Author: Einar Gunnar

Heims­hag­kerfið hef­ur sýnt um­tals­verðan viðnámsþrótt, þrátt fyr­ir óvenju­mikla áraun síðustu ár. Fremst ber þar að nefna far­sótt og stríðsrekst­ur í Evr­ópu. Því til viðbót­ar hafa vax­andi viðskipta­deil­ur á milli stærstu efna­hags­kerf­anna markað mik­il um­skipti á gang­verki heimsviðskipta. Ísland er að mörgu leyti í góðri stöðu. Mik­ill hag­vöxt­ur, hátt at­vinnu­stig, sterk er­lend staða þjóðarbús­ins og verðbólg­an fer nú lækk­andi. Stærsta viðfangs­efni hag­stjórn­ar­inn­ar á næst­unni verður að lækka hinn háa fjár­magns­kostnað sem hef­ur verið ein­kenn­andi fyr­ir ís­lenska hag­kerfið. For­send­ur eru að skap­ast fyr­ir lækk­un vaxta og þar af leiðandi fjár­magns­kostnaðar vegna auk­ins sparnaðar. Mik­il­vægt er að hag­stjórn­in styðji við áfram­hald­andi hag­vöxt, lækk­un skulda og að ná mun betri tök­um á hús­næðismarkaðnum.

Hag­vöxt­ur for­senda vel­ferðar

Hag­vöxt­ur er viðvar­andi aukn­ing efna­hags­legr­ar hag­sæld­ar sem mæld er í heild­ar­fram­leiðslu á vör­um og þjón­ustu í hag­kerf­inu. Hag­vöxt­ur skipt­ir miklu máli til að auka vel­ferð þjóða. Hag­vöxt­ur á Íslandi hef­ur á síðustu ára­tug­um verið þrótt­mik­ill og at­vinnu­leysi lítið. Hag­vöxt­ur síðustu fimm ár hef­ur að meðaltali verið rúm 2,5% og fjöldi nýrra starfa hef­ur orðið til á öll­um sviðum sam­fé­lags­ins. Til sam­an­b­urðar hef­ur hag­vöxt­ur í Banda­ríkj­un­um verið 2% og á evru­svæðinu 1%. Flest ríki vilja vera í stöðu Íslands, þar sem hag­vaxt­ar­horf­ur eru góðar. Lyk­ill­inn að slíku um­hverfi er að sam­keppn­is­staða at­vinnu­lífs­ins sé sterk og um­gjörðin traust og fyr­ir­sjá­an­leg. Fram­sókn horf­ir til þess að auka tekju­öfl­un rík­is­ins með aukn­um vexti og verðmæta­sköp­un frem­ur en með auk­inni skatt­heimtu á fólk og fyr­ir­tæki. Horfa þarf til þess að fjölga enn stoðum hag­kerf­is­ins, en á und­an­förn­um ára­tug­um hef­ur þeim fjölgað úr einni í fjór­ar. Það þarf áfram að horfa til skap­andi greina og hug­vits til að tryggja vax­andi hag­sæld. Í því sam­hengi skipt­ir meðal ann­ars sköp­um að fyr­ir­sjá­an­leg, fjár­mögnuð og skil­virk hvata­kerfi til auk­inn­ar verðmæta­sköp­un­ar verði fest í sessi og má þar nefna end­ur­greiðslur vegna rann­sókna, þró­un­ar og kvik­mynda­gerðar. Það er þó ekki síður mik­il­vægt að styðja áfram vöxt þeirra at­vinnu­greina sem fyr­ir eru, enda hafa þær lagt grunn­inn að ein­um bestu lífs­kjör­um meðal ríkja heims. Stærð og gerð hag­kerf­is­ins ger­ir það að verk­um að ut­an­rík­is­viðskipti eru afar mik­il­væg og tryggja þarf sam­keppn­is­hæfni at­vinnu­veg­anna í sam­an­b­urði við helstu viðskipta­lönd. Áhersla skal lögð á virka þátt­töku í alþjóðastofn­un­um og að rækta sam­bönd við ná­granna­lönd­in beggja vegna Atlantsála.

Áfram­hald­andi lækk­un skulda

Fram­sókn hef­ur lagt mikla áherslu á lækk­un skulda rík­is­sjóðs og ber aðhalds­samt fjár­laga­frum­varp þess merki. Ein stór breyta í því að lækka verðbólgu er að rík­is­fjár­mál­in styðji við pen­inga­stefnu, en það er kjarn­inn í svo­kallaðri rík­is­fjár­mála­kenn­ingu, sem geng­ur út á að verðþróun hag­kerf­is­ins ráðist af stefnu stjórn­valda í op­in­ber­um fjár­mál­um. Sam­kvæmt þess­ari kenn­ingu hef­ur rík­is­fjár­mála­stefna, þar með talið út­gjalda- og skatta­stefna, bein áhrif á verðlagið. Minni halli á rík­is­rekstri ætti að leiða til lægra raun­vaxta­stigs, sem ætti síðan að ýta und­ir meiri fjár­fest­ing­ar. Þar með verða til aukn­ar fjár­magn­s­tekj­ur, sem mynd­ast við meiri fjár­fest­ingu, sem er ein helsta upp­spretta fram­leiðni vinnu­afls. Þetta skap­ar svo grunn­inn að hærri raun­laun­um og þannig má segja að minni fjár­laga­halli sé óbein leið til að auka raun­laun og bæta lífs­kjör. Eitt skýr­asta dæmið um að til­tekt í rík­is­fjár­mál­um og trú­verðug stefna hafi skilað vaxta­lækk­un var að finna í for­setatíð Bills Cl­int­ons í Banda­ríkj­un­um, en þar var slag­orðið: „Minni fjár­laga­halli býr til störf“! Á þeim tíma lækkuðu skuld­ir veru­lega og fóru niður í 30% af vergri lands­fram­leiðslu (VLF), sem leiddi til þess að vaxta­álag lækkaði og á sama tíma var verðbólga lág. Skuld­ir rík­is­sjóðs Íslands mæl­ast nú ein­mitt 30% af VLF, hafa lækkað á und­an­för­um árum og eru lág­ar í alþjóðleg­um sam­an­b­urði. Hins veg­ar er fjár­magns­kostnaður rík­is­sjóðs áfram hár og það er lyk­il­atriði að hann lækki til að hægt sé að styðja enn frek­ar við heil­brigðis- og mennta­kerfið. Við út­færslu á þeirri veg­ferð þarf að tryggja að hið op­in­bera geti áfram fjár­fest í fólki og innviðum um allt land með ábyrg­um og skyn­sam­leg­um hætti. Viðfangs­efnið fram und­an er að lækka fjár­magns­kostnað rík­is, heim­ila og fyr­ir­tækja. Lækk­andi verðbólga og stýri­vext­ir skipta þar sköp­um en horfa þarf til fleiri þátta í þeim efn­um. Fram­sókn legg­ur áherslu á að skulda­hlut­föll verði lækkuð enn frek­ar til framtíðar ásamt því að mark­visst verði unnið að því að bæta láns­hæfi rík­is­sjóðs. Þá þarf til að horfa til kerf­is­breyt­inga sem gera kleift að lækka fjár­magns­kostnað.

Hús­næðismarkaður­inn er eitt stærsta efna­hags­málið

Mikið hef­ur verið byggt á und­an­förn­um árum og aldrei hef­ur hlut­fall þeirra sem eiga eigið hús­næði verið hærra. Vegna mik­illa um­svifa í hag­kerf­inu hef­ur hús­næðismarkaður­inn hins veg­ar ekki náð að anna eft­ir­spurn­inni. Þessi skort­ur hef­ur leitt til veru­legr­ar hækk­un­ar á hús­næðis­verði og leigu, sem hef­ur haft áhrif á lífs­kjör al­menn­ings og stöðug­leika á hús­næðismarkaði ásamt því að verðbólg­an hef­ur mælst hærri en ella. Þetta er stór­mál í efna­hags­stjórn­inni og þarf að ná enn bet­ur utan um. Far­sæl­asta leiðin er að hið op­in­bera, ríki og sveit­ar­fé­lög, mæti þess­ari eft­ir­spurn­in sam­eig­in­lega, auki lóðafram­boð veru­lega og stuðli að hag­kvæmu reglu­verki á hús­næðismarkaði. Aukið lóðafram­boð dreg­ur úr verðhækk­un­um á hús­næði og yngra fólk á auðveld­ara með að kom­ast inn á markaðinn. Einnig hef­ur það já­kvæð áhrif á hag­vöxt, þar sem bygg­ing­ariðnaður­inn skap­ar fjölda starfa ásamt því að koma meira jafn­vægi á hús­næðismarkaðinn. Fyrr á þessu ári var samþykkt frum­varp mitt um að draga veru­lega úr fram­boði íbúða í heimag­ist­ingu (Airbnb) án þess að gengið yrði á eigna­rétt fólks­ins í land­inu. En þrátt fyr­ir að aldrei í Íslands­sög­unni hafi verið byggt meira en á ár­un­um 2019-2024 þarf að byggja meira. Fram­sókn legg­ur mikla áherslu á að tryggt verði nægt magn af bygg­ing­ar­hæf­um lóðum til hraðrar upp­bygg­ing­ar og þarf að setja enn meiri kraft í sam­starf rík­is og sveit­ar­fé­laga í þeim efn­um til að auka fram­boðið.

Þar skipt­ir höfuðmáli að stóru sveit­ar­fé­lög­in á höfuðborg­ar­svæðinu hafi öll getu til að taka þátt í þeirri nauðsyn­legu upp­bygg­ingu sem fram und­an er. Það þarf að stíga var­leg skref til baka þegar kem­ur að lánþega­skil­yrðum með lækk­andi vöxt­um, sér­stak­lega með fyrstu kaup­end­ur í huga, en hátt vaxta­stig og treg­leiki á fast­eigna­markaði vegna lánþega­skil­yrða get­ur dregið úr fram­kvæmd­ar­vilja. Síðast en ekki síst þarf að halda áfram að styðja áfram við þau úrræði sem stjórn­völd hafa komið fram með á síðustu árum, s.s. al­menna íbúðakerfið og hlut­deild­ar­lána­kerfið.

Við erum að ná ár­angri

Í nýj­ustu verðbólgu­mæl­ingu Hag­stof­unn­ar lækkaði verðbólg­an niður í 5,1%, það lægsta í 3 ár. Dregið hef­ur úr hækk­un á hús­næði en verðbólga án hús­næðis mæl­ist 2,8% ann­an mánuðinn í röð. Síðasta vaxta­ákvörðun Seðlabank­ans til lækk­un­ar var já­kvætt skref og end­ur­spegl­ar að þær aðgerðir sem við höf­um gripið til í rík­is­fjár­mál­un­um og þeir lang­tíma­kjara­samn­ing­ar sem gerðir voru á vinnu­markaði eru að skila sér. Viðfangs­efnið fram und­an er að tryggja að þessi þróun haldi áfram, enda er lækk­un verðbólgu og vaxta stærsta hags­muna­mál heim­ila og fyr­ir­tækja í land­inu. Við erum að ná ár­angri og við hvik­um hvergi frá því verk­efni að ná enn frek­ari ár­angri í þess­um efn­um.

Lilja Dögg Alfeðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 2. nóvember 2024.

Ég er fullviss um að tæknin muni á næstu árum færa okkur lausnir við ýmsum vandamálum sem við stöndum frammi fyrir sem samfélag í dag. Ísland hefur staðið sterkt á ýmsum sviðum tækniþróunar og þar hefur þróun í máltækni staðið upp úr. Sá árangur sem við höfum náð fyrir tungumálið okkar í heimi tækninnar hefur vakið athygli langt út fyrir landsteinana og veitir Ísland öðrum fámennum málsvæðum nú innblástur. Ýmsar þjóðir sem eru í svipaðri stöðu og við vorum í fyrir nokkrum árum, leita reglulega til okkar og stærstu tæknifyrirtæki heims hafa heillast af starfi okkar og innleitt þær lausnir sem við höfum þróað í sína tækni.

Þess vegna er hægt að nota ChatGPT á íslensku í dag. Þess vegna eru lausnir Microsoft svo góðar á íslensku og þess vegna eru flest helstu forrit sem Íslendingar nota daglega aðgengileg á íslensku viðmóti.

Og við höfum verið að gefa í. Annarri máltækniáætlun var hrint af stað í ráðuneyti mínu fyrir nokkrum vikum og undir henni verður gríðarlegur kraftur settur í hagnýtingu íslenskrar máltækni, meðal annars með styrkjum fyrir íslensk fyrirtæki sem vilja nýta sér þá tækni og áhersla lögð á að koma íslenskunni að í fleiri erlendum lausnum.

Tækni sem þýðir og talsetur barnaefni með eins röddum og í upphaflegri útgáfu þess er rétt handan við hornið. Fleiri tæknilausnir sem auðvelda innflytjendum að læra íslensku eiga eftir að koma út. Nýjustu lausnir frá Microsoft og Google og fleiri tæknirisum verða aðgengilegar á íslensku. iPhone-síminn þinn mun á endanum geta talað íslensku. Ég er viss um það. En þetta gerist hins vegar ekki af sjálfu sér.

Uppbygging í gervigreind verður að byggja á máltækni

Máltækniþróun á Íslandi hefur gengið frábærlega og vakið athygli víða um heim. Við eigum að byggja framtíðartækniþróun í gervigreind á Íslandi á þeim frábæra grunni, enda er tungumálið og máltækni orðið aðaláhersluefni í gervigreindarþróun eftir tilkomu risamállíkana.

Við verðum að tryggja áframhaldandi þróun í íslenskri máltækni og gervigreind og að málaflokkar þessir tali saman. Þetta er eitt helsta áherslumál máltækniáætlunar þar er kynnt sú sýn að Ísland verði að koma á fót öflugri einingu, helst í samstarfi stjórnvalda og atvinnulífs, sem færi með málefni bæði gervigreindar og máltækni. Slík eining myndi vinna stöðugt að eflingu þessara greina á Íslandi, tryggja nýsköpun innan þeirra, hagnýtar rannsóknir háskóla sem gagnast íslenskum fyrirtækjum og framsókn í tækniiðnaðinum sem verður leiðandi iðnaður næstu áratugi.

Lögðum til nýja miðstöð gervigreindar og máltækni

Ísland hefur alla burði til að standa undir slíku starfi. Græn orka og náttúrulegar aðstæður eru fullkomnar fyrir framleiðslu á reikniafli, sem getur umbylt tækniiðnaði og rannsóknarstarfi á Íslandi. Íslenskt hugvit og tækni geta staðið stolt á meðal fremstu þjóða heims og efling þessi verður reist á grundvelli menningar og tungumáls Íslendinga.

Við höfum lagt til að ráðast í samstarf við háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytið um að gera þessa framtíðarsýn að veruleika og ég vonast til að við getum hafið þessa uppbyggingu sem fyrst. Mín von er að slík gervigreindar- og máltæknimiðstöð verði rekin í samvinnu stjórnvalda og atvinnulífs með ekki ósvipuðu fyrirkomulagi og Íslandsstofa. Hægt væri að sameina ýmsar smærri stofnanir og einingar í máltækni, gervigreind og nýsköpun undir einum hatti og auka hagræði í málaflokkunum báðum á sama tíma og starf innan þeirra verður eflt. Tilkoma gervigreindar- og máltæknimiðstöðvar Íslands verður lykilatriði til að tryggja velferð og hagvöxt á Íslandi komandi áratugi.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menningar- og viðskiptaráðherra og varaformaður Framsóknar

Greinin birtist fyrst á visir.is 1. nóvember 2024.

Fram­sókn kynnti lista sína um allt land um liðna helgi. Þá skip­ar öfl­ugt og vinnu­samt fólk með mikla reynslu og ólík­an bak­grunn sem vill láta gott af sér leiða fyr­ir sam­fé­lagið. Að sama skapi er ánægju­legt að sjá nýtt fólk bæt­ast í hóp­inn og efla flokk­inn enn frek­ar, en mik­il ásókn var í að kom­ast á lista flokks­ins fyr­ir kom­andi kosn­ing­ar til að veita sam­vinnu­stefn­unni braut­ar­gengi.

Það er heiður að fá að starfa fyr­ir Ísland á þess­um vett­vangi, en því fylg­ir einnig mik­il ábyrgð. Í 108 ár hef­ur Fram­sókn, elsti stjórn­mála­flokk­ur lands­ins, lagt sitt af mörk­um við að stýra land­inu og auka hér lífs­gæði. Það er ekki sjálf­gefið að stjórn­mála­afl nái svo háum aldri. Að baki hon­um ligg­ur þrot­laus vinna grasrót­ar og kjör­inna full­trúa flokks­ins í gegn­um ára­tug­ina, sem hafa haldið stefnu flokks­ins á lofti. Kosn­ing­ar eft­ir kosn­ing­ar hafa kjós­end­ur treyst flokkn­um til góðra verka fyr­ir land og þjóð, enda þekk­ir þjóðin Fram­sókn og Fram­sókn þekk­ir þjóðina.

Í því meiri­hluta­sam­starfi sem liðið er ein­blíndi flokk­ur­inn á verk­efn­in sem voru fram und­an frek­ar en að taka þátt í op­in­ber­um erj­um milli annarra flokka. Fyr­ir kom­andi kosn­ing­ar mun­um við halda áfram að tala fyr­ir þeim brýnu verk­efn­um sem vinna þarf að á næstu miss­er­um, enda skipta þau máli fyr­ir þjóðina. Þar ber fyrst að nefna lækk­un verðbólgu og vaxta, sem er stærsta ein­staka hags­muna­mál heim­ila og fyr­ir­tækja. Það voru já­kvæð teikn á lofti er Seðlabank­inn lækkaði stýri­vexti með síðustu ákvörðun sinni. Al­gjört grund­vall­ar­mál er að búa svo um hnút­ana að sú þróun haldi áfram en verði ekki taf­in vegna ein­hverra loft­fim­leika í stjórn­mál­un­um. Samþykkt ábyrgra fjár­laga, líkt og þeirra sem liggja fyr­ir þing­inu, er lyk­il­atriði. Í þeim er ráðist í aukna for­gangs­röðun í op­in­ber­um fjár­mál­um sem kall­ast á við aðgerðir stjórn­valda í þágu lang­tíma­kjara­samn­inga á vinnu­markaði. Á sama tíma og unnið er að því að ná auknu jafn­vægi í rekstri rík­is­ins með halla­laus­um rekstri og að skulda­hlut­föll verði lækkuð enn frek­ar verður að tryggja að hið op­in­bera geti áfram fjár­fest í fólki og innviðum um allt land með ábyrg­um og skyn­sam­leg­um hætti.

Nú þegar 32 dag­ar eru til kosn­inga ligg­ur fyr­ir að mikið líf á eft­ir að fær­ast í leik­inn. Það skemmti­leg­asta við stjórn­mál­in er sam­talið við kjós­end­ur í land­inu um verk okk­ar og framtíðar­sýn. Margt gott hef­ur áunn­ist á und­an­förn­um árum, og ýmis tæki­færi eru til þess að gera bet­ur. Þannig er gang­ur lífs­ins. Við höf­um ekki veigrað okk­ur við því að vera á skófl­unni og vinna vinn­una af full­um krafti til þess að bæta sam­fé­lagið okk­ar, enda eiga stjórn­mál að snú­ast um það. Við í Fram­sókn erum klár í bát­ana og hlökk­um til kom­andi vikna.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 29. október 2024.