Category: Greinar

Categories
Fréttir Greinar

Geðheilbrigðismál – það þarf aðgerðir, ekki innantóm orð

Deila grein

07/10/2025

Geðheilbrigðismál – það þarf aðgerðir, ekki innantóm orð

Við stöndum frammi fyrir risastóru samfélagslegu máli: stöðu geðheilbrigðismála á Íslandi. Ætlum við að halda áfram að benda hvert á annað – sveitarfélögin, heilbrigðiskerfið, fyrri ríkisstjórnir, núverandi ríkisstjórn, hinn og þennan ráðherra eða ráðamann– eða ætlum við að taka höndum saman og skapa raunverulega þjónustu sem bjargar mannslífum?

Fréttir af sjálfsvígum, alvarlegri vanlíðan, áhættuhegðun og ofbeldisbrotum, sem rekja má að miklu leyti til vanrækslu á geðheilbrigðisþjónustu og úrræðaleysi, eru að verða daglegt brauð á samfélagsmiðlum. Rannsóknir hafa sýnt og sannað að skortur á geðheilbrigðisþjónustu og sálfræðiþjónustu, ónógur stuðningur í skólum og alltof langir biðlistar hafa afdrifaríkar afleiðingar.

Árið 2023 voru 47 sjálfsvíg á Íslandi, sem jafngildir um 12,4 á hverja 100.000 íbúa. Fyrstu sex mánuði ársins 2024 voru skráð 22 sjálfsvíg. Þetta eru ekki bara tölur – þetta eru einstaklingar, fjölskyldur og samfélög í sorg.

Staðan hjá börnum er sérstaklega sláandi: Í ágúst 2024 biðu 2.020 börn eftir þjónustu hjá Geðheilsumiðstöð barna, samanborið við 738 börn í desember 2021. Tilvísanir hafa nær tvöfaldast á tveimur árum og meðalbiðtími er allt að 12–24 mánuðir. Á þessum tíma gætu börnin verið án nauðsynlegrar hjálpar. Starfsemi geðdeilda og sú vinna sem þar fer fram er oftast góð, en biðin og sá fjölþætti vandi sem við stöndum frammi fyrir kallar á fjölbreyttari úrræði sem geðdeildir hafa því miður ekki upp á að bjóða í dag.

Ísland kallar sig velferðarsamfélag – þá verðum við líka að haga okkur sem slíkt.      

    Það þarf að:

  • Fjármagna aðgerðir sem stytta biðlista.
  • Tryggja snemmtæka íhlutun og sálfræðiaðstoð í skólum.
  • Auka aðgengi að þjónustu óháð efnahag eða búsetu.

Ísland stærir sig af því að vera velferðarsamfélag. Förum að haga okkur þannig og gera ráðstafanir til þess að geta staðið undir því. Það er svo mikilvægt að vera með snemmtækar íhlutanir, að geta brugðist við áður en það er orðið of seint, áður en einstaklingurinn er kominn of langt, á verri stað sem getur haft svo afdrifaríkar afleiðingar á einstaklinginn, fjölskyldu hans og samfélagið. Skólakerfið hefur öskrað á hjálp, velferðarkerfið hefur öskrað á hjálp, heilbrigðiskerfið hefur öskrað á hjálp, foreldrar hafa öskrað á hjálp, börn, ungmenni og fullorðnir hafa öskrað á hjálp.

Þingsályktun um geðheilbrigðisþjónustu til 2030 var samþykkt árið 2022 og setur fram góða framtíðarsýn. En stefnur einar og sér bjarga engum – það þarf raunverulegt plan, fjármagn og framkvæmd.

Við getum breytt þessu. Aðgerðir í dag kosta minna en aðgerðaleysi á morgun. Stöndum saman og tryggjum öllum aðgang að nauðsynlegri geðheilbrigðisþjónustu.

Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn er haldinn 10.október ár hvert og er hann tileinkaður vitund, fræðslu og umræðu um geðheilbrigði um allan heim. Ég vill hvetja alla til að klæðast grænu þennan dag sem táknar von, endurnýjun, jafnvægi, stuðning og samstöðu.

Díana Hilmarsdóttir, forstöðumaður Bjargarinnar geðræktarmiðstöðvar Suðurnesja og bæjarfulltrúi Framsóknar í Reykjanesbæ.

Greinin birtist fyrst á vf.is 7. október 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Varðveita skal sterka lýðræðishefð á Íslandi

Deila grein

07/10/2025

Varðveita skal sterka lýðræðishefð á Íslandi

Ísland hefur notið þeirrar gæfu að búa við ríka lýðræðishefð frá stofnun Alþingis árið 930. Stofnun allsherjarþings var merkilegt nýmæli á þeim tíma, án beinnar fyrirmyndar á Norðurlöndum, þar sem þing voru aðeins fyrir afmarkaða landshluta en ekki fyrir heila þjóð. Lögin voru æðsta vald og allir þeim undirgefnir. Alþingi hefur allar götur síðan verið tákn um sjálfsforræði þjóðarinnar og grundvöllur þjóðfrelsisbaráttu. Þessi hefð fyrir lýðræðislegum ákvörðunum og sjálfstæðu réttarkerfi hefur verið burðarás í íslensku þjóðlífi í meira en þúsund ár.

Til að velsæld ríki á Íslandi er nauðsynlegt að efla alþjóðaviðskipti og standa vörð um alþjóðasamvinnu. Samningurinn um Evrópska efnahagssvæðið er einn mikilvægasti alþjóðasamningur Íslands frá gildistöku hans árið 1994. Hann tryggir íslenskum almenningi og fyrirtækjum aðgang að innri markaði Evrópu, styrkir neytendavernd og stuðlar að samræmdum leikreglum á mörkuðum. Með samningnum tekur Ísland þátt í sameiginlegum reglum án þess að vera hluti af Evrópusambandinu og heldur þannig stjórn á eigin löggjöf. EES-samstarfið byggist á jafnvægi milli sjálfstæðra ríkja sem skuldbinda sig til samvinnu en framselja ekki alfarið löggjöf sína undir yfirþjóðlegt vald. Það er því mikilvægt að varðveita þetta jafnvægi, þar sem Ísland nýtur ávinnings samstarfsins án þess að fórna fullveldi sínu.

Bókun 35 við EES-samninginn gengur gegn íslenskri lýðræðishefð. Bókun 35 felur í sér að íslensk stjórnvöld viðurkenni forgang EES-réttar fram yfir landslög, sem væri í reynd afsal á löggjafarvaldi Alþingis. Samkvæmt Carl Baudenbacher, fyrrverandi forseta EFTA-dómstólsins, er innleiðing bókunar 35 ekki formsatriði heldur efnislegt inngrip í stjórnarskrárbundið sjálfstæði ríkisins. Núverandi fyrirkomulag, þar sem íslenskir dómstólar túlka lög í samræmi við EES-samninginn, tryggir bæði réttindi borgaranna og virðingu fyrir þjóðréttarlegum skuldbindingum án þess að grafa undan stjórnarskránni. Samþykkt bókunar 35 væri hins vegar pólitísk yfirlýsing um að Ísland undirgangist yfirþjóðlegt vald yfir eigin lögum. Það myndi veikja stöðu Alþingis sem æðsta handhafa löggjafarvalds og brjóta gegn þeirri sömu lýðræðishefð sem hefur varðveitt sjálfstæði þjóðarinnar í meira en árþúsund.

Íslensk stjórnskipan byggist á því að valdið komi frá þjóðinni og sé bundið við lög sem hún setur sér sjálf. Með því að hafna bókun 35 ver Ísland lýðræðislega hefð sína og þá meginreglu að engin yfirþjóðleg löggjöf skuli hafa forgang fram yfir vilja Alþingis. Að standa vörð um þessa grundvallarreglu er ekki andstaða við Evrópusamvinnu heldur trygging þess að þátttaka Íslands í henni verði áfram á forsendum sterkrar lýðræðishefðar og fullveldis þjóðarinnar.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, varaformaður Framsóknar og fv. utanríkisráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 7. október 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Á bak við atvinnuleysi er fólk

Deila grein

04/10/2025

Á bak við atvinnuleysi er fólk

Helsti styrkleiki íslensks samfélags hefur verið hátt atvinnustig og lítið atvinnuleysi. Það hefur einkennt velgengni okkar og skapað traust á framtíðina. Nú stöndum við hins vegar frammi fyrir óvenjulegum aðstæðum þar sem margir hafa misst atvinnu á stuttum tíma, miklu fleiri en við höfum átt að venjast.

Atvinnumissir er mikið áfall

Svo fátt eitt sé nefnt má vísa til uppsagna á Grundartanga, í sjávarútvegi og iðnaði tengdum honum, lokunar kísilversins á Bakka við Húsavík og falls Play með tilheyrandi afleiðingum fyrir íslenska ferðaþjónustu. Bak við tölur um atvinnuleysi er fólk af holdi og blóði. Atvinnumissir getur haft gríðarlega alvarleg áhrif fyrir einstaklinga og fjölskyldur, bæði efnahagslega og félagslega, og verður fyrir marga mikið áfall. Samfélagið í heild og stjórnvöld þurfa að sýna samkennd með þeim sem nú standa frammi fyrir þessum aðstæðum og ábyrgð með mótvægisaðgerðum.

Tækifærin eru til staðar

Þrátt fyrir áföllin er ljóst að Ísland býr yfir fjölmörgum styrkleikum og tækifærum. Ef rétt er haldið á málum getum við skapað ný störf, byggt upp verðmætasköpun og tryggt að fólk fái störf þar sem hæfileikar þess nýtast. Við búum yfir miklum mannauði, orkuauðlindum, öflugum sjávarútvegi og ferðaþjónustu, ásamt heilnæmri matvælaframleiðslu sem byggist á hreinleika náttúrunnar og telst með því besta sem þekkist í heiminum. Þetta eru hornsteinar sem við getum treyst á til að byggja sterka framtíð ef skynsamlega er staðið að málum. Atvinna fyrir alla, hefur verið og er eitt af grunngildum íslensks samfélags.

Störf og verðmætasköpun í forgangi

Margir hafa bent á að atvinnustefna ríkisstjórnarinnar virðist fyrst og fremst snúast um auknar álögur á heimili og fyrirtæki. Slíkt er hvorki rétta leiðin til að efla atvinnulífið né til að tryggja fólki störf. Þvert á móti getur það dregið úr fjárfestingum og valdið þannig fækkun starfa. Þess vegna er mikilvægt að ríkisstjórnin bregðist nú skýrt og ákveðið við. Hún þarf að leggja fram aðgerðir sem styðja við þá sem misst hafa vinnuna, hlúa að nýsköpun, efla atvinnu í öllum landshlutum og skapa umhverfi þar sem fyrirtæki og einstaklingar geta treyst á stöðugleika og sanngjarnt rekstrarumhverfi. Framsókn hefur alltaf lagt áherslu á atvinnu og verðmætasköpun. Við höfum ítrekað lagt áherslu á samvinnu við lausn stærstu viðfangsefna samfélagsins. Ríkisstjórnin hefur hins vegar kosið að fara aðra leið.

Í dag þurfum við raunhæfa nálgun, samvinnu allra hagaðila, til að snúa af braut vaxandi atvinnuleysis. Í dag þurfum við ekki stór orð, glansandi kynningar eða óraunhæf loforð. Við þurfum jarðbundin og raunsæ stjórnmál sem umfram allt veita fólki von um að betri tímar séu fram undan. Slík stjórnmál byggjast á ábyrgð, samstöðu og því að setja fólk í forgang.

Þannig getum við tryggt að Ísland verði áfram samfélag þar sem velferð og lítið atvinnuleysi eru hornsteinar og framtíðin er byggð á traustum grunni.

Sigurður Ingi Jóhannsson, formaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst í Morgumblaðinu 4. október 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Ríkið axli ábyrgð á sjóvörnum

Deila grein

03/10/2025

Ríkið axli ábyrgð á sjóvörnum

Sjávarflóð og landbrot eru ekki lengur eitthvað sem gerist „af og til“. Þetta er raunveruleg vá sem íbúar Suðurnesja finna fyrir aftur og aftur. Við höfum séð sjóinn brjótast inn í byggð, valda tjóni á hafnarmannvirkjum, leggja kirkjugarða í hættu og skemma eignir bænda og fyrirtækja.

Það er ekki nóg að horfa á vandann og bíða eftir næsta stórflóði. Lög um sjóvarnir 1997 nr. 28 5. maí segja skýrt að ríkið beri ábyrgð á þessum málum – innviðaráðherra hefur yfirstjórn og Vegagerðin framkvæmir. Sveitarfélög og landeigendur eiga aðeins að leggja til lítinn hluta kostnaðar. Þrátt fyrir þetta stöndum við sem sveitarfélag í sífelldri baráttu við að fá nauðsynlegar aðgerðir samþykktar.

Af 17 verkefnum sem Suðurnesjabær lagði fram í samgönguáætlun 2024-2028 fengust aðeins sex samþykkt – og jafnvel þau voru skorin niður. Á meðan er árlegt framlag ríkisins til sjóvarna á öllu landinu aðeins 150 milljónir króna. Sú upphæð dugar ekki einu sinni fyrir brýnum verkefnum í okkar sveitarfélagi, hvað þá annars staðar á landinu.

Við Íslendingar höfum byggt upp Ofanflóðasjóð sem ver íbúa gegn snjóflóðum – og það hefur virkað að miklu leyti. Sjávarflóð eru náttúruvá líkt og ofanflóð. Nú þurfum við sambærilegan Sjávarflóðasjóð, sem tryggir að sveitarfélög um land allt fái raunverulegan stuðning til varna gegn ágangi sjávar. Þetta er spurning um öryggi fólks, atvinnulífs og menningarminja.

Ég skora á ríkisstjórn Samfylkingar, Viðreisnar og Flokks fólksins að gera sjóvarnir að forgangsmáli strax. Við Suðurnesjamenn höfum séð hvað gerist þegar ekkert er gert. Við getum ekki beðið eftir að sjórinn gangi yfir mannvirki – og það mun að öllum líkindum gerast aftur í vetur ef
ekkert verður að gert. Neyðaraðgerða er þörf víða, meðal annars neðst við Hvalsneskirkju þar sem stórt skarð er í landgarðinum. Það getur valdið miklu tjóni bæði á íbúðarhúsi sem þar er nærri auk þess sem kirkjugarðurinn er í stórhættu. Sama má segja um Nátthaga, sem er á milli Sandgerðis og Garðs, og Útgarð í Garði. Þá hefur hafnarstjórn einnig krafist úrbóta fyrir veturinn til að verjast frekara tjóni á hafnarmannvirkjum í Sandgerðishöfn.

Ríkisstjórnin verður að axla ábyrgð.

Anton Guðmundsson, oddviti Framsóknarflokksins í Suðurnesjabæ.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 3. október 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Hafnar­fjörður er bær sem styður við lífs­gæði eldra fólks

Deila grein

02/10/2025

Hafnar­fjörður er bær sem styður við lífs­gæði eldra fólks

Í Hafnarfirði hefur ávallt verið lögð rík áhersla á að eldra fólk fái stuðning og tækifæri til að njóta lífsins, rækta heilsu og samfélagstengsl og eiga öruggt heimili. Lykilþættir í þeirri vinnu eru félagsstarf, heilsueflingu og húsnæðismál.

Félagsstarf – samfélag, samvera og forvarnir

Hafnarfjarðarbær hefur árum saman stutt dyggilega við félagsstarf eldra fólks með því að leggja sjálfsprottnu félagsstarfi Félags eldri borgara í Hafnarfirði til húsnæði og starfsfólk. Nú er verið að vinna að nýjum rekstrarsamningi um það verkefni. Um er að ræða tímamóta samning. Erum að formgera í samningi þann stuðning sem félagsstarfið hefur fengið í gegnum árin.

Samningurinn tryggir eldra fólki í Hafnarfirði fjölbreytt félagsstarf og öflugan vettvang til samveru. Bærinn leggur til húsnæði fyrir starfsemina, greiðir rekstrarkostnað og leggur til starfsfólk sem sinna daglegri umsjón og skipulagi. Félagsstarfið býður þannig upp á fjölbreytt tómstundastarf, viðburði og samveru sem hefur gríðarlegt gildi fyrir lífsgæði eldra fólks.

Félagsstarfið er ekki aðeins skemmtilegt og gefandi heldur hefur það einnig sterkt forvarnargildi. Með því að bjóða upp á vettvang þar sem fólk hittist, rjúfi félagslega einangrun og upplifi sig sem virkan þátttakanda í samfélaginu er dregið úr einmanaleika og líkamleg og andleg heilsa er bætt. Í raun má segja að félagsmiðstöðin Hraunsel sé eins konar hjartsláttur samfélagsins fyrir eldri kynslóðina.

Heilsuefling og frístundastyrkur er fjárfesting í vellíðan

Í Hafnarfirði er litið á heilsueflingu eldra fólks sem fjárfestingu í bættri heilsu, sjálfstæði og lífsgæðum. Í samstarfi við Janus heilsueflingu stendur bæjarfélagið að öflugu verkefni sem býður upp á heilsuráðgjöf, hópþjálfun, fræðslu og einstaklingsmiðaða þjónustu. Hafnarfjarðarbær er einnig með samning við Hress heilsurækt um aðgengi fyrir eldra fólk að tímum og þjálfun.

Markmiðið er að styrkja líkamlega heilsu, efla hreyfigetu og forða því að líkamleg færni skerðist of snemma. Með reglulegri hreyfingu og ráðgjöf eykst sjálfstæði fólks, dregið er úr fallhættu og öðrum slysum, og líkur minnka á langvinnum sjúkdómum á borð við hjarta- og æðasjúkdóma eða sykursýki. Það er því augljóst að heilsuefling er öflugasta forvörnin sem hægt er að veita.

Frístundastyrkurinn einstakt úrræði sem Hafnarfjörður var brautryðjandi í að innleiða. Hann gerir fólki 67 ára og eldra kleift að sækja skipulagt íþrótta- og tómstundastarf á hagkvæmari hátt.

Þessi samsetning, heilsuefling í gegnum faglega þjónustu og styrkur sem hvetur til þátttöku, er ekki aðeins fjárfesting í vellíðan heldur líka öflug forvörn. Hún dregur úr einangrun, minnkar álag á heilbrigðiskerfið og tryggir eldra fólki fleiri góð og virðingarverð ár.

Öruggt heimili fyrir framtíðina

Eitt mikilvægasta málið til framtíðar er að tryggja fjölbreytt og hentugt húsnæði fyrir eldra fólk. Starfshópur á vegum bæjarins er að ljúka vinnu við tillögur að uppbyggingu íbúða sem mæta þörfum þessa hóps og verða þær kynntar á næstunni.

Í Hafnarfirði hefur verið lögð sérstök áhersla á að uppbygging húsnæðis taki mið af ólíkum þörfum íbúanna.

Þegar kemur að eldra fólki er lykilatriði að skapa öryggi og stuðning en jafnframt virða óskir um sjálfstæði. Því er mikilvægt að leggja áherslu blandaðar lausnir: þjónustuíbúðir þar sem fólk fær stuðning við daglegt líf, íbúðir nálægt þjónustu og samgöngum og jafnframt hefðbundið húsnæði sem hentar þeim sem vilja búa áfram sjálfstætt.

Með þessu móti tryggjum við að hver og einn geti fundið lausn sem hentar hans aðstæðum og óskum. Slíkt húsnæði er ekki aðeins mikilvægt fyrir einstaklingana sjálfa heldur styrkir það líka samfélagið í heild. Eldra fólk fær þannig að halda tengslum, vera virkt í nærumhverfi sínu og lifa lífinu af reisn.

Hafnarfjörður hefur sýnt að bærinn hefur staðið sig vel í uppbyggingu íbúða. Við erum staðráðin í að vera fyrirmynd þegar kemur að því að byggja samfélag þar sem allir finna sér heimili.

Framtíðin í okkar höndum

Í Hafnarfirði er enginn látinn standa einn. Með því að efla félagsstarf, heilsu og húsnæðismál tryggjum við að eldra fólk geti notið lífsins með reisn, gleði og öryggi. Það er ekki aðeins þjónusta heldur stefna sem byggir á samkennd, virðingu og framsýni.

Við trúum því að sterkt samfélag byggist á því að allir fái að blómstra á sínum forsendum, hvort sem fólk er ungt eða komið á efri ár. Með áframhaldandi metnaði, samstarfi og hugrekki mun Hafnarfjörður halda áfram að vera bær þar sem gott er að eldast.

Valdimar Víðisson, bæjarstjóri Hafnarfjarðar.

Greinin birtist fyrst á visir.is 2. október 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Við krefjumst þess að á okkur sé hlustað

Deila grein

01/10/2025

Við krefjumst þess að á okkur sé hlustað

Samband sveitarfélaga á Austurlandi (SSA) er öflugur málsvari og drifkraftur byggðaþróunar.

SSA er málsvari sveitarfélaganna á Austurlandi gagnvart ríkisvaldinu og öðrum hagsmunaaðilum. Sambandið stendur vörð um hagsmuni svæðisins í umræðum um byggðamál, verkefnaflutninga og jöfnun á búsetuskilyrðum milli landshluta. Sambandið er mikilvægur vettvangur fyrir sveitarstjórnarmenn á svæðinu til að skiptast á skoðunum, eiga samtal og vinna sameiginlega að verkefnum.

Vegvísir að sameiginlegri framtíð

Árið 2022 var svæðisskipulag Austurlands 2022-2044 samþykkt af sveitarstjórnum allra sveitarfélaga á Austurlandi. Svæðisskipulag er mikilvægt stjórntæki sem markar sameiginlega framtíðarsýn Austfirðinga fyrir næstu áratugi. Það er stefnumarkandi langtímaáætlun sem tekur til allra sveitarfélaga á Austurlandi.

Svæðisskipulagið er meira en bara áætlun, það er leiðarljós fyrir allt samfélagið á Austurlandi. Með því að marka skýra stefnu um uppbyggingu atvinnu, innviða og ferðaþjónustu hjálpar skipulagið til við að laða að nýja íbúa og fyrirtæki og styrkja núverandi samfélag.

Í svæðisskipulagi Austurlands kemur fram að mikilvægt sé að unnið verði að því að bæta vegi, gera jarðgöng og breikka brýr til að stytta leiðir og auka öryggi. Áhersla verði lögð á að byggja Fjarðarheiðargöng, Seyðisfjarðargöng og Mjóafjarðargöng með það að markmiði að hringtengja miðsvæði Austurlands.

Samhljóða samþykktar bókanir

Samband sveitarfélaga á Austurlandi hefur ítrekað bókað um hringtengingu Austurlands með jarðgöngum og má finna bókanir þess efnis áratugi aftur í tímann. Í bókun aðalfundar allt frá árinu 2007 segir: Fundurinn lítur svo á að Norðfjarðargöng verði fyrsti hluti svokallaðra Miðfjarðaganga sem eru jarðgöng frá Eskifirði um Norðfjörð, Mjóafjörð, Seyðisfjörð til Héraðs.

Árið 2008 er síðan samþykkt að aðalfundurinn lýsi yfir fullum stuðningi við baráttu Seyðfirðinga fyrir jarðgöngum á milli Héraðs og Seyðisfjarðar. Bókanir á aðalfundum SSA eru áþekkar árum saman og er smám saman gengið lengra eftir því sem ný Norðfjarðargöng og göng í öðrum landshlutum, s.s. Dýrafjarðar- og Vaðlaheiðargöng, komast á undirbúnings- og framkvæmdarstig.

Áherslur sveitarfélaganna á Austurlandi um næstu göng voru og eru skýrar: Fjarðarheiðargöng eiga að vera næstu göng á Austurlandi. Þung áhersla hefur verið lögð á að hönnun ganga frá Seyðisfirði um Mjóafjörð til Norðfjarðar fari fram samhliða vinnu við Fjarðarheiðargöng með það að markmiði að hringtengja miðsvæði Austurlands.

Við tölum skýrt

Haustþing SSA krefst þess að ráðist verði tafarlaust í hringtengingu Austurlands með jarðgöngum og í löngu tímabærar úrbætur á Suðurfjarðavegi og Öxi í samræmi við áherslur svæðisskipulags Austurlands 2022-2044.

Haustþing SSA ítrekar jafnframt gagnvart núverandi stjórnvöldum að Austurland sé næst í röðinni hvað varðar jarðagangauppbyggingu. Það er ólíðandi að stjórnvöld reyni að komast undan þeirri ábyrgð með því að draga fram gömul þrætuepli í tilraunum sínum til að fjármagna uppbyggingu annars staðar á landinu.

Kæru þingmenn og ráðherrar, það er ekki hægt að vera skýrari í máli. Það er skýlaus krafa okkar að þið talið okkar máli og hlustið á okkar samhljóða samþykktar ályktanir.

Jónína Brynjólfsdóttir, forseti sveitarstjórnar Múlaþings og fulltrúi á haustþingi SSA á Vopnafirði.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 1. október 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Litla gula hænan og Evrópusambandið

Deila grein

30/09/2025

Litla gula hænan og Evrópusambandið

Margir muna eftir sögunni um litlu gulu hænuna sem fann hveitifræ. Hún áttaði sig á því að ef hún myndi sá, slá, þreskja og mala hveitifræið og baka svo brauð, þá væri hægt að njóta ávinningsins. Hún bað önnur dýr á bænum að hjálpa en hundurinn, kötturinn og svínið höfnuðu því öll. Þegar brauðið var loks tilbúið vildu þau þó öll fá sneið, en þá sagði litla gula hænan nei, aðeins hún sem vann verkið ætti rétt á brauðinu.

Fyrirverandi bankastjóri Evrópska seðlabankans og forsætisráðherra Ítalíu, Mario Draghi, er í hlutverki litlu gulu hænunnar. Draghi hefur ítrekað varað við því að Evrópusambandið sé að missa samkeppnishæfni sína vegna aðgerðaleysis. Á síðasta ári lagði hann fram 383 tillögur um umbætur sem gætu aukið framleiðni og hagvöxt, ásamt því að efla ESB-ríkin í tæknikapphlaupinu gagnvart Bandaríkjunum og Kína. Tillögurnar voru samþykktar en aðeins um 11 prósentum hefur verið hrint í framkvæmd. Afgangurinn af tillögunum er fastur í ágreiningi og skrifræði.

Draghi óskar eftir aðstoð: „Hver vill hjálpa mér að sá, mala og uppskera?“ En svörin eru lítil. Leiðtogar ESB-ríkja viðurkenna vandann, jafnvel framkvæmdastjórinn Ursula von der Leyen, en þegar til kastanna kemur er viljinn ekki nægur. Sagan um litlu gulu hænuna felur í sér ákveðinn boðskap. Ef enginn er tilbúinn að leggja hönd á plóginn, þá verður ekkert brauð til að deila. Hagkerfi margra ESB-ríkja er í þeirri stöðu að verðmætasköpun er að minnka. Ég er ekki í nokkrum vafa um að ESB-ríki geti bakað sitt brauð, en gallinn er að kerfið sem búið er að setja upp dregur úr hvatanum til þess. Gjaldmiðill þeirra hefur ekki skilað þeim árangri sem vænst var í upphafi, fjármögnun erfið, umgjörðin um ríkisfjármálin ekki nægilega sterk og ekki hefur verið ráðist í nauðsynlegar efnahagslegar kerfisbreytingar til að létta róðurinn. Á meðan vex hagkerfi Bandaríkjanna átta sinnum hraðar en hagkerfi Evrópu. Þar hefur fjárfesting í nýsköpun, orkuöryggi og gervigreind skapað mikla framþróun. Kína er á fleygiferð í gervigreindinni, en einnig í innviðum og iðnaði, og styrkir áhrif sín í Asíu og Afríku. Evrópa stendur hins vegar í stað og glímir við að brúa bilið milli háleitra áforma og raunverulegra framkvæmda.

Eins og staðan er í dag, þá á Ísland að tryggja viðskiptakjör sín með alþjóðlegri samvinnu og efla samkeppnishæfni og hagvöxt. Ísland hefur náð miklum framförum síðustu áratugi og gert það í krafti sjálfstæðis með tryggt eignarhald á auðlindum sínum. Ísland á ekki að gerast aðili að ESB, sem er ekki tilbúið að gera það sem þarf til að baka brauðið og njóta síðan ávinningsins.

Lilja Dögg Alfreðsdóttir, varaformaður Framsóknar og fv. utanríkisráðherra.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 30. september 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Tíma­mót í sjálfs­vígs­for­vörnum

Deila grein

29/09/2025

Tíma­mót í sjálfs­vígs­for­vörnum

Gulur september er helgaður geðrækt og sjálfsvígsforvörnum, samvinnuverkefni fjölmargra stofnana og félagasamtaka sem vinna saman að forvörnum. Ástæðan er einfaldlega sú að málefnið snertir okkur öll sem samfélag. Sjálfsvíg og andlát vegna óhappaeitrana (s.s. lyfja- eða fíkniefnaofskammta) eru viðkvæmir og sársaukafullir atburðir sem hafa djúpstæð áhrif á aðstandendur, fjölskyldur og samfélagið í heild. Reynsla og rannsóknir sýna að hver einstaklingur sem sviptir sig lífi skilur eftir sig stóran hóp syrgjenda og ástvina.

Áhrif á samfélagið

Samkvæmt tölum Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar verða að meðaltali 135 manns fyrir áfalli eða sambærilegum áhrifum í kjölfar eins sjálfsvígs. Talið er að um sex þúsund Íslendingar verði fyrir áhrifum af sjálfsvígum á hverju ári en tíðni sjálfsvíga hér á landi hefur staðið í stað um langt skeið.

Þetta gerist þrátt fyrir ýmis fyrirbyggjandi úrræði og vinnu sem þegar eru til staðar. Við verðum því að gera betur og leita nýrra leiða til að fækka sjálfsvígum. Einn mikilvægur þáttur í þeirri viðleitni er að afla betri þekkingar á orsakaferlinu sem leiðir til sjálfsvíga og óhappaeitrunar, þannig að hægt sé að grípa fyrr inn í og bjarga mannslífum.

Rannsókn á orsakaferli

Af þessari ástæðu lagði ég upphaflega fram á Alþingi þingsályktunartillögu um rannsókn á orsakaferli í aðdraganda sjálfsvíga og dauðsfalla vegna óhappaeitrana. Nú hefur þessi tillaga verið lögð fram í þriðja sinn, uppfærð í hvert skipti í takt við þróun mála.

Þingsályktunartillaga sama efnis var fyrst flutt á Alþingi árið 2023, endurflutt 2024 með nokkrum breytingum og er nú lögð fram að nýju haustið 2025. Í millitíðinni hefur starfshópur á vegum Lífsbrúar, miðstöðvar sjálfsvígsforvarna hjá embætti landlæknis, hafið einmitt þá vinnu sem tillagan fjallaði um.

Markmið tillögunnar

Tillagan gengur því nú út á að styðja þetta mikilvæga rannsóknarverkefni, tryggja að það hafi nauðsynlegt fjármagn og stuðning til að vinna úr þeim gögnum sem safnað hefur verið svo rannsóknin skili sem bestum árangri. Markmiðið er að fá áreiðanlegar niðurstöður um hvaða áhættuþættir og atburðir eru til staðar í aðdraganda sjálfsvíga og banvænna ofskammta, og hvernig megi nýta þá vitneskju til að móta markvissar forvarnir.

Breið pólitísk samstaða

Það er óhætt að segja að málið hafi hlotið óvenju breiða samstöðu. Þingheimur hefur nánast allur sameinast á bak við tillöguna, þvert á flokka, sem sýnir fram á mikilvægi hennar. Slíkur stuðningur allra þingflokka og þingmanna er fáheyrður og fyrir það er ég innilega þakklát.

Frá orðum til aðgerða

Ég fagna því sérstaklega að finna hljómgrunn hjá framkvæmdavaldinu fyrir þessu mikilvæga máli. Þegar tillagan var rædd í þinginu tók heilbrigðisráðherra jákvætt í málið, og nýlega lýsti hún því yfir að ráðist verði í að rannsaka sjálfsvíg á Íslandi betur, fyrst um sinn afturvirkt til ársins 2020.

Nánar tiltekið vonast ráðherra til að í framtíðinni verði einnig hægt að kanna hvert einstakt tilfelli í þaula, til að sjá hvort eitthvað hefði mátt fara öðruvísi og draga af því lærdóm. Þessi yfirlýsing heilbrigðisráðherra þýðir að vilji stjórnvalda stendur nú til þess sama og við á Alþingi höfum kallað eftir.

Jafnframt kynnti heilbrigðisráðuneytið í mars sl. nýja aðgerðaáætlun til að fækka sjálfsvígum með 26 aðgerðum og er sú vinna þegar hafin. Með slíku átaki og áherslu á úrbætur í geðheilbrigðisþjónustu er ljóst að málaflokkurinn hefur fengið nauðsynlega athygli og forgang.

Næstu skref

Nú reynir á að fylgja þessu eftir af fullum krafti. Rannsóknarverkefni Lífsbrúar þarf að njóta alls þess stuðnings sem til þarf svo gögnin verði rétt og ítarlega greind og niðurstöður liggi fyrir sem fyrst. Síðan þarf að hrinda tillögum í framkvæmd án tafar.

Með vísindalega ígrunduðum forvörnum getum við snúið við þeirri þróun að sjálfsvígstíðni standi í stað eða fari vaxandi. Markviss inngrip, aukið aðgengi að sálrænum stuðningsúrræðum og vakandi augu okkar allra geta skipt sköpum. Gulur september minnir okkur á að við eigum að hlúa að andlegri heilsu, alla mánuði ársins. Ef við höldum áfram að vinna saman, deila þekkingu og sýna hugrekki til að ræða opinskátt um sjálfsvíg, þá getum við, sem samfélag, komið í veg fyrir að fleiri fjölskyldur upplifi þann óbætanlega missi sem fylgir þessum harmleikjum. Það er sameiginlegt verkefni okkar allra að berjast gegn sjálfsvígum og bjarga mannslífum.

Ingibjörg Isaksen, þingflokksformaður Framsóknar.

Greinin birtist fyrst á visir.is 27. september 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Ekki sama hvaðan gott kemur

Deila grein

29/09/2025

Ekki sama hvaðan gott kemur

Fyrr í mánuðinum lögðum við í Framsókn til að Reykjavíkurborg yrði aðili að verkefninu Barnvænt sveitarfélag, sem er hluti af alþjóðlegu verkefni UNICEF, Child Friendly Cities Initiative. Þátttaka í verkefninu felur í sér markvissa og kerfisbundna innleiðingu á Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna og skuldbindingu um að setja börn og hagsmuni þeirra í forgang í allri stefnumótun, ákvarðanatöku og daglegum rekstri. Borgin hefur þegar tekið mikilvæg skref með réttindaskólum og frístund UNICEF þar sem Barnasáttmálinn er innleiddur í leik- og grunnskóla, frístundaheimili og félagsmiðstöðvar. Með þátttöku í verkefninu væri stigið næsta skref: að tryggja að Barnasáttmálinn verði raunverulegur rauður þráður í allri starfsemi og stjórnsýslu borgarinnar.

Hvers vegna skiptir máli að verða Barnvænt sveitarfélag?

Það er þannig að flest, ef ekki allt, í borginni snertir líf barns. Hvort sem um ræðir skipulag hverfa, samgöngur, menntun eða félagsþjónustu. Því er mikilvægt að „barnaréttindagleraugun“ séu ávallt uppi og aðkoma barna á ákvörðunartöku sé aukin.

Við segjum oft að gæði samfélags séu mæld eftir því hvernig við hlúum að börnum okkar. Þetta er ekki bara falleg setning heldur prófsteinn á manngildi okkar og forgangsröðun. Þegar börnum líður vel þá líður samfélaginu vel og þegar börn finna að þau skipta máli og geti haft áhrif á þeirra nærsamfélag þá verður borgin betri og mennskari. Við eigum að gera allt sem við getum til að það sé gott að vera barn í Reykjavík.

Börn eru ekki aðeins framtíðin, þau eru nútíðin. Þau lifa hér og nú í borginni okkar og upplifa daglega ákvarðanir borgarstjórnar. Allt sem borgin gerir, frá fjárhagsáætlunum til ákvarðana um skipulagsmál, hefur áhrif á börn. Þegar við ákveðum hvernig hverfi eru skipulögð, hvernig samgöngur eru hannaðar, hvernig þjónusta er veitt í skólum, frístundaheimilum og félagsmiðstöðvum þá upplifum við, sem teljumst fullorðin, það ekki með sama hætti og börn. Það sem fyrir okkur kann að vera lítið atriði í fjárhagsáætlun getur haft afgerandi áhrif á líf barns. Þess vegna skiptir máli að við hugum alltaf að því hverjar afleiðingar ákvarðana og þjónustu borgarinnar er á börn. Lengi býr að fyrstu gerð og þar á forgangsröðin að liggja.

Afgreiðsla meirihluta borgarstjórnar í málinu felur í sér algjört metnaðarleysi

Reykjavíkurráð ungmenna hefur opinberlega lýst yfir stuðningi við það að Reykjavíkurborg hefji þá vegferð að verða Barnvænt sveitarfélag. Það segir okkur að þau vilja að við tökum hagsmuni þeirra alvarlega og hlustum á börn þegar við tökum ákvarðanir. Meirihluti borgarstjórnar virðist þó ekki vera sannfærður um ágæti verkefnisins. Raunar báru ræður meirihlutans með sér vanþekkingu á verkefninu og skort á vilja til að láta kné fylgja kviði þegar kemur að réttindum barna.

Meirihlutinn hélt því fram að borgin væri nú þegar Barnvænt sveitarfélag og vísaði til tillögu sem samþykkt var árið 2014. Staðreyndin er þó sú að þróun á verkefninu Barnvænt sveitarfélög hófst ekki fyrr en árið 2016 og 18. nóvember 2019 í tilefni af 30 ára afmæli Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna, undirrituðu Ásmundur Einar Daðason, þáverandi félags- og barnamálaráðherra og Bergsteinn Jónsson, þáverandi framkvæmdastjóri UNICEF á Íslandi, samning um samstarf við félagsmálaráðuneytið við innleiðingu verkefnisins undir formerkjunum Barnvænt Ísland. Reykjavíkurborg hefur ekki tekið ákvörðun um að verða Barnvænt sveitarfélag þótt tekin hafa verið skref í átt að innleiðingu barnasáttmálans í starf borgarinnar t.a.m. með ofangreindum réttindaskólum.

Meirihlutinn segist vera hlynntur því að barnasáttmálinn sé markvisst og kerfislega innleiddur í Reykjavíkurborg en í stað þess sýna það í verki með því að samþykkja tillögu um þátttöku í verkefni sem snýr einmitt að því kom hann með breytingartillögu þess efnis að ávinningur verkefnisins verði skoðaður. Það vekur furðu að meirihlutinn átti sig ekki á augljósum ávinningi verkefnisins fyrir hagsmuni barna, líkt og fjölmörg sveitarfélög hafa gert bæði hérlendis og erlendis. En sennilega var málinu vísað áfram til frekari greiningar svo að meirihlutinn geti lagt málið aftur fram seinna sem sitt eigið. Það er ekki sama hvaðan gott kemur.

Hagsmunir barna eiga að vera í fyrsta sæti

Ákvörðun um að taka þátt í verkefninu Barnvænt sveitarfélag er pólitísk afstaða um að réttindi barna skipti máli. Samþykkt tillögunnar hefði verið tækifæri fyrir borgarstjórn Reykjavíkur að sameinast um að setja réttindi barna í forgang. Ekki vegna þess að í því felst ákveðin táknræn viðurkenning. Mun frekar vegna þess að í því fælist raunveruleg skuldbinding borgarinnar um að innleiða Barnasáttmálann með markvissum og kerfisbundnum hætti í stjórnsýslu og starfsemi Reykjavíkurborgar sem og að þverpólitísk samstaða um þátttöku í verkefninu væri yfirlýsing til barna í borginni um að þau skipta máli.

Reykjavíkurborg á að hafa metnað til þess að vera leiðandi á meðal borga á heimsvísu þegar kemur að innleiðingu á Barnasáttmálanum og þar með réttindum barna. Það á ekki að skipta máli hvaðan gott kemur.

Magnea Gná Jóhannsdóttir, borgarfulltrúi Framsóknar.

Greinin birtist fyrst á visir.is 29. september 2025.

Categories
Fréttir Greinar

Stjórn­endur sem mega ekki stjórna

Deila grein

26/09/2025

Stjórn­endur sem mega ekki stjórna

Mennta- og barnamálaráðherra hyggst setja á fót fjórar til sex svæðisskrifstofur sem taki yfir rekstur og stjórnsýslu framhaldsskóla. Markmiðin eru göfug og verðskulda athygli. Þau snerta m.a. sjónarmið um jafnt aðgengi, betri þjónustu og aukinn faglegan stuðning. Enginn dregur í efa mikilvægi þessa. En leiðin sem boðuð er vekur upp margar spurningar í ljósi gildandi laga, réttarframkvæmdar og almennra sjónarmiða um hvað felist í hugtakinu stjórnun.

Flugstjóri sem má ekki fljúga

Lög um framhaldsskóla kveða skýrt á um að skólameistari beri ábyrgð á daglegum rekstri skólans, gerð fjárhagsáætlunar og að henni sé fylgt, auk þess að ráða starfsfólk skólans. Þessi rekstrarlega ábyrgð er mjög rík og mikilvæg, eins og Umboðsmaður Alþingis hefur m.a. ítrekað bent á í álitum sínum.

Með fyrirhuguðum breytingum verður skólameistari í orði forstöðumaður, en í verki án forræðis yfir þeim þáttum sem hann ber í dag lagalega ábyrgð á. Hann heldur eftir „faglegri“ ábyrgð en stýrir hvorki fjármagni né ráðningum til að framkvæma hana. Slík staða gengur gegn þeirri meginreglu um að vald og ábyrgð verða að fara saman í stjórnsýslu.

Hugsanlega má setja sérlög sem umbreyta eðli starfs skólameistara og ganga framar öllum gildandi lögum og hefðbundnum sjónarmiðum um ábyrgð skólameistara. Ef breytingarnar ganga eftir verður skólameistari þó í reynd eins og flugstjóri sem má ekki fljúga.

Fjárveitingar og framkvæmd fjárlaga

Alþingi veitir fé til hvers skóla með fjárlögum, eins og fram kemur í lögum um framhaldsskóla. Að baki liggur tillaga ráðherra um fjárveitingar til hvers skóla.

Ef rekstur færist til svæðisskrifstofa, hver ber þá ábyrgð gagnvart Alþingi á að fjármununum sé ráðstafað í samræmi við fjárlög og þar með stefnu málefnasviða (ráðherra)? Hlutaðeigandi ráðherra? Svæðisskrifstofan? Skólanefndir? Munu fulltrúar frá svæðisskrifstofum t.d. þurfa að koma fyrir fjárlaganefnd Alþingis ef rekstur tiltekins framhaldsskóla vekur áhyggjur?

Hér er hættan sú að við búum til ábyrgðartóm sem grefur undan framkvæmd fjárlaga og þeirri meginreglu að forstöðumenn beri ábyrgð á því að rekstrarútgjöld séu í samræmi við fjárlög og sett markmið, eins og fram kemur í lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins.

Lög um opinber fjármál, sem tóku gildi 1. janúar 2016, leggja enn fremur ríka áherslu á þessa ábyrgð forstöðumanna (skólameistara). Hún er hluti af gangverki stjórnkerfisins.

Mannauðsmál tekin burt

Mannauðsmál, þ.m.t. ráðningar, launakjör og starfsþróun, eiga að færast til svæðisskrifstofa, gangi umrædd áform eftir. Samkvæmt gildandi lögum er það hins vegar skólameistari sem ræður stjórnendur, kennara og aðra starfsmenn skólans, að höfðu samráði við skólanefnd. Þótt fyrirhugaðar breytingar gætu hugsanlega skapað aukna yfirsýn og samræmi í tilteknum skilningi, draga þær augljóslega úr eðlilegu umboði skólameistara til stjórnunar. Slitin eru tengsl ráðningar og frammistöðu. Hver mun taka ábyrgð á að leysa úr ágreiningi?

Vel má vera að finna megi lausn á öllu ofangreindu. En huga þarf vel að fyrrgreindum sjónarmiðum.

Kostnaður og óvissa

Kerfisbreytingar kalla óhjákvæmilega á mikinn kostnað í upphafi. Nýtt starfsfólk, ný skrifstofurými og innleiðing breytinga eru dæmi um viðfangsefni sem ávallt auka kostnað. Aukinn kostnaður er þó ásættanlegur ef árangur er líklegur. En það eru minni líkur en meiri að nýtt stjórnsýslustig skili betra námi fyrir nemendur framhaldsskóla, sem hlýtur þó að vera lykilatriðið og eina réttlætingin fyrir boðuðum kerfisbreytingum.

Gæði náms í skugganum

Stærstu áskoranir framhaldsskóla felast m.a. í fjölgun þeirra nemenda sem hafa annað móðurmál en íslensku, agaleysi innan skólakerfisins, skorti á skýrum markmiðum, skorti á mælanlegum mælikvörðum og andvaraleysi samfélagsins í menntamálum. Það má með engu móti setja ósanngjarna ábyrgð á stöðu mála á starfsfólk eða stjórnendur menntastofnana. Við höfum einfaldlega verk að vinna sem þjóð. En nýtt stjórnsýslustig er ólíklegt til að bæta árangur nemenda framhaldsskóla. Boðaðar hugmyndir snúast fyrst og fremst um stjórnsýslulega tilfærslu og er í raun eins konar tækniatriði sem varðar miðstýringu, en hefur lítið sem ekkert með gæði að ræða.

Mikilvægi samráðs

Gera má ráð fyrir að umræddar tillögur krefjist víðtæks samráðs. Það er jákvætt að leita samtals og virðingarvert að leitað sé leiða til að bæta slæma stöðu menntakerfisins. Við þurfum að standa okkur betur.

En það er áhyggjuefni ef ætlunin er að leggja svo mikla orku í kerfisbreytingu sem gengur gegn hefðbundnum stjórnunarfræðum, sem er í ósamræmi við meginreglur stjórnsýsluréttar og sem litlar líkur eru á að leiði til bætts árangurs nemenda.

Stefán Vagn Stefánsson, þingmaður Framsóknarflokksins.

Greinin birtis fyrst á visir.is 25. september 2025.