Category: Greinar

Categories
Greinar

Kristallar norrænan virðisauka

Deila grein

06/11/2020

Kristallar norrænan virðisauka

Það var veru­lega ánægju­legt að frétta af því á dög­un­um að rann­sókn­ar­hóp­ur und­ir for­ystu Unn­ar Önnu Valdi­mars­dótt­ur, pró­fess­ors í lýðheilsu­vís­ind­um við Há­skóla Íslands, hlaut 150 millj­óna króna styrk frá nor­rænu rann­sókna­stofn­un­inni Nor­d­Forsk, til rann­sókn­ar sem teng­ist áhrif­um kór­ónu­veirufar­ald­urs­ins á geðheilsu í hinum fjór­um nor­rænu ríkj­un­um og Eistlandi.

Verk­efnið var eitt af fimm nor­ræn­um rann­sókn­ar­verk­efn­um sem tengd­ust heims­far­aldr­in­um sem fengu styrk en mark­mið þeirra er að auka þekk­ingu í þágu heims­ins alls á áhrif­um þessa skæða sjúk­dóms. Rann­sókn­ar­verk­efn­in fimm snerta fjöl­breytt rann­sókn­ar­svið geðrænna þátta í or­sök­um og af­leiðing­um Covid-19-sjúk­dóms­ins. Von­ast er til að hin nýja þekk­ing sem hlýst út úr rann­sókn­un­um geri nor­rænu lönd­un­um kleift að tak­ast bet­ur á við nýj­ar áskor­an­ir inn­an heil­brigðis­kerfa land­anna í kjöl­far far­ald­urs­ins og far­aldra framtíðar­inn­ar.

Skrá yfir 27 millj­ón­ir íbúa

Þegar kór­ónu­veirufar­ald­ur­inn reið yfir nor­rænu lönd­in í mars samþykkti stjórn Nor­d­Forsk án taf­ar að aug­lýsa útboð til rann­sókna á Norður­lönd­un­um á Covid-19. Rann­sókn­ar­ráð í hverju landi lagði inn pen­inga í sam­eig­in­leg­an sjóð til að raun­gera stöðuna og tók Rannís þátt í þeirri fjár­mögn­un. Smám sam­an bætt­ust Eist­land og Lett­land inn í sam­starfið. Frá því far­ald­ur­inn hófst hafa heil­brigðis­yf­ir­völd á Norður­lönd­un­um safnað kunn­áttu og gögn­um sem vistuð eru í heilsu­fars­skrám. Á Norður­lönd­un­um eru 27 millj­ón­ir íbúa og því er nú þegar til nægt magn rann­sókn­ar­gagna um Covid-19-sjúk­linga og með sam­starfi land­anna í milli eru til nægi­leg gögn til að út­færa góðar rann­sókn­ir.

Sam­vinna og vís­inda­leg gæði

Það er eng­um blöðum um það að fletta að slík­ur styrk­ur sem barst ís­lenska rann­sókn­art­eym­inu á dög­un­um hef­ur gríðar­mikla þýðingu, ekki ein­ung­is hér­lend­is, held­ur fyr­ir Norður­lönd­in í heild og hefði ekki orðið að veru­leika nema fyr­ir til­stuðlan nor­rænu rann­sókna­stof­unn­ar Nor­d­Forsk. Hún var stofnuð árið 2005 af Nor­rænu ráðherra­nefnd­inni og er aðal­mark­miðið að gera rann­sókn­ar­sam­vinnu á Norður­lönd­un­um skil­virk­ari og að hún byggi á trausti. Ákveðinn gæðastimp­ill á alþjóðavísu er á rann­sókn­um sem fjár­magnaðar eru af Nor­d­Forsk sem krist­all­ar nor­ræn­an virðis­auka. Við val á verk­efn­um sem fjár­mögnuð eru legg­ur Nor­d­Forsk ætíð áherslu á vís­inda­leg gæði og mögu­leik­ann á að skapa aukið virði fyr­ir Norður­lönd­in.

Virðið er fengið með því að krafa er um að rann­sókn­araðilar frá að lág­marki þrem­ur lönd­um starfi sam­an að hverju verk­efni og þegar unnið er með ákveðin viðfangs­efni, fyr­ir­bæri eða álita­mál sem eiga sér ein­ung­is stað á Norður­lönd­un­um eins og til dæm­is nor­ræna vel­ferðarlíkanið, sér­stak­ar lofts­lagsaðstæður, áskor­an­ir varðandi sam­fé­lags­ör­yggi og við notk­un á skrám sem eru ein­göngu fengn­ar á Norður­lönd­un­um. Aukna nor­ræna virðið verður einnig til þegar sam­vinna rann­sókna leiðir til þess að mik­il­væg þekk­ing bygg­ist upp inn­an ákveðins sviðs. Þetta ger­ist þegar gögn eru fram­kölluð sem hægt er að nota til stefnu­mót­un­ar og til bættr­ar op­in­berr­ar stjórn­sýslu eða að rann­sókn­arniður­stöður leiða til þess að nor­rænt at­vinnu­líf verður sjálf­bær­ara og sam­keppn­is­hæf­ara.

Silja Dögg Guunarsdóttir, for­seti Norður­landaráðs og Arne er fram­kvæmda­stjóri Nor­d­Forsk.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 6. nóvember 2020.

Categories
Greinar

Lifandi vísinda­skáld­saga og við­brögð við henni

Deila grein

06/11/2020

Lifandi vísinda­skáld­saga og við­brögð við henni

Um þessar mundir eru um þrjú ár síðan sitjandi ríkistjórn tók við völdum. Þetta hafa verið þrjú viðburðarík ár. Í stjórnarsáttmálanum er lögð áhersla á gott jafnvægi í ríkisfjármálum, að efnahagur vænkist hratt og að gæta þurfi að jafnvægi meðal allra sem landið byggja. Auk þess að þar kemur fram að óvenjulegar aðstæður kalli á breytt vinnubrögð, gagnsæi og virðingu gagnvart verkefnum.

Breytt sviðsmynd

Við upphaf ríkisstjórnarsamstarfsins hefði engin getað gert sér í hugarlund hvað myndi bíða okkar á árinu 2020, enda hefur árið verið líkt og vísindaskáldsaga. Covid 19 skall á okkur með gríðarlegum verkefnum og breytti heildar myndinni. Sú framtíð sem við okkur blasir er líkt og 5000 mynda púsluspil sem ekki hefur verið raðað saman og enginn fyrirmynd gefin til að byggja á. Enginn sá fyrir þetta ástand, en það var sem og hugað fyrir þeim. Nú er gott að hafa breiddina við ríkistjórnarborðið og víðan sjóndeildarhring. Viðbrögð stjórnvalda hafa verið margvísleg, unnið hefur verið að mörgum stórum og óvæntum verkefnum ávallt með það að leiðarljósi að tryggja afkomu fólks, og sérstaklega hefur verið horft til viðkvæmra hópa í samfélaginu.

Aðgerðir til þess að halda samfélaginu gangandi

Það reynir á sveitafélög í þessum aðstæðum og grunnþjónustu sem þau þurfa að veita. Sveitarfélög eru misvel undir það búnir að taka á sig þann kostnað sem þessar breyttu aðstæður valda. Því skipta þær aðgerðir sem ríkisstjórnin hefur ráðist í miklu máli fyrir rekstur sveitarfélaga um allt land. Nú þegar eru félagslegar aðgerðir einar metnar á 24 milljarða kr. Í þeim felast m.a. úrræði á vegum stjórnvalda til að viðhalda ráðningarsambandi og tryggja afkomu fólks. Þá hefur um 1,6 milljarður kr. runnið til beinna félagslegra aðgerða til að tryggja þjónustu og stuðning til viðkvæmra hópa. Ef litið er til þeirra aðgerða sem eru á ábyrgð félagsmálaráðuneytisins er að finna gríðarmargar aðgerðir sem stuðla að því að halda atvinnulífinu gangandi. Aðgerðir sem skila sér til baka með útsvari og sköttum sem halda svo hjólum samfélagsins gangandi.

Beinir félagslegir styrkir

Undir félagslegum aðgerðum er líka að finna beina styrki fyrir hópa sem eru sérstaklega viðkvæmir í þessari stöðu sem nú hefur skapast, þar má til dæmis nefna að sveitarfélögum gafst í sumar kostur á að sækja um styrk vegna viðbótarverkefna sem tengdust frístundastarfi barna í viðkvæmri stöðu. Þá var einnig möguleiki að sækja um fjárframlag vegna sérstakra viðbótarverkefna í félagsstarfi fullorðinna. Alls 39 sveitarfélög, sem í búa 93% allra 67 ára og eldri á landinu, fengu úthlutað 75 m.kr. til fjölbreyttra verkefna. Einnig var veitt fjármagn í verkefni handa börnum og ungmennum með fötlun og/eða sérþarfir svo hægt væri að bjóða upp á afþreyingu og rjúfa félagslega einangrun þeirra.

Aðgerðir skila árangri

Þeir styrkir og þær aðgerðir sem ráðist hefur verið í skipta gríðarlega miklu máli, með þeim er fólki haldið í virkni sem og þær auka umsvif í nærsamfélaginu. Staðan er enn óljós og enginn veit hversu lengi við þurfum að lifa á þessum vísindaskáldsögulega tíma. Því verða stjórnvöld áfram að standa vaktina og á því er enginn bilbugur. Nú þegar hefur verið ákveðið að lengja hlutabótaleiðina og á Alþingi er verið að vinna að frumvarpi um tekjufallsstyrki. Allt þetta hjálpar til við að skerpa á framtíðar myndinni og styrkir þá vissu að við komum standandi niður úr þessum aðstæðum. Sumar aðgerðir taka lengri tíma en aðrar en eitt er víst að allri eru að reyna að vinna eins hratt og mögulegt er í þeim aðstæðum sem eru uppi, þjóðinni allri til heilla. Áfram veginn.

Halla Signý Kristjánsdóttir, þingmaður Framsóknarflokks.

Greinin birtist fyrst á visir.is 6. nóvember 2020.

Categories
Greinar

Jöfnum aðgengi að húsnæðismarkaðnum

Deila grein

04/11/2020

Jöfnum aðgengi að húsnæðismarkaðnum

Þann 1. nóvember tóku lög um hlutdeildarlán gildi sem er mikið fagnaðarefni. Með þessum lánum er verið að grípa inn í og rétta hlut tekjulágra einstaklinga og jafna aðgengi fólks að húsnæðismarkaðnum. Um allt of langt skeið hefur fjöldi einstaklinga ekki átt möguleika á því að eignast sitt eigið húsnæði af því að þeir höfðu ekki einhvern sem gat aðstoðað við fyrstu kaupin. Þessi lán munu því hjálpa fólki að búa við aukið öryggi og jafnrétti í húsnæðismálum, hvar sem það býr á landinu.

Markmiðið með hlutdeildarlánum er bæði að auðvelda ungu fólki og tekjulágum fyrstu skrefin á fasteignamarkaði sem og að hvetja byggingaraðila til að byggja hagkvæmt íbúðarhúsnæði sem hentar þessum hópum. Kannanir hafa sýnt að á undanförnum árum hafa nýjar byggingar ekki verið í samræmi við eftirspurn þar sem þær hafa verið of stórar og of dýrar. Mikil þörf er fyrir uppbyggingu hagkvæms húsnæðis um allt land og eru hlutdeildarlánin einmitt hugsuð til þess að styðja við uppbyggingu á kaldari markaðssvæðum á landsbyggðinni.

Í Gufunesi er spennandi verkefni þegar komið af stað þar sem Þorpið vistfélag er að reisa 65 íbúðir sem eru byggðar með ný lög um hlutdeildarlán í huga. Íbúðirnar, sem kosta á bilinu 19-37 milljónir, eru hluti af þeim fjölmörgu íbúðum sem við munum sjá koma inn á markaðinn á næstu misserum sem ungt fólk og tekjulágt mun geta keypt með stuðningi frá ríkinu í gegnum hlutdeildarlánin. Ég er mjög ánægður og stoltur af því að hlutdeildarlánin séu orðin að veruleika. Með þeim erum við að stíga myndarlegt skref til þess að aðstoða ungt fólk og lágtekjuhópa til að komast inn á fasteignamarkaðinn, og um leið erum við sem samfélag að segja að við sættum okkur ekki við að einungis þeir sem eru með sterkt bakland eigi að geta eignast eigið húsnæði.

Ásmundur Einar Daðason, félags- og barnamálaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 4. nóvember 2020.

Categories
Greinar

Sjald­gæfir sjúk­dómar og lang­veik börn – Tryggjum bætta um­gjörð

Deila grein

29/10/2020

Sjald­gæfir sjúk­dómar og lang­veik börn – Tryggjum bætta um­gjörð

Að greinast með sjúkdóm veldur streitu og kvíða, að greinast með sjaldgæfan sjúkdóm eða takast á við að barnið manns sé að berjast við langvinnan sjúkdóm hlýtur að vera enn meira íþyngjandi. Foreldrar langveikra barna hafa bent á að samhliða því að fást við sjúkdóminn sjálfan og leita lækninga, fari mikil orka í að finna út úr því hvaða þjónustu barnið á rétt á að fá. Auk baráttunnar við sjúkdóminn þurfi einnig að sinna kerfislægum, félagslegum og fjárhagslegum málefnum, sækja um styrki, kanna aðgengi að lyfjum o.s.frv.. Því hafa foreldrar kallað eftir heildstæðri umgjörð, að kerfið grípi þau.

Góð umgjörð skiptir máli

Í Evrópu eru yfir 7000 sjaldgæfir sjúkdómar og yfir 30 miljón einstaklinga sem þjást af sjaldgæfum sjúkdómum. Árlega greinast um 30 börn hér á landi með sjaldgæfa sjúkdóma. Heilbrigðiskerfið þarf að vera í stakk búið til þess að bregðast við sjaldgæfum sjúkdómum svo að þeir sem greinast með þá verða ekki hornreka í samfélaginu. Þekking á sjaldgæfum sjúkdómum er oft fágæt, rannsóknir takmarkaðar og lækning fjarlæg. Sjaldgæfir sjúkdómar eru þungbærir fyrir þá sem greinast en hafa einnig víðtæk áhrif á aðstandendur. Það þarf að bæta lífsgæði þeirra sem greinast með sjaldgæfa sjúkdóma, allra langveikra barna og aðstandenda þeirra.

Þétta þarf umgjörðina um þennan hóp, bæta aðgengi og stuðning hvort sem er fjárhagslegan, félagslegan eða læknisfræðilegan. Einnig þarf heilbrigðisfólkið okkar hafi aðgang að nýjustu þekkingu, meðferðarúrræðum og lyfjum. Það sem hefur vantað tilfinnanlega hérlendis er samfella í þessum málaflokki þannig að kerfin tali saman, t.d. í formi málastjóra eða tengiliðar sem haldi utan um þræði fyrir foreldra og fjölskyldur langveikra barna.

Sértæk þjónustueining

Undirritaður ásamt tólf öðrum þingmönnum allra flokka sem eiga sæti á Alþingi lagði nýverið fram þingsályktunartillögu um sértæka þjónustueiningu fyrir einstaklinga með sjaldgæfa sjúkdóma og langveik börn. Í þingsályktunartillögunni er lagt til að heilbrigðisráðherra verði falið að skipa starfshóp sem geri tillögur að fyrirkomulagi sértækrar þjónustueiningar fyrir einstaklinga sem greinast með sjaldgæfa sjúkdóma. Þá er starfshópnum falið að skoða hvort sú þjónustueiningin gæti haft það hlutverk að sinna öllum langveikum börnum og aðstandendum þeirra. Þjónustueiningin er til þess fallin að tryggja að sjúklingar hafi einn viðkomustað í heilbrigðiskerfinu og til þess að ný þekking og nýjustu rannsóknir skili sér í bættri þjónustu sem byggist á nýjustu gagnreyndu þekkingu hverju sinni.

Í þingsályktunartillögunni er farið fram á að skoðað væri hvort þessi þjónustueining myndi einnig sinna ráðgjöf er varðar félagslega tengd úrræði og stuðning. Þá er starfshópnum falið að skoða hvernig tryggja megi einfaldara og skjótara aðgengi að nauðsynlegum lyfjum vegna sjaldgæfra sjúkdóma.

Stuðningur skiptir öllu

Við þurfum að tryggja öllum gott heilbrigðiskerfi, þeim sem berjast við sjaldgæfa og langvinna sjúkdóma stuðning innan kerfisins. Alvarlegir og langvinnir sjúkdómar hafa varanleg áhrif á líf barna og fjölskyldna þeirra. Kostnaður og álag á fjölskyldur er mikið, gerum betur, hlustum á kallið, bætum umgjörðina og grípum. Áfram veginn.

Willum Þór Þórsson, þingmaður Framsóknarflokksins.

Greinin birtist fyrst á visir.is 29. október 2020.

Categories
Greinar

Við stöndum öll vaktina

Deila grein

29/10/2020

Við stöndum öll vaktina

Í hvert sinn sem ég heyri af eða les um einelt­is­mál fæ ég sting í hjartað. Þetta eru erfið mál og sorg­leg fyr­ir alla hlutaðeig­andi. Við vit­um að líðan nem­enda í ís­lensk­um grunn­skól­um er al­mennt góð; um 90% grunn­skóla­nem­enda líður vel eða þokka­lega í skól­an­um sam­kvæmt könn­un Rann­sókna­stofu í tóm­stunda­fræðum við Há­skóla Íslands. Fyr­ir þá nem­end­ur, og aðstand­end­ur þeirra, sem ekki til­heyra þeim hópi skipt­ir töl­fræði hins veg­ar engu máli.

Skiln­ing­ur á einelti og af­leiðing­um þess hef­ur auk­ist en því miður verða enn of marg­ir fyr­ir einelti í okk­ar sam­fé­lagi. Í alþjóðleg­um sam­an­b­urði er tíðni einelt­is í ís­lensk­um skól­um lág en einelt­is­mál koma engu að síður reglu­lega upp og skól­arn­ir verða þá að hafa leiðir, ferla og verk­færi til að bregðast við. Við, sem sam­fé­lag, vilj­um ekki að „lausn­in“ fel­ist í því að þolandi einelt­is neyðist til að víkja úr sín­um hverf­is­skóla. Það er óviðun­andi niðurstaða.

Til að koma í veg fyr­ir það þurfa stjórn­völd, skóla­sam­fé­lagið og ekki síst sam­fé­lagið í heild að skoða hvað megi gera bet­ur. Ég hef haft þenn­an mála­flokk til skoðunar og hef samþykkt að end­ur­skoða og styrkja lagaum­gjörð einelt­is­mála. Vegna eðlis mál­anna eru úr­lausn­araðilar oft í erfiðri og flók­inni stöðu, en þá þarf kerfið okk­ar að grípa alla hlutaðeig­andi og tryggja fag­lega lausn.

Öflug­ar for­varn­ir gegn einelti eiga að vera al­gjört for­gangs­atriði. Fræðsla er lyk­ill­inn að því að upp­ræta einelt­is­mál og koma í veg fyr­ir þau og ég mun því leggja ríka áherslu á að efla for­varn­ir inn­an skól­anna.

Fagráð einelt­is­mála var sett á lagg­irn­ar fyr­ir nokkr­um árum. Hlut­verk þess er að veita stuðning með al­mennri ráðgjöf, leiðbein­ing­um og upp­lýs­inga­gjöf. Jafn­framt geta nem­end­ur, for­ráðamenn og starfs­fólk skóla leitað eft­ir aðkomu þess ef ekki hef­ur tek­ist að finna full­nægj­andi lausn inn­an skól­anna. Fagráðið hef­ur margoft sannað mik­il­vægi sitt fyr­ir skóla­sam­fé­lagið, bæði með ráðgjöf og við úr­lausn erfiðra mála og mikið fram­fara­spor var stigið þegar ráðinu var gert að liðsinna einnig fram­halds­skól­un­um. Okk­ar helsta verk­efni er nú að auka sýni­leika ráðsins og skerpa á hlut­verki þess. Afar mik­il­vægt er að skóla­sam­fé­lagið og for­ráðamenn viti hvaða úrræði standa þeim til boða við úr­lausn einelt­is­mála.

Rann­sókn­ir sýna að af­leiðing­ar einelt­is­mála til framtíðar geta verið gríðarleg­ar. Við verðum því að gera allt til að koma í veg fyr­ir að einelt­is­mál komi upp. Við verðum að styrkja um­gjörðina, fræðsluna og síðast en ekki síst styrkja hvert annað til að sporna við einelt­is­mál­um í sam­fé­lag­inu. Eitt mál er einu máli of mikið.

Lilja Dögg Al­freðsdótt­ir, mennta- og menn­ing­ar­málaráðherra og varaformaður Framsóknarflokksins.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 29. október 2020.

Categories
Greinar

Fjárfesting í fólki og nýsköpun ræður úrslitum

Deila grein

27/10/2020

Fjárfesting í fólki og nýsköpun ræður úrslitum

Í nýrri bók – The Riches of this Land – fjallar Jim Tankers­ley, blaða­maður á New York Times, um minnk­andi kaup­mátt banda­rísku milli­stétt­ar­inn­ar. Höf­und­ur­inn leitar skýr­inga og skoðar hvernig störf milli­stétt­ar­fólks hafa breyst á síð­ustu ára­tug­um, meðal ann­ars vegna tækni­fram­fara. Nið­ur­staðan er afdrátt­ar­laus; land­svæðin sem glatað hafa flestum störfum eiga það sam­eig­in­legt að hafa ekki fjár­fest nægj­an­lega í nýsköpun og mennt­un. Þau hafa skilið fólkið sitt eftir og van­rækt sínar sam­fé­lags­legu skyld­ur.

Menntun er eitt öfl­ug­asta hreyfi­afl sam­fé­laga og þeim ein­stak­lingum vegnar almennt betur sem öðl­ast og við­halda nauð­syn­legri hæfni og færni. Þetta á alls staðar við og í því felst skýr hvatn­ing til íslenskra stjórn­valda um að efla umgjörð mennt­unar og hæfni­þró­unar í land­inu. Nýsam­þykkt vís­inda- og tækni­stefna er liður í því verk­efni, enda leggur fjöl­breytt vís­inda­starf grunn­inn að marg­vís­legri þekk­ing­u.  AUGLÝSINGSýn Vís­inda- og tækni­ráðs til árs­ins 2030 er sú að á Íslandi sé lögð áhersla á gæði mennt­un­ar, jafnan aðgang allra að menntun og að mennta­kerfið þró­ist sífellt í takti við sam­fé­lagið og fram­tíð­ina. Að rann­sókn­ir, hug­vit, sköpun og frum­kvæði sem leiðir til auk­innar verð­mæta­sköp­unar og öfl­ugs athafna- og menn­ing­ar­lífs sé leið­ar­ljósið inn í fram­tíð­ina. Tíu aðgerðir styðja við vís­inda- og tækni­stefn­una og margar eru að öllu eða ein­hverju leyti á ábyrgð mennta- og menn­ing­ar­mála­ráðu­neyt­is. 

Sterk­ari sam­keppn­is­sjóð­ir 

Inn­lendir sam­keppn­is­sjóðir hafa verið stór­efldir á kjör­tíma­bil­inu, en þeir eru for­senda þess að íslenskir vís­inda­menn, frum­kvöðlar og fyr­ir­tæki geti sótt í alþjóð­lega sjóði. Aðferða­fræðin hefur skilað miklum árangri og íslenskum aðilum hefur gengið mjög vel í nor­rænu og evr­ópsku vís­inda­sam­starfi. Styrk­veit­ingar til íslenskra verk­efna úr alþjóð­legum sjóðum hafa vakið eft­ir­tekt, þar sem gamla, góða höfða­tölu­mæl­ingin sýnir magn­aðan árang­ur. Hann verður ekki til af sjálfu sér.Framlög til vísinda og samkeppnissjóða í rannsóknum.Framlög til vísinda og samkeppnissjóða í rannsóknum.

Auka gæði í háskóla­starfi og efla fjár­mögnun háskóla

Stjórn­völd hafa ein­sett sér að fjár­veit­ingar til háskóla­stigs­ins verði sam­bæri­legar þeim á Norð­ur­lönd­unum árið 2025. Í sögu­legu sam­hengi hafa Íslend­ingar varið minna fé til mála­flokks­ins en á kjör­tíma­bil­inu hefur vel gengið að brúa bil­ið. Eitt meg­in­mark­miða stjórn­valda er að styðja við þekk­ing­ar­drifið efna­hags­líf, þar sem sam­spil rann­sak­enda á háskóla­stigi og atvinnu­lífs er lyk­il­at­riði. Nú þegar er unnið að því að styrkja umgjörð fjár­veit­inga til háskól­anna og þróa mæli­kvarða á gæði og skil­virkni háskóla­starfs. Fram­gang­ur­inn hefur verið góður og mun leggja grunn­inn að enn sterk­ari háskólum á Íslandi.Framlög til háskóla og rannsóknarstarfsemi.Framlög til háskóla og rannsóknarstarfsemi.

Aukin færni á vinnu­mark­aði

Á tímum fádæma umskipta, óvissu og örra tækni­breyt­inga þarf Ísland að búa sig undir breyttan heim. Ein­stak­lingar þurfa að laga sig að breyttri færni­þörf í atvinnu­líf­inu og fyr­ir­tæki að þró­ast hratt til að tryggja sam­keppn­is­stöðu sína. Fram­boð á námi og símenntun skal taka mið af þeirri lyk­il­hæfni sem atvinnu­líf og sam­fé­lag kalla eft­ir, enda þarf hæft starfs­fólk til að efla fram­leiðni og skapa ný verð­mæti. Það skal líka áréttað að form­leg menntun segir ekki lengur alla sög­una heldur líta  vinnu­veit­endur í auknum mæli til reynslu og færni við ráðn­ing­ar. 

Opinn aðgangur að gögnum og bætt miðlun vís­inda

Aðgengi að opin­berum gögnum háskóla, rann­sókna­stofn­ana og gögnum sem verða til með styrkjum úr opin­berum rann­sókna- og nýsköp­un­ar­sjóðum á að vera opið, svo sam­fé­lags­legur ábati af slíkum fjár­fest­ingum sé hámark­að­ur. Þannig á vís­inda­starf að nýt­ast í auknu mæli í stefnu­mótun og við lýð­ræð­is­lega ákvarð­ana­töku. Með auknu aðgengi sköpum við umgjörð sem tryggir sýni­leika vís­inda, stuðlar að auk­inni þekk­ingu á vís­inda­legum aðferðum og eykur skiln­ing, traust og virð­ingu fyrir vís­inda­legum nið­ur­stöð­um. Hugað verður sér­stak­lega að því að skapa tæki­færi fyrir kenn­ara og aðra fag­að­ila til að nýta aðferða­fræði vís­inda til að efla þekk­ingu barna- og ung­linga á gildi þeirra.

Þau ríki sem fjár­festa í nýsköpun og mannauði eru lík­leg­ust til að skapa ný störf. Ísland hefur alla burði til þess að láta til sín taka á því sviði og öflug alþjóð­leg fyr­ir­tæki á sviði erfða­rann­sókna, lyfja­fram­leiðslu, svefn­rann­sókna, stoð­tækja o.s.frv. hafa vaxið og dafnað á und­an­förnum árum. Stjórn­völd hafa ákveðið að styðja enn betur við vaxta­tæki­færi fram­tíð­ar­inn­ar, mótað stefnu og veitt ríku­legum fjár­munum til þess. Fjár­veit­ingar til vís­inda- og sam­keppn­is­sjóða í rann­sóknum verða um 10 millj­arðar kr. á næsta ári og hækka því um 67% milli ára. Það er svo sann­ar­lega vel, því við trúum því að Ísland geti orðið land tæki­færa fyrir vís­indi, rann­sókn­ir, menntun og nýsköpun fyrir alla.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, mennta- og menn­inga­mála­ráð­herra og varaformaður Framsóknarflokksins.

Greinin birtist fyrst á kjarninn.is 27. október 2020.

Categories
Greinar

Líf í húfi

Deila grein

26/10/2020

Líf í húfi

Í grein sem nýlega birtist í Læknablaðinu eftir Ólaf B. Einarsson verkefnastjóra hjá Embætti Landlæknis kemur fram að 17,6% fullorðinna á Íslandi (18 ára og eldri) hafi leyst út þunglyndislyf árið 2019. Í skýrslu OECD um stöðu heilbrigðismála í aðildarlöndunum, Health at a glance kemur fram að notkun þunglyndislyfja hafi verið mest á Íslandi um nokkurt skeið. Fyrir árið 2019 var hún 147,1 dagsskammtar á hverja 1000 íbúa (DDD/1000 íbúa á dag) og á árinu hafi 52.000 Íslendingar leyst út þunglyndislyf. Þannig hefur hlutfallslegur fjöldi þeirra sem leysa þunglyndislyf út hér á landi aukist um 35,4% á síðastliðnum 10 árum. Kannanir benda hins vegar til þess að algengi þunglyndis sé 3,8% – 4,8% á Íslandi sem er sambærilegt hinum Norðurlöndunum. Hvernig stendur á þessu? Getur verið að ein skýringin sé sú að aðgengi að gagnreyndri niðurgreiddri sálfræðimeðerð hefur verið lítið sem ekkert undanfarin ár?

Heimsfaraldur ógnar geðheilsu

Fyrir okkur sem störfum við geðheilbrigðisþjónustu dags daglega vekja þessar tölur virkilegan ugg í brjósti. Tölurnar eru sláandi í sjálfu sér en ekki síst í ljósi þess að sá heimsfaraldur sem við glímum nú við ógnar verulega geðheilsu almennings. Við finnum að róðurinn er að þyngjast. Það ástand sem ríkir vegna faraldursins getur haft margþætt áhrif á geðheilsu fólks og ákveðinn hópur veikist beinlínis vegna faraldursins eða þeirra alvarlegu afleiðinga sem hann hefur haft í för með sér á heilsu, afkomu, félagslega stöðu, lífsstíl og margt annað sem tengist daglegu lífi og velferð okkar.

Flýta þarf uppbyggingu á þrepaskiptu geðheilbrigðiskerfi

Hvað er til ráða hér á landi? Það er mitt mat að ýmislegt jákvætt hafi verið gert undanfarin misseri til þess að bæta geðheilbrigðiskerfið og auka aðgengi að sálfræðingum ásamt því að reyna að efla teymisvinnu. Það er jafnframt mitt mat að miðað við þá stöðu sem við stöndum frammi fyrir í heimsfaraldri þurfi að margfalda slagkraftinn og hraða þeim breytingum sem þarf að ráðast í. Flýta þarf uppbyggingu sálfræðiþjónustu í heilsugæslunni með það markmið að leiðarljósi að ekki myndist biðlistar. Niðurgreiða þarf þjónustu sjálfstætt starfandi sálfræðinga. Styðja þarf við félagasamtök og aðrar stofnanir samfélagsins (þriðja geirann) sem sinna geðheilbrigðismálum. Byggja þarf upp raunverulegt þrepaskipt geðheilbrigðiskerfi þar sem þjónusta á hverju þrepi virkar sem skyldi.

Áskorun til stjórnvalda

Ég er ein þeirra sem hef barist fyrir þessum breytingum frá árinu 2010 bæði í störfum mínum sem sálfræðingur en einnig á vettvangi stjórnmálanna. Ég skora á þingheim og ríkisstjórn að sýna í verki að við ætlum okkur að breyta þessari stöðu og byggja upp gott geðheilbrigðiskerfi. Tryggja þarf fjármagn í það frumvarp sem samþykkt var nýlega í þinginu um niðurgreiðslu á sálfræðiþjónustu ásamt þvi að gefa verulega í þá úthlutun sem ætluð er geðheilbrigðiskerfinu. Það er svo sannarlega líf í húfi!

Kristbjörg Þórisdóttir, varaþingmaður Framsóknar og sérfræðingur í klínískri sálfræði fullorðinna.

Greinin birtist fyrst á visir.is 26. október 2020.

Categories
Greinar

Ostur í dulargervi

Deila grein

26/10/2020

Ostur í dulargervi

Íslenskir bændur eiga skilið að staðið sé við gerða samn­inga og að þeir sitji við sama borð og sam­keppn­is­að­ilar þeirra. Flest ríki í heim­inum nota tolla til að vernda sinn land­bún­að. Það gera sér allir grein fyrir mik­il­vægi þess að hlúa að land­bún­aði og þar með að tryggja fæðu­ör­yggi þjóð­ar. Í ljós hefur komið að umfangs­mik­ill mis­brestur hefur orðið á toll­skrán­ingu land­bún­að­ar­af­urða frá Evópu til Íslands. Það er ekki nóg að hafa tolla­samn­ing ef inn­flutn­ings­að­ilar fara ekki eftir honum og opin­bert eft­ir­lit er ekki full­nægj­and­i. 

Ostur fluttur inn sem osta­líki í tonna­vís

Í minn­is­blaði sem barst Stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefnd frá Bænda­sam­tökum Íslands kemur fram að árið 2019 hafi verið flutt inn 299 tonn af mozzarella­osti með við­bættri pálma­ol­íu. Við nán­ari athugun kom svo í ljós að um var að ræða ann­ars­vegar mozzarella­blöndu þar sem uppi­staðan er um 83% ostur og í hinu til­vik­inu er um að ræða 100% ost. 

Til fram­leiðslu á þessu magni af ost þarf um 3.000.000 lítra af mjólk en það svarar til árs­fram­leiðslu 8-10 íslenskra kúa­búa. Eftir að grun­semdir vökn­uðu um að þarna kynni að vera á ferð­inni vara, þar sem uppi­staða væri jurta­ostur óskaði MS eftir bind­andi áliti Skatts­ins um toll­flokkun á tveimur til­teknum vör­u­m. AUGLÝSING

Við­brögð yfir­valda

Fjár­mála­ráð­neytið hefur stað­fest að þessi mozzarella­ost­ur, eigi  að bera toll enda sé hann ostur en ekki osta­líki. Þrátt fyrir það hefur hafa tolla­yf­ir­völd ekki enn lagt toll á vör­una, en 48 tonn voru flutt inn í ágúst. Þing­menn Fram­sókn­ar­flokks­ins áttu frum­kvæði að því að málið var tekið upp á í Stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefnd Alþing­is. Nefndin hefur ekki lokið sinni umfjöllun en vinna nefnd­ar­innar og fjár­mála­ráðu­neyt­is­ins hefur nú þegar stað­fest að það er fullt til­efni til að skoða þessi mál nánar og bregð­ast við með við­eig­andi hætti.

Tap rík­is­sjóðs og töpuð störf

Ein­hverjir halda því fram að hér sé um að ræða mis­brest á fram­kvæmd samn­inga. En hvernig er hægt sé að nota slíkt orða­lag þegar kerf­is­bundið er verið að flytja inn afurðir úr mjólk, kjöti, eggjum og græn­meti fram hjá kerf­inu til þess að losna við að borga skatta í rík­is­sjóð? Rík­is­sjóður verður af gíf­ur­legum fjár­hæð­um, verið að setja störf inn­an­lands í hættu, bændur og neyt­endur hljóta skaða af. 

Íslenskir bændur hafa ekki burði til þess að standa undir sam­keppni á inn­fluttum land­bún­að­ar­vörum þegar þær eru fluttar inn á und­ir­verði og án tolla. Við þurfum verðum að standa vörð um íslenskan land­bún­að, tryggja fæðu­ör­yggi og störf í land­in­u. 

Áfram veg­inn!

Höf­undur er þing­maður Fram­sókn­ar­flokks­ins.

Categories
Greinar

Matur er mannréttindi

Deila grein

26/10/2020

Matur er mannréttindi

Það var gleðilegt að sjá á dögunum að matvælaáætlun Sameinuðu þjóðanna hlaut Friðarverðlaun Nóbels því þar er unnið mikilvægt starf í þágu friðar og mannréttinda fólks sem á um sárt að binda og lifir við ósæmandi kjör í heiminum. Markmiðið með áætluninni er að bjarga og breyta lífum fólks og stefna að engu hungri í heiminum. En eins og á flestum sviðum þjóðlífsins um allan heim hefur COVID-19 faraldurinn haft gríðarlega mikil áhrif á starf áætlunarinnar.

300 milljónir við hungurmörk

Þegar krísan skall á vöruðu forystumenn matvælaáætlunarinnar við því að alheimsfaraldurinn gæti orsakað hungurfaraldur og ekki er ólíklegt að sú verði niðurstaðan. Nýlega gáfu Sameinuðu þjóðirnar út að í lok árs myndu hátt í 300 milljónir manna lifa við hungurmörk í 88 löndum sem er 82 prósenta aukning frá sama tíma í fyrra. Þetta eru beinar afleiðingar af COVID-19. Þetta er sláandi aukning. Ljóst er að starf matvælaáætlunar Sameinuðu þjóðanna hefur aldrei verið jafn mikilvægt eins og nú á tímum.

António Guterres á þingi Norðurlandaráðs í Reykjavík

Í fyrsta sinn í sögu Norðurlandaráðs er árlegu þingi ráðsins, sem halda átti í Hörpu í lok október, aflýst. Þess í stað verður það stafrænt. Þar verða mörg mikilvæg málefni norrænu ríkjanna í brennidepli og ljóst að COVID-19 fær sinn sess á þinginu. Það er mikil viðurkenning fyrir starf Norðurlandaráðs að António Guterres, aðalframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna, mun taka þátt í sameiginlegum stafrænum fundi Norðurlandaráðs um COVID-19 í þingvikunni þann 27. október næstkomandi. Þá fáum við Norðurlandabúar innsýn inn í hvaða áskoranir alheimsfaraldurinn hefur haft í för með sér fyrir alla heimsbyggðina. Áskoranir sem ekki enn sér fyrir endann á.

Það er ákaflega spennandi að fá að heyra sýn António Guterres á hinu alþjóðlega starfi í baráttunni við COVID-19. Það er barátta sem við vinnum ekki einsömul heldur með sameiginlegu átaki og samvinnu, bæði á Norðurlöndunum og á alþjóðlegum vettvangi. Við höfum upplifað að Sameinuðu þjóðirnar hafa mikilvægu hlutverki að gegna þegar kemur að alþjóðlegum krísum, ekki hvað síst við að standa vörð um líf fólks sem býr á átakasvæðum eða við ósæmandi kjör. Norðurlöndin styðja löglega heimsskipun og öflugar Sameinaðar þjóðir.

Samræður um alheimssamvinnu

Fundurinn með António Guterres hefur mikla þýðingu fyrir Norðurlandaráð enda hafa markmið og stefnur Sameinuðu þjóðanna oft á tíðum gengið í takt við þau gildi sem Norðurlöndin vinna eftir. Þar eru mannréttindi og jafnrétti burðarstólpar í starfi samtakanna beggja. Sameinuðu þjóðirnar fagna 75 ára afmæli á þessu ári og hafa á undanförnum áratugum efnt til umfangsmestu samræðu sem um getur um alheimssamvinnu til að móta betri framtíð í þágu allra jarðarbúa. Starfsemi samtakanna er samofið þeirri hugmyndafræði sem Norðurlandaráð byggir á en það voru einmitt Danir og Norðmenn sem stofnuðu Sameinuðu þjóðirnar árið 1945. Íslendingar og Svíar bættust síðan í hópinn ári eftir og Finnar urðu aðilar árið 1955. Því má með sanni segja að norræna samstarfið, sem er elsta samstarf í heimi af sínu tagi, hafi lagt grundvöll að því farsæla starfi sem Sameinuðu þjóðirnar hafa gefið af sér í gegnum tíðina.

Áskoranir og afleiðingar COVID-19

Í kjölfar erindis António Guterres á þingi Norðurlandaráðs þann 27. október næstkomandi gefst norrænum þingmönnum og forsætisráðherrum landanna í fyrsta sinn tækifæri til að ræða sameiginlega um alheimsfaraldurinn, áskoranir sem honum hefur fylgt og hvaða afleiðingar hann hefur haft í för með sér. Einnig verða umræður milli þátttakenda hvaða lærdóm Norðurlöndin geta tekið með sér eftir krísuna. Norrænu ríkisstjórnirnar hafa valið ólíkar aðferðir við að berjast gegn COVID-19 sem hefur meðal annars leitt til hertara landamæraeftirlits og takmörkunum á frjálsri för fólks sem er einn af kjarnanum í norræna samstarfinu.

Silja Dögg Gunnarsdóttir, alþingismaður Framsóknarflokksins.

Greinin birtist fyrst í Bændablaðinu fimmtudaginn 22. október 2020.

Categories
Greinar

127 milljarða sókn í mennta- og menningarmálum

Deila grein

26/10/2020

127 milljarða sókn í mennta- og menningarmálum

Heims­far­ald­ur­inn hef­ur haft veru­leg áhrif á mennta­kerfið okk­ar. Unnið er að því dag og nótt að koma skóla­starfi í sem best­an far­veg. All­ir eru að leggja sig fram um að svo megi verða sem fyrst og for­gang­ur stjórn­valda er mennt­un. Framúrsk­ar­andi mennt­un er ein meg­in­for­senda þess að Ísland verði sam­keppn­is­hæft í alþjóðleg­um sam­an­b­urði. Verðmæta­sköp­un næstu ára­tuga mun í aukn­um mæli byggj­ast á hæfni, hug­viti, rann­sókn­um og ný­sköp­un. Þær öru tækni­breyt­ing­ar sem orðið hafa síðustu ár og kennd­ar eru við fjórðu iðnbylt­ing­una munu hafa áhrif á ís­lenskt sam­fé­lag og efna­hags­líf á næstu ára­tug­um. Tækni­fram­far­ir hafa vakið von­ir um að tæki­fær­um til að skapa ný og betri störf muni fjölga ört og lífs­gæði geti auk­ist á mörg­um sviðum sam­fé­lags­ins. Gjald­eyr­is­sköp­un þjóðarbús­ins hef­ur verið mikið auðlinda­drif­in. Skyn­sam­legt er að fjölga út­flutn­ings­stoðunum.

Verðmæta­sköp­un þarf í aukn­um mæli að byggj­ast á hug­viti, rann­sókn­um og ný­sköp­un til að styrkja stoðir hag­vaxt­ar til lang­frama. Mennt­un og auk­in hæfni er und­ir­staða sjálf­bærni, fram­fara og auk­inna lífs­gæða. Rík­is­stjórn sýn­ir vilja í verki í fjár­laga­frum­varp­inu og fjár­veit­ing­ar til mál­efna sem falla und­ir mennta- og menn­ing­ar­málaráðuneytið hækka um 11% milli ára og verða 127,2 millj­arðar kr. á næsta ári.

Auk­in fjár­fest­ing í mennt­un og vís­ind­um

Um 40% af fjár­veit­ing­um ráðuneyt­is­ins renna til há­skóla­starf­semi, sem er stærsti ein­staki mála­flokk­ur ráðuneyt­is­ins. Fram­lög til há­skóla- og rann­sókn­a­starf­semi hækka um 7% milli ára, þar sem bæði er um að ræða auk­inn bein­an stuðning við skóla­starfið og fjár­veit­ing­ar til ein­stakra verk­efna. Eitt af fyr­ir­heit­um í stjórn­arsátt­mála rík­is­stjórn­ar­inn­ar var að fram­lög til há­skóla­stigs­ins næðu meðaltali ríkja Efna­hags- og fram­fara­stofn­un­ar­inn­ar. Það hef­ur tek­ist og er það fagnaðarefni.

Auk­in fram­lög í Ný­sköp­un­ar­sjóð náms­manna nema 300 millj­ón­um kr. og 159 millj­ón­ir kr. fara í fjölg­un námsplássa í hjúkr­un­ar­fræði og fagnám fyr­ir sjúkra­liða. Þá er gert ráð fyr­ir veru­lega aukn­um fjár­veit­ing­um vegna stuðnings við náms­menn, þar sem 2021 verður fyrsta heila starfs­ár nýs Mennta­sjóðs náms­manna.

Fjár­veit­ing­ar til fram­halds­skól­anna aukast um 3,6% milli ára og verða 36,2 millj­arðar kr. Fjár­fest verður í marg­vís­leg­um menntaum­bót­um sem eiga að nýt­ast öll­um skóla­stig­un­um og fram­lög í rann­sókna- og vís­inda­sjóði hækka um 67% milli ára, úr 6,2 millj­örðum kr. í 10,3 millj­arða kr.

Auk­in viður­kenn­ing á gildi menn­ing­ar

Um­svif­in á sviði menn­ing­ar­mála aukast veru­lega milli ára. Fjár­veit­ing­ar til safna­mála hækka um 11%, þá nem­ur hækk­un til menn­ing­ar­stofn­ana 9% og menn­ing­ar­sjóðir stækka einnig um 9%. Meðal ein­stakra liða má nefna 300 millj­óna kr. fjár­veit­ingu vegna hús­næðismála Nátt­úru­m­inja­safns Íslands, 200 millj­ón­ir kr. til und­ir­bún­ings vís­inda- og upp­lif­un­ar­sýn­ing­ar fyr­ir börn og ung­menni og 225 millj­óna kr. aukn­ingu vegna tíma­bund­inn­ar fjölg­un­ar lista­manna­launa. Þessi tíma­bund­in hækk­un er ígildi auka­út­hlut­un­ar um 550 mánuði sem kem­ur til viðbót­ar við 1.600 mánuði sem al­mennt er út­hlutað skv. lög­um. Eyrna­merkt fjár­magn vegna lista­manna­launa verður því 905,6 millj­ón­ir kr. á næsta ári sam­kvæmt frum­varp­inu. Þá eru 550 millj­ón­ir kr. eyrna­merkt­ar mark­miðum og aðgerðum í nýrri kvik­mynda­stefnu sem kynnt verður á næstu dög­um.

Áfram er haldið að efla bóka­safna­sjóð höf­unda, sem greiðir höf­unda­rétt­höf­um fyr­ir af­not verka sinna, og eru fjár­heim­ild­ir hans aukn­ar um 75 millj­ón­ir kr. Þá er ráðgert að verja 25 millj­ón­um kr. til að efla starf­semi bóka­safna, og rann­sókn­ir og þró­un­ar- og sam­starfs­verk­efni á sviði bóka­safna- og upp­lýs­inga­mála. Á ár­inu 2021 verður unnið að aðgerðaáætl­un nýrr­ar menn­ing­ar­stefnu. Ég von­ast til þess að hún verði hvatn­ing og inn­blást­ur til þeirra fjöl­mörgu sem vinna á sviði ís­lenskr­ar menn­ing­ar til að halda áfram sínu góða starfi.

Fjár­laga­frum­varpið í ár sýn­ir glögg­lega mik­il­vægi mennta- og menn­ing­ar og hvernig er for­gangsraðað í þágu þessa. Hug­verka­drifið hag­kerfi reiðir sig á framúrsk­ar­andi mennta­kerfi. Við erum að fjár­festa í framtíðinni með því að for­gangsraða í þágu mennt­un­ar. Mennt­un er eitt mesta hreyfiaflið fyr­ir ein­stak­linga, þar sem tæki­fær­in verða til í gegn­um mennta­kerfið.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, mennta- og menn­ing­ar­málaráðherra og varaformaður Framsóknarflokksins.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 24. október 2020.