Category: Greinar

Veiga­mesta hags­muna­mál ís­lenskra heim­ila og fyr­ir­tækja er að verðbólg­an haldi áfram að minnka. Mik­il verðbólga bitn­ar ávallt á þeim sem síst skyldi, það er þeim efnam­inni. Fólk jafnt sem fyr­ir­tæki hafa jafn­framt fundið vel fyr­ir háu vaxta­stigi. Með sam­stilltri stefnu­mót­un rík­is og sveit­ar­fé­laga, Seðlabanka Íslands og aðila vinnu­markaðar­ins – gæt­um við loks­ins náð að sjá til lands í glím­unni við verðbólg­una.

Vísi­tala neyslu­verðs án hús­næðis um 5,2%

Verðbólg­an hef­ur verið yfir 2,5% verðbólgu­mark­miði Seðlabanka Íslands í meira en þrjú ár. Vísi­tala neyslu­verðs hef­ur hækkað um 6,7% og vísi­tala neyslu­verðs án hús­næðis um 5,2%. Verðbólg­an hef­ur því lækkað um 1,3 pró­sentu­stig á tveim­ur mánuðum. Því miður var það reiknaða húsa­leig­an sem hafði mest áhrif til hækk­un­ar og jókst um 0,9%. Þetta sýn­ir áfram, svart á hvítu, hvar helsta upp­spretta frek­ari verðbólguþrýst­ings er í hag­kerfi okk­ar. Markaðsaðilar gera ráð fyr­ir að verðbólga haldi áfram að hjaðna og afar mik­il­vægt er að sú verði raun­in. Því er ekki hægt að leggja nægj­an­lega mikla áherslu á mik­il­vægi þess að lang­tíma­kjara­samn­ing­ar séu sniðnir á þá vegu að verðbólgu­mark­mið Seðlabanka Íslands ná­ist á næst­unni.

Hús­næðisliður­inn end­ur­skoðaður

Gleðileg tíðindi bár­ust í vik­unni um að Hag­stofa Íslands hefði um hríð unnið að því að end­ur­skoða aðferðir við mat á reiknaðri leigu í vísi­tölu neyslu­verðs. Sam­kvæmt Hag­stof­unni eru for­send­ur að skap­ast fyr­ir því að breyta um aðferð við mat á hús­næðisliðnum með það að mark­miði að búa til betri gögn. Afar brýnt er að mæl­ing­ar Hag­stof­unn­ar end­ur­spegli sem best raun­veru­lega þróun á hús­næðismarkaði. Breyt­ing­arn­ar munu hafa það í för með sér ann­ars veg­ar að sveifl­ur í reiknuðum hús­næðislið munu minnka og hins veg­ar mun þróun stýri­vaxta Seðlabanka Íslands ekki hafa sömu áhrif og verið hef­ur. Um er að ræða löngu tíma­bæra breyt­ingu.

Horf­ur í heims­bú­skapn­um hafa batnað

Upp­færð spá Alþjóðagjald­eyr­is­sjóðsins um horf­ur í heims­bú­skapn­um sem birt­ist í vik­unni er bjart­ari en spár að und­an­förnu. Gert er ráð fyr­ir meiri hag­vexti, eða rúm­um 3%, árin 2024-25. Hagspá­in hef­ur hækkað vegna auk­ins viðnámsþrótt­ar í Banda­ríkj­un­um og hjá stór­um ný­markaðs- og þró­un­ar­ríkj­um. Verðbólga á heimsvísu hef­ur hjaðnað hraðar en bú­ist var við, sem er já­kvætt upp á hagþróun, en á móti koma skell­ir á fram­boðshliðinni og hef­ur Alþjóðagjald­eyr­is­sjóður­inn áhyggj­ur af áhrif­um af vax­andi hafta­stefnu. Gert er ráð fyr­ir að verðbólga í heim­in­um lækki í 5,8% árið 2024 og í 4,4% árið 2025, en verðbólgu­spá­in fyr­ir árið 2025 er end­ur­skoðuð til lækk­un­ar. Með minnk­andi verðbólgu og stöðugum hag­vexti hafa lík­ur á mjúkri lend­ingu auk­ist veru­lega. Þessi hag­fellda þróun get­ur leitt til þess að vext­ir lækki hraðar en gert hef­ur verið ráð fyr­ir. Skila­boð banda­ríska Seðlabank­ans hafa þó verið afar skýr eða að vaxta­lækk­un­ar­ferli muni ekki hefjast fyrr en mjög traust­ar vís­bend­ing­ar liggja fyr­ir um lækk­un verðbólgu. Vinnu­markaður­inn í Banda­ríkj­un­um held­ur áfram að vera sterk­ur og störf­um fjölg­ar ört. Markaðir hafa brugðist við vænt­ing­um um mjúka lend­ingu heimbú­skap­ar­ins und­an­farn­ar vik­ur og hafa hluta­bréfa­vísi­töl­ur tekið við sér og vext­ir á skulda­bréfa­mörkuðum al­mennt lækkað. Það eru áfram skipt­ar skoðanir um hvort verðhækk­an­ir nú séu skamm­vinn­ar eða vís­bend­ing um viðvar­andi þróun. Seðlabank­ar beggja vegna Atlantsála hafa gefið til kynna að ein­hver bið kunni að verða á vaxta­lækk­un­um.

Póli­tísk spenna og átök vega áfram þungt

Viðskipta­spenna, svæðis­bund­in átök og póli­tísk­ur óstöðug­leiki skap­ar áskor­an­ir í alþjóðlegu sam­starfi og mun áfram lita spár um framþróun efna­hags­mála. Vax­andi póli­tísk­ur órói í Mið-Aust­ur­lönd­um og árás­ir á flutn­inga­skip í Rauðahafi geta þó hæg­lega leitt til hækk­un­ar á hrávöru, sem aft­ur eyk­ur verðbólguþrýst­ing. Þröng staða á kín­verska fast­eigna­markaðnum er lík­leg til að draga úr þrótti hag­kerf­is­ins þar en vegna stærðar markaðar­ins geta áhrif­in verið mun víðtæk­ari. Bú­ast má við að Kín­verj­ar leggi auk­inn kraft í út­flutn­ing, sem gæti aft­ur haft áhrif á viðskipta­höft og vernd­artolla víða um heim. Útlitið á heimsvísu horf­ir þó í heild til betri veg­ar og það eru einkum þrír þætt­ir sem eru þar veiga­mest­ir. Aðfanga­keðja heims­ins er að ná betra jafn­vægi, verðbólga er að hjaðna hraðar en spár gerðu ráð fyr­ir og að lok­um þá gera markaðsaðilar ráð fyr­ir að vaxta­lækk­un­ar­ferlið hefj­ist fyrr en ella. Hag­vöxt­ur hef­ur verið kröft­ugri en bú­ist var við þrátt fyr­ir háa vexti. Hins veg­ar er hag­vaxt­ar­spá­in fyr­ir næstu ár nokkuð lægri en meðaltal síðustu 20 ára og vega þar vænt­an­lega mest háir raun­vext­ir, minnk­andi stuðning­ur rík­is­fjár­mála, m.a. í ljósi hærri rík­is­skulda, og spár um að fram­leiðni muni minnka.

Mesta áskor­un­in að tryggja nægt fram­boð á hús­næði

Áhrif hús­næðismarkaðar hafa verið viðamik­il í verðbólgu und­an­far­inna ára. Mik­il­vægt er að stjórn­völd bregðist við því að hús­næðismarkaður­inn verði ekki til þess að snúa við hag­stæðri verðbólguþróun. Stjórn­völd eiga að styðja við fram­boðshlið hús­næðismarkaðar­ins og ráðast í aðgerðir sem auka fram­boð. Mitt ráðuneyti hef­ur sent frá sér frum­varp um tak­mörk­un á rekstr­ar­leyf­is­skyldri gisti­starf­semi við at­vinnu­hús­næði. Mark­mið frum­varps­ins er að losa íbúðir sem nýtt­ar eru í skamm­tíma­leigu og or­lofs­í­búðir í þétt­býli. Frek­ari skref stjórn­valda í þessa átt gætu verið að koma íbúðum sem eru í svo­kölluðu „stoppi“ í upp­bygg­ingu af stað á ný. Þá má vinna að því að skapa skil­yrði fyr­ir aukna íbúðaupp­bygg­ingu til lengri tíma með fjár­hags­leg­um hvöt­um og síðast en ekki síst að tryggt verði nægt fram­boð bygg­ing­ar­hæfra lóða til framtíðar. Skref­in sem Reykja­vík­ur­borg hef­ur þegar tekið eru já­kvæð og verða til þess fall­in að auka fram­boð á hús­næðismarkaði.

Í litlu opnu hag­kerfi eins og hér á Íslandi skipta bæði ytri og innri þætt­ir miklu máli í hag­stjórn. Það er já­kvætt að sjá heims­bú­skap­inn þró­ast í rétta átt, bæði hvað varðar hag­vöxt og verðbólgu. Á tím­um eins og þess­um, þegar stjórn­völd standa frammi fyr­ir mikl­um áskor­un­um inn­an­lands, er ákveðinn létt­ir að þurfa ekki nauðsyn­lega að glíma við inn­flutta þætti sem gætu haft nei­kvæð áhrif, t.d. inn­flutt verðlag. Hins veg­ar er það áhyggju­efni til lengri tíma fyr­ir út­flutn­ingsþjóð, ef út­lit er fyr­ir að alþjóðaviðskipti muni í aukn­um mæli ein­kenn­ast af höft­um og toll­múr­um. Ein­ar Bene­dikts­son, skáld og frum­kvöðull, sagði eitt sinn: „Þeim sem vilja, vakna og skilja – vaxa þúsund ráð.“ Þess vegna ríður á að sam­stillt átak stjórn­valda, sveit­ar­fé­laga, Seðlabanka og aðila vinnu­markaðar­ins – fólks jafnt sem fyr­ir­tækja – verði far­sælt og skili okk­ur sem best­um ár­angri.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 3. febrúar 2024.

Lykillinn að hverju samfélagi er tungumálið. Eitt af því sem ráðherranefnd um íslenskt mál hefur lagt ríka áherslu á er að stórauka aðgengi að menntun í íslensku. Fjarnám í íslensku á BA-stigi, sameiginlegt fjarnám í íslensku sem öðru máli og háskólabrú fyrir innflytjendur eru meðal aðgerða í aðgerðaráætlun í málefnum íslenskrar tungu sem ráðherranefndin kynnti í desember sl. Framangreindar aðgerðir eru á ábyrgð háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytisins og hafa þær þegar verið fjármagnaðar í gegnum Samstarf háskóla, en samstarf til eflingar íslensku og máltækni var eitt af áhersluatriðum í Samstarfi háskóla þegar það var kynnt á síðasta ári. Aðgerðirnar hafa það að markmiði að bæta aðgengi að námi í íslensku og að undirstrika samfélagslegt mikilvægi háskóla.

Nú þegar er byrjað að vinna að nokkrum verkþáttum í aðgerðaráætlun sem kynnt var í lok síðasta árs og er nú til umfjöllunar sem þingsályktunartillaga á Alþingi. Það er fagnaðarefni hvernig háskólarnir hafa tekið höndum saman í þessu mikilvæga samfélagslega verkefni að bæta aðgengi að íslenskukennslu fyrir fjölbreytta nemendahópa. Það er sérstök ástæða til að hrósa háskólamálaráðherranum fyrir hversu góður gangur eru í málefnum íslenskunnar á hennar ábyrgðarsviði.

Ein aðgerðin snýr að sameiginlegu fjarnámi í íslensku sem öðru máli sem þróað er í samvinnu Háskóla Íslands, Háskólans á Bifröst, Háskólans á Akureyri og Háskólaseturs Vestfjarða. Innflytjendum gefst með þessu tækifæri til að stunda fjarnám í hagnýtri íslensku sem öðru máli og kennsla á hluta námsleiðarinnar hófst haustið 2023.

Aðgengi að íslenskunámi á háskólastigi verður bætt með því að bjóða upp á fjarnám í íslensku til BA-prófs, samstarf Hugvísindasviðs og Menntavísindasviðs Háskóla Íslands við Háskólann á Akureyri. Fyrstu námskeið voru kennd síðasta haust og stefnt er á að námsbrautin verði að fullu starfandi síðar á þessu ári.

Í haust verður svo farið af stað með nýja námsleið fyrir nemendur sem hafa grunn í íslensku máli en þurfa stuðning til þess að sækja frekara háskólanám á íslensku. Með þessu verður aðgengi innflytjenda að almennu háskólanámi bætt til muna en að þessu koma Háskólinn á Akureyri, Háskóli Íslands og Háskólinn á Bifröst.

Tunga hverrar þjóðar er spegill og andlit hennar er menntun. Orðin eru undirstaða tungumálsins en orðin geta ekki verið án einhverrar hugmyndar eða skilnings, viljum við sjá framfarir. Af því orðin leiða hugmyndir fólks í ljós, geta þau hvorki verið fleiri eða öðruvísi en hugmyndunum er samboðið. Séu hugmyndirnar þróttlitlar, óskýrar og á reiki, hljóta orðin að vera það líka. Þannig stendur mál hverrar þjóðar í nauðsynlegu hlutfalli við þá menntun sem hún hefur öðlast. Sé mál hennar orðfátt, má ganga að því vísu að sú þjóð sé ekki komin langt í menntun. Því hefur verið haldið fram að engin þjóð getur átt fagurt og vandað mál sem ekki leggi mikla alúð við menntun. Þannig skrifaði Þórður Jónasson, ritstjóri og dómstjóri, í fyrstu blaðgreininni um íslenskt mál, sem rituð var árið 1847 í Reykjavíkurpósti. Þessar hugleiðingar eru sígildar og eiga enn við í dag. Við verðum að halda áfram að auka framboðið að menntun í íslensku til þess að við sjáum Ísland þróast í þá átt sem við viljum, sem er hiklaust að allir hafi jöfn tækifæri í lífinu.

Tillaga til þingsályktunar um aðgerðaáætlun í málefnum íslenskrar tungu er nú til umfjöllunar á Alþingi.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menningar- og viðskiptaráðherra.

Greinin birtist fyrst á visir.is 1. febrúar 2024.

Fyrr í mánuðinum fór í loftið við frá­bæra dóma fjórða serí­an af sjón­varpsþátt­un­um True Detecti­ve sem fram­leidd­ir eru af am­er­ísku sjón­varps­stöðinni HBO max, en stöðin er ein af dótt­ur­fyr­ir­tækj­um einn­ar stærstu afþrey­ing­ar­sam­steypu heims, Warner Bros Disco­very. Þar með op­in­beraðist ár­ang­ur þrot­lausr­ar vinnu hér á landi en þáttaröðin, með Jodie Foster í broddi fylk­ing­ar, var að lang­stærst­um hluta fram­leidd hér á landi af ís­lenska fram­leiðslu­fyr­ir­tæk­inu True North. Aðstand­end­ur verk­efn­is­ins hafa hlaðið Ísland og ís­lenska kvik­mynda­gerð miklu lofi í banda­rísk­um fjöl­miðlum.

Um er að ræða stærsta kvik­mynda- og sjón­varps­verk­efni sem ráðist hef­ur verið í hér á landi og um hreina er­lenda fjár­fest­ingu að ræða, en heild­ar­kostnaður verk­efn­is­ins nam um 11,5 millj­örðum króna. Að meðaltali voru um 600 manns að vinna að verk­efn­inu á degi hverj­um en á stærstu dög­un­um vor­um um 1.000 manns á setti. Í heild­ina fengu um 1.200 manns greitt fyr­ir aðkomu sína að verk­efn­inu og átti verk­efnið í viðskipt­um við 2.000 fyr­ir­tæki og ein­stak­linga á töku­tím­an­um, en töku­tíma­bilið varði í rúm­lega hálft ár og fóru tök­ur fram í kvik­mynda­ver­um í Reykja­vík ásamt úti­tök­um á Ak­ur­eyri, Kefla­vík, Vog­un­um, Dal­vík, við Stífl­is­dals­vatn og í Bláfjöll­um.

Stærst­ur hluti þeirra sem störfuðu beint við verk­efnið voru Íslend­ing­ar í hinum ýmsu störf­um. Má þarf nefna kvik­mynda­töku- og tækni­fólk ým­is­kon­ar, fram­leiðslu­stjóra, förðunar-, bún­inga- og leik­mynd­ar­sér­fræðinga, auka­leik­ara og svo lengi mætti áfram telja.

Það er mik­il viður­kenn­ing fyr­ir Ísland sem tökustað að fá verk­efni af þess­ari stærðargráðu hingað og er það ber­sýni­leg staðfest­ing þess að stefna stjórn­valda í mál­efn­um skap­andi greina virk­ar, en til að mynda hef­ur kvik­mynda­stefnu frá ár­inu 2020 verið hrint skipu­lega í fram­kvæmd með fjöl­mörg­um aðgerðum. Einni slíkri var hrint í fram­kvæmt árið 2022 sem fólst í að hlut­fall end­ur­greiðslu af fram­leiðslu­kostnaði í kvik­mynda­gerð sem til fell­ur hér á landi var hækkað úr 25% í 35% fyr­ir verk­efni sem upp­fylla ákveðin skil­yrði hvað varðar stærð, fjölda töku­daga og fjölda starfs­fólks. Árang­ur þeirra breyt­inga fór strax að skila sér líkt og of­an­greint verk­efni sann­ar.

Það er hins veg­ar mik­il­vægt að hafa hug­fast að grunn­ur­inn að hinum mikla ár­angri í kvik­mynda­gerð hér á landi er allt hið magnaða inn­lenda kvik­mynda­gerðarfólk sem hef­ur rutt braut­ina í gegn­um ára­tug­ina. Án þess væri Ísland lít­il­fjör­leg­ur tökustaður í dag, en hróður ís­lensks kvik­mynda­gerðarfólks fer víða enda er það þekkt fyr­ir framúrsk­ar­andi fag­mennsku, vinnu­semi, græn­ar áhersl­ur og lausnamiðað hug­ar­far. Ég mun halda áfram að beita mér af full­um krafti til að efla kvik­myndaiðnaðinn hér á landi í góðu sam­starfi við grein­ina. Það er til mik­ils að vinna að auka verðmæta­sköp­un í hinum skap­andi grein­um enn frek­ar og ég er þess full­viss að framtíðin sé björt á þeim vett­vangi. Ég óska öll­um þeim sem komu að verk­efn­inu True Detecti­ve til ham­ingju með áfang­ann og hvet ykk­ur áfram til góðra verka.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menn­ing­ar- og viðskiptaráðherra og vara­formaður Fram­sókn­ar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 27. janúar 2024.