Year: 2019

Ég átti fyr­ir skemmstu ánægju­leg­an fund með full­trú­um fjög­urra sveit­ar­fé­laga í Aust­ur-Húna­vatns­sýslu sem ræða nú sam­ein­ingu sveit­ar­fé­lag­anna. Þar var ég upp­lýst­ur um stöðu viðræðna og þá vinnu sem er í gangi við að greina áhrif­in ef af sam­ein­ingu yrði og þær áskor­an­ir sem tak­ast þyrfti á við í ná­inni framtíð. Íbúum sveit­ar­fé­lag­anna hef­ur fækkað á umliðnum árum, hefðbund­inn land­búnaður dreg­ist sam­an og at­vinnu­líf er frem­ur ein­hæft í sam­b­urði við aðra lands­hluta. Þá þarf að bæta sam­göng­ur inn­an héraðs, en al­mennt má segja að staða annarra innviða er góð.

Á fund­in­um var einnig rætt um þau fjöl­mörgu tæki­færi sem eru til staðar í héraðinu og að með sam­stilltu átaki heima­manna og stjórn­valda væri hægt að snúa þess­ari þróun við. Upp­bygg­ing gagna­vers á Blönduósi er nær­tæk­asta dæmið um það auk marg­vís­legr­ar upp­bygg­ing­ar sem átt hef­ur sér stað í tengsl­um við ferðaþjón­ustu.

Styrk­ur kem­ur með stærð

Það verður að sjálf­sögðu íbú­anna sjálfra að ákveða hvort af sam­ein­ingu sveit­ar­fé­lag­anna fjög­urra verður eða ekki. Það er sjálfsagt að sveit­ar­fé­lög­in taki sér góðan tíma til und­ir­bún­ings og kynn­ing­ar meðal íbúa.

Ég hef þá bjarg­föstu skoðun að al­mennt hafi stærri sveit­ar­fé­lög meiri burði til að sinna lög­bund­inni þjón­ustu við íbú­ana. Þau eru bet­ur í stakk búin til að tak­ast á við hvers kon­ar breyt­ing­ar í um­hverfi sínu, svo sem á sviði tækni og til að berj­ast fyr­ir mik­il­væg­um hags­muna­mál­um sveit­ar­fé­lags­ins. Mörg sveit­ar­fé­lög hér á landi eru ansi fá­menn og það er um­hugs­un­ar­efni. Verk­efn­is­stjórn um stöðu og framtíð ís­lenskra sveit­ar­fé­laga, sem skilaði áliti sínu og til­lög­um árið 2017, taldi að of mik­ill tími og fjár­mun­ir færu í rekst­ur sveit­ar­fé­laga og of lítið væri af­lögu til stefnu­mót­un­ar og til að móta framtíðar­sýn fyr­ir sveit­ar­fé­lög­in. Nú­ver­andi sveit­ar­stjórn­ar­skip­an væri að hluta til haldið við með sam­starfi á milli sveit­ar­fé­laga og byggðasam­lög­um.

Stefnu­mót­un fyr­ir sveit­ar­stjórn­arstigið

Ég hef ný­lega skipað starfs­hóp sem hef­ur það hlut­verk að vinna stefnu­mót­andi áætl­un um mál­efni sveit­ar­fé­laga, sem meðal ann­ars er ætlað að sam­ræma stefnu­mót­un rík­is og sveit­ar­fé­laga með heild­ar­hags­muni sveit­ar­stjórn­arstigs­ins að leiðarljósi. Stefnu­mót­un rík­is­ins á þessu sviði er ný­mæli og fel­ur í sér gerð lang­tíma­áætl­un­ar í takt við aðra stefnu­mót­un og áætlana­gerð á verksviði sam­göngu- og sveit­ar­stjórn­ar­ráðuneyt­is, þ.e. sam­göngu­áætlun, fjar­skipta­áætl­un og byggðaáætl­un og sókn­aráætlan­ir.

Vinn­an hefst form­lega í þess­ari viku þegar starfs­hóp­ur­inn kem­ur sam­an í fyrsta skipti. Meðal þátta sem stefnu­mót­un­in mun taka til er stærð og geta sveit­ar­fé­lag­anna til að rísa und­ir lög­bund­inni þjón­ustu og vera öfl­ug­ur mál­svari íbúa sinna. Þá hef ég áður lýst yfir að stór­auka þurfi fjár­hags­leg­an stuðning Jöfn­un­ar­sjóðs sveit­ar­fé­laga við sam­ein­ing­ar. Mik­il­vægt er að nýsam­einuð sveit­ar­fé­lög hafi gott fjár­hags­legt svig­rúm til að vinna að nauðsyn­legri end­ur­skipu­lagn­ingu á stjórn­sýslu og þjón­ustu í sam­ræmi við for­send­ur sam­ein­ing­ar og hafi svig­rúm til að styðja við ný­sköp­un. Þá er mik­il­vægt að svig­rúm sé til lækk­un­ar skulda í kjöl­far sam­ein­ing­ar, þar sem það á við.

Samstaða um framtíðina

Ég bind mikl­ar von­ir við starfs­hóp­inn og þá vinnu sem framund­an er, sem meðal ann­ars fel­ur í sér víðtækt og gott sam­ráð um allt land. Það er mín von og trú að afurðin verði áætl­un sem samstaða er um og stuðli mark­visst að efl­ingu sveit­ar­fé­lag­anna á Íslandi til hags­bóta fyr­ir íbúa þeirra og landið allt.

Þar sem til­efni grein­ar­inn­ar var ánægju­leg heim­sókn sveit­ar­stjórn­ar­manna úr Aust­ur-Húna­vatns­sýslu er að lok­um gam­an að segja frá því að formaður starfs­hóps­ins er Aust­ur-Hún­vetn­ing­ur­inn Val­g­arður Hilm­ars­son, fyrr­ver­andi odd­viti og sveit­ar­stjórn­ar­maður á Blönduósi til langs tíma og nú síðast bæj­ar­stjóri á Blönduósi.

Sigurður Ingi Jóhannsson, samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 30. janúar 2019.

Áskor­an­ir ís­lensks land­búnaðar eru marg­ar ótví­ræðar. Sá tolla­samn­ing­ur sem tók hér gildi í maí sl. hef­ur í för með sér að 97,4% af tolla­skránni í heild sinni eru orðin toll­frjáls. Það litla sem eft­ir er er á lækkuðum tolli. Þetta mun óhjá­kvæmi­lega auka sam­keppni á inn­lend­um kjöt­markaði. Á sama tíma hang­ir óvissa um af­nám frystiskyld­unn­ar yfir bænd­um, mikl­ar óhag­stæðar geng­is­sveifl­ur og lok­an­ir markaða í Evr­ópu – ekki síst í Nor­egi – hafa valdið al­gjör­um markaðsbresti. Allt þetta og fleira til hef­ur valdið því að raun­verð til sauðfjár­bænda hef­ur lækkað um 38% frá 2015. Það er ljóst að hér er verk að vinna.

Sauðfjár­bænd­ur upp­lifa mik­inn vel­vilja í garð fram­leiðslu sinn­ar, enda er hún ein­stök á heims­mæli­kv­arða. En það er ekki nóg. Upp­runa­merk­ing­ar þurfa að vera næg­ar og skýr­ar og eft­ir­lit með þeim þarf að vera til staðar, ekki síst í veit­ing­a­rekstri og þjón­ustu. Þá má hvergi slá slöku við að upp­lýsa al­menn­ing um sér­stöðu ís­lensks land­búnaðar, þann ein­staka stofn sem hvorki étur sýkla­lyf né horm­óna.

Það er mikið hags­muna­mál að slát­ur- og kjötiðnaður fái að þró­ast til auk­inn­ar hagræðing­ar til þess stand­ast sam­keppni. Staðreynd­in er sú að ís­lensk slát­ur­hús eru ör­fyr­ir­tæki í alþjóðleg­um sam­an­b­urði en nú kem­ur sam­keppn­in ein­mitt þaðan – að utan. Þing­menn Fram­sókn­ar hafa nú lagt fram frum­varp þess efn­is að und­an­skilja afurðastöðvar í kjötiðnaði ákvæðum sam­keppn­islaga eins og þekk­ist reynd­ar víða um heim. Þetta er gert til þess að fyr­ir­tæk­in geti sam­nýtt og hagrætt í rekstri sín­um sem von­andi skil­ar sér á end­an­um í hærra afurðaverði til bænda og lægra verði til neyt­enda. Málið er fram­fara-, sam­vinnu-, og hags­muna­mál neyt­enda sem og bænda.

Það er staðreynd að fákeppni rík­ir á inn­an­lands­markaði í kjöti [DK1]. Þær radd­ir sem tala á móti því að ís­lensk­ur kjöt­markaður verði und­anþeg­inn þessu sam­keppnisákvæði benda á að það komi sér illa fyr­ir neyt­end­ur og hækki verð á mat­væl­um. Sam­keppni verði bara til þess að bænd­ur aðlagi sig breyttu um­hverfi með betri vöru og hag­kvæm­ari fyr­ir neyt­end­ur.

Hag­ur neyt­enda snýst einnig um að hér sé áfram gott og vist­vænt inn­lent kjöt sem lýt­ur ströng­um heil­brigðis­kröf­um, ásamt því að bera miklu minna kol­efn­is­spor held­ur en inn­flutt kjöt. Fákeppni í versl­un hér á landi er ekki nein trygg­ing fyr­ir vist­væn­um kjöt­markaði á viðráðan­legu verði. Með þessu frum­varpi er verið að tryggja ís­lensk­um neyt­end­um áfram góð mat­væli sem tikka í öll box krafna hér­lend­is.

Halla Signý Kristjánsdóttir, alþingismaður.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 30. janúar 2019.

Við vilj­um stuðla að því að ís­lensk­ir vís­inda- og fræðimenn hafi greiðan aðgang að nú­tíma­leg­um rann­sókn­ar­innviðum sem stand­ast alþjóðleg­an sam­an­b­urð. Í vik­unni mælti ég fyr­ir frum­varpi um breyt­ing­ar á lög­um um op­in­ber­an stuðning við vís­inda­rann­sókn­ir. Inn­tak þess snýr að tveim­ur mik­il­væg­um sjóðum á sviði rann­sókna og ný­sköp­un­ar. Ann­ars veg­ar er um að ræða Innviðasjóð sem veit­ir styrki til kaupa á rann­sókn­ar­innviðum eins og tækj­um, gagna­grunn­um og hug­búnaði. Hins veg­ar teng­ist frum­varpið Rann­sókna­sjóði sem styrk­ir vís­inda­rann­sókn­ir og rann­sókna­tengt fram­halds­nám.

Mark­viss­ari upp­bygg­ing rann­sókn­ar­innviða

Með samþykkt frum­varps­ins verður sú breyt­ing gerð að sér­stök stjórn verður sett yfir Innviðasjóð sem mun skerpa á stefnu­mót­andi hlut­verki hans og mál­efn­um rann­sókn­ar­innviða. Góðir rann­sókn­ar­innviðir stuðla að aukn­um gæðum í rann­sókn­a­starfi, sam­starfi um rann­sókn­ir og hag­nýt­ingu þekk­ing­ar í þágu lands og þjóðar. Á ár­inu 2018 bár­ust 67 um­sókn­ir að upp­hæð 679 millj­ón­ir kr. til Innviðasjóðs og voru 27 þeirr­ar styrkt­ar, að upp­hæð alls 296 millj­ón­ir kr. eða 43,6% umbeðinn­ar upp­hæðar. Ný­lega voru skil­greind­ar í opnu sam­ráði þær sam­fé­lags­legu áskor­an­ir sem brýn­ast er talið að ís­lenskt vís­inda­sam­fé­lag tak­ist á við. Innviðasjóður mun meðal ann­ars gegna mik­il­vægu hlut­verki í því að mæta þeim áskor­un­um.

Aukn­ir mögu­leik­ar í alþjóðlegu sam­starfi

Önnur breyt­ing sem gerð yrði með samþykkt frum­varps­ins er að veita stjórn Rann­sókna­sjóðs heim­ild til þess að taka þátt í sam­fjár­mögn­un alþjóðlegra rann­sókna­áætl­ana í sam­starfi við er­lenda rann­sókna­sjóði. Slík sam­fjár­mögn­un fel­ur í sér að rann­sókna­sjóðir frá mis­mun­andi lönd­um koma sér sam­an um áætlan­ir með áherslu á sér­stök svið ásamt því að skipa sam­eig­in­lega fagráð til að meta um­sókn­ir. Þetta er já­kvæð breyt­ing enda er Rann­sókna­sjóður afar þýðinga­mik­ill fyr­ir rann­sókna- og vís­indastarf í land­inu. Fyrr í mánuðinum út­hlutaði sjóður­inn 850 millj­ón­um kr. til 61 rann­sókn­ar­verk­efn­is.

Árang­ur­inn tal­ar sínu máli

Boðaðar breyt­ing­ar í frum­varp­inu eru til þess falln­ar að bæta enn frek­ar stoðkerfi rann­sókna og vís­inda á Íslandi og auka mögu­leika ís­lenskra vís­inda­manna á að taka þátt í alþjóðlegu rann­sókna­sam­starfi. Það er ánægju­legt að geta þess að ís­lensk­ir vís­inda­menn eru eft­ir­sótt­ir í alþjóðlegu sam­starfi og hafa staðið sig ein­stak­lega vel. Skýrt dæmi um það er ár­ang­ur ís­lenskra aðila í Sjón­deild­ar­hring 2020 (e. Horizon 2020), átt­undu ramm­a­áætl­un Evr­ópu­sam­bands­ins um rann­sókn­ir og ný­sköp­un. Í gegn­um þá áætl­un hafa um 8 millj­arðar kr. runnið til ís­lenskra aðila frá ár­inu 2014 og er ár­ang­urs­hlut­fallið rúm­lega 18% sem telst mjög gott. Annað dæmi er út­hlut­an­ir Evr­ópska rann­sókn­ar­ráðsins sem styður við brautryðjandi rann­sókn­ir fær­ustu vís­inda­manna heims, en fjór­ir ís­lensk­ir vís­inda­menn hafa fengið styrk frá ráðinu á síðustu árum.

Ísland, norður­slóðir og vís­indi

Ann­ar vett­vang­ur þar sem Ísland hef­ur látið að sér kveða í alþjóðlegu vís­inda­sam­starfi er á norður­slóðum þar sem rann­sókn­ir á líf­ríki, um­hverfi og sam­fé­lög­um norður­slóða eru í brenni­depli. Vís­inda­rann­sókn­ir og vökt­un breyt­inga á svæðinu veita veiga­mikla und­ir­stöðu fyr­ir stefnu­mót­un stjórn­valda en alþjóðlegt vís­inda­sam­starf er for­senda þess að unnt verði að skilja og bregðast við af­leiðing­um hlýn­un­ar á um­hverfi og sam­fé­lög norður­slóða. Íslensk­ir vís­inda­menn og stofn­an­ir búa yfir dýr­mætri reynslu og þekk­ingu á fjöl­mörg­um sviðum slíkra rann­sókna, má þar sem dæmi nefna rann­sókn­ir á sam­fé­lags­leg­um áhrif­um lofts­lags­breyt­inga, jökl­um, breyt­ing­um á vist­kerfi sjáv­ar og kort­lagn­ingu hafs­botns­ins. Ljóst er að mikl­ir hags­mun­ir eru fólgn­ir í því fyr­ir Ísland að taka þátt í alþjóðlegu vís­inda­samtarfi tengdu norður­slóðum. Hring­borð norður­slóða (e. Arctic Circle) gegn­ir þar lyk­il­hlut­verki sem þunga­miðja sam­vinnu og þekk­ing­armiðlun­ar fyr­ir þjóðir heims sem láta sig mál­efni svæðis­ins varða. Þá mun Ísland í sam­starfi við Jap­an standa að ráðherra­fundi um vís­indi norður­slóða árið 2020 (e. Arctic Science Mini­ster­ial 3). Fund­ur­inn verður hald­inn í Jap­an. Ákvörðun þessi var tek­in á hliðstæðum ráðherra­fundi um vís­indi norður­slóða í Berlín 2018. Sá fund­ur var skipu­lagður í sam­starfi Þýska­lands, Finn­lands og fram­kvæmda­stjórn­ar Evr­ópu­sam­bands­ins og sóttu hann leiðtog­ar 25 ríkja auk full­trúa Evr­ópu­sam­bands­ins og sex sam­taka frum­byggja.

Áfram veg­inn

Rann­sókn­ir, vís­indi og hag­nýt­ing hug­vits er for­senda fjöl­breytts at­vinnu­lífs, vel­ferðar og styrkr­ar sam­keppn­is­stöðu þjóða. Ég lít björt­um aug­um til framtíðar vit­andi af þeim öfl­uga mannauði í vís­inda- og rann­sókn­a­starfi sem við eig­um. Ég er sann­færð um að ís­lenskt vís­inda­sam­fé­lag muni halda áfram að efl­ast og hafa já­kvæð áhrif á sam­fé­lagið hér inn­an­lands sem og sam­fé­lög er­lend­is. Við ætl­um að halda áfram að byggja upp öfl­ugt þekk­ing­ar­sam­fé­lag hér á landi því afrakst­ur þess mun skila okk­ur betri lífs­gæðum, mennt­un, heilsu og efna­hag. Fyrr­nefnt frum­varp er mik­il­vægt skref í að efla um­gjörð vís­inda­starfs og mun færa okk­ur fram á veg­inn á því sviði.

Lilja Alfreðsdóttir, mennta- og menningarmálaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 26. janúar 2019.

Eins og komið hef­ur fram síðustu daga var skipaður átaks­hóp­ur um aukið fram­boð á íbúðum og aðrar aðgerðir til að bæta stöðu á hús­næðismarkaði, en til­lög­ur hóps­ins voru kynnt­ar í vik­unni. Vinna hóps­ins gekk vel og ég hef sagt að hún sé mik­il­væg­ur liður í sam­tali rík­is­stjórn­ar­inn­ar, sveit­ar­fé­laga og heilda­sam­taka á vinnu­markað fyr­ir yf­ir­stand­andi kjaraviðræður. Átaks­hóp­ur­inn skilaði af sér 40 til­lög­um sem all­ar eru til þess falln­ar að bæta stöðu á hús­næðismarkaði. All­ir hags­munaaðilar eru sam­mála um að tryggja þurfi aukið fram­boð íbúða á hag­kvæm­an og skjót­virk­an hátt og bæta stöðu þeirra sem standa höll­um fæti á hús­næðismarkaði, ekki síst stöðu leigj­enda. Til­lög­urn­ar varða allt frá al­mennu íbúðakerfi, hús­næðis­fé­lög­um og leigu­vernd, til skipu­lags- og bygg­ing­ar­mála, sam­göngu­innviða og rík­is­lóða, auk upp­lýs­inga­mála og eft­ir­lits­mála ým­iss kon­ar.

Niðurstaða hóps­ins er að tölu­verður skort­ur er á hús­næði hér landi, hvort sem er í þétt­býli eða dreif­býli, en sem stend­ur vant­ar á bil­inu 5.000-8.000 íbúðir á land­inu öllu. Um 10.000 nýj­ar íbúðir eru á leið á markaðinn á næstu þrem­ur árum en vegna fyr­ir­sjá­an­legr­ar fólks­fjölg­un­ar mun okk­ur vanta í kring­um 2.000 íbúðir í upp­hafi árs 2022. Jafn­vel mun vanta enn fleiri íbúðir ef aðflutt vinnu­afl sem hingað hef­ur komið ákveður að festa ræt­ur hér. Stjórn­völd þurfa því að bregðast við með sér­stök­um aðgerðum sem auka fram­boð hús­næðis og lækka hús­næðis­kostnað al­menn­ings.

Hús­næðismál­in eru dreifð inn­an stjórn­kerf­is­ins og lutu nokkr­ar til­lög­ur hóps­ins að því að ein­falda stjórn­sýsl­una. Þessi staða hef­ur leitt til minni sam­hæf­ing­ar, óþarfa flösku­hálsa og ógagn­sæ­is á hús­næðismarkaði. Meðal ann­ars til að bregðast við þessu lagði ég fram frum­varp sem varð að lög­um á síðasta ári þar sem ég fól Íbúðalána­sjóði aukið hlut­verk að safna upp­lýs­ing­um um hús­næðismál og vera stjórn­völd­um inn­an hand­ar þegar kem­ur að stefnu­mót­andi ákvörðunum varðandi hús­næðismarkaðinn. Um síðust ára­mót færðist Mann­virkja­stofn­un und­ir fé­lags­málaráðuneytið. Aukið sam­starf Íbúðalána­sjóðs og Mann­virkja­stofn­un­ar mun gera stjórn­völd bet­ur í stakk búin að sam­hæfa grein­ing­ar á fram­boði og eft­ir­spurn á hús­næðismarkaði og eft­ir­liti með bygg­ing­ar­markaðinum. Þess­ar breyt­ing­ar munu nýt­ast mjög vel við að hrinda í fram­kvæmd þeim aðgerðum sem átaks­hóp­ur­inn lagði til á hús­næðis- og vinnu­markaði.

Verk­efnið fram und­an er stórt en í góðu sam­starfi við aðila vinnu­markaðar og aðra hags­munaaðila er ég sann­færður um að við get­um náð til­ætluðum ár­angri. Hús­næðistil­lög­urn­ar sem kynnt­ar voru eft­ir sam­ráð stjórn­valda og aðila vinnu­markaður eru góðar. Þær sýna okk­ur að sam­tal og sam­vinna get­ur skilað ár­angri. Stjórn­völd eru til­bú­inn til sam­tals um frek­ari út­færsl­ur þess­ara til­lagna og um önn­ur mik­il­væg mál sem tengj­ast kjara­mál­um. En for­senda slíks er auðvitað alltaf sú að aðilar vinnu­markaðar nái sam­an um skyn­sam­leg­ar lausn­ir sín á milli. Ég er sann­færður um að ef all­ir leggj­ast á eitt er mögu­legt að ná hag­stæðri niður­stöðu þess­ara mála.

Ásmundur Einar Daðason, félags- og barnamálaráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 26. janúar 2019.