Category: Fréttir

Niðurstöður rannsóknar Félagsvísindastofnunar Háskóla Íslands á stöðu fólks á íslenskum vinnumarkaði og ástæður brotthvarfs af vinnumarkaði hafa verið birtar.

• Einkenni starfa, vinnuumhverfi og ástæður brotthvarfs af íslenskum vinnumarkaði

Félags- og vinnumarkaðsráðuneytið og Vinnueftirlitið fólu Félagsvísindastofnun að framkvæma rannsóknina og var hún gerð í nóvember 2021 og fram í maí 2022. Niðurstöðurnar sýna meðal annars að íslenskur vinnumarkaður er mjög kynjaskiptur og að konur eru tvöfalt líklegri en karlar til að fást við krefjandi einstaklinga í starfi, erfiða viðskiptavini, þjónustunotendur eða nemendur. Upplifunin var algengust á meðal fólks sem starfar við umönnun en næst á eftir fylgdi starfsfólk í kennslu og uppeldisfræði og þar á eftir sérfræðingar í heilbrigðisvísindum. Rannsóknin gefur jafnframt sterkar vísbendingar um að almennt sé hægt að draga úr brotthvarfi af vinnumarkaði með því að bæta aðstæður og samskipti á vinnustöðum.

Vinnueftirlitinu hefur verið falið að vinna áfram með niðurstöðurnar og hefur undirritað samning um þriggja ára samstarfsverkefni þessu tengt. Verkefnið gengur út á að greina með hagaðilum áhættuþætti í vinnuumhverfi þeirra starfsstétta sem verst komu út í niðurstöðum rannsóknarinnar, þar á meðal áhrif vinnustaðamenningar, skipulags og samskipta sem geta orsakað að starfsfólk upplifi meira andlegt áreiti en starfsfólk innan annarra starfsstétta.

Niðurstöður framangreindrar rannsóknar Félagsvísindastofnunar munu enn fremur nýtast vel inn í þá umfangsmiklu vinnu sem nú á sér stað í félags- og vinnumarkaðsráðuneytinu og felst í að reyna að draga úr ótímabæru brotthvarfi fólks af vinnumarkaði, fjölga þeim sem snúa aftur til starfa og fyrirbyggja ótímabæra örorku fólks.

Helstu niðurstöður rannsóknar Félagsvísindastofnunar

Rannsókn Félagsvísindastofnunar var annars vegar lögð fyrir almennt úrtak fólks á aldrinum 25-67 ára, sem verið hafði á vinnumarkaði undangengin fimm ár, og hins vegar fólk sem fengið hafði greiddar atvinnuleysisbætur frá Vinnumálastofnun í að minnsta kosti eitt ár. Svör einstaklinga sem metnir höfðu verið til örorku og fólks sem verið hafði án atvinnu í minna en eitt ár komu úr almenna úrtakinu.

Sem fyrr segir sýnir rannsóknin með skýrum hætti að íslenskur vinnumarkaður er mjög kynjaskiptur. Konur starfa frekar hjá hinu opinbera en meirihluti karla í einkageiranum. Konur eru síður sjálfstætt starfandi eða með eigið fyrirtæki og gegna síður stjórnunarstöðum en karlar.

Álag í starfi reyndist töluvert ólíkt eftir því hvort um konur eða karla var að ræða og hvort fólk starfaði á dæmigerðum kvenna- eða karlavinnustað. Konur voru til dæmis líklegri en karlar til að þurfa að kljást við erfiða viðskiptavini, þjónustunotendur eða nemendur í starfi. Þegar litið er til ólíkra starfahópa var þessi upplifun algengust á meðal fólks sem starfar við umönnun (55%), sérfræðinga í kennslu og uppeldisfræði (43%) og sérfræðinga í heilbrigðisvísindum (37%). Sömu hópar voru líklegri til að segjast vera í tilfinningalega erfiðum aðstæðum í vinnunni.

Tæplega 40% allra svarenda töldu að þeir hefðu alltaf eða oft of mikið að gera í vinnunni og átti það frekar við um konur en karla. Þá var meira um að konur segðust þurfa að vinna á miklum hraða. Konur og starfsfólk innan starfsstétta sem almennt er litið á sem kvennastéttir voru líklegri en karlar og starfsfólk innan starfsstétta sem almennt er litið á sem karlastéttir til að hafa einhvern tímann verið frá vinnu í tvo mánuði eða meira vegna veikinda.

Þriðjungur svarenda sagðist oft eða alltaf vera andlega úrvinda eftir vinnudaginn og 22% svarenda taldi sig líkamlega úrvinda eftir vinnudaginn. Hlutfall kvenna var hærra en hlutfall karla hvað báða þætti snertir en minni kynjamunur var meðal svarenda sem töldu sig líkamlega úrvinda eftir vinnudaginn.

Konur og starfsfólk innan starfsstétta sem almennt er litið á sem kvennastéttir lýstu verri afleiðingum af Covid-19. Mikið mæddi á kennurum, leikskólakennurum, heilbrigðisstarfsfólki og starfsfólki í umönnun á meðan faraldurinn geisaði og sýna niðurstöður að áhrifanna gætti enn eftir að samkomutakmörkunum létti.

Hunsun og afskiptaleysi: Munur eftir ríkisfangi

Tæplega fjórðungur svarenda höfðu orðið fyrir hunsun eða afskiptaleysi á vinnustað sínum en þar var nokkur munur eftir ríkisfangi. 40% erlendra ríkisborgara taldi sig hafa orðið fyrir hunsun og afskiptaleysi en 24% fólks sem verið hafði íslenskir ríkisborgarar alla ævi. Enn fremur höfðu 11% svarenda upplifað eða orðið vitni að kynbundnum fordómum og 13% höfðu orðið fyrir eða upplifað aldursfordóma. Hlutfall þeirra sem hafði orðið fyrir aldursfordómum var hæst í elsta aldurshópnum.

Konur töldu sig frekar en karlar hafa orðið fyrir orðbundinni áreitni, niðurlægingu, einelti, kynferðislegri áreitni/ofbeldi og líkamlegu ofbeldi á vinnustað.

Algengustu ástæður brotthvarfs af vinnumarkaði var samdráttur á vinnustað eða að starfsmaðurinn sagði sjálfur upp. Hjá einstaklingum sem metnir höfðu verið til örorku var það langoftast vegna heilsubrests. Mikill munur var á svörum annars vegar vinnandi fólks og hins vegar fólks í atvinnuleit og innan almannatryggingakerfisins varðandi viðhorf í garð starfs eða fyrra starfs. Fólk sem var í starfi var mun jákvæðara gagnvart vinnustaðnum, álagi og stjórnendum en fólk utan vinnumarkaðar.

Samkvæmt skýrsluhöfundum er hugsanlegt að brotthvarf af vinnumarkaði liti sýn þeirra sem eru án atvinnu og þeirra sem metnir höfðu verið til örorku á fyrrverandi starf og samstarfsfólk. Niðurstöðurnar gefa jafnframt sterkar vísbendingar um að almennt sé hægt að draga úr brotthvarfi með því að bæta aðstæður og samskipti starfsfólks á vinnustöðum.

Um rannsóknina

Samstarfshópur vann að undirbúningi rannsóknarinnar en í honum í áttu sæti auk ráðuneytisins og Vinnueftirlitsins fulltrúar frá Alþýðusambandi Íslands, BSRB, BHM, Kennarasambandi Íslands, Kjara- og mannauðssýslu ríkisins, Sambandi íslenskra sveitarfélaga og Samtökum atvinnulífsins. Framkvæmd rannsóknarinnar var frestað vegna Covid-19 en fór sem fyrr segir fram í nóvember 2021 til maí 2022.

Heimild: stjr.is

Lilja Alfreðsdóttir, menningar- og viðskiptaráðherra, heimsótti Mannamót, ferðakaupstefnu Markaðsstofa landshlutanna, sem haldið var í Kórnum í Kópavogi á dögunum. Viðburðurinn er sá stærsti sem haldinn er í íslenskri ferðaþjónustu en á annað þúsund manns sótti kaupstefnuna í ár, sem er metfjöldi.

Mannamót markaðsstofanna eru hugsuð sem kynningarvettvangur ferðaþjónustunnar á landsbyggðinni og veitir landsbyggðarfyrirtækjum færi á að kynna starfsemi sína fyrir ferðaþjónustuaðilum sem eru staðsettir víðs vegar um landið. Um 250 fyrirtæki frá öllum landshlutum kynntu starfsemi sína á Mannamótum í ár.

„Það er ánægjulegt að sjá hve margir voru mættir á Mannamót ferðaþjónustunnar í ár og ljóst að það er mikill hugur í fólki. Ísland hefur upp á mikið að bjóða um allt land, allt árið um kring og gaman að sjá hve spennandi og fjölbreyttar leiðir hafa skapast í vetrarferðaþjónustu um allt land síðustu misseri,“ segir Lilja Alfreðsdóttir, menningar- og viðskiptaráðherra.

Jóna Árný Þórðardóttir framkvæmdastjóri Austurbrúar, Lilja Alfreðsdóttir menningar- og viðskiptaráðherra, Clea Braun viðskiptastjóri hjá Condor og Arnfríður Jóhannsdóttir, framkvæmdastjóri Markaðsstofu Norðurlands.

Á viðburðinum hitti Lilja meðal annars Cleu Braun, viðskiptastjóra hjá þýska flugfélaginu Condor sem er fyrsta erlenda flugfélagið sem hefur tilkynnt um reglubundið beint flug frá Frankfurt til bæði Egilsstaða og Akureyrar. Flugþróunarsjóður hefur gert samning um að styrkja Condor í því verkefni en markmið sjóðsins er að byggja nýjar flugleiðir til Íslands í gegn um aðra flugvelli en Leifsstöð. Condor mun fljúga beint til Egilsstaða og Akureyrar frá maí til október 2023.

Þá mun svissneska flugfélagið Edelweiss Air fljúga beint til Akureyrar frá Zurich í sumar og hyggur á aukið flug þangað í framtíðinni. Félögin bætast við þau sem fljúga þangað fyrir en hollenska ferðaskrifstofan Voigt Travel hefur verið með leiguflug frá Hollandi til Akureyrar frá árinu 2019 og þá hóf flugfélagið Niceair beint áætlunarflug frá Akureyri til Kaupmannahafnar og Tenerife sumarið 2022.

Markaðsstofur landshlutanna eru sex talsins, á Vesturlandi, Vestfjörðum, Norðurlandi, Austurlandi, Reykjanesi og á Suðurlandi. Hlutverk þeirra er að samræma markaðs- og kynningarmál í ferðaþjónustu og sinna vinnu við vöruþróun í ferðaþjónustu. Þær starfa með um 900 fyrirtækjum og sveitarfélögum um land allt.

Heimild: stjr.is

Ásmundur Einar Daðason, mennta- og barnamálaráðherra, og Najat Maalla M’jid, sérlegur sendifulltrúi aðalritara Sameinuðu þjóðanna um ofbeldi gegn börnum, skrifuðu undir samning um samstarf í málefnum barna í New York í gær.

Samningurinn grundvallast á nýjum lögum um farsæld barna og kveður á um þróun á samþættu verklagi og úrræðum til verndar börnum gegn ofbeldi samhliða þróun nýrrar aðferðafræði sem greinir og kortleggur arðsemi samfélaga af því að fjárfesta í betri þjónustu við börn.

Fulltrúar Sameinuðu þjóðanna og fleiri samstarfsaðila á alþjóðavísu munu á næstu árum vinna náið að þessu verkefni í samvinnu við mennta- og barnamálaráðuneytið ásamt sérstökum stýrihópi alþjóðlegra og íslenskra sérfræðinga.

Samstarfið felur m.a. í sér þróun og útgáfu verklags og verkfæra sem vernda börn gegn ofbeldi samhliða því að sýna fram á hagrænan ávinning samfélaga af slíkum aðgerðum. Vonir standa til þess að á grundvelli þessa samstarfs muni fleiri aðildarríki taka þátt í að fjárfesta í þverfaglegri, barnvænni vernd og forvörnum gegn ofbeldi gagnvart börnum.

Ásmundur Einar Daðason, mennta- og barnamálaráðherra:

„Það er engin fjárfesting betri heldur en í börnum – farsæld þeirra skilar sér margfalt út í samfélagið. Síðustu ár höfum við stigið mörg mikilvæg skref í að bæta þjónustu og stuðning fyrir börn og fjölskyldur á Íslandi en meira þarf til. Það er spennandi að finna áhuga innanlands og erlendis á þessu stóra verkefni en það mikilvægasta við þetta formlega alþjóðlega samstarf er aðgengi að og stuðningur frá helstu sérfræðingum á þessu sviði á heimsvísu. Það mun vonandi gera okkur kleift að stíga stærri skref hraðar – allt í þágu farsældar barna og þannig samfélagsins alls.“

Najat Maalla M’jid, sérlegur sendifulltrúi aðalritara Sameinuðu þjóðanna um ofbeldi gegn börnum:

„Ending violence against children through a cross-sectoral, integrated chain of services is an investment with a high return. Building on the experience of Iceland, this important partnership will encourage and invite others to follow this path.“

Á síðasta kjörtímabili hóf mennta- og barnamálaráðherra (þá félags- og barnamálaráðherra) vinnu við undirbúning nýrrar löggjafar sem breyta átti nálgun og verklagi í kringum þjónustu við börn á Íslandi. Þau lög hafa nú tekið gildi og eru lög um samþættingu þjónustu í þágu farsældar barna.

Snemma í ferlinu lá fyrir að Sameinuðu þjóðirnar hefðu áhuga á verkefninu og var áhuginn bæði á nálguninni við gerð laganna og efni þeirra. Sambærilega löggjöf er ekki að finna á landsvísu neins staðar í heiminum, svo þekkt sé.

Heimild: stjr.is

Halldóra K. Hauksdóttir, varaþingmaður, flutti jómfrúrræðu sína í störfum þingsins. Hún er eggjabóndi og starfar sem lögmaður á velferðarsviði Akureyrarbæjar.

„Sem varaþingmaður hef ég hingað til aðallega gegnt hlutverki áhorfanda og fylgst glöggt með gangi mála. Við að fylgjast með hef ég lengi velt fyrir mér skilvirkni þingsins og vil varpa þeirri spurningu fram hvernig við getum gert löggjafarþing Íslands skilvirkara og þannig náð betri árangri fyrir samfélagið allt,“ sagði Halldóra.

Segir hún að vanti fyrirbyggjandi aðgerðir til að breyta og bæta til framtíðar en orkan fari í að bregðast við aðstæðum. Gott fordæmi um fyrirbyggjandi aðgerðir er vinna mennta- og barnamálaráðherra, Ásmundar Einars Daðasonar.

„Einnig vil ég nýta tækifærið og ræða íslenskan landbúnað, en það er umræða sem oft er á villigötum í samfélaginu. Landbúnaður er ein mikilvægasta atvinnugrein Íslendinga þótt oft sé sú grein vanmetin.“

„Ýmsir gefa í skyn að búvörusamningurinn sé bæði dýr og ólöglegur þótt hann sé gífurlega mikilvægur fyrir fæðuöryggi þjóðarinnar. Enn eitt dæmi um vanmat þrátt fyrir kröftuga vinnu og þrautseigju íslenskra bænda. Einnig hefur oft verið reynt að telja fólki trú um að innlendar landbúnaðarvörur séu óeðlilega dýrar en staðreyndin er sú, samkvæmt nýjum tölum frá Eurostat, að íslensk fjölskylda eyðir 12–13% í matvæli sem hlutfall af heildarútgjöldum heimila sem er sambærilegt nágrannaríkjum okkar og töluvert lægra en meðaltal innan ESB-ríkjanna. Það er því greinilega margt sagt um íslenskan landbúnað sem er ekki á rökum reist,“ sagði Halldóra að lokum.

---

Ræða Halldóru í heild sinni á Alþingi:

„Virðulegi forseti. Það er mikill heiður að fá að halda jómfrúrræðu mína hér á Alþingi. Ég heiti Halldóra Hauksdóttir, ég er búsett á Akureyri, ég er eggjabóndi og starfa sem lögmaður á velferðarsviði Akureyrarbæjar. Sem varaþingmaður hef ég hingað til aðallega gegnt hlutverki áhorfanda og fylgst glöggt með gangi mála. Við að fylgjast með hef ég lengi velt fyrir mér skilvirkni þingsins og vil varpa þeirri spurningu fram hvernig við getum gert löggjafarþing Íslands skilvirkara og þannig náð betri árangri fyrir samfélagið allt. Miklum tíma og mikilli orku er eytt í að bregðast við aðstæðum í stað þess að fara í fyrirbyggjandi aðgerðir, breyta og bæta til framtíðar. Sem dæmi um slíkt má nefna málefni barna og fjölskyldna, málefni sem stendur mér nærri sem starfsmanni í velferðarþjónustu. Þar hefur hæstv. mennta- og barnamálaráðherra sýnt gott fordæmi með fyrirbyggjandi breytingum til betri framtíðar. Það er engin launung að við getum víða gert betur.

Einnig vil ég nýta tækifærið og ræða íslenskan landbúnað, en það er umræða sem oft er á villigötum í samfélaginu. Landbúnaður er ein mikilvægasta atvinnugrein Íslendinga þótt oft sé sú grein vanmetin. Ýmsir gefa í skyn að búvörusamningurinn sé bæði dýr og ólöglegur þótt hann sé gífurlega mikilvægur fyrir fæðuöryggi þjóðarinnar. Enn eitt dæmi um vanmat þrátt fyrir kröftuga vinnu og þrautseigju íslenskra bænda. Einnig hefur oft verið reynt að telja fólki trú um að innlendar landbúnaðarvörur séu óeðlilega dýrar en staðreyndin er sú, samkvæmt nýjum tölum frá Eurostat, að íslensk fjölskylda eyðir 12–13% í matvæli sem hlutfall af heildarútgjöldum heimila sem er sambærilegt nágrannaríkjum okkar og töluvert lægra en meðaltal innan ESB-ríkjanna. Það er því greinilega margt sagt um íslenskan landbúnað sem er ekki á rökum reist.“

„Neytendamál skipta okkur öll máli og sjálfur hef ég aðeins tjáð mig um þau. Ég byrjaði á að fjalla um húsnæðismarkaðinn hér snemma á síðasta ári og hef rætt tryggingamál,“ sagði Ágúst Bjarni Garðarsson, alþingismaður, í störfum þingsins.

„Það svar sem ég fékk við fyrirspurn minni til fjármála- og efnahagsráðherra sýndi að iðgjöld bílatrygginga hafa hækkað umfram verðlagshækkanir. Það kemur auðvitað ofan á allt annað. Hækkandi lán á húsnæðinu okkar, leigan, matarkarfan – þetta er auðvitað eitthvað sem við finnum öll fyrir sem búum hér.“

Ágúst Bjarni fór nýlega yfir stöðu innlendrar netverslunar í samkeppni við erlendar netverslanir sem byggja á tölum frá Rannsóknarsetri verslunarinnar í viðtali á RÚV.

„Það er alveg ljóst að þetta er áskorun fyrir innlenda verslun í heild sinni, hún er að keppa við verslun á miklu stærri markaði. En við sjáum það líka að það hafa mörg jákvæð skref verið stigin til handa neytendum. Við getum nefnt tollasamninginn, fríverslunarsamninginn, niðurfellingu tolla og vörugjalda og svo mætti lengi telja. Ég held að við þurfum áfram að vinna í þá átt að tala fyrir tvíhliða tollasamningum,“ sagði Ágúst Bjarni.

„Við sjáum það líka þegar við rýnum í þessar tölur og það er sérstaklega áhugavert — ég hvet þingmenn til þess að rýna skýrslu frá McKinsey frá árinu 2012 sem fjallar um stöðu innlendrar verslunar og þær áskoranir sem fram undan eru. Þar er rými til að hagræða, ná niður fermetrafjölda í verslun og ná upp raunverulegri stærðarhagkvæmni svo að innlend verslun verði samkeppnishæf við þá erlendu,“ sagði Ágúst Bjarni að lokum.

---

Ræða Ágústs Bjarna í heild sinni á Alþingi:

Halla Signý Kristjánsdóttir, alþingismaður, fór yfir skýrslu um samanburð á orkukostnaði heimila fyrir síðasta ár frá Byggðastofnun í störfum þingsins.

Orkustofnun hefur unnið upp gögnin um kostnað á ársgrundvelli við raforkunotkun og húshitun á sambærilegum fasteignum víða um land fyrir Byggðastofnun.

„Það er fátt í þessari skýrslu sem kemur á óvart eða hefur verið dulið varðandi það hvað kostnaðurinn er mismunandi eftir landsvæðum og það er margt sem skýrir þann mismun,“ sagði Halla Signý.

Húshitunarkostnaður er mikill á milli svæða og sem fyrr mun meiri en á raforkuverði, er munurinn allt að þrefaldur á lægsta og hæsta verði.

„Þó hefur þessi munur dregist saman, m.a. vegna hækkunar niðurgreiðslna á dreifikostnaði, aukinnar samkeppni á raforkusölumarkaði og húshitunarkostnaður hefur lækkað umtalsvert þar sem kynt er með rafmagni með tilkomu varmadæla,“ sagði Halla Signý.

Vestfirðir tróna á toppnum hvað húshitunarkostnað varðar ásamt Grímsey.

„Gamansagan af Vestfirðingnum, sem var nýfluttur suður og greiddi glaður hitaveitureikninginn fyrir allan stigaganginn, á mögulega enn við,“ sagði Halla Signý.

„Aðgangur að heitu vatni er auðlindanýting og ekki hafa allir aðgang að þeirri auðlind. Á Vestfjörðum eru kyntar hitaveitur, raforkuöryggi er ótryggt og vegna þess eru þessar hitaveitur oft kyntar með olíu.“

„Í tillögum starfshóps um raforkumál á Vestfjörðum kom fram að mikilvægt væri að kanna sérstaklega möguleika á aukinni jarðhitanýtingu til húshitunar í fjórðungnum. Því þarf að hraða. Auk þess þarf að ráðast í að auka raforkuöryggi á Vestfjörðum með sterkari hætti. Raforka er forsenda þess að uppbygging atvinnusamfélaga og orkuskipta verði á svæðinu. Auk þess eykur það jafnræði íbúa á svæðinu gagnvart öðrum íbúum landsins,“ sagði Halla Signý að lokum.

---

Ræða Höllu Signýjar í heild sinni á Alþingi:

Ingibjörg Isaksen, alþingismaður, ræddi í störfum þingsins áform umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra um frumvarp til laga um neyðarbirgðir eldsneytis. Frumvarpinu er ætlað að skylda söluaðila eldsneytis eigi birgðir að jafngildi notkunar til 90 daga.

„Líkt og við höfum orðið óþægilega vör við síðustu misseri skipast veður skjótt í lofti. Eldgos, heimsfaraldur og stríð geta valdið aðstæðum þar sem lífsnauðsynlegar vörur verða af skornum skammti en nægt framboð er forsenda öryggis á fjöldamörgum sviðum og gæti fljótt stefnt í óefni í samfélaginu ef skortur yrði á jarðefnaeldsneyti,“ sagði Ingibjörg.

Minnti hún á markmið Íslands að verða óháð jarðefnaeldsneyti hér á landi, en fram að því eigi að hafa tiltækar olíubirgðir á landinu. Telur Ingibjörg að skoða verði hvort ekki sé þörf á birgðastöðum á fleiri stöðum á landinu.

„Við vitum aldrei hvaða aðstæður geta skapast, hvort sem er hér á landi eða í heiminum öllum, og því mikilvægt að við séum ekki með öll eggin í sömu körfu. Hér er ég ekki síst að horfa til flugvélaeldsneytis. Við þurfum að vera við því búin að þannig aðstæður skapist hér á suðvesturhorninu að flugvellir lokist. Eldgos á Reykjanesi og óveður undanfarnar vikur eru ágætisáminning fyrir okkur um það,“ sagði Ingibjörg að lokum.

---

Ræða Ingibjargar í heild sinni á Alþingi: