Í 70 ár hafa Neytendasamtökin unnið einarðlega í þágu neytenda á Íslandi. Fjölmargt hefur breyst á þessum tíma og hafa Neytendasamtökin gegnt mikilvægu hlutverki sem áhrifaafl í þágu bættrar neytendaverndar. Ég vil nýta þetta tækifæri og óska Neytendasamtökunum innilega til hamingju með stórafmælið sem haldið er sérstaklega upp á í dag.
Samstaða er mikilvæg
Það er brýnt að við stöndum saman vaktina í neytendamálum, ekki síst í ljósi þeirrar verðbólguþróunar sem hefur átt sér stað á undanförnum misserum. Neytendamál eru sígilt viðfangsefni og alltaf er rými til að gera betur. Á kjörtímabilinu gerum við ráð fyrir metnaðarfullum umbótum á sviði neytendaverndar. Í menningar- og viðskiptaráðuneytinu stendur nú yfir vinna við heildarendurskoðun á stofnanaumgjörð og nokkrum af mikilvægustu lagabálkum á sviði neytendaverndar ásamt vinnu við stefnumótun í neytendamálum. Liður í því er að styðja betur við starf Neytendasamtakanna en með nýjum samningi voru framlög til þeirra aukin. Ég tel mikilvægt að stjórnvöld haldi áfram á þeirri braut með hagsmuni neytenda að leiðarljósi.
Samvinna er mikilvæg
Markmiðum um umbætur í neytendavernd verður ekki náð nema með náinni og góðri samvinnu stjórnvalda og Neytendasamtakanna. Það er gríðarlega mikilvægt fyrir þjóðfélagið að halda verðbólgu í skefjum og það verkefni þarf að nálgast úr ýmsum áttum. Ég hef þá bjargföstu trú að árangur náist þegar við öll leggjumst saman á árarnar og róum í sömu átt. Það er til að mynda mikilvægt að neytendur séu á tánum gagnvart verðlagningu á vöru og þjónustu og fyrirtæki hækki ekki verð umfram það sem eðlilegt getur talist. Slíkt skiptir máli fyrir lífskjörin í okkar góða landi.
Það er mín von að Neytendasamtökin haldi áfram að vera það frumkvæðisafl í neytendamálum sem samtökin hafa verið og haldi atvinnurekendum og stjórnvöldum við efnið til langrar framtíðar.
Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menningar- og viðskiptaráðherra og varaformaður Framsóknar.
Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 23. mars 2023.
„Fiskeldi er sjálfbær matvælaframleiðslulausn til framtíðar“
Halla Signý Kristjánsdóttir, alþingismaður, fór í störfum þingsins yfir þjóðfélagsumræðuna gagnvart sjókvíaeldi. Umræðan hefur farið hátt eftir að Ríkisendurskoðandi birti nýverið skýrslu sína um stjórnsýsluúttekt á greininni. Boston Consulting Group kom einnig fram með skýrsla þars sem metin voru framtíðartækifæri og áskoranir í íslensku lagareldi og greina tækifæri til sjálfbærrar verðmætasköpunar.
Fjölmargar jákvæðar hliðar lagareldis – engin ástæða til skautunar í umræðunni um laxeldi
„Staðreyndin er að sjókvíaeldi er ekki jafn slæmt og það er málað upp í fjölmiðlum. Fiskeldi er sjálfbær matvælaframleiðslulausn til framtíðar. Ef við tölum um próteinframleiðslu er kolefnisfótspor fiskeldis, þar með talið sjókvíaeldis, minna en próteinframleiðsla annarra dýraafurða á landi. Hér á landi eru góð skilyrði fyrir fiskeldi, þ.e. sjálfbær orka, góð vatnaskipti í fjörðum og mikil og góð þekking á lífríki sjávar. Allt þetta er mikilvægt til að fiskeldi vegni vel. Fiskeldið er komið af stað og við höfum alla möguleika á að sjá það dafna í sátt við umhverfi og samfélag,“ sagði Halla Signý.
Ísland getur skapað sér samkeppnisforskot í lagareldi með skýrum ramma utan um eldið segir í skýrslu Boston Consulting Group. Eins verði að sinna eftirliti og rannsóknum í nærumhverfinu og styrkja þarf getu sveitarfélaganna til að fjárfesta í innviðum með endurskoðun á skiptingu skatta og gjalda á milli ríkis og sveitarfélaga.
„Þessi atriði hef ég bent á hér áður og lagt til tillögur þess efnis. Okkar verkefni er að laga þau atriði sem bent hefur verið á í þessum skýrslum, greininni til heilla,“ sagði Halla Signý að lokum.
Ræða Höllu Signýjar í heild sinni á Alþingi:
„Virðulegi forseti. Undanfarnar vikur hefur sjókvíaeldi verið mikið í umræðunni eftir að ríkisendurskoðandi birti skýrslu sem innihélt stjórnsýsluúttekt á sjókvíaeldi. Þá kom einnig út önnur skýrsla á dögunum, skýrsla sem unnin var af Boston Consulting Group og var ætlað að meta framtíðartækifæri og áskoranir í íslensku lagareldi og greina tækifæri til sjálfbærrar verðmætasköpunar. Skýrslan tekur undir málflutning þeirra sem horfa á fiskeldi sem lykilstoð í uppbyggingu sterkrar landsbyggðar og sem vaxandi stoð í hagkerfi landsins. Í þeirri skýrslu er einnig komið inn á jákvæðar hliðar lagareldis. Því miður er ákveðin skautun í umræðunni hér á landi um laxeldi. Staðreyndin er að sjókvíaeldi er ekki jafn slæmt og það er málað upp í fjölmiðlum. Fiskeldi er sjálfbær matvælaframleiðslulausn til framtíðar. Ef við tölum um próteinframleiðslu er kolefnisfótspor fiskeldis, þar með talið sjókvíaeldis, minna en próteinframleiðsla annarra dýraafurða á landi. Hér á landi eru góð skilyrði fyrir fiskeldi, þ.e. sjálfbær orka, góð vatnaskipti í fjörðum og mikil og góð þekking á lífríki sjávar. Allt þetta er mikilvægt til að fiskeldi vegni vel. Fiskeldið er komið af stað og við höfum alla möguleika á að sjá það dafna í sátt við umhverfi og samfélag.
Í skýrslu BCG kemur fram að Ísland geti skapað sér samkeppnisforskot í lagareldi, en til þess þarf sterkan ramma utan um eldið. Bæði fiskeldi og sveitarfélög sem koma að eldinu hafa ítrekað kallað eftir að eftirliti og rannsóknum sé sinnt í nærumhverfi þess. Þá tekur BCG undir ákall sveitarfélaganna um að endurskoða þurfi skiptingu skatta og gjalda á milli ríkis og sveitarfélaga til að auka getu sveitarfélaga til að fjárfesta í innviðum. Þessi atriði hef ég bent á hér áður og lagt til tillögur þess efnis. Okkar verkefni er að laga þau atriði sem bent hefur verið á í þessum skýrslum, greininni til heilla.“
„Landfræðilegur munur á viðhorfi og framboði til fjarnáms á háskólastigi“
„Niðurstöðurnar eru skýrar – það er landfræðilegur munur á viðhorfi og framboði til fjarnáms á háskólastigi,“ sagði Lilja Rannveig Sigurgeirsdóttir, alþingismaður, í störfum þingsins, um svar háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra við fyrirspurn hennar um fjölda nemenda í háskólum á Íslandi og um framboð á fjarnámi.
„Ef við horfum á hvern háskóla fyrir sig verð ég að byrja á því að hrósa Háskólanum á Bifröst og Háskólanum á Akureyri fyrir að bjóða upp á alla sína áfanga í fjarnámi. Einnig eru um 70% nemenda í Landbúnaðarháskólanum skráð í fjarnám og í Háskólanum á Hólum er hægt að stunda fjarnám í öllum bóklegum áföngum,“ sagði Lilja Rannveig.
„Þetta er vel hægt – þetta er spurning um viðhorf“
„Í skólunum á höfuðborgarsvæðinu, Háskóla Íslands, Háskólanum í Reykjavík og Listaháskóla Íslands, eru rúmlega 80% allra áfanga á háskólastigi sem í boði eru á landinu. Af þeim áföngum er einungis hægt að taka 11% í fjarnámi,“ sagði Lilja Rannveig.
„Viðhorfsbreytinga er þörf“
„Við viljum hafa búsetu hringinn í kringum landið og við eigum ekki að þurfa að neyða fólk til að flytjast búferlaflutningum til þess eins að stunda nám nema það sé nauðsynlegt fyrir námsframvindu, eins oft í verklegum fögum. Þess má geta að þetta er líka stórt lýðheilsumál. Rannsóknir sýna að skert aðgengi að menntun getur leitt til verri heilsu. Aukið aðgengi að menntun er eitt af verkfærum okkar til að auka jöfnuð í landinu og fjarnám er ein besta leiðin til þess,“ sagði Lilja Rannveig að lokum.
Ræða Lilju Rannveigar í heild sinni á Alþingi:
„Hæstv. forseti. Í vikunni fékk ég svar frá háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra við fyrirspurn minni um fjölda nemenda í háskólum á Íslandi og um framboð á fjarnámi. Niðurstöðurnar eru skýrar; það er landfræðilegur munur á viðhorfi og framboði til fjarnáms á háskólastigi. Ef við horfum á hvern háskóla fyrir sig verð ég að byrja á því að hrósa Háskólanum á Bifröst og Háskólanum á Akureyri fyrir að bjóða upp á alla sína áfanga í fjarnámi. Einnig eru um 70% nemenda í Landbúnaðarháskólanum skráð í fjarnám og í Háskólanum á Hólum er hægt að stunda fjarnám í öllum bóklegum áföngum. Þetta er vel hægt. Þetta er bara spurning um viðhorf. Í skólunum á höfuðborgarsvæðinu, Háskóla Íslands, Háskólanum í Reykjavík og Listaháskóla Íslands, eru rúmlega 80% allra áfanga á háskólastigi sem í boði eru á landinu. Af þeim áföngum er einungis hægt að taka 11% í fjarnámi. Viðhorfsbreytinga er þörf. Við viljum hafa búsetu hringinn í kringum landið og við eigum ekki að þurfa að neyða fólk til að flytjast búferlaflutningum til þess eins að stunda nám nema það sé nauðsynlegt fyrir námsframvindu, eins oft í verklegum fögum. Þess má geta að þetta er líka stórt lýðheilsumál. Rannsóknir sýna að skert aðgengi að menntun getur leitt til verri heilsu. Aukið aðgengi að menntun er eitt af verkfærum okkar til að auka jöfnuð í landinu og fjarnám er ein besta leiðin til þess.“
Breytingar á losunarheimildunum í flugi – harkalegar fyrir Ísland
Ingibjörg Isaksen, formaður þingflokks Framsóknar og formaður þingmannanefndar EFTA og EES, sótti fundi framkvæmdastjórnar þingmannanefndar EES í Strassborg á dögunum. Þingmannanefndin hefur það hlutverk að fylgjast með framkvæmd og þróun EES-samningsins og gefur álit sitt á EES-málum. Þingmannanefnd EES lætur til sín taka á öllum sviðum EES-samstarfsins og um áskoranir í starfi sínu.
Á fundinum lagði Ingibjörg sérstaka áherslu á áhyggjur Íslendinga af einni grundvallaráskorun sem varðar viðskiptakerfi með losunarheimildir í flugi. Sagði hún Ísland ætla að sjálfsögðu að taka fullan þátt í Parísarloftslagsmarkmiðunum og að Ísland hafi sett metnaðarfull markmið um að ná kolefnishlutleysi fyrir árið 2040 og styðji markmið „Fit for 55 pakkans“. En að Íslendingar hafi verulegar áhyggjur af því hversu harðar fyrirhugaðar breytingar á beitingu ETS-kerfisins yrðu fyrir flugið í landinu.
Endurskoðun ETS-kerfisins mun leiða til alvarlegrar röskunar á jöfnum samkeppnisskilyrða flugfélaga sem nota Ísland til millilendinga á milli Evrópu og Norður-Ameríku. Tilgangur endurskoðunarinnar er skiljanlegur, enda ætlað að flýta fyrir grænum umskiptum í fluggeiranum og ýta neytendum yfir í aðra umhverfisvænni ferðamáta fyrir skemmri leiðir innan ESB.
„Við Íslendingar erum hins vegar ekki með lestarsamgöngur eða aðra sambærilega ferðamáta og landið því háð flugferðum til og frá Evrópu þar sem það er eina raunhæfa leiðin til að ferðast til og frá landinu,“ sagði Ingibjörg,
„Við munum því ekki styðja að fella viðeigandi reglugerð inn í EES-samninginn án aðlögunar, vegna okkar landfræðilegu aðstæðna. Ég vil leggja áherslu á að á meðan Ísland styður fullkomlega markmið „Græna samningsins“ munu áhrifin bitna harðar á Íslandi en öðrum þar til raunhæfar grænar lausnir verða að veruleika. Ísland mun þurfa aðlögun þar til það gerist,“ sagði Ingibjörg.
Stríðið í Úkraínu
Að lokinni umfjöllun um EES málin var stríðið í Úkraínu næst til umræðu líkt og hefur verið í brennidepli í starfi þingmannanefnda EFTA og EES á síðasta ári.
„Fyrir rúmu ári hefði það verið óhugsandi fyrir flest okkar að við værum hér í dag og ræddum áframhaldandi stríð í Úkraínu. Ár er liðið frá því að Rússar hófu mestu átök á meginlandi Evrópu frá síðari heimsstyrjöldinni. Á þessum tíma hafa íbúar Úkraínu sýnt aðdáunarvert hugrekki og seiglu í baráttunni fyrir sameiginlegum gildum okkar á sama tíma og þola daglegar skelfingar stríðsins,“ sagði Ingibjörg og hélt áfram, „það er aðeins Rússland sem getur og verður að stöðva stríðið. Og það er skylda okkar að styðja Úkraínu, eins lengi og það tekur,“ sagði Ingibjörg.
Ísland hefur tekið á móti yfir tvö þúsund og fimm hundruð úkraínskum flóttamönnum frá stríðsbyrjun, sem er töluvert miðað við íbúafjölda 375.000. Á síðasta ári var fjárhagslegur stuðningur Íslands við Úkraínu áætlaður um 2,2 milljarðar króna (u.þ.b. 14,5 milljónir evra). Áætlað er að fjárstuðningur í ár fari umfram það.
Orkumál í Evrópu
Að lokinni umfjöllun um Úkraínu voru orkumál í Evrópu á dagskrá fundarins, þau munu enda verða ítrekað til umfjöllunar á vettvangi þingmannanefnda EFTA og EES líkt og á síðasta ári. Stríðið í Úkraínu hefur haft gríðarlega mikil áhrif á orkuframboð, orkuverð og orkuöryggi í Evrópu.
„Það er mikilvægt að styðja við skapandi lausnir nýsköpunariðnaðarins til að draga úr losun. Frábært dæmi er Carbfix verkefnið sem er langvarandi umhverfislausn sem fjarlægir koltvísýring (CO2) úr loftinu og breytir því í stein á innan við tveimur árum. Á síðasta ári fékk Carbfix um 110 milljónir evra styrk frá Nýsköpunarsjóði Evrópu til að reisa koltvísýringsgeymslustöð á Íslandi, þá fyrstu sinnar tegundar í heiminum. Áætlað er að starfsemin hefjist um mitt ár 2026 og fullum afköstum verður náð árið 2031, þegar allt að 3 milljónir tonna af CO2 verða geymd árlega með því að jarðefna það varanlega neðanjarðar,“ sagði Ingibjörg.
„Carbfix verkefnið er fullkomið dæmi um hvernig EES-samningurinn gagnast bæði EES-EFTA aðildarríkjunum og ESB. Ég vil að lokum ítreka skuldbindingu Íslands til að vinna við hlið ESB til að tryggja sjálfbæra og örugga orkuframtíð,“ sagði Ingibjörg.
Líneik Anna Sævarsdóttir, alþingismaður, fór yfir í störfum þingsins mikilvægi þess að íslenskan sé fyrst alla tungumála fyrir utan ensku, í þróunarfasa fyrir nýjustu útgáfu gervigreindarmállíkansins GPT-4.
„Samstarf Íslendinga við fyrirtækið OpenAI hefur nú komið því til leiðar að verið er að fínþjálfa stærsta gervigreindarnet heims til að skilja og miðla upplýsingum á íslensku. Það er stórfrétt fyrir okkur öll sem notum íslenska tungu,“ sagði Líneik Anna.
„Það er víða horft til þessarar vinnu frá öðrum sem tala fámennistungumál, m.a. frá fámennum þjóðum frumbyggja á norðurslóðum. Þessi árangur byggist á margra ára samvinnu fólks sem vinnur við tækni, vísindi, stjórnsýslu og stjórnmál, “ sagði Líneik Anna.
„Árangurinn byggir ekki síst á framsýni þessa fólks sem hefur unnið með það sem við höfum kallað tungutækni og seinna máltækni í hátt í aldarfjórðung. Vegna þessarar vinnu komum við Íslendingar með heilmikið að borði erlendra tæknifyrirtækja. Íslendingar hafa með öðrum orðum fjárfest í mikilvægum innviðum á sviði máltækni gegnum fyrstu máltækniáætlun stjórnvalda sem formlega var farið af stað með árið 2019, og nú er komið að því að móta næsta kafla hennar. Gervigreindin hefur vaxandi áhrif á daglegt líf okkar allra, svo sem í gegnum ryksuguvélmenni, yfirlestur á texta, ritgerðarskrif, val á tónlist eða upplýsingar um veðrið. Þegar tæknin skilur íslensku styður hún við daglega notkun tungumálsins og í því felast mörg sóknarfæri. Tungumálið íslenska geymir upplýsingar um menningu, náttúru landsins og þjóð og á henni byggjast mörg tækifæri framtíðar. Þess vegna þarf framtíðin að tala íslensku,“ sagði Líneik Anna að lokum.
***
Ræða Líneikar Önnur í heild sinni á Alþingi:
„Virðulegi forseti. Ég má til með að ræða hér um mikilvægi þess að íslenska hafi verið valin í þróunarfasa fyrir nýjustu útgáfu gervigreindarmállíkansins GPT-4, fyrst allra tungumála fyrir utan ensku. Samstarf Íslendinga við fyrirtækið OpenAI hefur nú komið því til leiðar að verið er að fínþjálfa stærsta gervigreindarnet heims til að skilja og miðla upplýsingum á íslensku. Það er stórfrétt fyrir okkur öll sem notum íslenska tungu.
Það eru margir sem velta því fyrir sér hvort samstarfið geti síðar orðið fyrirmynd fyrir önnur tungumál og alþjóðlega er íslenska því ákveðinn brautryðjandi. Það er víða horft til þessarar vinnu frá öðrum sem tala fámennistungumál, m.a. frá fámennum þjóðum frumbyggja á norðurslóðum. Þessi árangur byggist á margra ára samvinnu fólks sem vinnur við tækni, vísindi, stjórnsýslu og stjórnmál.
Árangurinn byggir ekki síst á framsýni þessa fólks sem hefur unnið með það sem við höfum kallað tungutækni og seinna máltækni í hátt í aldarfjórðung. Vegna þessarar vinnu komum við Íslendingar með heilmikið að borði erlendra tæknifyrirtækja. Íslendingar hafa með öðrum orðum fjárfest í mikilvægum innviðum á sviði máltækni gegnum fyrstu máltækniáætlun stjórnvalda sem formlega var farið af stað með árið 2019, og nú er komið að því að móta næsta kafla hennar. Gervigreindin hefur vaxandi áhrif á daglegt líf okkar allra, svo sem í gegnum ryksuguvélmenni, yfirlestur á texta, ritgerðarskrif, val á tónlist eða upplýsingar um veðrið. Þegar tæknin skilur íslensku styður hún við daglega notkun tungumálsins og í því felast mörg sóknarfæri. (Forseti hringir.) Tungumálið íslenska geymir upplýsingar um menningu, náttúru landsins og þjóð og á henni byggjast mörg tækifæri framtíðar. Þess vegna þarf framtíðin að tala íslensku.“
Mælt fyrir þjónustu- og þekkingarmiðstöð fyrir einhverfa
Mannlegur fjölbreytileiki kemur fram með ýmsum hætti og umræðan um ólík taugakerfi er að verða mun opnari og auðveldari en áður var. Einhverfa er hluti af mannlegum fjölbreytileika og einstaklingar á einhverfurófi glíma oftar en ekki við miklar áskoranir í kerfinu. Við heyrum sögur frá einhverfu fólki og aðstandendum þeirra að kerfið sé oft flókið og erfitt sé að vita hvar rétta aðstoð sé að fá. Slíkt er ekki ásættanlegt og við þurfum að leita leiða sem snúið geta þessari þróun við og hjálpað okkur að bæta ferlið til að tryggja að fólk fái þá aðstoð sem það þarf og getur bætt lífsgæði og aðstæður þess.
Baráttumál Einhverfusamtakanna
Í byrjun mars mælti ég fyrir tillögu minni til þingsályktunar um að komið verði á fót þjónustu- og þekkingarmiðstöð fyrir einhverfa. En rétt er að taka fram að stofnun slíkrar miðstöðvar hefur verið eitt helsta baráttumál Einhverfusamtakanna um árabil. Þar yrði öll sú þjónusta og þekking sem til staðar er um einhverfu dregin saman á einn stað og börn jafnt sem fullorðnir geti fengið þjónustu með þeirra þarfir þeirra að leiðarljósi. Það er mikilvægt að þegar einstaklingur fær greiningu á einhverfurófi að bæði einstaklingurinn og fjölskyldan fái fræðslu um greiningu og aðferðir sem gætu hentað. Samvinna milli heimilis og skóla er einnig sérstaklega mikilvæg. Verkefni miðstöðvarinnar yrði að veita þjónustu á sviði ráðgjafar, hæfingar og endurhæfingar auk þess að afla og miðla þekkingu á aðstæðum einhverfra einstaklinga í því skyni að bæta þjónustu og stuðla að framförum. Yfirsýn yfir aðstæður þeirra sem eru einhverfir yrði einnig á höndum miðstöðvarinnar ásamt því að gegna samhæfingarhlutverki gagnvart öðrum sem veita umræddum notendum þjónustu. Auk framangreinds yrði fræðsla, ráðgjöf og stuðningur við aðstandendur, skóla og aðrar þjónustustofnanir einnig á herðum þjónustu- og þekkingarmiðstöðvarinnar.
Ávinningur með stofnun miðstöðvarinnar
Þjónustu- og þekkingarmiðstöð fyrir einhverfa þekkist víða erlendis og er ótvíræð nauðsyn fyrir stofnun hennar hérlendis. Miðstöðin mun styðja við það mikilvæga starf sem þegar er unnið hér á landi, þvert á kerfi og stofnanir. Ávinningurinn af stofnun hennar yrði að einhverfir, hvort sem um er að ræða börn eða fullorðna og aðstandendur þeirra, sem og skólar og vinnustaðir geti sótt upplýsingar um alla þá aðstoð sem stendur þeim til boða ásamt því að fá leiðbeiningar og fræðslu. Almenn fræðsla til að auka skilning og bæta viðmót samfélagsins er nauðsynleg. Þegar unnið er eftir samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks og öðrum mannréttindasáttmálum er nauðsynlegt að einstaklingar með einhverfugreiningu séu hafðir með í ráðum. Þjónustu- og þekkingarmiðstöð fyrir einhverfa getur verið liður í þeirri vinnu. Slík miðstöð verður nefnilega ekki reist, án aðkomu einhverfra sjálfra, enda er henni ætlað að verða staður fyrir rödd og reynslu einhverfra.
Í síðustu viku varð frumvarp dómsmálaráðherra um útlendinga að lögum. Frumvarpið hefur hlotið mikla umfjöllun bæði á þingi og í samfélaginu. Um frumvarpið hafa ýmsar rangfærslur komið fram en fyrst og fremst hefur frumvarpið sætt töluverðum misskilningi, þ.e. um hvað þessum breytingum er ætlað að gera og hvað þær fela í sér. Það er mikilvægt að við getum tekið upplýsta umræðu byggða á rökum um það hvernig við ætlum að standa að þjónustu við íbúa og að það sé hægt að breyta lögum til hins betra fyrir samfélagið allt. Hér er einmitt um slíkar breytingar að ræða. Verið er að stíga skref með það að markmiði að ná betur utan um málaflokkinn og standa betur að þjónustu við þá sem til dæmis hingað leita eftir vernd. Samkvæmt lögunum er stjórnvöldum skylt að líta til hagsmuna hvers barns fyrir sig.
Hagsmunir barnsins að leiðarljósi
Í frumvarpinu eru skyldur lagðar á herðar mennta- og barnamálaráðuneytisins varðandi smíði og utanumhald á sérstöku hagsmunamati. Þar er verið að skerpa á lögunum hvað varðar að í hvert sinn sem unnið er með málefni barna í þessu kerfi þurfi að gera sérstakt hagsmunamat og unnin skuli reglugerð um það í samvinnu dómsmálaráðuneytis og þess ráðherra sem fer með barnaverndarmál hverju sinni. Þegar við vinnum með málefni barna, alveg sama hvort það eru börn sem eru komin hingað á flótta með fjölskyldum sínum eða fylgdarlaus börn, þarf að vinna ákveðið hagsmunamat og það þarf að skerpa á því hvernig það er unnið og leiðin til þess er að meta hverju sinni málefni hvers barns fyrir sig.
Mat á hagsmunum hvers barns fyrir sig
Þegar unnið er með stöðu þessara barna má ekki hugsa um fjölskylduna sem eina heild. Meta þarf hagsmuni hvers einstaklings fyrir sig. Sem dæmi má taka systkinahóp, en, þá sé ekki verið að hugsa um öll systkini saman heldur hvern og einn einstakling, hagsmunir hans séu vegnir og metnir. Það kemur fram í lögunum að reglugerð um hagsmunamat verði unnin í samvinnu dómsmálaráðuneytis og mennta- og barnamálaráðuneytis og ég fagna þeirri breytingu á lögunum vegna þess að hún setur auknar skyldur á okkur sem samfélag að gera akkúrat það sem aðilar hafa kallað eftir, það er að setja hagsmuni barna í fyrsta sæti. Það verður gert með þessari reglugerð og við erum þegar byrjuð á undirbúningssamtali við dómsmálaráðuneytið um það. Sú reglugerð verður að vera vönduð og ítarlega unnin. Ég hef trú á því að sú reglugerð muni mæta þeirri gagnrýni sem margir hafa viðrað. Hér er verið að stíga það skref að lögfesta skyldu dómsmálaráðuneytis og þess ráðuneytis sem fer með málefni barna hverju sinni að semja slíkt hagsmunamat.
Framsókn hefur það að leiðarljósi í allri sinni vinnu að hagsmunir barna séu settir í fyrsta sæti og ég treysti engum betur en hæstvirtum mennta- og barnamálaráðherra í þessa vinnu. Það þarf að vera mikill sómi af því hvernig við gætum að réttindum barna á flótta og allra barna svo það sé sagt.
Því hefur stundum verið fleygt að vika sé langur tími í pólitík, en það á ekki síður við á fjármálamarkaði. Í byrjun síðustu viku grunaði fáa að miklar uppákomur væru í vændum í bandaríska bankakerfinu vegna falls Silicon Valley Bank (SV-bankinn), sem reyndust af þeirri stærðargráðu að ljós voru logandi alla síðustu helgi í bandaríska seðlabankanum og fjármálaráðuneytinu. Bandaríkjaforseti birtist síðan nokkuð óvænt á mánudaginn á sjónvarpsskjánum til að tilkynna neyðaraðgerðir sem voru af þeirri gerð að þeim svipaði til þeirra aðgerða sem hér var gripið til á árinu 2008. Bankakerfið hér var svipað að stærð og SV-bankinn, en hér varð kerfisáfall. Í Bandaríkjunum var hins vegar einungis um að ræða sextánda stærsta banka Bandaríkjanna, en þó var hér á ferðinni þriðja stærsta bankagjaldþrot bandarískrar sögu og stærsta bankaáfallið frá 2008. Það að forsetinn var dreginn fram til að róa markaði benti til þess að sérfræðingar höfðu verulegar áhyggjur af ástandinu og líklegt að hér væri á ferðinni viðleitni til að koma í veg fyrir að krísa næði að breiða úr sér.
Hvað gerðist hjá bankanum?
Verðbólgan í Bandaríkjunum hefur verið þrálátari en peningayfirvöld gerðu ráð fyrir og mældist nýlega 6%. Spennan á vinnumarkaði hefur verið mikil og víða skortur á vinnuafli eftir Covid-19. Orsök falls SV-bankans má að einhverju leyti rekja til mikilla hækkana á stýrivöxtum bandaríska seðlabankans. Í byrjun árs benti margt til þess að tökum hefði verið náð í glímunni við verðbólguna. Tölur um verðbólgu í Bandaríkjunum sem birtust fyrir um mánuði gáfu hins vegar til kynna að enn væri verk að vinna og við það breyttust væntingar sem leiddi til verðfalls á markaði. Eins og venjan er þegar slíkt gerist fóru markaðsaðilar að líta í kringum sig að leita uppi veikleika í kerfinu. Þegar farið var að rýna í hvað lægi að baki því að SV-bankinn birtist með óvænta fjármögnunarþörf kom í ljós að bankinn reyndist afar berskjaldaður fyrir vaxtaáhættu. SV-bankinn var þar með kominn í gin ljónsins og um miðja síðustu viku fór að breiðast út orðrómur á samfélagsmiðlum um lausafjárvandræði bankans eftir brunasölu á ríkisbréfum. SV-bankinn hafði vaxið afar hratt á síðustu árum en hann er með höfuðstöðvar í Kísildalnum og voru helstu viðskiptamenn hans sterkefnaðir einstaklingar úr tæknigeiranum og margir þeirra með verulegar innstæður. Þegar orðrómur fór að breiðast úr á samskiptamiðlum um vandræði bankans varð hann fyrir gamaldags bankaáhlaupi þar sem viðskiptavinir hans tóku út innstæður fyrir á fimmta tug milljarða. Áhlaupið var það öflugt að stjórnvöld þurftu að bregðast skjótt við og taka yfir bankann.
Viðbrögð stjórnvalda í Bandaríkjunum
Um síðustu helgi var mikill handagangur í öskjunni innan stjórnarráðs Bandaríkjanna. Það var greinilegt að yfirvöld voru ekki róleg yfir ástandinu enda þurfti að taka tillit til margra þátta. Á sama tíma mátu menn það svo að ekki kæmi til greina að bjarga bankanum. Það var þó einnig ofarlega í huga manna að vandræði vegna vaxtaáhættu væri líklega víða að finna í bankakerfinu og þörf væri á stuðningsaðgerðum til að koma í veg fyrir frekari áhlaup. Um helgina var því ákveðið að Bandaríkjaforseti kæmi strax á mánudaginn fram með fjögurra liða áætlun. Áætlunin fólst í því að ekkert þak yrði á tryggðum innstæðum. Bönkunum tveimur yrði ekki bjargað með skattfé, en tryggingarsjóður innstæðna tæki að sér að tryggja allar innstæður. Stjórnvöld myndu komast til botns í því sem gerðist og menn yrðu látnir sæta ábyrgð. Regluverki yrði breytt og bandaríski seðlabankinn myndi opna fyrir greiðari lausafjárfyrirgreiðslu til að koma í veg fyrir brunaútsölur. Þessi ráð virðast hafa dugað til að róa markaðinn í bili þótt enn verði vart við titring á mörkuðum og nú er horft til staðbundinna banka. Með þessari aðgerð var lögð þung byrði á innstæðutryggingar í Bandaríkjunum. Leikurinn að finna veikasta hlekkinn hófst hinum megin Atlantsála og fannst hann í formi Credit Suisse, sem lengi hafði legið undir ámæli. Í Sviss voru sjónarmið um freistnivanda ekki að trufla menn í björgunaraðgerðum í vikunni og horfðu líklega til kerfisáhættu.
Áhrifin á peningastefnuna og á heimsvísu
Í seðlabönkum er stundum sagt að verðstöðugleiki og fjármálastöðugleiki vegi salt. Þessi atburðarás SV-bankans kann að þýða að það muni hægjast á vaxtahækkunarferlinu, þar sem stjórnvöld vilja fullvissa sig um að það ógni ekki fjármálastöðugleika í landinu. Þetta getur þýtt að ef ekki losnar um spennu á vinnumarkaði, þá verður verðbólga í Bandaríkjunum langvinnari en ella og óvissa meiri. Áhrifin á heimshagkerfið eru þau sömu enda hefur ávöxtunarkrafa ríkisskuldabréfa lækkað hratt í kjölfarið. Það er jafnframt gjarnan sagt að seðlabankar hækki vexti þar til eitthvað gefur eftir. Það má þegar sjá merki þess bæði á fjármálamörkuðum og í raunhagkerfinu, t.d. tæknigeiranum, að væntanlega leynast einhver vandamál undir yfirborðinu.
Á síðasta aldarfjórðungi hafa hagkerfi heimsins að mestu búið við lágvaxtaumhverfi og greitt aðgengi að lánsfé og því afar illa búin undir það aðhald sem seðlabankar hafa þurft að beita undanfarið til að ná tökum á verðbólgunni. Auk vaxtalækkana hafa björgunarúrræðin frá aldamótum jafnframt falist í því að kasta peningum að vandanum með svokallaðri magnbundinni íhlutun. Nú eru góð ráð dýr þar sem þessi úrræði eru ekki í boði á verðbólgutímum. Bandaríkin voru fyrr á ferðinni með vaxtahækkanir og því líklegt að eitthvað muni jafnframt gefa eftir í öðrum löndum, t.d. á evrusvæðinu þar sem vextir voru hækkaðir í vikunni og þar sem er líklega að finna staðbundna veikleika.
Staða mála á Íslandi
Þær aðgerðir sem Bandaríkjaforseti kynnti á mánudaginn eru Íslendingum því miður vel kunnar. Á árinu 2008 leituðu markaðir uppi veikustu hlekkina og fundu þá í íslensku bönkunum. Þá voru svipuð sjónarmið uppi varðandi lausnir hér á árinu 2008. Hér var þak numið af innlendum innstæðutryggingum, skattfé var ekki notað til að bjarga bönkunum, farið var í rannsókn á því sem hér gerðist og löggjöf um fjármálamarkaði var breytt til að koma í veg fyrir að áfall sem þetta endurtæki sig.
Munurinn hér var hins vegar sá að íslensk stjórnvöld horfðu fram á kerfisáfall. Vegna þess að byggja þurfti kerfið upp úr öskustónni var mögulegt að ganga í verulegar kerfisbreytingar og búum við því við bankaumhverfi sem byggist m.a.á öflugu þjóðhagsvarúðarumhverfi. Framkvæmd peningastefnunnar hefur verið með öðrum hætti hér enda magnbundin íhlutun afar takmörkuð.
Í kjölfar bankaáfallsins hér hefur verið byggt upp afar öflugt fjármálakerfi, en þó er mikilvægt er að bankarnir stígi varlega til jarðar þar sem búast má við að lánsfé verði af skornum skammti á helstu mörkuðum á næstu misserum. Áhrifin hér heima fyrir af þessari uppákomu á bandaríska markaðnum eru þau að ef það ríkir áfram mikil óvissa, þá hækkar kostnaður við alla fjármögnun. Að sama skapi þarf að hafa í huga að það ríki sem skilar mestu til íslenska þjónustujafnaðarins eru Bandaríkin, þannig að viðskiptakjör gætu versnað í kjölfarið. Þá er enn verið að hækka vexti í Evrópu og má búast við að einhver frekari vandamál skjóti þar upp kollinum. Hins vegar er staða íslenska hagkerfisins sterk enda kröftugur hagvöxtur, lítið atvinnuleysi, miklar útflutningstekjur, lækkandi skuldir ríkissjóðs og frumjöfnuður ríkisfjármála næst von bráðar. Verðbólgan á Íslandi er þó enn lífseigari og kröftugri en æskilegt væri. Þess þá heldur eru verðbólguvæntingar of háar. Verðbólgan verður stærsta viðfangsefni hagstjórnarinnar næstu misseri.
Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menningar- og viðskiptaráðherra og varaformaður Framsóknar.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 18. mars 2023.
Þegar samgöngusáttmáli ríkisins og sex sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu var undirritaður árið 2019 hafði ríkt frost í uppbyggingu innviða á höfuðborgarsvæðinu og í raun frost í samskiptum höfuðborgarsvæðisins og ríkisins er vörðuðu samgöngur. Samgöngusáttmálinn markaði því tímamót.
Í samgöngusáttmálanum felst sameiginleg sýn á hvernig umferðarvandi höfuðborgarsvæðisins verður best leystur til lengri tíma. Það er ljóst að til að mæta þörfum íbúa höfuðborgarsvæðisins sem eru helmingur landsmanna verður sá vandi ekki leystur einvörðungu með því að styrkja stofnvegakerfið. Hann verður heldur ekki leystur með því að horfa einvörðungu á almenningssamgöngur. Niðurstaða samgöngusáttmálans er blönduð leið þar sem annars vegar eru lagðir miklir fjármunir í umfangsmiklar stofnvegaframkvæmdir til að bæta flæði umferðar um höfuðborgarsvæðið og hins vegar uppbygging hágæðaalmenningssamgangna. Auk þess er lögð mikil áhersla á uppbyggingu göngu- og hjólastíga.
Öflugra stofnvegakerfi
Framkvæmdir við stofnvegi eru tæpur helmingur af kostnaði við samgöngusáttmálann. Af þeim 10 stóru stofnvegaframkvæmdum sem eru á sviði sáttmálans er þremur lokið. Nú þegar hefur verið lokið framkvæmdum við kafla Vesturlandsvegar frá Skarhólabraut að Hafravatnsvegi, kafla Reykjanesbrautar frá Kaldárselsvegi að Krýsuvíkurvegi og kafla Suðurlandsvegar frá Bæjarhálsi að Vesturlandsvegi. Á næstu mánuðum hefjast framkvæmdir við langþráða tengingu Arnarnesvegar við Breiðholtsbraut og undirbúningur við gatnamót Reykjanesbrautar og Bústaðavegar er á lokametrunum. Þessar framkvæmdir eru meðal þeirra mikilvægustu í samgöngusáttmálanum og munu greiða verulega fyrir umferð íbúa svæðisins.
Hágæða almenningssamgöngur
Íbúum höfuðborgarsvæðisins fjölgar hratt og nemur fjölgunin tugum þúsunda á síðustu tíu árum.. Það er ljóst að til að tryggja betra flæði umferðar og þar með aukin lífsgæði fólks á svæðinu er nauðsynlegt að byggja upp hágæðaalmenningssamgöngur eins og við þekkjum frá þeim löndum og borgum sem við berum okkur helst saman við. Góðar almenningssamgöngur eru ekki einungis mikilvægt loftslagsmál og brýnt til að draga úr svifryksmengun heldur létta þær verulega á kostnaði fjölskyldna þegar auðveldara verður að fækka bílum á heimili. Aukin áhersla á almenningssamgöngur er nefnilega ekki, eins og sumir halda fram, árás á fjölskyldubílinn. Betri almenningssamgöngur eru nauðsynlegar til þess að gera umferðina skilvirkari og betri. Nú þegar nýta höfuðborgarbúar um það bil 12 milljónir ferða í Strætó og er auðvelt að ímynda sér hversu mikið vandinn myndi aukast við að 30-35 þúsund manns bættust við á hverjum degi á götunum í fjölskyldubílum. Að sama skapi er augljóst að betri almenningssamgöngur draga úr umferðarþunga og þeim töfum sem eru vegna umferðarhnúta í dag.
Aukin áhersla á virka ferðamáta
Eftir því sem tíminn líður nýta stöðugt fleiri sér aðra samgöngumáta en bíl og almenningssamgöngur í daglegu lífi. Með bættum hjólastígum hafa möguleikarnir til að hjóla til og frá vinnu aukist verulega, bæði á hefðbundnum reiðhjólum en einnig á rafhjólum og rafhlaupahjólum. Þróunin hefur verið hröð síðustu árin frá því að skrifað var undir samgöngusáttmálann og því hefur krafan um aukna áherslu á uppbyggingu hjólastíga aukist í takti við aukna notkun.Bættar samgöngur þýða aukin lífsgæði
Samgöngusáttmálinn er risastórt verkefni. Hann er í stöðugri þróun eins og eðlilegt er með svo umfangsmiklar framkvæmdir. Um sáttmálann og þá framtíðarsýn sem hann boðar er breið sátt enda felast í honum gríðarlegar umbætur. Bættar samgöngur á höfuðborgarsvæðinu þýða aukin lífsgæði fyrir íbúa svæðisins. Þær stytta umferðartímann, minnka mengunina og búa til betri tengingar fyrir fólk og fyrirtæki á svæðinu. Mikilvægt er að íbúar höfuðborgarsvæðisins geti valið sér ferðamáta, hvort sem það er fjölskyldubíllinn, almenningssamgöngur eða gangandi og hjólandi. Um þessa fjölbreytni snýst samgöngusáttmáli höfuðborgarsvæðisins.
Sigurður Ingi Jóhannsson, innviðaráðherra og formaður Framsóknar. Einar Þorsteinsson, formaður borgarráðs og oddviti Framsóknar í Reykjavík, Orri Vignir Hlöðversson, formaður bæjarráðs og oddviti Framsóknar í Kópavogi, Valdimar Víðisson, formaður bæjarráðs og oddviti Framsóknar í Hafnarfirði, Brynja Dan, oddviti Framsóknar í Garðabæ, Halla Karen Kristjánsdóttir, formaður bæjarráðs og oddviti Framsóknar í Mosfellsbæ.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 16. mars 2023.
Sannkölluð stórtíðindi voru opinberuð fyrir tungumálið okkar, íslenskuna, í vikunni þegar bandaríska tæknifyrirtækið OpenAI kynnti að hún hefði verið valin í þróunarfasa fyrir nýjustu útgáfu gervigreindarmállíkansins GPT-4, fyrst allra tungumála fyrir utan ensku. Þetta er stór áfangi fyrir tungumálið okkar en um er að ræða stærsta gervigreindarnet heims sem nú er fínþjálfað til þess að skilja og miðla upplýsingum á íslensku. Tæknin byggir á ógrynni texta af vefnum sem gervigreindin er þjálfuð á til þess að rýna, greina og byggja svör sín á og nýta í textasmið og samtalstæki sem notendur geta spurt næstum hvers sem er.
Það er ánægjulegt að sjá árangur vinnu undanfarinna ára vera að skila sér með hætti sem þessum en stjórnvöld hafa fjárfest myndarlega í málefnum tungumálsins; til að mynda hefur yfir tveimur milljörðum króna verið varið til máltækniverkefnisáætlunar stjórnvalda, sem snýr að því að byggja upp tæknilausnir til þess að nýta tungumálið okkar í þeim tækniheimi sem við búum í. Um 60 sérfræðingar hafa unnið af miklum metnaði til þess að koma þessum tæknilausnum á koppinn og gera íslenskuna í stakk búna svo hægt sé að nýta hana í snjalltækjum.
Fyrrnefnd tímamót eru afrakstur af heimsókn sendinefndar forseta Íslands og ráðherra í maí sl. þar sem við heimsóttum meðal annars höfuðstöðvar OpenAI í San Francisco. Fyrirtækið er leiðandi í alþjóðlegri umræðu um opið aðgengi að gervigreindartækni og ábyrga og örugga þróun hennar fyrir heimsbyggðina alla. Það sem vakti meðal annars aðdáun ytra var sú staðreynd að Ísland kemur með heilmikið að borðinu í samtali og samstarfi við erlend stórfyrirtæki á sviði gervigreindar. Íslenskar kjarnalausnir á sviðum máltækni eru aðgengilegar í opnum aðgangi, m.a. fyrir frumkvöðla, fólk í nýsköpun og fyrirtæki í fjölbreyttum rekstri sem geta þróað notendalausnir út frá þeim. Það má fullyrða að afrakstur þessarar vinnu sé forskort fyrir íslenskuna miðað við mörg önnur tungumál í síbreytilegum heimi tækninnar.
Ég er virkilega stolt yfir þeim árangri sem við erum að ná fyrir íslenskuna, hryggjarstykkið í sjálfsmynd okkar sem þjóðar. Ég vil þakka þeim fjölmörgu sem komið hafa að þessum spennandi verkefnum, ekki síst forseta Íslands sem lagt hefur sitt lóð á vogarskálarnar við að tala máli íslenskunnar í alþjóðlegu samhengi – og annarra tungumála fámennari ríkja – samstarfsfólki hjá Almannarómi og SÍM-hópnum, og sjálfboðaliðunum sem fyrir tilstilli máltæknifyrirtækisins Miðeindar komu að þjálfun gervigreindarinnar síðustu misserin. Við ætlum að tryggja bjarta framtíð fyrir íslenskuna og búa þannig um hnútana að sagan verði áfram skrifuð á íslensku um ókomna tíð.
Lilja Dögg Alfreðsdóttir, menningar- og viðskiptaráðherra og varaformaður Framsóknar.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 16. mars 2023.
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
