Categories
Fréttir Greinar

Samvinnuhreyfingin á alþjóðavísu

Deila grein

05/05/2025

Samvinnuhreyfingin á alþjóðavísu

Árið 2025 hjá Sam­einuðu þjóðunum er til­einkað sam­vinnu­hreyf­ing­um um heim all­an und­ir yf­ir­skrift­inni: „Sam­vinna um betri heim“. Lögð er áhersla á já­kvæð áhrif sam­vinnu­fé­laga og hvernig þeim hef­ur tek­ist að koma lausn­ir á mörg­um áskor­un­um sam­tím­ans.

Sam­vinnu­hreyf­ing­in á ræt­ur sín­ar að rekja til þess upp­róts sem kom í kjöl­far iðnbylt­ing­ar­inn­ar. Mestu efna­hags­legu fram­far­ir hag­sög­unn­ar eiga upp­runa sinn að rekja til iðnbylt­ing­ar­inn­ar en þar fer hag­vöxt­ur sam­fé­laga fyrst af stað. Hins veg­ar voru vinnuaðstæður og kjör verka­fólks­ins oft afar bág­bor­in og sem svar við þessu ástandi tók fólk sig sam­an og stofnaði sam­vinnu­fé­lög, þ.e. fyr­ir­tæki í eigu og und­ir stjórn fé­lag­anna, sem tóku ákv­arðanir og deildu jafnt arði fé­lags­ins. Fæðing­arstaður sam­vinnu­hreyf­ing­ar­inn­ar er í Rochdale á Eng­land en árið 1844 stofnaði hóp­ur 28 vefara og hand­verks­manna versl­un sem seldi gæðavör­ur á sann­gjörnu verði. Í Frakklandi boðaði Char­les Fourier sam­fé­lags­lega sam­hjálp og sam­vinnu. Í Þýskalandi störfuðu Friedrich Raif­feisen og Her­mann Schulze-Delitzsch að stofn­un lána­sam­vinnu­fé­laga til stuðnings bænd­um og hand­verks­mönn­um. Í Banda­ríkj­un­um voru sett á lagg­irn­ar sam­vinnu­fé­lög í tengsl­um við land­búnað, þar sem bænd­ur tóku sig sam­an til að fá betra verð á vör­um sín­um og samn­inga um inn­kaup og dreif­ingu. Sam­vinnu­hreyf­ing­in á Íslandi á ræt­ur sín­ar að rekja til árs­ins 1882, þegar stofnað var Kaup­fé­lag Þing­ey­inga. Kjör bænda höfðu farið versn­andi, og ein­kennd­ust af háu vöru­verði og ein­ok­un kaup­manna. Sam­vinnu­hreyf­ing­in á Íslandi hef­ur verið veiga­mik­ill þátt­ur í at­vinnu- og fé­lags­mál­um þjóðar­inn­ar í yfir eina og hálfa öld. Níu kaup­fé­lög eru starf­rækt á Íslandi í dag.

Um 3 millj­ón­ir sam­vinnu­fé­laga eru starf­andi í heim­in­um í dag. Allt frá stór­fyr­ir­tækj­um í vel­ferðarsam­fé­lög­um til sam­yrkju­fé­laga í fá­tæk­um lönd­um. Fé­lags­menn eru um 1,2 millj­arðar og starfs­fólk er um 280 millj­ón­ir. Til hins fé­lags­lega hag­kerf­is telj­ast svo marg­vís­leg önn­ur fé­lags­drif­in fyr­ir­tæki og óhagnaðardrif­in fé­lög sem sam­an­lagt eru veru­leg­ur hluti af efna­hags­um­svif­um heims­ins.

Sam­vinnu­formið má nýta mun bet­ur. Á síðasta þing­vetri var samþykkt lög­gjöf um sam­vinnu­fé­lög. Þetta er fyrsta heild­ar­end­ur­skoðunin á lög­un­um í ára­tugi. Ein veiga­mesta breyt­ing­in var að auðvelda stofn­un sam­vinnu­fé­lags. Lág­marks­fjöldi stofn­enda var lækkaður í þrjá úr 15. Þessi breyt­ing end­ur­spegl­ar að sum verk­efni nú­tím­ans geta haf­ist með fá­menn­um hópi sem þó hef­ur þörf fyr­ir sam­vinnu­formið. Ég hvet lands­menn til að kynna sér sam­vinnu­hreyf­ing­una bet­ur á ári henn­ar hjá Sam­einuðu þjóðunum og hvaða tæki­færi fel­ast í henni. Sam­einuðu þjóðirn­ar leggja mikið upp úr getu sam­vinnu­fé­laga til að stuðla að vel­sæld sem flestra í sam­fé­lag­inu.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, vara­formaður Fram­sókn­ar og fv. viðskiptaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 3. maí 2025.

Categories
Greinar

Íslenskan – lífæð þjóðarinnar

Deila grein

02/05/2025

Íslenskan – lífæð þjóðarinnar

Íslensk­an er æðaslátt­ur þjóðar­inn­ar. Í gegn­um ald­irn­ar hafa mæðurn­ar kennt börn­um sín­um fyrstu orðin, þau orð sem verða und­ir­staða allr­ar hugs­un­ar, allr­ar menn­ing­ar og allra fram­fara. Í móður­mál­inu býr sá kraft­ur sem held­ur þjóð í heilu lagi, bind­ur sam­an fortíð, samtíð og framtíð.

Nú, á þess­um tím­um örra breyt­inga, þegar er­lend mál ryðja sér til rúms í huga og máli ungu kyn­slóðar­inn­ar, ber okk­ur skylda – já, heil­ög skylda – til að standa vörð um tungu okk­ar. Sótt er að ís­lensk­unni bæði úr menn­ingu og tækni, með er­lend­um áhrif­um sem smám sam­an vinna á þol­in­móðri, en þraut­seigri, tungu okk­ar.

Það verður ekki nægi­legt að mæla fag­ur­gala um gildi ís­lensk­unn­ar – við verðum að bretta upp erm­arn­ar og grípa til aðgerða. Efl­um ís­lensku­kennslu í skól­um lands­ins. Gef­um kenn­ur­um okk­ar betri aðbúnað og öfl­ugri verk­færi til að efla mál­vit­und barna og ung­menna.

En ekki aðeins það: við verðum að horf­ast í augu við að framtíð ís­lensk­unn­ar ræðst einnig á vett­vangi tækni og ný­sköp­un­ar. Við verðum að styðja dyggi­lega við ís­lenska tungu í sta­f­ræn­um heimi; fjár­festa í þróun mál­tækni, sjálf­virkr­ar þýðing­ar, tal­grein­ing­ar og annarra lausna sem tryggja að ís­lensk­an verði lif­andi og aðgengi­leg á öll­um sviðum nú­tíma­sam­fé­lags.

Þá ber okk­ur einnig að gæta þess, að með til­komu er­lends vinnu­afls hingað til lands verðum við sem þjóð að sýna festu og rækt­ar­semi. Við verðum að tala ís­lensku við þá sem hingað koma, svo þeir læri tungu þjóðar­inn­ar og verði virk­ir þátt­tak­end­ur í ís­lensku sam­fé­lagi. Mál þeirra og menn­ing á virðingu skilið – en hér á landi skal ís­lensk­an vera sam­ein­ing­ar­táknið sem all­ir stefna að.

Ef við van­rækj­um þetta, ef við sofn­um á verðinum, glöt­um við ekki aðeins tung­unni held­ur sjálf­um okk­ur. Því án móður­máls­ins verður þjóðin rót­laus og upp­runa­lít­il, eins og tré sem miss­ir sín­ar dýpstu ræt­ur.

Meg­um við öll, ung sem göm­ul, axla þá ábyrgð að varðveita ís­lensk­una sem dýr­mæt­asta arf þjóðar­inn­ar – og skila henni áfram, sterk­ari og rík­ari, til þeirra sem á eft­ir okk­ur koma.

Anton Guðmundsson, odd­viti Fram­sókn­ar í Suður­nesja­bæ.

Greinin birtist fyrst í Morgnblaðinu 2. maí 2025.

Categories
Fréttir Greinar

140 ára fæðingarafmæli Jónasar Jónssonar frá Hriflu

Deila grein

01/05/2025

140 ára fæðingarafmæli Jónasar Jónssonar frá Hriflu

Við minn­umst 140 ára fæðing­araf­mæl­is Jónas­ar Jóns­son­ar frá Hriflu, sem var einn áhrifa­mesti stjórn­mála­maður og hugsuður Íslands á sinni tíð. Jón­as frá Hriflu, eins og hann er jafn­an kallaður, var leiðandi afl í Fram­sókn­ar­flokkn­um og gegndi lyk­il­hlut­verki á um­brota­tím­um ís­lenskr­ar þjóðar. Jón­as var tákn og and­lit flokks­ins í huga Íslend­inga á 20. öld­inni.

Jón­as frá Hriflu

Jón­as Jóns­son fædd­ist í Bárðar­dal árið 1885, 1. maí. Hann ólst upp við sveita­störf á bæn­um Hriflu, æsku­heim­ili sínu, og kynnt­ist þar af eig­in raun þeim lífs­kjör­um og áskor­un­um sem ís­lensk­ir bænd­ur og alþýða stóðu frammi fyr­ir á þess­um tíma. Þrátt fyr­ir bág kjör sótt­ist Jón­as eft­ir mennt­un. Hann stundaði nám bæði í Dan­mörku og Englandi. Mennta­veg­ur hans var nokkuð óhefðbund­inn en mótaði hann og varð til þess að hann fékk brenn­andi áhuga á upp­bygg­ingu ís­lensks sam­fé­lags. Að námi loknu sneri Jón­as aft­ur heim upp­full­ur af hug­mynd­um um fé­lags­leg­ar fram­far­ir og fram­sókn. Hann hóf störf sem kenn­ari og fræðimaður og lét strax að sér kveða í umræðu um þjóðfé­lags­mál.

Stofn­un Fram­sókn­ar­flokks­ins og póli­tísk­ar lín­ur lagðar

Póli­tísk arf­leifð Jónas­ar frá Hriflu spann­ar marga þætti sam­fé­lags­ins og má skil­greina hann sem rót­tæk­an um­bóta­mann. Jón­as Jóns­son fæðist um svipað leyti og sam­vinnu­hug­sjón­in festi hér ræt­ur. Hann lagðist snemma á sveif með henni. Sam­vinnu­hreyf­ing­in var í hans aug­um meg­in­stoð fé­lags­hyggjuþjóðfé­lags­ins. „Stofn­un Fram­sókn­ar­flokks­ins var bein­lín­is skipu­lögð af hon­um,“ sagði Jón Sig­urðsson í Ysta­felli um Jón­as Jóns­son frá Hriflu. Fram­sókn­ar­flokk­ur­inn var stofnaður 16. des­em­ber árið 1916. Að auki var hann einn af frum­kvöðlun­um að stofn­un Alþýðusam­bands Íslands og Alþýðuflokks­ins haustið 1916. Jón­as hafði mjög skýra sýn á það hvernig hið póli­tíska lands­lag ætti að vera á Íslandi á þess­um tíma. Hann taldi að það sem myndi henta Íslandi best væri „eðli­leg flokka­skipt­ing“, þ.e. þrískipt­ing í íhalds­flokk, frjáls­lynd­an flokk og jafnaðarmanna­flokk.

Póli­tísk­ur fer­ill Jónas­ar

Jón­as fer að starfa með Fram­sókn­ar­flokkn­um og var driffjöðrin að stofn­un dag­blaðsins Tím­ans, 17. mars 1917. Jón­as var kjör­inn á Alþingi fyr­ir Fram­sókn­ar­flokk­inn árið 1922. Jón­as var þekkt­ur fyr­ir skel­egg viðhorf sín og kröft­ug­ar ræður þar sem hann mælti fyr­ir fé­lags­legu rétt­læti, mennt­un al­menn­ings og fullu sjálf­stæði Íslands. Árið 1927 varð hann dóms- og kirkju­málaráðherra í rík­is­stjórn og gegndi því embætti til 1932. Sem for­ystumaður í Fram­sókn­ar­flokkn­um mótaði Jón­as stefn­una á þess­um um­brota­tím­um. Hann var formaður flokks­ins árin 1934 til 1944 og stýrði Fram­sókn í gegn­um kreppu­ár­in og síðari heims­styrj­öld­ina. Á þeim tíma festi flokk­ur­inn sig í sessi sem einn af burðarás­um ís­lenskra stjórn­mála.

Mennt­un þjóðar­inn­ar

Mennta­mál þjóðar­inn­ar voru Jónasi einkum hug­leik­in og upp­bygg­ing mennta­kerf­is­ins. Hann átti stór­an þátt í stofn­un og efl­ingu margra mennta­stofn­ana. Má þar nefna Mennta­skól­ann á Ak­ur­eyri, Mennta­skól­ann á Laug­ar­vatni, Sam­vinnu­skól­ann og Héraðsskól­ann á Laug­um. Þá gegndi hann um tíma starfi skóla­stjóra Sam­vinnu­skól­ans, fræðslu­stofn­un sam­vinnu­hreyf­ing­ar­inn­ar. Hús­næðismál Há­skóla Íslands voru hon­um einnig mik­il­væg og í byrj­un fjórða ára­tug­ar­ins beitti hann sér fyr­ir setn­ingu laga sem heim­iluðu bygg­ingu nýs há­skóla­húss. Með þessu lagði Jón­as sitt af mörk­um til að auka mennt­un bæði í þétt­býli og dreif­býli, í sam­ræmi við þá sann­fær­ingu sína að þekk­ing og fram­far­ir ættu að ná til allra lands­manna.

Menn­ing­ar­mál ætíð veiga­mik­il

Menn­ing­ar­mál þjóðar­inn­ar voru hon­um ætíð of­ar­lega í huga. Hann var ein­dreg­inn talsmaður ís­lenskr­ar tungu, bók­mennta og lista og lagði áherslu á að menn­ing þjóðar­inn­ar byggðist á þjóðleg­um grunni. Oft var Jón­as gagn­rýn­inn á lista­menn eða strauma í menn­ingu sem hon­um þóttu of fram­andleg­ir eða í and­stöðu við hefðir þjóðar­inn­ar. Deil­ur hans við ýmsa fræðimenn og rit­höf­unda vöktu tals­verða at­hygli á sín­um tíma, enda þótti sum­um sem Jón­as gengi of langt í menn­ing­ar­mál­um. Hins veg­ar beitti hann sér öt­ul­lega fyr­ir því að styrkja um­gjörð menn­ing­ar­mála og má nefna Menn­ing­ar­sjóð, stofn­un Rík­is­út­varps­ins, styrki til lista­manna úr rík­is­sjóði og að reist yrði Þjóðleik­hús.

Loka­orð

Nú, 140 árum eft­ir fæðingu Jónas­ar frá Hriflu, má sjá að margt í framtíðar­sýn hans hef­ur orðið að veru­leika og var til þess fallið að efla ís­lenskt sam­fé­lag. Auðvitað hef­ur tím­inn einnig fært sam­fé­lag­inu breyt­ing­ar sem Jón­as gat vart séð fyr­ir, en grunn­stef hans um mennt­un, sam­vinnu og þjóðlega sjálfs­virðingu má enn greina víða. Arf­leifð Jónas­ar lif­ir þannig góðu lífi og minn­ir okk­ur á mik­il­vægi framtíðar­sýn­ar og hug­sjóna við upp­bygg­ingu þjóðar. Segja má að áhrif Jónas­ar á ís­lenskt sam­fé­lag á mik­il­vægu mót­un­ar­skeiði eigi sér fáar hliðstæður.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, vara­formaður Fram­sókn­ar og fv. mennta- og menn­ing­ar­málaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 1. maí 2025.

Categories
Greinar

Þegar inn­flutningurinn ræður ríkjum

Deila grein

29/04/2025

Þegar inn­flutningurinn ræður ríkjum

Í kosningabaráttunni töluðu forystumenn Samfylkingarinnar, Viðreisnar og Flokks fólksins fjálglega um velferð, sjálfbærni og þjóðaröryggi. Nú blasir við óþægileg mynd: algjört stefnuleysi í landbúnaðarmálum og áhugaleysi gagnvart fæðuöryggi þjóðarinnar.

Íslenskur landbúnaður glímir við gríðarlegar áskoranir. Bændur búa við hækkandi framleiðslukostnað, hörð samkeppni frá innfluttum vörum og sífellt meiri kröfur um umhverfisvænan rekstur – án raunverulegs stuðnings stjórnvalda. Þrátt fyrir að umhverfisvæn ræktun og innlend framleiðsla ættu að vera hornsteinar grænnar framtíðar, hafa aðgerðir ríkisstjórnarinnar verið fáar og kraftlausar.

Það sem er enn alvarlegra er að ríkisstjórnin virðist ekki skilja hvernig íslenskur landbúnaður virkar. Samkeppni í íslenskum landbúnaði kemur ekki á milli innlendra afurðarstöðva – heldur erlendis frá, með linnulausum innflutningi sem ryður íslenskum vörum út af markaðnum.

Ríkisstjórnin hefur frekar kosið að líta undan gagnvart linnulausum innflutningi sem grefur undan íslenskum bændum og traustum stoðum samfélagsins. Meðal annars er nú flutt inn lambakjöt frá Írlandi sem selt er undir villandi merkjum, og þannig blekktir íslenskir neytendur, meðan bændur eiga í vaxandi basli.

Samfylkingin lofaði að tryggja sjálfbærni og framtíðaröryggi en hefur hvorki mótað skýra matvælastefnu né sýnt vilja til að efla íslenskan landbúnað. Viðreisn hélt á lofti stefnum um ábyrga markaðsstefnu, en hefur horft aðgerðalaus á innflutninginn vaxa. Flokkur fólksins hét því að vera rödd fólksins en hefur þagað þegar kemur að því að verja lífsviðurværi bænda og grunnþætti íslensks fæðuöryggis.

Þegar markaðsöfl, án nokkurra skilyrða, fá að grafa undan grunnstoðum landsins verður Ísland sífellt háðara öðrum ríkjum um að brauðfæða sitt eigið fólk. Slík þróun er ekki ábyrg, heldur skammsýn og hættuleg.

Í heimi sem einkennist af loftslagsbreytingum, vaxandi spennu í alþjóðaviðskiptum og óútreiknanlegum náttúruvá, verður fæðuöryggi þjóðar mikilvægara en nokkru sinni fyrr. Ef alþjóðlegir flutningsstraumar stöðvast – eins og gerðist í heimsfaraldrinum – stendur Ísland berskjaldað eftir ef innlend framleiðsla hefur verið látin grotna niður. Það eru ekki aðeins sveitirnar sem tapa ef íslenskur landbúnaður tapar. Öll þjóðin tapar – sjálfstæðið, öryggið og geta landsins til þess að framfleyta þjóð sinni þegar á reynir.

Það er tímabært að krefjast raunverulegra aðgerða: leggja fram skýra stefnu í þágu innlendrar matvælaframleiðslu, tryggja bændum sanngjörn starfsskilyrði, umbuna þeim fyrir umhverfisvænan rekstur og gera fæðuöryggi að hluta af þjóðaröryggisstefnu Íslands, og hjálpa ungu fólki að hefja búskap.

Þetta snýst ekki um að setja fram fallegar yfirlýsingar – heldur um að framkvæma. Ef ríkisstjórnin bregst áfram skyldum sínum, verður Ísland sífellt veikara.

Þegar innflutningurinn ræður ríkjum, er það ríkisstjórnin sem ber ábyrgð á því.

Stórauka þarf innlenda matvælaframleiðslu. Íslensk matvæli eru einstök og teljast meðal þeirra hreinustu í heiminum. Hvergi í veröldinni er minna notað af sýklalyfjum í landbúnaði en hér á Íslandi. Og nóg eigum við að hreinu og tæru vatni á íslandi , sem er okkar stærsta auðlind. Það er skylda okkar að nýta þessa sérstöðu til að tryggja fæðuöryggi þjóðarinnar – fyrir okkur sjálf og komandi kynslóðir.

Anton Guðmundsson, oddviti Framsóknar í Suðurnesjabæ.

Greinin birtist fyrst á visir.is 29. apríl 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Reykur og speglar – Sjónhverfingar í Árborg

Deila grein

28/04/2025

Reykur og speglar – Sjónhverfingar í Árborg

Á núlíðandi kjörtímabili hefur mikið verið rætt og ritað um rekstur í Sveitarfélaginu Árborg. Margt misjafnt verið sett fram og misgáfulegt.

Við lok síðasta kjörtímabils var sjálfstæðismönnum tíðrætt um að rekstur Sveitarfélagsins Árborgar væri á versta veg og að reksturinn væri ekki sjálfbær og að fráfarandi meirihluti hefði búið svo um hnútana að eftirlitsnefnd sveitarfélaganna væri í startholunum í Innviðaráðuneytinu til að taka yfir reksturinn. Því var haldið fram að í Árborg hefði verið farið of geist í framkvæmdir og að aðhald í rekstri væri slakt. Það sem gerðist var að ráðist var í byggingu skóla, leikskóla og íþróttahöll var byggð fyrir rúmar 1.300 mkr. Var það allur glæpurinn en sennilega gleymdist að senda inn spurningarlista upp í Valhöll hvort þetta væri í lagi og hvort ekki væru réttir verktakar ráðnir til verkanna.

Hvað sem því líður þá er rétt að halda sig við staðreyndir mála. Skuldaviðmið sveitarfélagsins fór í 156,6% í lok árs 2022 en var 147,4% árið 2023 og er nú 107,6% samkvæmt ársreikningi fyrir árið 2024. Skuldaviðmið skv. reglugerð sem er sett í þeim tilgangi að setja skýr viðmið um rekstur og fjárhagsstöðu sveitarfélaga, svo þau uppfylli kröfur um fjárhagslega sjálfbærni skv. sveitarstjórnarlögum.

Skuldahlutfallið sem reiknast sem heildarskuldir af reglulegum tekjum skal ekki vera hærra en 150% enda ef hlutfallið er umfram fyrrnefnt hámark til lengri tíma er rekstur sveitarfélaga ekki sjálfbær. Hinsvegar er vert að hafa í huga að á tímum mikilla fjárfestinga kann hlutfallið að kíkja tímabundið yfir hámarksviðmiðið en ef horfur eru á að tekjur aukist í náinni framtíð þá er mögulegt að réttlæta slíka ráðstöfun.

Hvað gerðist eiginlega í Árborg?

Er nú von að fólk spyrji sig þeirrar spurningar. Hvernig gat staða sveitarfélagsins farið úr því að vera ágæt, í hræðilega og aftur í ágæta á innan við einu kjörtímabili? Undirritaður ætlar að gera tilraun til að svara þessari ágætu spurningu.

Á síðasta kjörtímabili var fjárfest verulega í innviðum og íþróttaaðstöðu til handa íbúum sveitarfélagsins. Vel var í lagt til að mæta fyrirsjáanlegri þörf á innviðum vegna fólksfjölgunar og fyrirhugaðri fólksfjölgun. Núverandi meirihluti málaði upp svo dökka mynd af fjárhagsstöðunni að ritað var um bága fjárhagsstöðu í Málgagninu og öðrum fréttamiðlum eins og að sveitarfélagið væri nánast gjaldþrota. Með 156,6% skuldaviðmið. Er það mjög hæpin túlkun á alvarleika stöðunnar.

Nefna ber að lánveitendur héldu mjög að sér höndum í lánveitingum til sveitarfélagsins, svo mjög, að sveitarfélagið þurfti að glíma tímabundið við lausafjárkreppu. Má segja að lausafjárkreppa sveitarfélagsins hafi eingöngu verið meirihluta sjálfstæðismanna um að kenna því svo dökk mynd var á borð borin. Þessi atlaga sjálfstæðismanna að sveitarfélaginu hefur haft það í för með sér að lánakjör sem sveitarfélagið hefur þurft að una við hafa verið mun óhagstæðari en efni stóðu til um og má því segja að málflutningur þeirra hafi stórskaðað lánshæfismat sveitarfélagsins til lengri tíma.

Á undanförnum árum hefur sveitarfélagið því greitt hærri vexti en eðlilegt getur talist vegna lækkaðs lánshæfismats lánveitenda. Vert er að benda á að lánveitendur eru ekki einhverjar ónafngreindar verur. Lánveitendur eru venjulegt fólk úti í bæ sem les sömu fréttir og þú, lesandi góður, og verður fyrir sömu áhrifum og allir aðrir sem fylgja fréttum líðandi stundar. Því ber að tala um rekstur Sveitarfélagsins af yfirvegun en ekki léttúð.

Tilgangurinn helgar meðalið, allir áttu að fá það á tilfinninguna að rekstrarvandi sveitarfélagsins væri alvarlegur en nú væru sjálfstæðismenn komnir í verkið og það yrði lagað. Þó var það svo að þegar rætt var um leiðir benti núverandi meirihluti ávallt á ráðgjafa KPMG og firrtu sig allri ábyrgð á lausnunum. Þau væru einfaldlega að gera það sem sérfræðingarnir væru að leggja til. Hinsvegar ber einnig að nefna í samhengi við rekstraraðhald hjá sveitarfélaginu þá hafa starfsmenn Árborgar sýnt mikla þrautsegju og bera að þakka þeim fyrir einstakt framlag á kjörtímabilinu.

Reksturinn stökkbreytist með íbúafjölgun

Nú er svo komið að fréttir um andlát sveitarfélagsins hafa verið stórlega ýktar. Svo komst skáldið góða að orði um eigið andlát og má beita sömu kómík um málflutninginn sem að framan er rakin. Skuldaviðmið hefur lækkað niður í 107%. Rekstrartekjur hafa tvöfaldast á fjórum árum. Á árinu 2020 voru heildar rekstrartekjur Sveitarfélagsins 11.000 mkr. en voru 23.000 mkr. á árinu 2024. Hér er mismunur um 12.000 mkr. eða ríflega tvöföldun á fjórum árum. Eru breytingarnar núverandi meirihluta að þakka? Svarið er einfalt, nei. Hér er um að ræða breytingar vegna verulegrar aukningar á skattheimtu og vegna íbúafjölgunar. Til viðbótar, njótum við fjárfestinga sem ráðist var í á síðasta kjörtímabili því svigrúmið til að taka við fjölgun íbúa á núverandi kjörtímabili er mögulegt án verulegra fjárútláta.

Sjálfstæðismenn hafa á kjörtímabilinu staðið fyrir stóraukinni skattlagningu á íbúa og fyrirtæki í formi útsvarshækkunar, hækkunar á fasteignaskatti og gjaldskrám. Nefna ber að einskiptisgreiðslur sem sveitarfélaginu bárust á árinu 2024 voru aukaútsvar vegna tímabundinnar hækkunar, sem nam 1.200 mkr. og nam sala á byggingarétti í Björkurstykkinu svokallaða um 1.200 ma.kr. Samanlagt eru þessir skattar um 2.400 mkr. sem innheimtir voru á árinu 2024 í eitt skipti. Langtímaskuldir hafa jafnframt verið auknar um tæpar 1.900 mkr. á kjörtímabilinu, frá árinu 2022.

Byggingaréttargjaldinu hefur nú verið breytt á miðbæjarsvæði Selfoss til lækkunar og tekin hefur verið ákvörðun um að halda ekki áfram með innheimtu á viðbótarálagi á útsvar á núlíðandi ári. Enda er tæplega lagaheimild fyrir því.

Það má spyrja sig hvort slíkar íþyngjandi álögur fyrir íbúa hafi verið nauðsynlegar í ljósi stöðunnar nú eða hvað heldur þú lesandi góður?

Arnar Freyr Ólafsson, oddviti Framsóknar og bæjarfulltrúi í Árborg.

Greinin birtist fyrst á sunnlenska.is 28. apríl 2025.

Categories
Greinar

Betri nýting á tíma og fjár­munum Reykja­víkur­borgar 2/3

Deila grein

28/04/2025

Betri nýting á tíma og fjár­munum Reykja­víkur­borgar 2/3

Ábyrgur og sjálfbær rekstur Reykjavíkurborgar er grundvöllur þess að hægt sé að þjónusta borgarbúa með þeim hætti sem þeir eiga skilið. Áætlaðar skuldir og skuldbindingar samstæðu borgarinnar árið 2025 nema um 558 milljarða króna. Það er upphæð sem flestir myndu telja óásættanlega háa. Skuldahlutfall borgarinnar var 158% samkvæmt ársreikningi 2023 sem er yfir hámarksviðmiði nýrra ákvæða í sveitarstjórnarlögum sem taka gildi árið 2026. Áætlanir gera ráð fyrir að hlutfallið fari lækkandi og brýnt er að það gangi eftir.

Borgarfulltrúar Framsóknar hafa beitt sér fyrir aukinni hagræðingu og umbótum í rekstri borgarinnar, forgangsröðun verkefna og betri þjónustu í þágu borgarbúa. Á þeim tíma sem við vorum í meirihluta náðist, með samstilltum og skýrum aðgerðum, að snúa rekstri A-hluta borgarsjóðs úr 15,6 milljarða halla í áætlaðan afgang árið 2024. Ljóst er að meira þarf að koma til svo hægt sé að mæta auknum útgjöldum og greiða niður skuldir borgarinnar.

Ég hef því tekið saman um 25 tillögur, stórar sem smáar, sem miða að betri nýtingu tíma og fjármuna í rekstri Reykjavíkurborgar. Tillögunum er skipt í 3 þemu; Samvinnu og skipulag, aukið aðhald og forgangsröðun verkefna og að lokum umbætur í þjónustu. Þær snúa meðal annars að skipulagsbreytingum, endurskoðun á verkefnum, auknu samstarfi milli eininga, fækkun stöðugilda, frestun og fækkun verkefna, hagkvæmari innkaupum og útvistun verkefna, bættu skipulagi og eftirliti með framkvæmdum og viðhaldi, auknu aðhaldi í rekstri og skilvirkari verkferlum. Tillögurnar verða sendar inn í samráðsgátt Reykjavíkurborgar.

Hér birtist annar hluti tillögupakkans sem snýr að auknu aðhaldi og forgangsröðun verkefna. Tillögunum er ekki raðað eftir mikilvægi, enda er markmiðið að skoða allar leiðir sem geta leitt til hagræðingar í rekstri borgarinnar – í því samhengi skiptir máli að velta hverjum steini við.

ÞEMA 2: AUKIÐ AÐHALD OG FORGANGSRÖÐUN VERKEFNA – 12 tillögur

Tillaga 9 – Endurskoða samninga við verktaka og arkitekta

Farið verði í greiningu á samningum borgarinnar við verktaka og arkitekta og meta hvort tilefni sé til þess að draga úr umfangi þeirra og kanna hversu hátt hlutfall þeirra fer í útboð. Meta hvort ekki felist hagræði í því að setja fleiri samninga í útboð með það að markmiði að fá hagstæðari tilboð. Dæmi um útboð sem hefur leitt til hagstæðra kjara er útboð vegna trjáfellinga í Öskjuhlíðinni en með útboðinu sparaði borgin hundruði milljóna króna. Einnig mætti skoða tímamörk samninga og hversu oft slíkir samningar fela í sér opna tékka til útgjalda.

Tillaga 10 – Bílastæðastefnan fryst

Bílastæðastefnan og fækkun bílastæða verði fryst þar til Borgarlínan hefur hafið akstur. Þannig sparast tími borgarstarfsmanna og fjármagn tímabundið á meðan unnið er að öðrum brýnum verkefnum.

Tillaga 11 – Hætta með Hverfið mitt tímabundið

Hætta með Hverfið mitt tímabundið þar til fjárhagsstaða borgarinnar er betri.

Tillaga 12 – Vetrargarðurinn settur á ís

Setja áform um Vetrargarð í Reykjavík á ís þangað til að búið er að létta á skuldum borgarinnar.

Tillaga 13 – Kerfið hugsað til langs tíma (með áherslu á forvarnir)

Aukið fjármagn verði sett í fyrirbyggjandi aðgerðir svo sem forvarnir og lýðheilsu og fyrsta stigs þjónustu til að draga úr þeim kostnaði sem hlýst af því af að grípa ekki fyrr inn í vanda barna og ungmenna. Þetta styður einnig við markmið laga um farsæld barna. Með þessu er hægt að minnka kostnaðinn við þjónustu á öðru og þriðja stigi við börn og félags- og virkniþjónustu við fullorðna til langs tíma.

Tillaga 14 – Skorður settar við uppfærslur á húsakynnum

Verklag við uppfærslur á vinnurýmum og húsakynnum verði endurskoðað og skorður settar við uppfærslur sem ekki brýn nauðsyn er á.

Tillaga 15 – Halda betur utan um eignir borgarinnar

Stofna B-hlutafélag sem heldur utan um eignir borgarinnar og viðhald á þeim.

Tillaga 16 – Auka eftirlit með viðhaldi borgarinnar

Eftirlit með viðhaldi í borginni verði eflt með það að markmiði að halda kostnaði við viðhaldsframkvæmdir í lágmarki og tryggja hraðan framgang verklegra framkvæmda.

Tillaga 17 – Óháð greining á rekstri fagsviða og málaflokka

Fá óháða greiningaraðila til að fara í greiningu á rekstri einstakra sviða og málaflokka með það að markmiði að kanna hvort tækifæri séu að til þess að hagræða í rekstri t.a.m. með því að hætta ólögbundnum verkefnum, minnka yfirbyggingu og fækka stöðugildum.

Tillaga 18 – Innkaupin byrja í geymslunum

Ráðast þarf í tiltekt í geymslum borgarinnar með það að markmiði að draga úr kostnaði við innkaup og rekstur geymsluhúsnæðis. Farið verði í að skrásetja það sem til er, nýta það sem hægt er og meta hvað er þarft að eiga. Öðru verði komið strax í hringrásarhagkerfið.

Tillaga 19 – Fækka eignum borgarinnar

Farið verði í kortlagningu á eignum borgarinnar og þær eignir sem óþarfi er fyrir Reykjavíkurborg að eiga verði seldar.

Tillaga 20 – Draga úr kostnaði við smávægilegt viðhald

Móta verklag um húsverði eða teymi í skólahverfum borgarinnar sem sér um minniháttar viðhald t.a.m. að hengja upp hillur, skipta um ljósaperur og mála minni fleti. Með því væri hægt að tryggja að hugað sé betur að húsakynnum borgarinnar svo sem skólum. Markmiðið er að draga úr kostnaði við verktakakaup vegna smávægilegra viðhaldsverkefna og tryggja að brugðist sé hratt við minniháttar viðhaldsþörf áður en vandamálið verður umfangsmeira.

Hluti 1/3 má lesa hér.

Magnea Gná Jóhannsdóttir, borgarfulltrúi Framsóknar.

Greinin birtist fyrst á visir.is 28. apríl 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Lægjum öldurnar

Deila grein

28/04/2025

Lægjum öldurnar

Er sanngjarnt að greitt sé gjald fyrir notkun á sjávarauðlind þjóðarinnar? Já það er sanngjarnt. Auðlindagjöld sem nálgun í nýtingu takmarkaðra auðlinda er alþjóðlega viðurkennd leið og það er réttlátt að þjóðin fái arð af verðmætum náttúruauðlindum sínum líkt og fisknum í sjónum.

Þá er það næsta stóra spurning: Er svigrúm til að hækka veiðigjaldið? Já, það er svigrúm. Það er hins vegar mjög misjafnt eftir stærð útgerða, eðli vinnslunnar – og ekki sama hvernig það er útfært. Útfærslan hefur ólík áhrif á bæjarfélög og landshluta sem ríkisstjórninni ber skylda að horfa til.

Greiningar og gögn skipta máli

Þess vegna skipta greiningar og gögn máli; þær eru grunnur að því hvert ákvarðanir leiða okkur og hvort markmið, sem verða að vera vel skilgreind, náist. Þessu þarf ríkisstjórnin að sinna þannig að vel sé að verki staðið. Í rekstri er fyrirsjáanleiki líka grundvallaratriði. Því er eðlilegt að mikil breyting á veiðigjaldi með stuttum fyrirvara valdi titringi. Við verðum að tryggja að útflutningsgreinar Íslands séu sterkar, ekki síst nú þegar að óvissa í heiminum er mikil. Samkeppnishæfur aðgangur að alþjóðamörkuðum þrífst best í lygnu viðskiptaumhverfi en ekki í ólgusjó.

Hótanir og herská orðræða er engum til gagns

En það að útgerðin hóti lokun vinnslu; að skella í lás á landsbyggðinni um leið og hækkun gjalda eru nefnd á nafn myndar djúpa gjá í umræðunni og sú gjá er engum til góða. Hún er vatn á myllu frekari deilna. Hún mun ýta undir að sjávarútvegurinn verði talaður niður, í stað upp, í samfélaginu og auka pólitískt umrót hans og áskoranir. Saga margra byggðarlaga, eftir að kvótakerfinu var komið á, er oftar en ekki saga missis og deilna í stað sögu sóknar og trausts. Því þarf sjávarútvegurinn að nálgast orðræðu um gjöld af nýtingu auðlindarinnar af auðmýkt.

Stjórnmálin mega heldur ekki með orðræðu sinni og yfirlýsingum nánast vinna að því að gera sjávarútveginn, hryggjarstykki í efnahagslífi Íslands, að einhvers konar sameiginlegum óvin þjóðarinnar. Það er hvorki gagnlegt né við hæfi. Það að hræða fólk – hvort sem er af útgerðinni eða ríkisstjórninni eins og umræðan er núna – er ekki góð leið til sátta almennt.

Kjölfesta byggðarlaga á marga vegu

Þar sem útgerðir hafa byggt upp og fest rætur hafa samfélög vissulega dafnað á marga vegu. Nægir að nefna Höfn, Dalvík og Vestmannaeyjar. Tekjur sveitarfélaga eru meiri vegna afleiddra starfa sem tengjast sjávarútvegi svo sem í vinnslu, hafnarstarfsemi og iðnaði. Þá eru fjölmargar þjónustugreinar, mennta- og menningarlíf háðar blómlegu atvinnulífi í sjávarbyggðum. Þetta víðfeðma net sem samfélög um allt land treysta á hvílir á grunni sjávarútvegsins og hefur þróun hans og styrkur til skemmri og lengri tíma því áhrif langt út fyrir starfsemi sjálfar útgerðirnar. Þess vegna skipta greiningar og samvinna máli svo að ákvarðanataka sé upplýst og vönduð, og áhættur við allar breytingar lágmarkaðar.

Finnum farveg til samvinnu og samheldni

Því miður er tilfinningin sú að endurtekin átök tengd þessum grunnatvinnuvegi hafi leitt af sér að fólki almennt þyki almennt minna vænt um sjávarútveginn en áður; grein sem ætti að vera sterkara sameinandi afl. Saga okkar er samofin sjósókn og þar höfum við höfum byggt upp einstaka þekkingu á heimsvísu. Í störfum mínum hjá utanríkisráðuneytinu og Harvard sótti ég reglulega stærstu sjávarútvegssýningar heims, fyrst í Brussel og síðar Boston, og upplifði svo sterkt að það horfa allir til Íslands í þessari mikilvægu grein.

Verðmætasköpun og hátækni fyrir Ísland

Mörg af áhugaverðustu hátæknifyrirtækjum sem Ísland hefur gefið af sér, svo sem Marel og Kerecis, hafa einmitt sprottið fram í gegnum sjávarútveginn. Sjá má gróskuna í nýsköpun tengd sjávarauðlindinni í starfsemi Sjávarklasans sem hýsir fjölmörg fyrirtæki. Sóknartækifærin eru mörg ekki síst á landsbyggðinni líkt og líftæknifyrirtækin Genís og Primex á Siglufirði, sem bæði bæta nýtingu sjávarafurða og auka verðmætasköpun, eru dæmi um. Greinin hefur líka náð árangri í loftslagsmálum í gegnum bætta orkunýtni fiskiskipa og er sú vegferð rétt að hefjast. Margt hefur áunnist og tækifærin sem rækta má og þróa eru óteljandi.

Lægjum öldurnar

Við höfum verið og verðum að vera áfram stolt af sjávarútveginum. Dýpri gjá og átök munu ekki leiða það af sér. Deilurnar snúast fyrst og fremst um veiðigjöldin; gjöld fyrir aðgengi að sameiginlegri auðlind íslensku þjóðarinnar og þangað á umræðan umfram allt að beinast. Þar bera ríkisstjórn og hagaðilar mikla ábyrgð á að ná lendingu sem stækkar kökuna fyrir samfélagið.

Lægjum öldurnar. Hættum herskárri orðræðu og leitum vandaðra lausna í samvinnu og af yfirvegun. Fyrir þá sem sótt hafa sjóinn og þá sem sækja hann enn. Fyrir atvinnulíf um allt land. Fyrir okkur öll; fólkið í landinu, en ekki síst fyrir framtíðina.

Halla Hrund Logadóttir, þingmaður Framsóknarflokksins.

Greini birtist fyrst á visir.is 27. apríl 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Spá 15% samdrætti í hagvexti 2025

Deila grein

26/04/2025

Spá 15% samdrætti í hagvexti 2025

Alþjóðamarkaðir ein­kenn­ast nú af mikl­um sveifl­um og tauga­titr­ingi. Helsta ástæða er ný og óstöðug tolla­stefna Banda­ríkja­stjórn­ar, ásamt óvissu í efna­hags­stjórn og stjórn­festu. Af­leiðing­arn­ar eru víðtæk­ar, enda hef­ur heims­mynd alþjóðaviðskipta verið gjör­bylt á fáum vik­um og í raun 100 ár aft­ur í tím­ann.

Í þess­um aðstæðum fer fram vor­fund­ur Alþjóðagjald­eyr­is­sjóðsins (AGS), þar sem kynnt var ný hag­vaxt­ar­spá. AGS spá­ir nú að hag­vöxt­ur á heimsvísu verði 2,8% árið 2025 og 3,0% árið 2026 – niður úr 3,3%. Þetta jafn­gild­ir sam­tals 0,8 pró­sentu­stiga lækk­un, eða um 15% sam­drætti, sem er veru­lega und­ir meðaltali ár­anna 2000-2019, sem nam 3,7%. Þetta eru mik­il tíðindi, einkum í kjöl­far efna­hags­legs áfalls covid-19 og stríðsins í Úkraínu.

Krist­al­ina Georgieva fram­kvæmda­stjóri AGS nefndi þrjár megin­á­stæður þessa sam­drátt­ar:

Í fyrsta lagi, þá er óvissa kostnaðar­söm. Nú­tíma­fram­leiðsla bygg­ist á flókn­um virðiskeðjum, þar sem inn­flutt hrá­efni og hlut­ir koma frá mörg­um ríkj­um. Verð á einni vöru get­ur ráðist af toll­um í tug­um landa. Þegar toll­ar hækka eða lækka fyr­ir­vara­laust verður skipu­lagn­ing erfið. Skip á hafi úti vita jafn­vel ekki í hvaða höfn þau eiga að leggj­ast. All­ir verða óör­ugg­ir, fjár­fest­ar fresta ákvörðunum og all­ur viðnámsþrótt­ur er auk­inn.

Í öðru lagi, þá hafa aukn­ar viðskipta­hindr­an­ir strax nei­kvæð áhrif á hag­vöxt. Toll­ar, líkt og aðrir skatt­ar, afla tekna en minnka fram­leiðslu. Hag­sag­an sýn­ir að toll­ar bitna ekki aðeins á viðskipta­lönd­um held­ur einnig á inn­flytj­end­um og neyt­end­um, þ.e. með lægri hagnaði og hærra vöru­verði. Þegar kostnaður aðfanga hækk­ar minnk­ar hag­vöxt­ur.

Í þriðja lagi, þegar fram­leiðsla fær skjól fyr­ir sam­keppni minnka hvat­ar til hagræðing­ar og ný­sköp­un­ar. Frum­kvöðla­starf­semi vík­ur fyr­ir beiðnum um und­anþágur, rík­isaðstoð og vernd. Þetta bitn­ar sér­stak­lega á litl­um, opn­um hag­kerf­um, eins og Íslandi. Alþjóðagjald­eyr­is­sjóður­inn hvet­ur aðild­ar­rík­in sín að greiða fyr­ir alþjóðaviðskipt­um, tryggja efna­hags­leg­an og fjár­mála­leg­an stöðug­leika og hrinda af stað um­bót­um sem stuðla að hag­vexti.

Ég hvet for­sæt­is­ráðherra til að taka mið af þess­ari ráðgjöf Alþjóðagjald­eyr­is­sjóðsins og gjör­breyttu lands­lagi heimsviðskipta. Nauðsyn­legt er að minnka þá óvissu sem rík­ir í lyk­ilút­flutn­ings­grein­um þjóðar­inn­ar. Eðli­legt er að auðlinda­gjöld séu sann­gjörn en um­gjörðin verður að byggj­ast á gagn­sæi og fyr­ir­sjá­an­leika. Far­sæl­ast er að vinna með fólki og aðilum vinnu­markaðar­ins. Þannig er hægt að ná sam­eig­in­leg­um mark­miðum sam­fé­lags­ins um að auka vel­sæld á Íslandi.

Þessi heima­til­búna óvissa rík­is­stjórn­ar­inn­ar mun draga úr fjár­fest­ingu og minnka hag­vöxt, því geta tekj­ur rík­is­sjóðs lækkað í stað þess að hækka. Hið fornkveðna á hér við: „Í upp­hafi skal end­inn skoða.“

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, vara­formaður Fram­sókn­ar­flokks­ins og fv. viðskiptaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 26. apríl 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast?

Deila grein

23/04/2025

Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast?

Í nýlegri könnun Gallup kom fram að Framsóknarfólk er hamingjusamast þeirra er svöruðu, þrátt fyrir tímabundið lélegt gengi í skoðanakönnunum og síðstu kosningum. Þetta vakti athygli mína.

Hverjir eru hamingjusamir?

Fyrst ber að nefna hvað einkennir fólk sem er almennt hamingjusamt? Það er sátt, hefur náð árangri í lífi og starfi, er í góðum samskiptum við aðra og líður almennt vel. Þegar fólk er með gott sjálfstraust, er jákvætt og líður vel tekur það betri ákvarðanir.

Hamingjan er öfgalaus

Framsókn hefur á löngum ferli sínum haft veruleg áhrif á íslenskt samfélag. Flokkurinn hefur tekið þátt í mörgum ríkisstjórnum og haft mótandi áhrif á íslenskt samfélag. Framsókn er miðjuflokkur sem byggir stefnu sína á frjálslyndri félagshyggju, jöfnuði, samvinnu og hófsemi. Flokkurinn leggur áherslu á að finna raunhæfar lausnir í gegnum samráð og samvinnu ólíkra hagsmuna. Framsóknarfólk hefur oftar en ekki verið límið á miðjunni sem sættir ólík sjónarhorn innan ríkisstjórna og sveitastjórna öfgalaust.

Framsókn hefur tekið þátt í að skapa stöðugt og traust efnahagsumhverfi sem styður við atvinnusköpun. Hann hefur lagt áherslu á að efla innviði og tryggja jafnvægi landsbyggðar og höfuðborgarsvæðis. Þannig hefur hann stutt við ferðaþjónustu, landbúnað og sterkar byggðir. Matvælaframleiðsla er um þessar mundir eitt mikilvægasta öryggis- og varnarmál landsins. Flokkurinn hefur verið leiðandi í málefnum innflytjenda á Íslandi. Framsóknarfólk velur að vera hófsamt, skynsamt og ná árangri.

Hamingjan felst í góðum samskiptum

Frá vöggu til grafar þurfum við á hvort öðru að halda. Mest við upphaf og lok ævinnar. Hamingja okkar veltur að stórum hluta á hversu vel okkur gengur að tengjast fólkinu í kringum okkur. Framsókn í Reykjavíkur hefur lagt áherslu á að byggja upp leikskóla með raunhæfum markmiðum. Húsnæðisuppbyggingu sem bíður fólki upp á valkosti og að tryggja samgöngur miðað við núverandi ástand. Framsóknarflokkurinn hefur lagt áherslu á mannréttindi og velferð. Tryggja heimilislausum þak yfir höfuðið og stóreflt forvarnastarf gagnvart auknu ofbeldi ungmenna. Framsókn stuðlar að því að fólk eigi í góðum samskiptum með menningu, menntun og umbyrðarlyndi.

Árelía Eydís Guðmundsdóttir, borgarfulltrúi Framsóknarflokksins

Greinin birtist fyrst á visir.is 23. apríl 2025.

Categories
Greinar

Valdið og sam­vinnu­hug­sjónin

Deila grein

22/04/2025

Valdið og sam­vinnu­hug­sjónin

Íslenskt samfélag stendur á tímamótum þar sem traust til miðstýrðra kerfa er að rofna, en þráin eftir öðruvísi lausnum vex. Í því samhengi teljum við í Ung Framsókn Kraginn nauðsynlegt að snúa athyglinni að sveitarstjórnarstiginu – og spyrja: Hvernig getum við eflt það með það að markmiði að færa valdið nær fólkinu? Svarið gæti legið í arfleifð sem við höfum næstum gleymt: samvinnuhugsjóninni.

Á síðustu öld byggðu Íslendingar upp eitt öflugasta samvinnukerfi sem þekktist í Evrópu. Kaupfélög, mjólkurbú og samvinnufélög stóðu undir byggð, atvinnu og félagslegri samstöðu um allt land. En þegar Samband íslenskra samvinnufélaga (SÍS) stækkaði, safnaði völdum til sín og fór að stjórna í stað þess að þjóna aðildarfélögunum – þá fór kerfið að gliðna. Kjarninn í þeirri sögu er skýr: Þegar vald færist of hátt og of langt frá fólkinu, þá missir það tengingu, trúverðugleika og virkni.

Sama vandamál blasir nú við í samskiptum ríkisins og sveitarfélaganna. Í samanburði við hin Norðurlöndin er íslenska sveitarstjórnarstigið veikara – með minni fjárhagslegu sjálfstæði, þrengra verkefnasviði og minni áhrifum á daglegt líf fólks. Ríkið heldur um taumana, stýrir fjárveitingum, skipulagi og þjónustu – jafnvel þar sem sveitarfélögin sjálf væru best til þess fallin að fara fyrir.

Við þurfum nýja nálgun: að endurvekja anda samvinnunnar, þar sem ákvörðunarvaldið sprettur frá grasrótinni, þjónustan er mótuð af staðbundnum þörfum, og samfélög fá rými til að vaxa út frá eigin forsendum.

Því hvetjum við stjórnvöld til að:

• Færa verkefni frá ríki til sveitarfélaga – sérstaklega á sviði félagsþjónustu og nærþjónustu.

• Styrkja tekjustofna sveitarfélaga þannig að þau geti staðið sjálfstæð og ábyrgt undir eigin ákvörðunum.

• Stuðla að valddreifingu með raunverulegu samráði í stað miðstýrðra skipana.

• Viðurkenna að lítil og sjálfbær samfélög þurfa ekki risakerfi – heldur frelsi, trú og tæki til að byggja upp eigin framtíð.

Endurnýjum traustið á því sem vex neðan frá – frá fólki, byggð og félagslegri samstöðu. Það er þar sem raunveruleg velferð verður til – ekki í gegnum stærri ríkisstofnanir, heldur í gegnum meiri nálægð.

Kjartan Helgi Ólafsson, formaður Ungrar Framsóknar í Kraganum.

Greinin birtist fyrst á visir.is 22. apríl 2025.