lend­is þótt langt sé í að ástandið verði aft­ur ásætt­an­legt. Það sem skil­ur Ísland frá öðrum þróaðri hag­kerf­um er þessi mikli þrótt­ur sem er í hag­kerf­inu og ger­ir hann hag­stjórn að sumu leyti flókn­ari. Rík­is­stjórn­in og Seðlabank­inn hafa tekið hönd­um sam­an um að taka á þess­um vanda með þeim tækj­um sem þau ráða yfir. Einn liður í því að er vext­ir end­ur­spegli verðbólg­una. Það er ljóst að Seðlabanki Íslands hef­ur farið mjög bratt í hækk­un vaxta og var m.a. fyrsti bank­inn til að hækka vexti á Vest­ur­lönd­um. Það má færa rök fyr­ir því að seðlabank­ar beggja vegna Atlantsála hafi haldið vöxt­um of lág­um of lengi. Christ­ine Lag­ar­de lýsti því yfir við síðustu vaxta­hækk­un hjá ECB að bank­inn væri hvergi nærri hætt­ur vaxta­hækk­un­um. Í Banda­ríkj­un­um hafa vext­ir náð verðbólg­unni. Hér er það sama að ger­ast og eru vext­ir Seðlabank­ans mjög nærri verðbólg­unni. Með því hef­ur ákveðnum tíma­mót­um verið náð. Það er sann­fær­ing mín að aðgerðir í rík­is­fjár­mál­um muni leggja sitt lóð á vog­ar­skál­arn­ar í bar­átt­unni við verðbólg­una.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 10. júní 2023.