Á undanförnum árum hefur margt áunnist til að styrkja verulega umgjörð tónlistarlífsins í landinu. Tónlist er ekki einungis veglegur hluti af menningu landsins, hún er einnig atvinnuskapandi og mikilvæg útflutningsgrein þar sem tónlistarverkefni geta skapað mörg afleidd störf. Ný tónlistarstefna var samþykkt á síðasta þingi með það að markmiði að styðja við tónlist sem listgrein, tónlistarfólk og aðra sem starfa við tónlist. Tónlistarlífið hérlendis er undirbyggt af metnaðarfullu tónlistarnámi um allt land, samstarfi og þori til þess að fara ótroðnar slóðir. Þessum mikla krafti finnur maður sérstaklega fyrir í grasrót tónlistarlífsins, sem er óþrjótandi uppspretta frumsköpunar í tónlist. Hluti af umgjörð menningarmála í landinu snýr að aðstöðu til tónlistariðkunar og aðgengi að slíkri aðstöðu. Eitt markmiða í tónlistarstefnunni er að húsnæði til tónlistariðkunar verði greint og kortlagt, t.d. hvaða húsnæði í eigu hins opinbera, t.d. menningarhús eða félagsheimili um allt land, væri hægt að nýta undir sköpun, hljóðritun eða flutning tónlistar.
Eitt okkar helsta tónlistarhús, Harpa, starfar í samræmi við eigendastefnu ríkisins og Reykjavíkurborgar, þar sem m.a. er lögð áhersla á menningarlegt hlutverk Hörpu og það markmið eigenda að með rekstri hennar sé stuðlað að eflingu íslensks tónlistar- og menningarlífs. Í samræmi við eigendastefnuna hefur Harpa mótað sér dagskrárstefnu sem miðar að því að auka fjölbreytni tónleikahalds, styðja við nýsköpun í tónlist og auðvelda aðgengi ungs tónlistarfólks úr grasrótinni, þvert á tónlistarstefnur, að Hörpu sem tónlistarhúsi allra landsmanna.
Liður í þessu er t.a.m. samstarf Hörpu, Tónlistarborgarinnar Reykjavíkur og Rásar 2 um sérstaka tónleikaröð tileinkaða grasrót íslenskrar tónlistar, þvert á stefnur, sem kallast Upprásin og fer fram í Kaldalóni. Auglýst var eftir umsóknum um þátttöku í tónleikaröðinni sl. vor og bárust alls 134 umsóknir. Fjöldi og gæði umsókna fór fram úr vonum aðstandenda verkefnisins. Úr varð að 88 ungir einstaklingar munu koma fram á tónleikaröðinni, á mánaðarlegum tónleikum fram á vor þar sem fluttar verða fjölbreyttar tegundir tónlistar.
Harpa leggur til salinn Kaldalón auk tækja og vinnu í tengslum við tónleikana. Tónlistarborgin tryggir að flytjendur fái greitt fyrir að koma fram. Rás 2 annast kynningarstarf fyrir tónlistarfólkið og tekur tónleikana upp. Miðaverði er stillt í hóf en tónleikagestir eru hvattir til að styrkja tónlistarfólkið með frjálsu viðbótarframlagi. Það skiptir ungt tónlistarfólk máli að fá tækifæri líkt og þetta til þess að koma tónlist sinni á framfæri í glæsilegri aðstöðu líkt og Harpa hefur upp á að bjóða. Hér er aðeins um eina góða dæmisögu að ræða af mörgum um þá miklu gerjun sem á sér stað í menningarlífi þjóðarinnar, en þær eru mýmargar sem er fagnaðarefni fyrir íslenskt samfélag.
Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menningar- og viðskiptaráðherra og varaformaður Framsóknar.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 31. október 2023.
Í morgun, fimmtudaginn 26. október, fór fram opinn fundur í efnahags- og viðskiptanefnd Alþingis þar sem til umræðu var skýrsla peningastefnunefndar Seðlabanka Íslands. Í lögum um Seðlabanka Íslands er kveðið svo á að peningastefnunefnd bankans skuli gefa Alþingi skýrslu um störf sín tvisvar á ári. Nýlega ræddi aðalhagfræðingur Íslandsbanka um stöðu heimilanna í útvarpsviðtali þar sem hann sagði að stjórnvöld þyrftu að vera búin undir það að hlutirnir geti breyst svolítið hratt. Verðbólga hefur áhrif á samfélagið allt þar sem fólk og fyrirtæki finna fyrir hækkandi vöxtum. Nú liggur það fyrir að stór hluti lána er á föstum vöxtum sem losna nú á komandi ársfjórðungum og það getur breytt stöðunni nokkuð hratt til hins verra. Stjórnvöld þurfa því að fylgjast náið með stöðunni, greina hana og bregðist við með aðgerðum fyrir þá hópa sem verða hvað verst úti með ábyrgum og öruggum hætti. Annað mál er svo húsnæðismarkaðurinn í heild þar sem sporin hræða.
Langtíma kjarasamningar og aðkoma stjórnvalda
Kjarasamningar á vinnumarkaði losna nú um áramótin og þar er allra hagur að vel takist til. Þar er sérstaklega mikilvægt að lenda farsælum langtíma kjarasamningum sem styðja við það mikilvæga verkefni að ná hér niður verðbólgu og vöxtum sem er óumdeilt mesta kjarabót heimila og fyrirtækja í landinu. Þó svo að stjórnvöld eigi ekki formlega aðkomu að kjarasamningsgerðinni er ljóst að aðilar vinnumarkaðarins munu kalla eftir því að stjórnvöld liðki fyrir samningsgerð. Þar er líklegt að háværust verði krafan um frekari úrræði til að stuðla að auknu húsnæðisöryggi og að barnafjölskyldur og þeir sem lakast standa verði varin. Stjórnvöld átta sig á hlutverki sínu í komandi kjarasamningum og mikilvægi þess að vel takist til. Nú þegar hefur ríkisstjórnin stigið inn með aðgerðir á húsnæðismarkaði þar sem stutt hefur verið við uppbyggingu með opinberum stuðningi og má þar nefna uppbyggingu almennra íbúða og veitingu hlutdeildarlána til kaupa á hagkvæmum íbúðum. Eins hefur verið stutt við barnafjölskyldur með hækkun barnabóta með hærri grunnfjárhæð og skerðingarmörkum. Þessu til viðbótar er hér rétt að nefna að húsaleigubætur hafa verið hækkaðar um fjórðung frá miðju ári 2022 auk þess sem frítekjumörk voru hækkuð til jafns við hækkun bóta.
Áhyggjur af sýn Seðlabankans þegar kemur að stöðunni á húsnæðismarkaði
Tryggt framboð og öryggi á húsnæðismarkaði er mikið hagsmunamál í íslensku samfélagi. Langtímaskortur á íbúðum á Íslandi hefur valdið því að bæði leigu- og fasteignaverð hefur hækkað mikið. Það er aðeins ein leið sem mun koma í veg fyrir að leigu- og fasteignaverð muni halda áfram að hækka óeðlilega mikið líkt og verið hefur á undanförnum árum. Sú leið er aukið framboð af húsnæði. Markmið innviðaráðherra um aukna húsnæðisuppbyggingu og þær aðgerðir sem gripið hefur verið til er mikilvægt innlegg í þá vegferð. Hins vegar er það svo að húsnæðismarkaðurinn hefur fundið verulega fyrir aðgerðum Seðlabankans, þar sem kaupendum hefur verið gert erfiðara um vik með að komast inn á markaðinn, vegna hertra lánþegaskilyrða, og fjármögnun nýframkvæmda er orðin dýrari. Þvert á það sem við þurfum nú, og þegar allt er saman tekið, þá hefur þetta letjandi áhrif á framkvæmdaaðila til að halda áfram að framkvæma íbúðir. Ég hef verulegar áhyggjur af sýn Seðlabankans þegar kemur að stöðunni á húsnæðismarkaði og það virðist vera að bankinn haldi að hann sé eyland þegar að þessum málum kemur og það sé allra annarra að leysa úr stöðunni. Það er bara ekki svo einfalt, því allt hangir þetta saman.
Ég er full meðvitaður um þann línudans sem þetta er á tímum hárra vaxta og verðbólgu, en okkur verður að bera gæfa til þess að setjast niður og tryggja að við komumst saman út úr núverandi ástandi sem mun einungis leiða til hærra leiguverðs og auka þrýsting á mjög hátt fasteignaverð þegar núverandi ástandi slotar. Það er engum til góðs og að mínu mati er það algjörlega ljóst að gera þarf sérstakar ráðstafanir til að leysa þann hnút sem við erum komin í. Við megum ekki undir nokkrum kringumstæðum lenda á sama stað og árin eftir hrun þegar framkvæmdir svo gott sem stöðvuðust sem síðar leiddi til umframeftirspurnar. Afleiðingarnar af slíku þekkjum við of vel.
Ágúst Bjarni Garðarsson, þingmaður Framsóknar í Suðvesturkjördæmi og 1. varaformaður efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis.
Greinin birtist fyrst á eyjan.is 26. október 2023.
Árið 2022 var heildarframleiðsla á dilkakjöti um 7.408 tonn. Gert er ráð fyrir áframhaldandi samdrætti í framleiðslu á þessu ári 2023 og að framleiðslan fari niður í 7.205 tonn.
Árið 2017 var heildarframleiðsla á dilkakjöti um 9.206 tonn. Frá þeim tíma hefur framleiðsla dregist saman um nær 1.986 tonn, eða 22%. Yfir sama tímabil hefur sauðfé fækkað um 108.000 vetrar fóðraðir ær, eða 23%.
Meðalaldur íslenskra bænda er um 60 ár og nýliðun í bændastéttinni lítil. Erfitt rekstar umhverfi og aukinn innflutningur á kjöti erlendis frá gerir bændum erfitt fyrir.
Bændasamtök Íslands hafa bent á að 12 milljarðar króna vanti inn í íslenskan landbúnað vegna kostnaðarhækkana síðustu ára, meðal annars heimsfaraldursins og stríðsins í Úkraínu sem hafa leitt af sér mikla verðbólgu og afurðaverðshækkanir á aðföngum.
Leggja þarf aukið fé til búvörusamninga til að stuðla að tilvist bænda í íslenskum landbúnaði. Einnig þarf að setja aukið fé í rammasamninginn og vinna markvisst að því að hvetja ungt og kraftmikið fólk til starfa í landbúnaði og innleiða hlutdeildarlánin út fyrir þéttbýlið.
Núverandi búvörusamningar tóku gildi 1. janúar 2017. Þeir eru gerðir milli ríkisins og Bændasamtaka Íslands en þar er fjallað um stjórn á framleiðslu búvara og framlaga til landbúnaðarins af hálfu ríkisins. Framlög á fjárlögum vegna búvörusamninganna í ár hljóða upp á 17,2 milljarða króna, nautgriparækt fær um 8,4 milljarða, sauðfjárrækt 6,2 milljarða, garðyrkja rúman milljarð og svo erum við með rammasamninginn sem hljóðar upp á 1,5 milljarða króna. Rammasamningur á að taka utan um jarðræktarstyrki og nýliðun svo fátt eitt sé nefnt.
Matvælaráðherra þarf að beita sér með mun sterkari hætti og gera sér grein fyrir hversu mikilvæg atvinnugrein landbúnaðurinn er í þessu landi. Þetta snýst í raun um fæðuöryggi þjóðar og fullveldi landsins. Ef fram heldur sem horfir og að landbúnaði verður ekki viðhaldið í landinu þýðir það verulegt tap á gjaldeyri vegna þess að þá þarf að flytja allan mat inn í landið og því fylgir óöryggi sem er afleiðing á að vera ekki sjálfbær í eigin matvælaframleiðslu. Ef ekkert verður aðhafst í málinu núna á næstu misserum, þá er líka verið að kippa stoðunum undan landsbyggðinni og dreifbýli á Íslandi.
Anton Guðmundsson, oddviti Framsóknar og formaður bæjarráðs í Suðurnesjabæ
Greinin birtist fyrst í Bændablaðinu 26. október 2023
Íslenskur landbúnaður, matarkista þjóðarinnar stendur um margt á krossgötum. Hann hefur gengið í gegnum miklar breytingar á undanförnum áratugum. Tæknibylting hefur gjörbreytt framleiðslu aðstæðum, ekki síst vegna aukinna krafna um aðbúnað dýra og eins kröfu markaðarins um lægra verð á matvælum.
Breytt umhverfi
Síðustu ár hefur orðið mikil hagræðing í landbúnaði þar sem búum hefur fækkað og stækkað. Framleiðsla í mjólk, hvítu kjöti og eggjum líklega aldrei verið keyrð á jafn hagkvæman máta, með stærri einingum án þess að mannskap hafi fjölgað mikið við vinnu á hverju búi og framleiðslan hefur aldrei verið meiri. Allt eins og áður segir er þetta gert til þess að framleiða gæða matvöru við sem bestar og hagkvæmastar aðstæður, enda staðreyndin að fá lönd geta státað sig af jafn hreinum landbúnaði og gæða afurðum eins og Íslendingar gera nú. En til þess að komast á þennan stað hefur landbúnaður þurft að fjárfesta verulega á undanförnum 15-20 árum. Þetta er fjárfesting til framtíðar, hús, vélar, tæki og ræktun sem munu nýtast næstu áratugina.
Aukin skuldsetning
Krossgöturnar eru þær að með stærri og meiri fjárfestingu hefur skuldsetning búanna líka aukist verulega og þegar vaxtarstig er með þeim ætti sem nú er mikil hætta á að illa fari. Það þarf þolinmótt fjármagn því það er hagur okkar allra að við búum að blómlegum landbúnaði til lengri tíma. Fjármagn sem þetta hefur tæplega verið í boði hjá lánastofnunum á þeim kjörum og þeim lánstíma sem hefði þurft. Íslenskur landbúnaður snýst um fæðuöryggi þjóðarinnar. Það hefur sannarlega sýnt sig í þeim átökum sem hafa átt sér stað í Austur Evrópu hversu mikilvægt fæðuöryggi er hverri þjóð. Því er mikilvægt að við stöndum í fæturna og styðjum þessa grein eins og best verður á kosið svo íslenskir bændur geti sinnt sínu hlutverki hvernig sem árar.
Ný nálgun
Íslendingar þurfa að fara hugsa landbúnað með nýrri nálgun á framtíð hans og vaxtarmöguleika. Snýr það bæði að fjármögnun atvinnugreinarinnar og ekki síður endurskoðun á fyrirkomulagi tolla og innflutnings á afurðum erlendis frá. Ný nálgun sem Þórarinn Ingi Pétursson þingmaður Framsóknar og formaður atvinnuveganefndar kom inn á í grein nýlega gæti verið áhugaverð. Þar sem hann varpar því fram að við höfum tækifæri til þess að nota í ríkari mæli Byggðastofnun sem útlánaaðila til kynslóðaskipta í landbúnaði. Ásamt því sem hann veltir því upp hvort hægt væri að nýta hugmyndafræði sem búin var til með hlutdeildarlánum fyrir fyrstu kaupendur fasteigna til þess að hjálpa ungu fólki að komast inn í landbúnað, þar sem ríkið myndi leggja til 20-30% í formi hlutdeildarlána við jarðakaup. Í landbúnaði þar sem þarf þolinmótt fjármagn þurfa lán sem þessi helst að vera til a.m.k. 50 ára á lágum vöxtum.
Með þessum aðgerðum væri hægt að skapa umhverfi þar sem eðlileg fjárfesting getur átt sér stað, þar sem búin geta fjárfest og hagrætt án þess að vera sokkin í fen skulda og vaxta og þegar hriktir í stoðum efnahagslífsins geta orðið stórslys með tilheyrandi gjaldþrotum og flótta úr landbúnaði. Íslendingar hafa einfaldlega ekki efni á að eiga ekki blómlegan landbúnað til að sinna grundvallarþörfum þjóðarinnar.
Ingibjörg Isaksen, þingflokksformaður Framsóknar og 1. þingmaður Norðausturkjördæmis.
Greinin birtist fyrst á visir.is 25. október 2023.
Á dögunum undirritaði Guðlaugur Þór, umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, friðlýsingu vegna Skrúðs í Dýrafirði. Friðlýsingin tekur til Skrúðs í heild auk vegghleðslna umhverfis garðinn, garðhliðs úr hvalbeini, gosbrunns og gróðurhúss og annarra sögulegra mannvirkja.
Skrúður á sér merka sögu og má rekja hana til byrjunar síðustu aldar. Hann var gerður í upphafi skólahalds á Núpi og tilgangur garðsins var að styðja við menntun nemenda skólans, bæði hvað varðar fræðslu um ræktun matjurta, grasafræðikennslu og ekki síst til að fegra umhverfið. Nafn garðsins, Skrúður, er fyrirmynd orðsins „skrúðgarður“ sem notað er um slíka garða víða um land.
Garðurinn var gerður að frumkvæði sr. Sigtryggs Guðlaugssonar sem var stofnandi skólans á Núpi og fyrsti skólastjórinn. Þau hjón Sigtryggur og Hjaltlína Guðjónsdóttir unnu ötullega að uppbyggingu garðsins og sótti Hjaltlína sér menntun í garðyrkjufræðum sem nýttist vel við uppbyggingu og viðhald hans.
Falin perla
Það er mikil vinna að viðhalda slíkum garði og halda uppi merkjum hans í rúma öld. Meðan skólahald var á Núpi var honum sinnt af skólanum enda í eigu hans og þar held ég að hafi sérstaklega verið tvær konur sem sinntu þeirri vinnu, Hjaltlína og seinna Ingunn Guðbrandsdóttir ásamt manni hennar, Þorsteini Gunnarssyni. Eftir að Ingunn og Þorsteinn fóru frá Núpi upp úr árinu 1980 fór garðinum að hnigna. Skólahald á Núpi var lagt niður árið 1992 og þar með varð garðurinn munaðarlaus en þá tóku heimamenn og áhugamenn sig saman um að koma garðinum til þeirrar virðingar sem hann áður hafði.
Það hefur ekki alltaf gengið þrautalaust en eitt er víst að það má þakka þá þolinmæði og baráttu sem unnin hefur verið í þeim efnum. Nú hefur Skrúður fengið ákveðna viðurkenningu sem vonandi gefur þann kraft til framtíðar sem hann á skilinn.
Þeir sem barist hafa fyrir umhirðu garðsins eiga miklar þakkir skildar. Ég vil hvetja alla sem leið eiga um Dýrafjörð til að gefa sér tíma til að heimsækja Skrúð. Það er ánægjuleg heimsókn, ekki síst fyrir söguna, sér í lagi nú þegar garðurinn er í góðri umhirðu og fjölbreyttur.
Nóbelsverðlaunin í hagfræði 2023 snúast um launaþróun kynjanna
Claudia Goldin hlaut Nóbelsverðlaunin í hagfræði í ár fyrir að efla skilning okkar á stöðu kvenna á vinnumarkaði. Hagrannsóknir Goldin ná yfir síðustu 200 ár og fjalla um stöðu kvenna á bandarískum vinnumarkaði og vegferðina að auknu launajafnrétti. Rannsóknir hennar hafa hrakið hefðbundnar ályktanir um hvaða breytur leiði til aukins jafnréttis. Fyrir rannsóknir Goldin var talið að aukinn hagvöxtur leiddi til aukins jafnréttis á vinnumarkaðinum. Í rannsóknum sem birtar voru árið 1990 sýndi Goldin fram á að það var ekki fyrr en á tuttugustu öldinni, þegar störfum í þjónustugeiranum fjölgaði og menntun á framhaldsskólastigi þróaðist, að launamunur kynjanna fór að minnka.
Væntingar um barneignir skýra launamun
Á tuttugustu öld jókst menntunarstig kvenna stöðugt og hafði áhrif á að minnka launamuninn fram af. Önnur stór skýribreyta er aðgangur kvenna að getnaðarvarnarpillunni árið 1961 í Bandaríkjunum, þar sem hún gerði konum kleift að skipuleggja náms- og starfsferilinn. Hefðbundin söguskýring á launamun kynjanna var sú að konur og karlar hefðu á unga aldri valið sér menntun, sem leiddi síðan til ákveðinna starfa sem væru misvel launuð. Goldin komst hins vegar að því að sá launamunur sem enn er við lýði skýrist að stærstum hluta af áhrifum barneigna. Hagrannsóknir Goldin sýna fram á að launamunur kynjanna minnkaði í nokkrum skrefum. Laun kvenna hækkuðu í hlutfalli við laun karla á árunum 1820-50, og svo aftur 1890-1930, áður en þau hækkuðu á árunum 1980-2005 (sjá mynd 1).
Mestu breytingarnar eiga sér stað á áttunda áratug síðustu aldar. Kynbundinn launamunur hefur haldist nokkuð stöðugur í Bandaríkjunum undanfarin 20 ár. Árið 2022 voru meðallaun kvenna 82% af því sem karlar höfðu að meðaltali. Meginútskýring á því að launamunurinn minnkar felst í væntingum, þ.e. ef ung kona stýrir því hvenær og hvort hún eignast barn og hefur meiri væntingar um að konur geti unnið fjölbreytt störf, þá fjárfestir hún meira í framtíð sinni. Á árunum 1967-1979 jókst hlutfall 20 og 21 árs kvenna sem væntu þess að vera í vinnu 35 ára úr 35% í 80%! Einn annar mikilvægur áhrifavaldur þessara umbreytinga, sem fylgdu pillunni, var að konur gátu frestað giftingu sem olli því samkvæmt Goldin að þær tóku háskólanám fastari tökum, gátu hugsað sér sjálfstæða framtíð og mótað sjálfsmynd sína fyrir hjónaband og fjölskyldu.
Leiðréttur launamunur karla og kvenna á Íslandi er 4,3%
Samkvæmt rannsókn Hagstofu Íslands var óleiðréttur launamunur karla og kvenna 9,1% árið 2022 og dróst saman frá fyrra ári úr 10,2%. Óleiðréttur launamunur kynjanna á Íslandi hefur minnkað hægt og bítandi síðustu áratugi. Launamunur á Íslandi eykst eftir aldri og er munurinn 0,7% á meðal 24 ára og yngri og 16,3% á meðal 55-64 ára. Þessi niðurstaða er í samræmi við rannsókn sem Hagstofan gerði árið 2021 en þar kom fram að launamunur karla og kvenna dróst saman frá 2008 til 2020. Kynbundin skipting vinnumarkaðar í störf og atvinnugreinar skýrir að miklu leyti þann launamun sem er til staðar en áhrif menntunarstigs og lýðfræðilegra þátta á launamun hafa minnkað, einkum seinni árin (sjá mynd 2).
Það er afar jákvætt að launamunur kynjanna haldi áfram að minnka enda er það hagur allra. Ísland er metið vera sá staður í veröldinni þar sem best er að vera útivinnandi kona, samkvæmt tímaritinu Economist og glerþaksvísitölunni.
Enn í dag hafa barneignir og hjúskapur mikil áhrif á launamun í Bandaríkjunum
Launamunur kynjanna út frá framhaldsnámi í Bandaríkjunum hefur ekki breyst mikið frá árinu 2005 og Goldin hefur verið að leita skýringa. Í bók sem hún gaf út árið 2021 kemur hún með þá kenningu að störfum sem fela í sér mikla yfirvinnu og óvissu sé um að kenna. Fram kemur í langtímagögnum þar sem fylgst er með lífi og tekjum einstaklinga í Bandaríkjunum að laun karla og kvenna eru áberandi svipuð strax eftir framhaldsnám eða háskólanám. Á fyrstu árum starfsferilsins er launamunur lítill hjá nýútskrifuðum háskólanemum og skýrist hann að mestu leyti af ólíku náms- og starfsvali karla og kvenna. Karlar og konur byrja nánast á sama tekjugrunni og hafa mjög svipuð tækifæri. Það er ekki fyrr en lengra er liðið á ævina, um tíu árum eftir að háskólanámi lýkur, að mikill launamunur kemur í ljós hjá körlum og konum, sérstaklega þeim konum sem eiga tvö börn.
Barneignir hafa ekki mikil áhrif á launamun á Íslandi en yfirvinna skýrir muninn
Þegar svokallaður leiðréttur launamunur er skoðaður var hann 4,3% á Íslandi árið 2019. Þetta þýðir að ef karlar og konur ynnu að jafnaði sömu störf, í sömu atvinnugreinum, þá stæði eftir að konur fengju að meðaltali um 4,3% lægri laun en karlar vegna kyns síns. Hins vegar þegar aðeins er leiðrétt fyrir lýðfræðilegum breytum, þ.e. aldri, hjúskaparstöðu og fjölda barna, var leiðréttur launamunur 10,9% árið 2019. Það gefur til kynna að breyturnar í líkaninu skýri einungis að litlu leyti óleiðrétta launamuninn. Niðurstöður gefa einnig til kynna að þessar breytur hafi marktækt ólík áhrif á karla og konur. Hjúskaparstaða á Íslandi hefur til að mynda engin áhrif á laun kvenna en það að einstaklingur sé í sambúð hefur jákvæð áhrif á laun karla. Slík áhrif eru þekkt í fjölmörgum löndum en nýleg rannsókn frá Bandaríkjunum sýnir að áhrifin eru einkum vegna þess að karlmenn með hærri laun eru líklegri til þess að kvænast, þ.e. launin hafa áhrif á hjúskaparstöðu en ekki öfugt. Fjöldi barna undir tveggja ára aldri hefur samkvæmt rannsókninni ómarktæk áhrif á laun kvenna á Íslandi og lítil áhrif (til lækkunar) á laun karla.
Hagrannsóknir Goldin eru mjög áhugaverðar. Áður en Goldin hóf rannsóknir sínar töldu margir fræðimenn að spurningum um launamun kynjanna í sögulegu samhengi væri ósvarað vegna skorts á gögnum. Segja má að sú leið sem Ísland hefur farið í jafnréttismálum sanni hagfræðikenningar Goldin, þ.e. að með öflugri uppbyggingu leikskólastigsins ásamt 12 mánaða fæðingarorlofi hafi launamunurinn minnkað markvisst. Framsækin kvennabarátta í gegnum tíðina skiptir einnig sköpum. Þrátt fyrir það er launamunur og hann eykst eftir aldri. Þessu þarf að breyta ásamt því að efla leikskólastigið og starfsumhverfi kennara!
Ég óska samfélaginu til hamingju með daginn og hvet okkur öll til áframhaldandi góðra verka í þágu jafnréttismála.
Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menningar- og viðskiptaráðherra og varaformaður Framsóknar.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 24. október 2023.
Einn af hornsteinum jafnréttisbaráttunnar hér á landi er að tryggja rétt til fæðingarorlofs og tryggja atvinnuöryggi barnshafandi kvenna og síðar beggja foreldra, þannig að óheimilt sé að segja starfsmanni upp störfum vegna fyrirhugaðs fæðingar- eða foreldraorlofs.
Það að eiga vona á barni og bjóða einstakling í heiminn er sennilega eitt af því fallegasta og dýrmætasta sem margir gera í lífinu, ef svo má segja. Að verða foreldri er einstakt í sjálfu sér, umsvifalaust fer margt að snúast um það barn sem er á leiðinni. Ábyrgðartilfinning í bland við eftirvæntingu.
Tæknifrjóvgun og tengdar meðferðir eru oft langt og erfitt ferli, inngrip sem hefur áhrif á líkamlega- og andlega líðan. Kostnaður sem fólk ber er þónokkur í dag og felur jafnframt í sér áhættu. Ferlið getur verið afar tímafrekt og algjör ógjörningur að tryggja að allt heppnist í fyrstu tilraun. Í einhverjum tilfellum þarf nokkrar tilraunir áður en ferlið heppnast, það er ef það heppnast. Á sama tíma getur það tekið á að ná ekki að sinna vinnu sinni eins og best verður á kosið og engum til hagsbóta að starfsmaðurinn standi mögulega höllum fæti gagnvart vinnuveitanda sínum á þeim tíma sem hann freistar þess að eignast barn og stofna til fjölskyldu.
Einstaklingar sem þurfa að leita í slíkt ferli hafa ekki sömu möguleika og aðrir til þess að halda áformum sínum leyndum um að eignast barn og stofna til fjölskyldu. Þeir einstaklingar sem ekki þurfa að gangast undir ferli sem þetta eru alla jafna ekki að upplýsa yfirmenn um áform um barneignir, enda er um að ræða einkamál hvers og eins.
Við eigum að vera vakandi fyrir því hvað má betur fara, bregðast við nýjum þörfum og þétta velferðarkerfi okkar á grundvelli jafnréttismála, því hef ég lagt fram frumvarp um breytingu á lögum um fæðingar- og foreldraorlof. Það er stækkandi hópur sem hér um ræðir, en slíkum meðferðum hefur fjölgað um fjölgaði um meira en helming hér á landi á síðustu fjórum árum, en á síðasta ári voru 571 tæknifrjóvgunaraðgerð framkvæmd hér á landi, sem í mínum huga undirstrikar mikilvægi þessa máls, enda tel ég að við megum engan tíma missa.
Mikilvægar breytingar
Í mínum tillögum felast annars vegar viðurkenning á réttindum þeirra sem eru í tæknifrjóvgunarferli og hins vegar styrking á atvinnuöryggi fólks sem eru í meðferð vegna tæknifrjóvgana. Þannig að það sé skýrt í lögunum að óheimilt sé að segja starfsfólki á því tímabili sem virk meðferð með tæknifrjóvgun fer fram. Að því sögðu, þó það sé heimilt sé að geyma fósturvísa í allt að 10 ár þá ber að hafa í huga að vernd gegn uppsögn með þessum hætti er ætluð að eiga við á þeim tíma sem starfsmaðurinn undirgengst virka meðferð og getur sýnt fram á staðfestingu þess eðlis. Það er mikilvægt að halda áfram að styrkja réttaröryggi í jafnréttisbaráttunni, þeirri vegferð er aldrei lokið fremur en öðrum verkefnum.
Við höfum tök á að tryggja framangreint með samþykki á frumvarpinu sem hér um ræðir. Það er því einlæg von mín að frumvarpið hljóti brautargengi í þinginu á yfirstandandi löggjafarþingi.
Ingibjörg Isaksen, þingflokksformaður Framsóknar og 1. þingmaður Norðausturkjördæmis.
Greinin birtist fyrst á visir.is 23. október 2023.
„Stjórnvöld þurfi að vera búin undir það að hlutirnir geti snúist svolítið hratt,“ sagði Jón Bjarki Bentsson aðalhagfræðingur Íslandsbanka í Morgunútvarpinu á Rás 2 á mánudaginn spurður um stöðu heimilanna og hvernig hún geti tekið breytingum á næstu mánuðum. Það eru krefjandi aðstæður uppi um þessar mundir og brýn verkefni fram undan. Verðbólga hefur áhrif á samfélagið allt þar sem fólk og fyrirtæki finna fyrir hækkandi vöxtum sem reynist mörgum þungur baggi að bera. Það liggur fyrir að stór hluti lána er á föstum vöxtum sem losna nú á komandi ársfjórðungum og það getur breytt stöðunni nokkuð hratt til hins verra. Því er sérstaklega mikilvægt að stjórnvöld fylgist náið með stöðunni, greini hana og bregðist við með aðgerðum fyrir þá hópa sem verða hvað verst úti með ábyrgum og öruggum hætti.
Lægri verðbólga og fyrirsjáanlegra vaxtaumhverfi
Stjórn efnahagsmála verður mikilvægasta verkefni stjórnmálanna og samfélagsins alls á næstu mánuðum með það að markmiði að ná hér tökum á verðbólgu og vöxtum. Það gerum við fyrst og fremst með ábyrgum rekstri og aðhaldi í ríkisfjármálum, um leið og viðkvæmir hópar eru varðir með aðgerðum fyrir áhrifum verðbólgunnar. Kjarasamningar á vinnumarkaði losna nú um áramótin og þar er allra hagur að vel takist til. Höfuðmarkmiðið er að lenda farsælum langtímakjarasamningum sem styðja við það mikilvæga verkefni að ná hér niður verðbólgu og vöxtum sem er óumdeilt mesta kjarabót heimila og fyrirtækja í landinu. Heilt yfir er staðan nokkuð góð á vinnumarkaði, þar sem atvinnuleysi er í lágmarki og nýjum atvinnutækifærum fjölgar stöðugt í fjölbreyttara atvinnulífi um land allt.
Þó svo að stjórnvöld eigi ekki formlega aðkomu að kjarasamningsgerðinni er ljóst að aðilar vinnumarkaðarins munu kalla eftir því að stjórnvöld liðki fyrir samningsgerð. Þar er líklegt að háværust verði krafan um frekari úrræði til að stuðla að auknu húsnæðisöryggi og að barnafjölskyldur og þeir sem lakast standa verði varin. Stjórnvöld átta sig á hlutverki sínu í komandi kjarasamningum og mikilvægi þess að vel takist til. Nú þegar hefur ríkisstjórnin stigið inn með aðgerðir á húsnæðismarkaði þar sem stutt hefur verið við uppbyggingu með opinberum stuðningi og má þar nefna uppbyggingu almennra íbúða og veitingu hlutdeildarlána til kaupa á hagkvæmum íbúðum. Eins hefur verið stutt við barnafjölskyldur með hækkun barnabóta með hærri grunnfjárhæð og skerðingamörkum. Þessu til viðbótar er hér rétt að nefna að húsaleigubætur hafa verið hækkaðar um fjórðung frá miðju ári 2022 auk þess sem frítekjumörk voru hækkuð til jafns við hækkun bóta.
Húsnæðismarkaður á krossgötum
Tryggt framboð og öryggi á húsnæðismarkaði er mikið hagsmunamál í íslensku samfélagi. Langtímaskortur á íbúðum á Íslandi hefur valdið því að bæði leigu- og fasteignaverð hefur hækkað mikið. Það er aðeins ein leið sem mun koma í veg fyrir að leigu- og fasteignaverð muni halda áfram að hækka óeðlilega mikið líkt og verið hefur á undanförnum árum. Sú leið er aukið framboð af húsnæði. Markmið innviðaráðherra um aukna húsnæðisuppbyggingu og þær aðgerðir sem gripið hefur verið til er mikilvægt innlegg í þá vegferð. Hins vegar er það svo að húsnæðismarkaðurinn hefur fundið verulega fyrir aðgerðum Seðlabankans, þar sem kaupendum hefur verið gert erfiðara um vik að komast inn á markaðinn og fjármögnun nýframkvæmda er orðin dýrari. Þvert á það sem við þurfum nú, og þegar allt er saman tekið, hefur þetta letjandi áhrif á framkvæmdaaðila til að halda áfram að framkvæma íbúðir.
Ég er fullmeðvitaður um þann línudans sem þetta er á tímum hárra vaxta og verðbólgu, en núverandi ástand mun einungis leiða til hærra leiguverðs og auka þrýsting á mjög hátt fasteignaverð þegar núverandi ástandi slotar. Það er engum til góðs og að mínu mati ljóst að gera þarf sérstakar ráðstafanir til að leysa þann hnút sem við erum komin í. Slíkt mætti gera með tímabundnum og sértækum lánaskilmálum hjá fjármálafyrirtækjum til að tryggja áfram nauðsynlega uppbyggingu. Með slíku myndu fjármálafyrirtækin rísa undir þeirri ábyrgð sem á þeim hvílir um þessar mundir. Þessu til viðbótar tel ég skynsamlegt að ráðast í nauðsynlegar lagabreytingar á fjárfestingaheimildum lífeyrissjóða sem myndi gera þeim heimilt að eiga meira en 20% í félagi sem myndi sinna fasteignaverkefnum fyrir lífeyrissjóði og gæti þar með styrkt okkur sem samfélag í því verkefni að hér á landi verði til traustur og heilbrigður leigumarkaður.
Ágúst Bjarni Garðarsson, þingmaður og 1. varaformaður efnahags- og viðskiptanefndar.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 21. október 2023.
Kastljós helstu stjórnmálaleiðtoga heimsins heldur áfram að beinast að ástandinu fyrir botni Miðjarðarhafs, sem stigmagnaðist mjög hratt í kjölfar grimmilegra árása Hamas-hryðjuverkasamtakanna í Ísrael. Svæðið er því miður aftur orðið púðurtunna þar sem hætta er á enn frekari stigmögnun og opnun nýrra víglína með slæmum afleiðingum. Vísbendingar í þessa veru birtast okkur meðal annars í átökum Ísraelshers og Hezbollah-samtakanna í Líbanon sem hafa skipst á skotum yfir landamærin í norðurhluta Ísraels. Augu margra beinast að Íran sem hefur um árabil stutt við Hezbollah- og Hamas-samstökin, ásamt öðrum vígahópum í Mið-Austurlöndum, með vopnum, þjálfun og hernaðarupplýsingum.
Joe Biden Bandaríkjaforseti ávarpaði þjóð sína á fimmtudagskvöld í framhaldi af heimsókn sinni til Mið-Austurlanda í vikunni. Fór ávarpið fram úr forsetaskrifstofunni sjálfri sem þykir til marks um alvarleika málsins, en þetta var aðeins annað ávarp forsetans til þjóðar sinnar með þeim hætti. Biden fór meðal annars yfir þá varhugaverðu stöðu sem er uppi í heiminum, þar sem stríð geisar í Evrópu vegna ólöglegrar innrásar Rússa í Úkraínu og hins vegar stríðið milli Ísraels og Hamas.
Þetta eru sannarlega viðsjárverðir tímar sem við lifum á og ekki síst í ljósi þess að enn skýrari skil í alþjóðastjórnmálunum virðast vera að teiknast upp, þar sem til að mynda hernaðarleg samvinna Rússlands, Írans og Norður-Kóreu hefur aukist til muna. Í því samhengi má nefna að Norður-Kórea hefur ákveðið að sjá Rússum fyrir vopnum og skotfærum fyrir stríðsrekstur þeirra í Úkraínu, líkt og Íranir hafa gert um talsvert skeið. Því hefur meðal annars verið velt upp hvort með þýðari samskiptum sínum við Norður-Kóreu séu Rússar að búa sér til sterkari stöðu á Kóreuskaganum, þar sem ástandið er nú þegar viðkvæmt milli Norður- og Suður-Kóreu.
Á hinn bóginn urðu vatnaskil í vestrænni samvinnu í kjölfar innrásar Rússa í Úkraínu og hefur hernaðarsamvinna Vesturlanda stóraukist í kjölfarið. Blað var brotið í sögu Evrópusambandsins þegar það stóð í fyrsta sinn fyrir beinum hernaðarstuðningi við Úkraínu og öflug ríki innan sambandsins, líkt og Þýskaland, hafa stóraukið framlög sín til varnarmála.
Ísland er lánsamt ríki að mörgu leyti. Nýverið var tilkynnt að Ísland væri öruggasta ríki heims samkvæmt Alþjóðlegu friðarvísitölunni (e. Global Peace Index), en það er 15. skiptið í röð sem það gerist. Það að búa við frið og öryggi er því miður ekki sjálfsagt í heiminum eins og nútíminn ber glögg merki um. Ísland hefur tekið réttar ákvarðanir í gegnum tíðina, til dæmis með stofnaðild sinni að Atlantshafsbandalaginu 1949 og samningi um tvíhliða varnarsamstarf við Bandaríkin 1951. Við sem þjóð verðum að halda áfram að vera á tánum, á sama tíma og við stöndum með almennum borgurum, sem því miður fara alltaf verst út úr stríðsátökum.
Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menningar- og viðskiptaráðherra og varaformaður Framsóknar.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 21. október 2023.
Síðasta vika á fjármálamörkuðum hefur einkennst af flótta fjárfesta úr áhættu í öryggi, þ.e. ávöxtunarkrafa á ríkisskuldabréf hefur lækkað meðan hlutabréfin hafa fallið í verði. Meginorsökin er að miklar væringar eru í alþjóðastjórnmálunum. Stríðin í Mið-Austurlöndum og Úkraínu hafa mest um þessa þróun að segja.
Horfurnar og hagspá Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
Efnahagsbatinn á heimsvísu er hægfara og ójafn eftir svæðum. Hagvöxtur er minni hjá nýmarkaðs- og þróunarríkjum. Ýmsir þættir vega þungt, t.a.m. hafa vextir hjá ýmsum nýmarkaðsríkjum verið hærri vegna aukinnar verðbólgu, sem hefur dregið úr hagvexti. Sú verðbólga sem heimsbúskapurinn hefur verið að kljást við hefur verið drifin áfram af mörgum þáttum, en helst ber að nefna röskun á aðfangakeðjunni, umfangsmiklar stuðningsaðgerðar opinberra aðila til að styðja við eftirspurn vegna covid-19, stríðið í Úkraínu, vaxandi spennu í samskiptum Bandaríkjanna og Kína ásamt aukinni verndarstefnu ríkja um heim allan. Verðbólga á heimsvísu er víða í rénun en það er of snemmt að fagna sigri. Verðbólgan í Bandaríkjunum er enn býsna treg enda öflugur gangur efnahagslífsins, en betur hefur gengið með verðbólguna víða í Evrópu, en þar eru önnur vandamál, t.d. mælist efnahagssamdráttur í Þýskalandi. Í efnahagsspá AGS sem birtist í síðustu viku er gert ráð fyrir að hagvöxtur á heimsvísu lækki úr 3,5% árið 2022, í 3% bæði árið 2023 og árið 2024. Hagspáin er undir sögulegum vexti á heimsvísu, sem var að meðaltali 3,8% fyrstu tvo áratugi aldarinnar. Hækkun stýrivaxta seðlabanka sem beinist gegn verðbólgu heldur áfram að hægja á efnahagsumsvifum. Gert er ráð fyrir að verðbólga á heimsvísu lækki úr 8,7% árið 2022 í 6,9% árið 2023 og 5,8% árið 2024. Áætlað er að undirliggjandi (kjarna)verðbólga lækki meira og smám saman og hafa spár um verðbólgu árið 2024 verið endurskoðaðar til hækkunar. Gert er ráð fyrir að verðbólga á heimsvísu nái jafnvægi árið 2025. Spár fyrir árið 2023 og 2024 eru hins vegar endurskoðaðar lítillega til lækkunar og ekki er gert ráð fyrir að verðbólga nái markmiði fyrr en árið 2025 í flestum tilvikum.
Áframhaldandi órói í heimshagkerfinu
Áhættan í alþjóðahagkerfinu heldur áfram að aukast og endurspeglast það á fjármálamörkuðum. Greina má þessa áhættuþætti í fimm þætti. Í fyrsta lagi hafa stríðin í Úkraínu og Mið-Austurlöndum verulega neikvæð áhrif á líf fólksins á svæðinu. Skelfileg stríð sem bitna verst á saklausu fólki. Í öðru lagi, þá hækkaði verðbólgan í Bandaríkjunum lítils háttar, sem gefur til kynna að hún er þrálátari en vonir stóðu til. Þetta þýðir að vextir verða hærri til lengri tíma í Bandaríkjunum en ýmsir markaðsaðilar gerðu ráð fyrir. Í þriðja lagi ríkir stöðnun í Kína og hagkerfið þar er að mæta ýmsum nýjum áskorunum í fjármálakerfinu og á fasteignamarkaði. Þetta er ný staða fyrir kínverska hagkerfið, sem hefur vaxið gríðarlega síðustu áratugi og að mörgu leyti dregið vagninn varðandi hagvöxt í heimsbúskapnum. Að sama skapi skortir enn á gagnsæi á mörkuðum þar og því hafa fjárfestar meiri fyrirvara en ella. Í fjórða lagi hefur skuldastaða nýmarkaðs- og þróunarríkja versnað og í háu vaxtaumhverfi þurfa fleiri ríki á endurskipulagningu skulda að halda. Sömu lögmál ríkja um einkageirann sem ekki hefur farið varhluta af vaxtahækkunum eftir áratugi hagkvæmra vaxta. Að lokum má nefna að alþjóðavæðing hefur átt undir högg að sækja og hefur vöxtur alþjóðlegra viðskiptahindrana verið mikill. Sú þróun ýtir undir hækkanir á verðbólgu á heimsvísu.
Tíðar stýrivaxtahækkanir hafa ekki skilað tilætluðum árangri – hvað veldur?
Peningastefnan í Bandaríkjunum hefur verið afar aðhaldssöm í rúmt ár og verðbólgan hefur lækkað og nemur nú 3,7%. Stýrivextir hafa ekki verið jafnháir í Bandaríkjunum í 22 ár. Bandaríska hagkerfið er ekki að bregðast við stýrivöxtum með hefðbundnum hætti. Þrátt fyrir það hefur framleiðslutapið ekki verið mikið né heldur hefur atvinnuleysið aukist. Meginorsök verðbólgunnar er dýpri en að hægt sé að skýra hana út einvörðungu með efnahagsaðgerðum sem tengjast covid-19. Þó hafa margir talið að umframeftirspurnin í bandaríska hagkerfinu í kjölfar covid-19 sé rót vandans. Hins vegar er það svo að þessar efnahagsaðgerðir hafa aukið ójafnvægið sem kom vegna þeirra efnahagsaðgerða sem farið í í kjölfar alþjóðlegu fjármálakreppunnar 2008-2010. Stýrivextir voru lækkaðir verulega og hin magnbundna íhlutun var afar umfangsmikil, þannig að kaup seðlabanka á skuldabréfum voru mikil og peningamagn í umferð jókst verulega eða sem nemur um 8 trilljónum bandaríkjadala. Augljóslega hefur þessi aukning mikil áhrif á eftirspurn í hagkerfinu. Peningamagn í umferð jókst frá því að vera um 500 milljarðar í 8 trilljónir frá 2007-2022. Bandaríski seðlabankinn hefur hafið áætlun um að draga úr skuldabréfakaupunum og draga úr þessu peningamagni í umferð. Að sama skapi hefur ríkisfjármálin skort aðhald enda er fjárlagahallinn í ár um 10% af landsframleiðslu þrátt fyrir kröftuga viðspyrnu hagvaxtar í kjölfar covid. Á árunum 2020 og 2021 var fjárlagahalli um 10-14% af landsframleiðslu. Seðlabanki Bandaríkjanna hefur ekki verið einn í því að stækka efnahagsreikninginn sinn verulega, sama þróunin hefur verið í öllum helstu seðlabönkum veraldar.
Stærsta viðfangsefni íslensks samfélags
Ísland hefur ekki farið varhluta af þeirri verðbólguþróun sem hefur átt sér stað í heiminum. Á árinu 2022 tók verðbólga seinna við sér á Íslandi en í mörgum samanburðarríkjum. Á tímabili mældist samræmd verðbólga á Íslandi sú næstlægsta í Evrópu, eða 6,4% í nóvember 2022 samanborið við 11,5% hjá ríkjum Evrópusambandsins. Verðbólgan hér á landi hélt áfram að hækka þar til hún náði hámarki í byrjun árs þegar hún mældist 10,2%. Síðan þá höfum við séð hana lækka en í dag stendur hún í 8%. Mikill þróttur hefur einkennt íslenska hagkerfið síðasta ár, sem skýrist af miklum viðsnúningi í ferðamennskunni og hagkvæmum viðskiptakjörum fyrir sjávarútveg og iðnað. Helsta stjórntæki Seðlabanka Íslands, stýrivextirnir, er farið að skila tilætluðum árangri til kælingar. Ríkisfjármálin hafa stigið skarpt til hliðar frá því í covid og nýlega hefur ríkisstjórnin kynnt aðhaldsamt fjárlagafrumvarp fyrir árið 2024 þar sem lögð er áhersla á aðhald og aukna forgangsröðun í ríkisrekstrinum á sama tíma og staðinn er vörður um mikilvæga grunnþjónustu í landinu. Glíman við verðbólguna er stærsta viðfangsefni samfélagsins, en verðbólgan bitnar verst á þeim sem síst skyldi; þeim efnaminni. Það að ná niður verðbólgu er algjört forgangsmál ríkisstjórnarinnar, en á þeirri vegferð þurfa allir að ganga í takt; stjórnvöld, Seðlabanki Íslands og aðilar vinnumarkaðarins. Ég er bjartsýn á að við munum sjá verðbólguna lækka á komandi mánuðum ef við höldum rétt á spilunum, en það er til mjög mikils að vinna fyrir heimili og fyrirtæki landsins að ná tökum á henni.
Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menningar- og viðskiptaráðherra og varaformaður Framsóknar.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 19. október 2023.
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
