Category: Nýjast

Fyrr á þessu ári var samþykkt að auka fram­lög til vega­gerðar um­tals­vert sem end­ur­spegl­ast í fjár­mála­áætl­un. Aukið fjár­magn verður sett í viðhald vega, ný­fram­kvæmd­um verður flýtt og þörf er á að byggja upp tengi­vegi og bæta þjón­ustu vegna auk­ins álags á vega­kerf­inu. Á næstu sjö árum verður vega­fram­kvæmd­um, sem kosta um 130 millj­arða króna, flýtt utan höfuðborg­ar­svæðis­ins. Ný­lega var skrifað und­ir sam­göngusátt­mála rík­is og sex sveit­ar­fé­laga á höfuðborg­ar­svæðinu. Sátt­mál­inn staðfest­ir sam­eig­in­lega sýn og heild­ar­hugs­un fyr­ir fjöl­breytt­ar sam­göng­ur á svæðinu. Mark­miðið er að auka lífs­gæði íbúa og leysa aðkallandi um­ferðar­vanda á höfuðborg­ar­svæðinu. Í sam­göngu­áætlun­inni er bein fjár­mögn­un rík­is­ins staðfest. End­ur­skoðuð sam­göngu­áætlun verður lögð fram í nóv­em­ber og munu drög að henni fyr­ir 2020-2034 birt­ast í sam­ráðsgátt stjórn­valda í dag. Áætl­un­in er upp­færsla á þeirri áætl­un sem samþykkt var á Alþingi síðasta vet­ur, með viðbót­um sem unnið hef­ur verið að síðustu mánuði. Stig­in eru stór skref í átt að betri sam­göng­um á Íslandi og á flest­um sviðum er þetta sam­göngu­áætlun nýrra tíma.

Stefnu­mót­un fyr­ir flug og al­menn­ings­sam­göng­ur

Sam­hliða sam­göngu­áætlun­inni eru í fyrsta sinn kynnt drög að flug­stefnu Íslands ann­ars veg­ar og stefna í al­menn­ings­sam­göng­um milli byggða hins veg­ar. Í báðum þess­um stefn­um birt­ast áhersl­ur rík­is­stjórn­ar­inn­ar um að byggja upp al­menn­ings­sam­göng­ur um land allt, á landi, sjó og í lofti. Mark­miðið er að styrkja sam­fé­lagið með því að jafna aðgang að þjón­ustu, at­vinnu­tæki­fær­um og lífs­kjör­um, eitt­hvað sem skipt­ir þjóðina alla miklu máli.

Til­gang­ur með mót­un flug­stefnu er að skapa um­hverfi sem viðheld­ur grunni fyr­ir flugrekst­ur og flug­tengda starf­semi á Íslandi og styður vöxt henn­ar.

Í stefnu um al­menn­ings­sam­göng­ur milli byggða er lagt til að flug, ferj­ur og al­menn­ings­vagn­ar myndi eina sterka heild og boðið verði upp á eitt leiðar­kerfi fyr­ir allt landið.

Sam­vinnu­verk­efni til að flýta fram­kvæmd­um

Í sam­göngu­áætlun­inni sem nú birt­ist al­menn­ingi er einnig lögð áhersla á að auka sam­vinnu milli hins op­in­bera og einkaaðila við að hraða upp­bygg­ingu fram­kvæmda sem í senn auka um­ferðarör­yggi og eru þjóðhags­lega hag­kvæm­ar. Öryggi er leiðarljósið við all­ar ákv­arðanir og mark­mið allra ör­yggisaðgerða að vernda manns­líf.

Nýj­ar fram­kvæmd­ir sem bjóða upp á vegstytt­ingu og val um aðra leið verða kynnt­ar til sög­unn­ar eins og ný brú yfir Ölfusá, jarðgöng um Reyn­is­fjall og lág­lendis­veg um Mýr­dal. Þá er stefnt að því að ein­staka fram­kvæmd­ir verði fjár­magnaðar að hluta með þess­um hætti eins og ný brú yfir Horna­fjarðarfljót og veg­ur yfir Öxi.

Sér­stök jarðganga­áætl­un birt­ist nú í sam­göngu­áætlun. Stærstu tíðind­in eru að stefnt er að því að fram­kvæmd­ir við Fjarðar­heiðargöng geti haf­ist árið 2022 eða tals­vert fyrr en áður hef­ur verið ráðgert. Gert er ráð fyr­ir að bein fram­lög af sam­göngu­áætlun og jarðganga­áætl­un standi und­ir helm­ingi fram­kvæmda­kostnaðar jarðganga. Stefnt er að gjald­töku af um­ferð í jarðgöng­um og að sú inn­heimta muni fjár­magna rekst­ur og viðhald gang­anna, sem og að standa und­ir því sem upp á vant­ar í fram­kvæmda­kostnað.

Í end­ur­skoðaðri sam­göngu­áætlun eru slegn­ar upp­hafsnót­ur þeirr­ar næstu. Á það sér­stak­lega við um mál­efni barna og ung­menna og aðgerða til að auka jafn­rétti í at­vinnu­greind­um tengd­um sam­göng­um. Vinna við und­ir­bún­ing þeirr­ar um­fjöll­un­ar er þegar haf­in en ljóst er að auk­in þekk­ing á þeim sviðum er bæði rétt­læt­is- og fram­fara­mál. Jafn­framt eru góð gögn und­ir­staða góðra áætl­ana og mun ferðavenju­könn­un sem nú er í gangi gefa gleggri mynd af því hvernig lands­menn fara á milli staða. Ég hvet ykk­ur ein­dregið til að kynna ykk­ur drög að end­ur­skoðaðri sam­göngu­áætlun á vefn­um samrads­gatt.is.

Sigurður Ingi Jóhannsson, samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra og formaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 17. október 2019.

Lágvaxtaumhverfi hagkerfa er staðreynd á alþjóðavísu. Staðan sem uppi er í alþjóðakerfinu er án fordæma í nútímahagsögunni, þar sem hátt atvinnustig hefur jafnan verið ávísun á aukna verðbólgu. Sú hefur þó ekki verið raunin síðustu árin. Til dæmis er atvinnuleysi í Bandaríkjunum nú um 3,5% en verðbólga aðeins 1,4%. Þar, líkt og víða annars staðar, bendir ýmislegt til að á næstunni verði hagstjórnin í auknum mæli í höndum hins opinbera, sem taki að sér að örva hagkerfið í niðursveiflu. Minni verðbólga í hagkerfum heimsins á sér einkum þrjár skýringar. Í fyrsta lagi hefur þeim hagkerfum sem settu sér verðbólgumarkmið í kringum árið 2000 tekist að stýra verðbólguvæntingum. Í öðru lagi hefur hið opna hagkerfi, þar sem vörur, þjónusta og fjármagn flyst á milli hagkerfa, aukið hagkvæmni í viðskiptum. Í þriðja lagi hafa tækniframfarir og sjálfvirknivæðing lækkað framleiðslukostnað.

Hagvöxtur og atvinnulífið

Mikill hagvöxtur hefur einkennt íslenskt efnahagslíf síðustu misseri. Horfur hafa þó versnað tímabundið, meðal annars vegna minnkandi umsvifa í ferðaþjónustu og loðnubrests. Hægst hefur á hagvexti og spár gera ráð fyrir 0,2% samdrætti í ár. Framlag utanríkisviðskipta til hagvaxtar á fyrsta fjórðungi var hins vegar jákvætt um sem nemur 4,4%. Áfram er vöxtur í einkaneyslu og samneyslu, þrátt fyrir að hann sé hægari en áður. Spár gera ráð fyrir að fjárfesting minnki um 5%. Atvinnuleysi er enn lágt í alþjóðlegu samhengi eða um 3,5%. Brýnt er að efnahagsaðgerðir nú aðstoði þjóðarbúið við að ná viðspyrnu.

Sjálfstæð peningastefna stendur vaktina og veitir svigrúm

Á þessu ári hefur verðbólga hjaðnað milli ársfjórðunga og nýjustu mælingar sýna 3,1% verðbólgu á þriðja fjórðungi. Verðstöðugleiki hefur aukist og verðbólga verið um 3% síðustu þrjú ár, en var að meðaltali um 8% á árunum 2006-2008. Langtímaverðbólguvæntingar hafa verið lægri undanfarin ár og nær verðbólgumarkmiði Seðlabankans. Undanfarið hafa vextir verið lægri en þeir voru fyrir fjármálakreppuna, hvort sem litið er til meginvaxta Seðlabankans eða langtímavaxta á skuldabréfamarkaði. Þrátt fyrir spennu í þjóðarbúinu hefur verðbólga verið töluvert minni síðustu ár en við lok síðasta þensluskeiðs. Þessi staða hefur gefið Seðlabankanum svigrúm til að lækka vexti. Gengisþróun er í ríkari mæli grundvölluð á undirliggjandi efnahagsþáttum og því hefur verðbólguþróun verið stöðug.

Bolmagn heimila og fyrirtækja

Skuldir heimila og fyrirtækja hafa minnkað mikið síðastliðinn áratug. Skuldir heimilanna námu í árslok 2018 um 75% af landsframleiðslu og höfðu lækkað um 45% frá árslokum 2008. Ástæður þessarar lækkunar eru meðal annars aðgerðir stjórnvalda í skuldamálum heimilanna, eins og Leiðréttingin og fleiri aðgerðir, auk þess sem ráðstöfunartekjur hafa aukist verulega. Kaupmáttur launa hefur aukist um 24% frá árinu 2007, þannig að hagur heimilanna hefur styrkst mikið. Skuldalækkun fyrirtækja er enn meiri, en í fyrra námu skuldir þeirra um 88% af landsframleiðslu en voru mestar 228% af landsframleiðslu árið 2008. Ánægjulegt er líka að sjá skuldir heimila, fyrirtækja og hins opinbera í erlendri mynt hafa lækkað verulega og því eru áhrif gengislækkunar mun minni nú en fyrir áratug. Þessi hagfellda staða heimilanna og fyrirtækjanna gerir þeim betur kleift að mæta niðursveiflu hagkerfisins en ella.

Fjárfestingar hins opinbera sveiflist á móti hagsveiflunni

Staða ríkissjóðs Íslands er sterk. Heildarskuldir hafa lækkað mjög hratt frá fjármálahruni, farið úr 90% af landsframleiðslu í 23%. Stöðugleikaframlög og aðferðafræðin við uppgjör föllnu bankanna hafa átt ríkan þátt í því að þessi hagfellda staða er uppi í ríkisfjármálum. Staðan gerir stjórnvöldum kleift að koma til móts við hagsveifluna og búa til svigrúm. Vegna þessa er stefnt að því að afgangur af heildarafkomu ríkissjóðs sem hlutfall af vergri landsframleiðslu verði að lágmarki í jafnvægi árin 2020 og 2021, en afgangur verði um 0,3% árið 2022. Afkoman mætir því þörfum efnahagslífsins til samræmis við breyttar horfur án þess þó að vikið verði tímabundið frá fjármálareglum um afkomu og skuldir eins og lög um opinber fjármál heimila. Rétt er að nefna, að ríkissjóði hafa aldrei áður boðist jafngóð kjör á skuldabréfamörkuðum og nú.

Ljóst er að þróttur íslenska hagkerfisins er umtalsverður og hið opinbera mótar stefnu sína út frá breyttum forsendum til að koma til móts við hagsveifluna. Íslenska hagkerfið er undirbúið fyrir niðursveiflu og hið opinbera kemur til móts við hana með skattalækkunum og auknum opinberum framkvæmdum.

Lilja Alfreðsdóttir, mennta- og menningarmálaráðherra og situr í ráðherranefnd um efnahagsmál og endurskipulagningu fjármálakerfisins.

Greinin birtist fyrst í Markaðinum fylgiriti Fréttablaðsins 16. október 2019.

Það hefur ekki dulist nokkrum sem hefur fylgst með gangi þjóðfélagsmála að umhverfisráðherra Guðmundur Ingi Guðbrandsson er í friðunarherferð langt umfram meðalhóf og nauðsyn. Friðlýsingar þessar þarf ekki að bera undir Alþingi eða ríkisstjórn, heldur er þetta vald eingöngu í höndum ráðherra sjálfs að því er virðist. Ráðherra er m.a. að friða orkukosti sem voru í verndarflokki í Rammaáætlun II. Nú friðar ráðherrann ekki bara orkukostina sem voru metnir í verndarflokk heldur að auki áhrifasvæði þeirra í heild sinni.

Velta má því fyrir sér út frá umfangi verkefnisins hjá honum, hvort ekki væri skynsamlegt að staldra aðeins við og fá álit fleiri aðila. Því hvað er verið að gera? Oft á tíðum og út frá boðuðum hugmyndum ráðherrans er verið að friðlýsa svæði sem eru til þess fallin að hægt sé að nýta þau með sjálfbærum hætti í framtíðinni til dæmis til orkuvinnslu eða lagningu lína til að flytja raforku. Það er morgunljóst að þær áætlanir sem uppi eru um friðlýsingu einstakra svæða og hugmyndir um miðhálendisþjóðgarð munu koma í veg fyrir frekari framþróun á sviði orkunýtingar víða um land og ekki síður enn mikilvægari þætti sem er lagning flutningslína milli þéttbýlissvæða og landshluta.

Loftslagsmál eru „global en ekki local“
Íbúar á norðausturhluta landsins hafa ekki farið varhluta af óþægindum þeim sem skapast hafa vegna þess að línur Landsnets hafa ekki flutningsgetu til þess að flytja orku á milli staða og ekki er framleidd nægilega mikil orka á viðkomandi svæðum til að anna eftirspurn. Hefur þetta valdið því að spennufall verður í þéttbýlisstöðum, með tilheyrandi tjóni fyrir íbúa og atvinnulíf. Þar sem tæki skemmast og framleiðsla stöðvast. Einnig hefur ekki verið hægt að keyra fiskbræðslur Austanlands á rafmagni af eins miklum mætti og hægt hefði verið ef flutningskerfið væri sterkt og magn raforku í kerfinu væri nægjanlegt. Það er all sérstakt á tímum loftslagsbreytinga að ekki sé unnið að því hörðum höndum að auðvelda lagningu lína og nýta sjálfbæra orkukosti til þess að takast á við þennan alheimsvanda.

Loftslagsmál eru nefnilega ekki „local mál“ okkar Íslendinga heldur „global mál“ heimsins og það má ætla að betra sé að framleiða vörur með sjálfbærri orku á Íslandi en kolum í Kína eða gasi í Sádi-Arabíu. Með framleiðslu sjálfbærrar orku er hægt að búa til störf fyrir fólkið í landinu og hagvöxt fyrir efnahaginn.

Göngum hægt um gleðinnar dyr
Ef við Íslendingar ætlum að vera leiðandi á heimsvísu þegar kemur að loftslagsmálum þurfum við að hugsa fram í tímann og huga að þeim kynslóðum sem á eftir okkur koma.

Við þurfum að hugsa til þess að eiga nægt rafmagn til að knýja samgönguflotann í þeim orkuskiptum sem þar munu fara fram. Nægjanleg orka þarf að vera til staðar fyrir atvinnulífið í landinu. Það er mikilvægt, sérstaklega með tilliti til þess að við getum lagt okkar af mörkum í þeirri stóru mynd sem snýr að framleiðslu vara með endurnýjanlegri orku. Ef fram heldur sem horfir mun það hins vegar verða mjög erfitt því unnið er að því markvisst að friða alla vænlegustu virkjanakosti landsins og ekki síður vegna þess að lagaumhverfið gerir það erfitt að leggja línur án margra ára baráttu við landeigendur og þrýstihópa. Það er spurning hvenær verið er að taka meiri hagsmuni fyrir minni, því það er ekki alltaf víst að náttúruvernd og loftslagsmál fari saman.

Ingibjörg Ísaksen, bæjarfulltrúi á Akureyri, formaður stjórnar Norðurorku og formaður sveitarstjórnarráðs Framsóknar.

Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 15. október 2019.

Börnum eiga að vera tryggð mannréttindi með lögum, en svo er ekki í öllum tilfellum. Kynfrumugjafi getur í dag óskað eftir nafnleynd og börn hafa því ekki sjálfstæðan rétt til að vita um líffræðilegan uppruna sinn. Uppfæra þarf íslensk lög svo réttindi barna verði tryggð til að þekkja uppruna sinn, ef þau óska þess.

Nú eru til sýninga á Stöð 2 þættir sem heita Leitin að upprunanum. Þar eru sjónvarpsáhorfendur kynntir fyrir fólki sem leitar að líffræðilegum foreldrum sýnum. Í þáttunum fær áhorfandinn innsýn í hversu djúpstæð þráin eftir því að finna líffræðilegan skyldleika getur verið. Þeir sem getnir eru með tæknifrjóvgun með aðstoð kynfrumugjafa, kunna að hafa sömu þrá eftir því að þekkja uppruna sinn og einnig vilja til að fá vitneskju um arfgenga sjúkdóma.

Nágrannaríkin komin lengra

Tæknifrjóvganir eru nýtt fyrirbæri í sögulegu samhengi. Því hefur umræðan um kynfrumugjafir ekki verið áberandi í íslenskri umræðu. Rökin sem færð hafa verið fyrir því að leyfa nafnleynd kynfrumugjafa hafa til dæmis verið þau að ef nafnleynd yrði afnumin væri ólíklegra að fólk gæfi kynfrumur til tæknifrjóvgunar og fólk sem þyrfti á þjónustunni að halda hefði því ekki aðgengi að henni vegna ónógs framboðs. Trompar lögmálið um framboð og eftirspurn á kynfrumum réttindi barns til að þekkja uppruna sinn? Ég tel svo ekki vera. Barnasáttmáli Sameinuðu þjóðanna varð fullgildur árið 1992 og lögfestur 2013. Í sáttmálanum felst viðurkenning á því að börn séu sjálfstæðir einstaklingar með eigin réttindi óháð réttindum fullorðinna.

Það er tími til kominn að löggjafinn hér fylgi fordæmi nágrannaríkja okkar og tryggi réttindi allra barna á Íslandi til að þekkja uppruna sinn. Undirrituð hefur lagt fram tillögu ásamt fleiri þingmönnum, um að dómsmálaráðherra setji slíka vinnu af stað og að frumvarp verði lagt fyrir Alþingi eigi síðar en í janúar 2020.

Silja Dögg Gunnarsdóttir, alþingismaður Framsóknar í Suðurkjördæmi.

Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 14. október 2019.

Lilja Alfreðsdóttir, mennta- og menn­ing­ar­málaráðherra og varaformaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 12. október 2019